Atasözleri-Deyimler-Halk İnanışları

Bunlarada Bakarsınız

T.C.

MARMARA ÜNİVERSİTESİ

TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI

ESKİ TÜRK EDEBİYATI BİLİM DALI

PERVÂNE BEĞ MECMUASININ İLK YÜZ

VARAĞINDA (1a- 100b) HALK KÜLTÜRÜ İLE İLGİLİ

UNSURLAR

(Atasözleri-Deyimler-Halk İnanışları)

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Nursel UYANIKER

İSTANBUL, 2006

İÇİNDEKİLER

SAYFA

ÖN SÖZ......................... XVII

ÖZET................ XIX

ABSTRACT ..................... XXI

KISALTMALAR ............. XXII

GİRİŞ .................... 1

BİRİNCİ BÖLÜM

ATASÖZÜ VE ATASÖZÜ MAHİYETİNDEKİ SÖZLER.... 4-70

Aslı varken sûreti kabul edilmez ................... 15

Âşığın (garibin, mazlumun)     âhı  demiri (bile) eritir ................... 16

Aşksız gönül ateşsiz ocağa benzer................. 18

Az olan nesneye rağbet olur, revaç kazanır.................... 18

Belâ denizine düşen kurtulmaz...................... 19

Belâ korkusu belâdan kurtarır........................ 20

Belli olmayan (gizli) nükteyi şârihler açamaz ............... 20

Bitki üzerinde bitki bitmez ............ 21

Böyle (kötü) yaşamaktansa ölüm daha iyidir ................  22

Bu dünya kimseye kalmaz.............. 22

Bugünün işini yarına bırakma ....................... 23

Buluttan nem kapar....................... 24

Cefâ çekmeden sefâ sürülmez........................ 24

Çelik ok taşa kâr edemez ............... 25

Derdi olmayan dermânı bilmez...................... 26

Dîvâne ile bir kimsenin dostluğu iki gün sürmez ........... 26

Doktor hastayı döşekte alır............. 27

Dünyada en büyük zenginlik sağlıktır............ 28

Düşmanın ayıplaması, dostun cefâ taşından daha katıdır ............... 29

Ecelden kaçılmaz .......................... 30

El elden üstündür............ 30

El ile gelen (belâ) düğün bayram olur............. 31

Erenler nakde duâ eylerler.............. 32

Eski dost düşman, eski düşman dost olmaz.................... 32

Evdeki hesap çarşıya uymaz........... 33

Evveli (aslı) bozuk olan sonunda da bozuk olur............. 34

Faydasız bir çaba sonuçsuz bir fikirdir........... 34

Garip olanın halini garipten başkası bilmez................... 35

Gençlikte verilen sözler tutulmaz, su gibi geçer............. 35

Gönül bir sırça saraydır, kırılırsa yapılmaz.................... 36

Görünmez kaza.............. 37

Gül budağında hurma bitmez.......... 38

Güzellik çağı bir akarsudur, ona dayanılmaz.................. 39

Hayırlı işi çabuk yap, erteleme...................... 40

Her diline geleni değirmen gibi öğütme.......... 40

Her kişi bir olmaz.......................... 41

Her kişinin himmetine göredir rif’ati.............. 42

İnce şişe taşa dayanamaz................ 43

İnsana iki âlem kaygısını çektiren Allah korkusudur...... 44

İstemeyince murâda erilmez........... 45

İti an çomağı hazırla...................... 46

İyilik et suya sal............. 46

Kadre uğrayan kişinin hâceti olur revâ........... 47

Kalbi demir olmayan meydan bilmez............. 48

Kandil, şişe içinde gizlenmez ....................... 49

Kapıdan yol bulmasa bacadan düşer............... 50

Karga gül bahçesine geldi mi, kendisini bülbül zanneder............... 50

Kaza geldiğinde göz âciz kalır....................... 51

Kemik itin ağzını kapatır............... 52

Kırılan şişe (gönül) tamir edilemez............... 53

Kör elinden değnek kapmak kolay olur......... 54

Kötü huylu olanın sözü de doğru olmaz......... 55

Kötülüklerin anası olan şarap........................ 56

Meyveli ağaç itibar görür.............. 58

Mum dibi karanlık olur................. 59

Ömürden vefâ bulunmaz................ 60

Rüzgârın önünde bir avuç toprak duramaz.................... 61

Son pişmanlık fayda vermez.......... 62

Su bulanmadan durulmaz.............. 62

Suya taş atmakla (su) bulanmaz.................... 63

