İsmail Hakkı Altuntaş

Hzl: Murtaza KORLAELÇİ Felsefe Dünyası sh: 43-50 Panteizm kelimesini etimolojik yönden ele alırsak, kelime olarak kullanılışının çok yeni olduğunu görürüz. Oysa mahiyet itibari ile panteizm, antik çağdan beri vardır. Andre Lalande (1867-1963)’a göre panteist terimini, ilk defa 1705 yılında John Toland (1670-1722) kullanmış, pantizm terimini ise, Toland’ın hasmı Fay, 1709’da kullanmıştır. Panteizmi, iki ana tanımla ifade etmek istersek: A — Tam anlamı ile: Her şeyin Tanrı olduğunu, Tanrı ile kâinâtın tek ve aynı cevher olduğunu kabul eden doktrindir. Bundan da temel iki anlam ortaya çıkar: 1- Tanrı tek gerçek, kâinat (monde) sadece, ne devamlı gerçekliğe, ne de farklı bir cevhere sahip olmayan, görünümlerin veya sudurların bütünüdür. Tabiatı Tanrı’da, sonluyu sonsuzda eriten panteizmin bu türüne idealist panteizm denilir. Mesela Elealıların, İskenderiyelilerin, Spinoza (1632-1677)’nın, Fichte (1762-1814)’nin ve Hegel (1770-1831)’in panteizmi böyledir. 2-Kâinât tek