Çeviri
ERZURUMLU KEMANİ HAYDAR TELHÜNER'İN HAYATI VE ESERLERİ
Hzl: İSMAİL BİNGÖL
Kemanî Haydar Telhüner
Temmuz ayının 7'si, saat 01'i göstermekte. Bir şeylerle uğraşıyor, bir yandan da televizyon kanalları arasında dolaşıyorum. TRT 4'de tanıdık yüzler ve konu dikkatimi çekiyor:
Ankara radyosu ses sanatçısı Kubilay Dökmetaş, Erzurumlu sanatçı Kemanî Haydar Telhüner'i anlatıyor. Program içinde kendisine ayrılan bölümde, her hafta ayrı bir kişiyi anlatan ve eserlerinden örnekler veren Dökmetaş, bu haftaki bölümü Haydar Telhüner'e ayırmış.
Uzun yıllar Erzurum radyosunda ses sanatçısı olarak görev yapan sanatçı, aynı zamanda iyi bir arşivci... Çok iyi bir plak koleksiyonuna sahip olduğunu, kendi ifadelerinden ve burada çalıştığı yıllarda yaptığımız sohbetlerden hatırlıyoruz. Türk halk müziğine, sesiyle olduğu kadar, yazdıklarıyla da hizmet eden sanatçının bu çabaları övgüye değerdir.
Dökmetaş'ın, “Arşivleri taradım, plağına rastlamadım.” dediği Haydar Telhüner'in, kendi özel arşivinde bulunan “Bu gece” adlı tek plağını dinliyoruz. Sözü ve müziği kendisine ait şarkıda, sanatçının sesi stüdyoyu doldururken, Erzurum'dan görüntüler geliyor ekrana...
Kubilay Dökmetaş'ın söylediğine göre ( Bu arada; kendi yaptığı araştırma yanında, aktardığı bazı bilgileri aldığı kişiler arasında, Erzurum'dan Sebahattin Bulut'u, Zeki Kurnuç'u ve Kenan Tuna'yı sayıyor.); “Yüzlerce bestesi var Telhüner'in... Ve bunları, devrin çok ünlü sanatçıları plaklara okumuşlar. Zeki Müren, Suzan Yakar bunların en başta gelenleri... Yaptığı bestelerin çoğu tanıtılmamış. Hakkında araştırma yapınca, talihinin bu açıdan hiç yaver gitmediğini görüyoruz. İçinde bulunduğu şartların da bunda etken olduğu söylenebilir. Gerçi bu bahtsızlığı, ölümünde de görmek mümkün. “
Şafak Yıldızı adlı “Şafak söktü yine sunam uyanmaz / Hasret çeken gönül derde dayanmaz” şeklindeki, çok hazin bir makamda söylenmiş bu türküyü, yıllardan beri, severek dinleriz, söyleriz. Ama çoğumuz, Telhüner'in olduğunu bilmeyiz. Bu türküyü, Kenan Tuna kitabına(Erzurum Türküleri ve Nazariyatı, Özel Yayın, Ankara- 2001) almış; ne var ki, notasının yazılı olduğu bölümde, Telhüner'le ilgili her hangi bir bilgi yok. “Yöresi” kısmı da boş bırakılan türkünün, kimden alındığı, derleme tarihi (18 Nisan 1950) ve notaya alan yazılı sadece. “Erzurum Yöresine Ait Türküler” çizelgesinde (s.105) ise adı kaynak kişi olarak geçiyor. Yani, bilgiler birbirini tutmuyor. Zaten, repertuardaki Erzurum türküleriyle ilgili bölümde, adının geçtiği başka türkü de yok Telhüner'in. Bunun cevabını Kubilay Dökmetaş veriyor: Şafak Yıldızı adlı türkünün yöresi, uzun yıllar Orta Anadolu olarak söylenip durdu radyolarda... Bu yanışlık, seneler sonra ancak düzeltilebildi. Tanrıdan diledim bu kadar dilek, Mavi yelek mor düğme, Geceler yarim oldu/ Ağlamak kârım oldu adlı türkülerin kaynak kişisi hep o... Adının geçmemesi yıllar sonra bile devam ediyor bu türkülerde. Bu durumu düzeltmeye çalışıyoruz. (Bizce de bir sanatçının hatırasına karşı yapılabilecek en güzel vefa örneği bu olsa gerek.İ.B. )Sanat müziğiyle uğraşmasına rağmen, halk müziğinden ayrılamadığını ve çok etkilendiğini görüyoruz. Karacaoğlan, Dertli, Seyrani gibi halk edebiyatının başta gelen ozanlarının tesirleri yakından görülüyor yaptığı bestelerde... Şarkılarını da 'şehir klasiği' diye bilinen türde bestelemiş ve yazmış.