Şeytan azapta gerek .....................  64

Şişe güneş ışığına engel olamaz.................... 65

Şişe kırılsa içinde su durmaz .......................  67

Virân şehirden haraç alınmaz .......................  68

Yel ile yağmur taşa kâr edemez.................... 69

İKİNCİ BÖLÜM

DEYİMLER.......................... 71-408

Acı çekmek (duymak)................... 79

Acı söz (söylemek) ......................  80

Açık yüz (Yüzü açık, yırtık Olmak) .............  81

Âdem (insan) sanmak ..................  82

Adem mülküne mahmil bağlamak ................  83

Adı kalmak ..................  84

Adını anmamak............. 84

Ağalık (abilik) etmek.................... 86

Ağız açmak ..................  86

Ağzını açmamak ..........................  87

Ağız açtırmamak.......................... 88

Ağız ağıza vermek (söyleşi) ........................  89

Ağıza gelmiş (iş).......................... 89

Ağlamaktan gözleri (elden) çıkmak............... 90

Ağza almamak ..............  90

Ağıza düşmek ...............  91

Ağızdan bırakmak........................ 91

Ağzına mühür vurmak .................  92

Ağzına sövmek .............  94

Ağzını açıp hayran kalmak............ 95

Ağzını açamamak ........................  96

Ağzını (ya da çenesini) tutmak..................... 97

Ağzının ölçüsünü (payını) almak.................. 97

Âh sillesini (feleğin sillesini) yemek ............  98

Ahde vefâ eylemek (Sözünde durmak).......... 99

Âhı yerde kalmamak..................... 99

Aklı (başından) gitmek (Aklı, fikri revân olmak)......... 100

Aklına noksan erişmek................ 101

Aklını almak ...............  102

Aklını (dikkatini) (baştan) dağıtmak (Aklı başından gitmek) ......  102

Aklını (başına) toplamak (dirmek, devşirmek, almak)................ 103

Aklını toplayamamak.................. 104

Alçak bakmak............. 105

Âleme rüsvâ olmak..................... 106

Âlemi kendine güldürmek........... 106

Allah yarattı dememek................ 108

Allah’a ısmarlamak..................... 109

Aman vermemek........................ 110

And içmek (etmek).................... 111

Arada kalmak............. 112

Araya fitne sokmak (bırakmak)................... 113

Araya girmek............... 114

Aşk odına (ateşine) yanmak........................ 115

Aşk olsun................... 117

Aşka düşmek............... 118

Aşkına soyunmak...................... 119

Aşkından ölmek......................... 120

Atalık (Babalık, büyüklük...) etmek........... 121

Ateşe düşmek............. 122

Attan inip yaya kalmak.............. 123

Avurda çekmek......................... 123

Ayağa düşmek............ 124

Ayağına düşmek .......................  124

Ayağına dolaşmak..................... 125

Ayağına yüz sürmek ..................  126

Ayağını baştan ayıramamak........................ 127

Ayağının altına toprak olmak .....................  128

Ayak bağı (olmak) .....................  129

Ayak basmak............... 129

Ayak basmamak......................... 130

Ayak çekmek, (bir yerden) ayağını çekmek................ 131

Ayak dolamak............. 132

Ayak götürmek ..........................  134

Ayak uydurmak, ayakdaş olmak................. 134

Ayaklar altına alınmak................ 135

Ayağına (ayaklarına) kara su inmek............ 136

Ayakta kalmak............ 137

Ayrı düşmek................ 138

Ayrılık ateşi(ne yanmak) ............  139

Ayrılık şerbetini içmek ...............  140

Azap çekmek............... 141

Bağrı delinmek............ 141

Bağrı kan olmak......................... 143

Bağrı kebap olmak...................... 144

Bağrı kurumak ............  145

Bağrı yanık (bağrı yanmak) .......................  146

Bağrı yufka (olmak).................... 147

Bağrına basmak.......................... 148

Bağrını delmek............ 149

Bağrını dilim dilim etmek............ 150

Bağrını kan etmek....................... 151

Bağrını siper etmek..................... 152

Bağrını yakmak.......................... 153

Bahtı açık olmak......................... 155

Baş ağrıtmak............... 156

Baş aşağı olmak .........................  156

Baş (boyun) eğmek (indirmek)................... 157

Baş (boyun) eğmemek  (indirmemek) ........  159

Baş kaldırmak .............  160

Baş koşmak................. 162

Baş üstünde yeri olmak; baş üzerinde tutmak .............  163

(Yoluna) Baş (can) vermek.......... 164

Başa çıkmak................ 166

Başa çıkamamak ........................  167

Başı göğe ermek......................... 168

Başı hoş olmak (bir şeyle), (biriyle) ............  169

Başına belâ (almak, olmak, getirmek, erişmek, gelmek)............. 170

Başına (tepesine) çıkmak............. 171

Başına devlet kuşu konmak .......................  172

Başına taş yağmak .....................  173

Başına üşüşmek.......................... 174

Başından (baştan) aşmak ............  175

Başını alıp gitmek....................... 176

Başını (taşla) döğmek .................  178

Başını kurtarmak........................ 179

Başını ortaya atmak (koymak).................... 180

Bel bağlamak ..............  180

Belâ üstüne belâ olmak............... 181

Belâya uğramak .........................  182

Bir ayağı çukurda (olmak) ..........  183

Bir gözü bir yerde, bir gözü başka bir yerde olmak...... 184

Birbirine düşmek (girmek).......... 185

Boynunu eğmek .........................  186

Buluttan nem kapmak................. 186

Can almak................... 187

Can atmak (bir şeye, bir şey yapmaya)........ 188

Can bülbülü (kuşu)..................... 190

Can çekişmek.............. 191

Can gözü (ile bakmak, görmek, gözlemek) ................  192

Can kulağı ile dinlemek (birini, bir şeyi)..................... 193

Can vermek................. 194

Can vermemek ............  196

Cana geçmek............... 196

Candan alâka göstermek, Candan bağlanmak .............  197

Canı ağzına gelmek..................... 198

Canına su serpmek...................... 199

Canından yeğ görmek................. 199

Canını kurtarmak .......................  200

Cefâ taşını gönle atmak............... 201

Çarhı batmak............... 201

Çekip çevirmek (bir yeri, birini).................. 202

Çöpe dönmek.............. 203

Dedikleri bir bir başına gelmek ..................  204

Defterini dürmek........................ 205

Dem vurmak (urmak) (bir şeyden) .............  205

Derde düşmek .............  206

Derde sataşmak.......................... 207

Derdini (hâlini) ağlamak, dert yanmak........ 208

Derisini yüzmek......................... 209

Dik gelmek.................. 210

Dil uzatmak (birine, bir şeye) .....................  211

Dilinden düşürmemek (bir şeyi, birini)........ 212

Dilini kesmek.............. 213

Dilini tutmak............... 213

Dilinin ucunda olmak.................. 214

Din yağması etmek ....................  215

Dinden-imandan çıkmak (ayrılmak)............ 216

Dinden-imandan çıkmamak (ayrılmamak) .................  217

Diş bilemek................. 218

Diş saydırmamak .......................  218

Dizgin düşürmek........................ 219

Dokuz dolanmak (dolaşmak)...................... 220

Dokuz felekten geçirmek............. 221

Dokuz köyden kovulmak............. 222

Dumanı doğru çıkmak ................  222

Dünyalara değmek...................... 223

Düşmanı(nı kendine) güldürmemek ............  224

Düşte görüp hayra yormak........... 225

Ecel uykusu(na yatmak).............. 226

Efsane söylemek (Hikâye anlatmak) ...........  227

Eğlencesini karartmak (acı eylemek)........... 228

Eğri bakmak................ 228

El arkasını yere koymak (Arkası, sırtı yere gelmek) ...................  230