Sanatçıların parayla araları iyi olmamıştır çoğunlukla... Çünkü his âleminde gezinen bu insanlar, maddiyatın baş tacı edildiği bir dünyanın kurallarını kavramakta zorlanmışlardır. Dolayısıyla, pek çoğunun hayatı, sefillik ve perişanlıkla noktalanmıştır. İmparatorluk döneminde sarayın kanatları altındaki bazı sanatçılar bu durumdan biraz olsun kurtulabilmişlerdir. Gerçi artık günümüzdeki bazı sanatçılar da(!) parayla ünsiyet peyda etmeyi öğrenmiş durumdalar. Zamaneye göre davranmayı da sanatlarının bir parçası haline getirmeyi başardılar da denebilir buna.
Ama ne yazık ki, sanatın ve sanatçının, hele özellikle de Türk müziğiyle uğraşanların hemen hiç bir kıymetlerinin olmadığı bir devirde bestekârlıkla uğraşıp, sanat yapmaya kalkışan Haydar Telhüner'in sonu da diğerlerinden farklı olamazdı. O da maalesef hiç bir şeyin sahibi olamamış, yoklukla dolu bir hayat sürmüştür.
Gurbette olduğu, İstanbul gibi bir şehrin derdini çektiği için, sılasından ayrı düşmenin ızdırabını hep yaşamış ve bunu bazı bestelerinde dile getirmiştir. Ölümüne yakın bir zamanda bestelediği sanılan türkü formundaki bir bestesinde, yerinden yurdundan ırak düşmenin matemini ruhunda ne kadar derinden yaşadığı apaçık görülmektedir:
Erzurum dağları görünmez oldu
Zümrüt ovaları bilinmez oldu
Hayali kalbimde görünmez oldu
Benden ıraklara kalan Erzurum
Hayali gözümde tüten Erzurum
Erzurum'da yaşayan bir çok kişinin, adını bile duymadığı Haydar Telhüner'in hayatı hakkında şu bilgilere ulaştık:
Halk havalarının kendine has, elle tutulur ızdırabını duyduğumuz bestelerin sahibi Kemanî Haydar Telhüner, 1911 yılında yüzbaşı Derviş beyin ve Cemile Hanımın oğulları olarak Erzurum'da dünyaya gelir.
İlk çalgısı mey olan sanatçı, daha sonra, dinlediği şarkılarda duyduğu keman ve ud sesinden etkilenerek, bu sazlara yönelir. O günün şartlarında bu sazı öğretecek birini bulmadığından olsa gerek; kendi kendine çalışıp, bu yolda ilerler.
Musikiye olan ilgisi gün geçtikçe artan Telhüner, kendindeki eksikliği gidermek için, bir dönem, Erzurum Lisesi müdürü Murat Uraz'ın yardımıyla, bu okuldaki musiki derslerine devam eder ve bu sayede nota öğrenir. Bir müddet Erzurum öğretmen okuluna devam ettiğini gördüğümüz Telhüner'in, içindeki sanat aşkı, onun bu mesleğe intisab etmesine mani olur ve okulu bırakarak, notaların izinde yürümeye devam eder. (Sebahattin Bulut, Erzurum'da İz Bırakanlar, s.146, Kültür Yayınları, İstanbul 1995)
Elde olmasa da, bir çok plak yaptığı ve böylelikle Erzurum ismini, taş plaklara kadar taşıdığı bilinen Haydar Telhüner'den, ilimizin renkli simalarından, 1984 yılına kadar TRT Erzurum Radyosunda çeşitli statülerde profesyonel saz sanatçısı ve Türk sanat müziği koro şefi olarak görev yapan Kıyasettin Temelli'nin de, solfej ve bestekâ rlık dersleri aldığını, internette yayımlanan hayat hikâyesinden öğreniyoruz.
İlk eserini 1930 yılında, Faruk Nafiz'in;
Bir gölge tanırdım ki, uzaktan beni bekler.
Kalbimde emel, yolda vefasız kelebekler
Bir gölge tanırdım ki, uzaktan beni bekler” şeklindeki şiirini besteleyerek, böylece bestekâ rlığa ilk adımını atan sanatçı, daha bunun gibi pek çok esere imza atar. Şarkılarında çok yoğun olarak gurbetin ve karşılıksız bir aşkın derin izlerine rastlanan Haydar Telhüner'in, eserlerinden bazılarının adları şöyle:
"Eşini Kaybetmiş Bir Garip Kuşum",
"Palandöken Dağlarının Yaylası",
Gurbette bir çiçek açmadı bu yaz,
Dediler yar sevme pişman olursun,
Eşini kaybetmiş bir garip kuşum,
Palandöken dağlarının yaylası,
Geceler yarim oldu türküsünün de kaynak kişisidir.