El birliği etmek ..........................  230

El çekmek ..................  231

El üstünde tutulmak ...................  232

El vermek (Devletin el vermesi).................. 233

El vermemek............... 236

Ele girmek (Elinde olmak)........... 237

Ele girmemek.............. 238

Eli altında olmak......................... 240

Eli taş altında kalmak.................. 240

Elinden yanmak .........................  241

Elini almak.................. 242

Elini almamak............. 243

Elleri (kendine) güldürmek.......... 244

Enginlere salmak........................ 244

Esip savurmak............. 245

Eşiğine yüz sürmek (vurmak), Eşiğine başını koymak................ 246

Eteğine (yakasına) yapışmak .....................  247

Eteğini (ecel elinden) alamamak (kurtaramamak)........ 248

Etrafını almak (tutmak)............... 249

Ettiğini bulmak ..........................  250

Ferdaya salmak ..........................  251

Feryada gelmek.......................... 252

Fırsatı fevt etmemek ...................  253

Gaflet uykusu (gözlerini) kör etmek............ 254

Gaflet uykusundan gözünü açmak............... 254

Gaybdan söz (ses, hitâb) duymak ...............  255

Geceyi gündüze katmak.............. 256

Gediğinde yürümek..................... 256

Gezmedik kapı bırakmamak....................... 257

Gönül kırmak (gönlü kırılmak)................... 258

Gönül vermek .............  259

Gönül vermemek........................ 260

Görecek gözü kalmamak ............  262

Gözü-gönlü açılmak.................... 262

Gönlüne su serpmek.................... 263

Gönlünü soğutmak...................... 264

Gönülden atmak......................... 265

Görünügelir kaza (Görünür kaza) ...............  265

Görünmez kaza ..........................  266

Göz gördü, gönül sevdi............... 267

Göz-kulak tutmak ......................  267

Gözünün nûru gitmek .................  268

Göz nuru dökmek....................... 269

Göz değirmek (değdirmek, Göze gelmek)................... 269

Göz yummak............... 270

Gözünü yummamak.................... 271

Gözden ırak (uzak) olmak (etmek) .............  272

Gözle (gözüyle) Yemek............... 273

Gözleri yaşarmak .......................  274

Gözü aç ......................  275

Gözü-gönlü dolmak ...................  277

Gözü kamaşmak......................... 277

Gözü seyirmek ............  278

Gözü üstünde kaşı var dememek ................  279

Gözü yememek ..........................  280

Gözünde uçmak (tütmek)............ 280

Gözünden sakınmak.................... 281

Gözünü açmak (Göz açmak)....................... 282

Göz(ünü) karartmak.................... 284

Gözünü toprak doyurmak ...........  285

Ha deyince erişmek (gelmek, gitmek, çıkmak, geçmek vs.) ........  286

Hal diliyle konuşmak.................. 288

Hâline ağlamak ..........................  288

Hâline itler gülmek ....................  289

Hâlini ağlamak, hâlini yanmak (Hâlini yana gelmek) .................  290

Hasretle gözünde uçmak.............. 291

Hayâli baş(ın)a vurmamak........... 292

Hayrete batmak (düşmek), hayrette kalmak ...............  292

Hesâba saymamak...................... 293

Hızır gibi (imdâda) yetişmek...................... 294

Hor bakmak (görmek)................. 295

Hora geçmemek.......................... 297

Hurde geçmek............. 297

Huzurunu uçurmak ....................  298

Iztırap çekmek............. 299

Iztırap vermek............. 299

İçi içine sığmamak (Cismine can sığmamak).............. 300

İçi kan ağlamak.......................... 301

İçi yanmak.................. 302

İki çift lâfı olmak .......................  303

İki elini kanda çıkarmak .............  304

İki gözü bir çeşme (ağlamak)...................... 304

İki kat olmak............... 305

İki yakası bir araya gelmemek.................... 306

İki yüzlü (olmak) .......................  307

İmâna, insâfa gelmek.................. 308

İpe çekmek, vurmak.................... 309

İt gibi öldürmek .........................  310

Kaddi (boyu; beli) kemâna dönmek............. 310

Kandil uyarmak.......................... 311

Kana girmek................ 312

Kanı kaynamak ..........................  314

Kapısından (eşiğinden) sürmek ..................  314

Kara çulda komak....................... 315

Kara çullar giyinmek ..................  316

Kara haber, kara kaygu................ 317

Kara toprağa karmak (girmek).................... 318

Kara yas (tutmak.. .vs.)............... 319

Kararı gitmek.............. 320

Karşı düşmek ..............  321

Karşı varmak............... 322

Kâse yürütmek............ 323

Kendini (kendüzini) yavı kılmak................. 323

Kendini yerden yere vurmak (atmak, çalmak)............. 324

Kesat düşmek.............. 325

Kıl kadar gelmemek.................... 326

Kılca kalmak............... 327

Kılıcını arşa asmak..................... 328

Kılıç-bıçak olmak ......................  329

Kıymet biçmek............ 330

Kolu-kanadı (olmamak, kırılmak) ..............  330

Konak tutmak.............. 331

Koynunda yılan beslemek........... 332

Kötü gözle bakmak..................... 334

Kul hakkını kesmek ...................  335

Kulağına çalınmak .....................  336

Kulağına küpe etmek .................  337

Kulak vermek.............. 338

Kuru iftira (atmak, etmek..) .......................  339

Lâf uçurmak................ 340

Lâf urmak................... 341

Makbule geçmek........................ 343

Mât etmek (şâh-mât olmak)........................ 343

Menzile ok gibi varmak ..............  345

Mest etmek.................. 346

Mest olmak ................  348

Murâd atını sürmek..................... 350

Murâdı (üzre) doğmamak ...........  351

Nara atmak.................. 351

Nazar değmek .............  352

Ne yerde ne (de) gökte olmak..................... 353

Nem kapmak............... 354

Ok gibi doğru olmak................... 354

Ortada (ortalıkta; arada, aralıkta) kalmak.................... 356

Oyunu olmamak......................... 357

Ömrünü harcamak (sarf etmek) ..................  357

Özünden geçmek........................ 358

Par par yanmak ..........................  359

Parmak ısırmak ..........................  360

Pençesini burmak........................ 361

Peşkeş çekmek (göndermek) ......................  362

Sıfır yerine sayılmak................... 363

Sineye çekmek ............  364

Söz açmak................... 365

Söz atmak................... 366

Söze gelmek................ 367

Su gibi ezberlemek..................... 368

Sur borusu çalınsa duymamak.................... 369

Suyu ya da toprağı çekmek.......... 370

Şap-şap öpmek............ 371

Şeker suya mı düştü ...................  371

Şeytanlık etmek (yapmak) ..........  373

Tahsin okumak............ 374

Talihine küsmek......................... 375

Tavşan kanı (gibi) ......................  375

Tavşan uykusu vermek ...............  376

Tıp deyince (çekmek) .................  377

Tırnaklarıyla kazımak (Tırnaklarıyla kazıyarak yol açmak) ........  378

Ufukları tutmak.......................... 379

Utancından yere (yerin dibine) geçmek...................... 379

(Gözünü) Uyku yoklamak ..........  380

Uykuyu (gözden) uçurmak ........................  381

Üstüne titremek.......................... 382

Üstüne üşüşmek.......................... 383

Va’desi bitmek (gelmek, yetmek...).............. 384

Vatan tutmak............... 385

Yağmurdan kaçarken doluya tutulmak........ 386

Yalan yere and içmek .................  386

Yalın yarag olmak...................... 387

Yana-yana gezmek...................... 388

Yana-yana iletmek .....................  389