Devrin ünlü bestekârları Sadettin Kaynak ve Selahattin Pınar' dan “feyz” alan sanatçı, hayatının son yıllarında, muhtemelen umutsuz bir aşkın pençesine düşer ve kendisini alkole kaptırır.
Ağlarım, yaşımı hiç silenim yok
Hastayım, derdimden hiç bilenim yok
Büküyor belimi zalim ayrılık”
diyerek, içine düştüğü durumu müziğin yardımıyla hazin bir şekilde ifade eden Haydar Telhüner, 1963 yılında bir gün, Yeşilköy civarında, bindiği trenin penceresinden kendini atmak süretiyle, hayatına son verir.
Gurbet acısından, aşk yarasından geriye kalan bedenini ise, samimi arkadaşı udi Kadri Şençalar, Şişli'deki kendi aile kabristanına defneder.
Hasretliği, ölümünden sonra da devam eden sanatçının durumunu, sözleri Mustafa Nafiz Irmak'a ait, kendi bestesi olan şu hicaz şarkı daha iyi açıklar:
Yuvamı yel aldı, kanadım kırık
Ben gurbet elinde unutulmuşum
**
ESERLERİ
Bu Gece İçimde / Uşşak / Haydar Telhüner Şarkıları
Solist: Erol Armutlu
Söz-Müzik: Haydar Telhüner
Bu gece içimde garip (odamda başka) bir hal var
Yatak garip yorgan garip ben garip
Sessizlik içinde ta fecre kadar
Ruhum garip başım garip ben garip
Dalmışım gecenin sessizliğine (ıssızlığına, derinliğine)
Ay vurmuş yatağın solgun rengine
Bıraktım kendimi durgun engine
Engin garip gece garip ben garip
Şafak söktü yine sunam uyanmaz
Söz-Müzik: Haydar Telhüner
https://youtu.be/prPu2qD62Ds
https://youtu.be/IGtE5_q8A0M
Şafak söktü yine sunam uyanmaz
Hasret çeken gönül derde dayanmaz
Çağırırım sunam sesim duyulmaz
Uyan sunam uyan derin uykudan.
Çektiğim gönül elinden
Usandım gurbet ilinden
Hiç kimse bilmez halimden
Uyan sunam uyan derin uykudan.
Bunca diyar gezdim gözlerin için,
Niye küstün bana el sözü için.
Dilerim Allah'tan sızlasın için
Uyan sunam uyan derin uykudan.
Hüsnüne güvenme, ey ruy-i mâhım
Beste: Haydar Telhüner
Güfte: Seyrânî
Makam: Hicaz
Usûl: Sofyan
Form: Şarkı
Hüsnüne güvenme, ey ruy-i mâhım
Niceler bu tarz-ı revişten geçti
Seni vefasız,seni vefasız
Sana kâr etmedi feryâd-ü âhım (aman)
Benim âhım kûh-i Keşiş'ten geçti
Seni vefasız,seni vefasız
Aman, aman
Seni bî-mürüvvet,seni bî-vefâ
Kim kime etmiştir ettiğin bana
Şimdi yâr olmayı istersin ama
Nideyim, güzelim, iş işten geçti
Seni vefasız,seni vefasız
Benden sana destur, ey çeşm-i âfet
Kiminle istersen eyle muhabbet
Şimden gerû sen sağ, ben de selamet
(Aman) Fevkiya bu alışverişten geçti
Seni vefasız,seni vefasız
**
"Vurma Avcı Vurma Kalbim Yaralı"
Sen seher yelisin esersin
Sen seher yelisin esersin yakın
Çıkar gökyüzünde pervaz idersin
Mevla'yı seversen dur seher yeli
Şol didem kan ile bir name yazdım
Götür bu namemi ver seher yeli
Sen seher yelisin esersin yakın
Yarimin yüzüne havarlı dokun
Eğer uykuda ise uyartma sakın
Sağına soluna es seher yeli
(Zülfünü yüzüne sür seher yeli)
Seher yeli her yellerin başısın
Yare urgun urgun selam taşırsın
Sen de sevdiğimin bir sırdaşısın
Gizli esrarımı ver seher yeli
Soldukça Günün Matemi / K.Hicazkar / Haydar Telhüner Şarkıları
Solist: Çiğdem Yarkın
Söz-Müzik: Haydar Telhüner
Soldukça günün matemi altında çiçekler
Bir gölge tanırdım ki uzaktan beni bekler
Kalbimde emel yolda vefasız kelebekler
Bir gölge tanırdım ki uzaktan beni bekler
Leyla Sende Buldum / Muhayyerkürdi / Haydar Telhüner Şarkıları