Yaraya işlemek ..........................  389

Yaraları göz olmak..................... 390

Yaraya tuz basmak...................... 391

Yazuğa girmek............ 392

Yıldızı alışmak............ 392

Yıldızı barışmamak..................... 393

Yol(unu) kesmek........................ 394

Yolu doğru varmak..................... 395

Yolu düşmek............... 397

Yolu uğramamak........................ 398

Yolu yol olmamak .....................  398

Yolunu bağlamak........................ 399

Yüksekten uçmak....................... 400

Yüreği delinmek ........................  401

Yüreği göğünmek ......................  402

Yüreği oynamak......................... 402

Yerinde su mı çıkdı..................... 403

Yüzü pak olmak.......................... 404

Yüzünü ekşitmek (burtarmak, buruşturmak)............... 405

Zahmet çekmek.......................... 406

Züle düşmek................ 407

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

HALK İNANIŞLARI....................... 409-513

1.     BAHT, TALİH-TALİHSİZLİK İLE İLGİLİ İNANIŞLARI............ 409-414

a.     Yıldızlar İle İlgili İnanışlar............... 409

b.     Baht-Talih İle İlgili İnanışlar............ 411

c.     Uğur, Devlet Kuşu-Hüma Kuşu İle İlgili İnanışlar........... 413

2.     GÖK KUBBE (ÂLEM) VE GÖK CİSİMLERİ İLE İLGİLİ İNANIŞLAR...... 415-421

a.     Göklerle (Alem) İlgili İnanışlar........ 415

b.     Ay İle İlgili İnanışlar....................... 417

c.     Güneş İle İlgili İnanışlar.................. 419

3.     GÖZ İLE İLGİLİ İNANIŞLAR...................... 421-428

a.     Nazar (Göz) Değmesi İle İlgili İnanışlar........... 421

b.      Göz Seğirmesi İle İlgili İnanışlar..................... 426

c.     Gözün Görme Kuvvetini Ölçme İle İlgili İnanışlar........... 427

4.      GÜNLÜK HAYATLA İLGİLİ GELENEK-GÖRENEK-TÖRE-BÂTIL İNANIŞLAR VE PRATİKLER............. 428-438

a.     Ağaç Korkutma Geleneği................. 429

b.      Evlenme İle İlgili Gelenekler........... 430

c.     Kan Bahası (Diyet) İnanışı ve Geleneği............ 431

ç. Mendil Gönderme Geleneği................ 431

d.     Yağma Geleneği............... 432

e.     Tarlalara vs. Karga Kanadı Asma Geleneği...... 434

f.      Sarhoş Ağzı Koklama Pratiği............ 435

g.      Misafirperverlik Geleneği................ 435

h.      Korkulu Yer İnanışı.......... 436

ı. Köpek Uluması İle İlgili İnanışlar........ 437

i.      Kulak Çınlaması İle İlgili İnanışlar................... 437

5.     HALK İNANÇLARI İLE İLGİLİ İNANIŞLAR.............. 438-453

a.     Duâlar İle İlgili İnanışlar.................. 438

b.      Gökle İlgili İnanışlar....................... 442

c.     Erenlerden Himmet Ummak............. 446

ç. Güneşe Tapma.................... 447

d.     Şarabın Haram Olmayışı.................. 449

e.     Köpeğin Olduğu Yere Meleklerin Girmeyeceği İnanışı.... 451

f.      Sabah Erken Kalkanın Nasibini Alması............ 451

g.      Haçı Suya Atmak............. 452

6.     HIZIR (A.S.) İLE İLGİLİ İNANIŞLAR.......... 453-461

a.     Hızır-Yeşillik................... 453

b.      Hızır (a.s.) ve Âb-ı Hayât Efsanesi.................. 455

c.     Hızır (a.s.)’ın Darda Kalanların İmdadına Yetişmesi........ 457

ç. Duâlarda Hızır.................... 460

7.     ÖLÜM İLE İLGİLİ İNANIŞLAR................... 461-477

a.     Uyku-Ölüm İlişkisi........... 461

b.      Ölüm Anı........................ 462

c.     Ölümcül Hastayı Ziyaret Etmek........ 463

ç. Ölünün Kefenlenmesi........................ 466

d.     Yas Tutma....................... 468

e.     Ölünün Arkasından Helvasını Yapmak............ 471

f.      Kabir İle İlgili İnanışlar.................... 473

8.     PERİLER İLE İLGİLİ İNANIŞLAR............... 477-486

a.     Perilerin, İnsanın Aklını Alıp Delirmesine Sebep Olmalarına Dair İnanışlar.... 477