Solist: Çiğdem Yarkın
Söz-Müzik: Haydar Telhüner
Leylâ (ah ah Leylâ) sende buldum aşkımı kaderimi
Terkedersen duyarsın bir sabah ölüm haberimi
Bırakma ellere atma çöllere
Düşürme dillere kalbindeki yerimi leylâ
Mecnun Leylâsız yanıp tüter mi
Sevda çölünde çemen biter mi
Ömrünü verse acep yeter mi
Bırakma ellere atma çöllere
Düşürme dillere kalbindeki yerini leylâ
**
Mecnun / Muhayyer / Haydar Telhüner Şarkıları
Solist: Çiğdem Yarkın
Söz-Müzik: Haydar Telhüner
Vefasız Leylaya gönül verdi Mecnun
İçinde bir ateş ah tutuştu Mecnun
Kuşlar yuva yaptı Mecnunun başında
Terk etmedi yine o çölleri Mecnun
Leyla kapısında secde etti Mecnun
Bakmadı vefasız onun yüzüne
Görmedi Leylayı yoldu saçlarını
Fakat Leylasını o Allahta buldu
**
Dilber Kalk Gidelim / Gülizar / Haydar Telhüner Şarkıları
Solist: Erol Armutlu
Söz-Müzik: Haydar Telhüner
Dilber kalk gidelim bağ arasına
Şakısın bülbüller gül incinmesin
Eser badı saba zülfün dağıtır
Gerdana dökülmüş tel incinmesin
Aç güzel yüzünü gözler kamaşa,
Ak gerdana benler elâ temaşa
Aşık maşuk iler sarıp sarmaşa
Dudak zahmet çeksin dil incinmesin
**
Açsam Sana Birgün / Segah / Haydar Telhüner Şarkıları
Solist: Çiğdem Yarkın
Söz: Anonim
Müzik: Haydar Telhüner
Açsam sana bir gün o derin hicranımı şöyle
Sızlar yüreğin billahi acır sen de yanarsın
Aşkımdaki sonsuzluğu gör bir bak kerem eyle
Sızlar yüreğin billahi acır sen de yanarsın
**
Gönlümü Verdim Ey Güzel / Uşşak Gazel / Haydar Telhüner Şarkıları
Solist: Ubeydullah Sezikli
Söz-Müzik: Haydar Telhüner
Gönlümü verdim ey güzel senin rengi ruhsarına aman aman
Alıştım dem be dem tutuştum eyvah senin narına aman aman
Vaktâki sevdim seni bakmadım ellerin yüzüne meded ey
Çektiğim şahmaranın zehrin güzelim senin aşkına
**
Sonsuz Karanlıklarda / M.kürdi / Haydar Telhüner Şarkıları
Solist: Çiğdem Yarkın
Söz-Müzik: Haydar Telhüner
https://youtu.be/PG-RelqGo1E?list=PLLLoey-OufCBe4qdNTfmCaYs8zoVye1Ii
Sonsuz karanlıklarda güneşim Leylâ
Hem güneşim, hem eşim, yoldaşım Leylâ
Kovsan kapından yine gelirim Leylâ
Bırakma beni yalnız başıma ah Leylâ
Sen olmayınca bahar gelmiyor Leylâ
Hiç kimse bu derdimi bilmiyor Leylâ
Sızlayan kalbim sensiz dinmiyor Leylâ
Kovsan kapından yine gelirim Leylâ
Bırakma beni yalnız başıma ah Leylâ
Pencereden Ay Doğdu / Uşşak / Haydar Telhüner Şarkıları
Solist: Erol Armutlu-Çiğdem Yarkın
Söz-Müzik: Haydar Telhüner
Keman Taksimi / Haydar Telhüner
Esmer Dün Gece Mecliste / Hüseyni / Haydar Telhüner Şarkıları
Solist: Haydar Telhüner
Söz-Müzik: Anonim
Pencereden Ay Doğdu
Pencereden ay doğdu
Sandım ki sabah oldu
Ben Alimi görünce
Hemen aklım kayboldu
Alim gel Alim
Ellere bakma Alim
Canımı yaktın Alim
Gönlümü çaldın Alim
Alimin yollarına
Döktüm gözyaşlarımı
Dizlerinin üstünde
Tarasam saçlarını
Alim gel Alim
Ellere bakma Alim
Canımı yaktın Alim
Gönlümü çaldın Alim
Esmer Dün Gece Mecliste
Esmer dün gece mecliste doldurdu bir bade verdi
Şen olsun benim meclisim doldur esmer ver badeyi
Esmer gitme akşam oldu dağlar şimdi tenha oldu
Bekler seni meclisi mey doldur esmer ver badeyi
Ağzı gonca yanağı gül sevdalıdır ona gönül
Dalında ötüpde bülbül doldur esmer ver badeyi
**
Gönülde Neşemiz Ziyade Saki
Not: Bazen Büyük Dosyaları tarayıcı açmayabilir...İndirerek okumaya Çalışınız.
Yorumlar