b.      Perilerin Göze Görünmeyişi İle İlgili İnanışlar................ 480

c.     Perilerin Güzel Olduklarına Dair İnanışlar........ 481

ç. Peri-Ruh Çağırma İlişkisi................... 482

d.     Perilerin En Çok Bulunduğu Yerler................. 483

9.     SİHİR-BÜYÜ-CADI, TÜTSÜ, MUSKA, TILSIM-EFSUN VE FAL İLE

İLGİLİ İNANIŞLAR........................ 486-511

a.     Sihir-Büyü-Cadı İle İlgili İnanışlar................... 486

b.      Sihir Okunu Atmak.......... 491

c.     Sihir Öğrenmek ve Öğretmek........... 491

ç. Saç Kılı İle Sihir Yapmak................... 493

d.     Sihir-Büyü-Duâ İlişkisi.................... 495

e.     Sihirli-Etkileyici Söz Söylemek........ 497

f.     Sihir-Ejderha İlişkisi........................ 498

g.      Tütsü Yakmak İle İlgili İnanışlar..................... 501

h.      Muska Yazmak-Hamail Taşımak.................... 503

ı. Efsun-Tılsım İle İlgili İnanışlar........... 506

i.      Fal ve Rüya İle İlgili İnanışlar........... 508

10.     ŞEHİTLİK İLE İLGİLİ İNANIŞLAR............ 511-513

a.     Allah Yolunda Şehit Olma                  511

b.      Aşkını Gizleyerek Ölmek                  512

SONUÇ........................ 514

BİBLİYOGRAFYA..................... 517

İNDEKS....................... 524

 

SONUÇ

Bu çalışma neticesinde de görüldüğü gibi, Türk kültürünün önemli ve büyük bir parçasını oluşturan Klâsik Türk Edebiyatı ile Türk Halk Edebiyatı gerek ilmî gerekse sosyal konularda oldukça zengin bir malzemeye sahiptir.

Üzerinde çalıştığımız Pervâne Beğ Mecmuası, Türk kültürünün en ihtişamlı devri olan XVI. Yüzyılda tertip edilmiştir. Bilindiği gibi bu devir aynı zamanda kültür ve sanat bakımından da zirveye ulaşılan ve zirve şâirlerin yetiştiği bir dönemdir. Bu yüzyılda Türk edebiyatının kudretli şâiri Fuzûlî, Zâtî, Bâkî, Hayâlî vs. gibi ünlü şâirler yetişmiş ve Klâsik Türk Şiiri, söz ipliğine inci dizmek şeklindeki şiir anlayışıyla bu asırda imparatorluğun zengin hayatına uygun bir mânâ ve hüner kazanmıştır.

XVI. asırda, halk şiirinin ise yalnız Tekke Edebiyatı verimleri değil, din dışı mevzulardaki manzumeleri de yazılı olarak elimize geçmiştir. Ellerinde telli sazlarla diyar diyar dolaşan, nerede bir güzel görürlerse ona âşık olan; onlar için sıcak, samimî ve heyecanlı şiirler söyleyen saz şâirleri bu asırda isim yapmaya, şöhret kazanmaya, ad bırakmaya başlamışlardır. Halk şiirinin bilinen isimlerinden Armutlu, Köroğlu, Öksüz Dede gibi şahsiyetler de bu asırda yetişmişlerdir.

XVI. Yüzyılda Pervâne b. Abdullah tarafından tertip edilen ve Kanûnî Sultan Süleyman Han’a sunulan Pervâne Beğ Nazire Mecmuası’nın transkripsiyonlu metni üzerinde yaptığımız çalışmanın sonuçlarını kısaca şöyle özetlemek mümkündür:

1.    Pervâne Beğ Mecmuası’nın ilk yüz varağındaki atasözleri, deyimler ve halk inanışları, zaman zaman halk şâirlerinin şiir örnekleri ile desteklenmiştir. Konuyu destekleme mahiyetinde verilen halk şiiri örneklerinde ve Pervâne Beğ Mecmuası’ndaki beyitlerde de görüldüğü gibi; gerek halk şâirleri gerekse dîvân şâirleri, duygularını ifade etmede ve vurgulamada atasözleriyle deyimleri çokça kullanmışlardır. Pervâne Beğ Mecmuası’nın ilk yüz varağında deyimler ile atasözleri; daha çok bir hikâyeye ya da olaya dayanan öğütleri, inanışları, ahlâkî yargıları, duâları, bedduâları, âşığın sıkıntılı durumunu, sevgilinin tabiatını vs. gibi durumları ifade etmek için kullanılmışlardır. Bunlar içerisinde atasözü ve deyimlerle ilgili kimi sözlüklerde yer almayan, atasözler ve deyimler de bulunmaktadır. Örneğin “Aşksız gönül ateşsiz ocağa benzer”, “Bitki üzerinde bitki bitmez”, “Gül budağında hurma bitmez” gibi atasözleriyle; “Adem mülküne mahmil bağlamak” gibi belli bir kültüre dayanan deyimlerin yanında “Attan inip yaya kalmak”, “Avurda çekmek”, “Dik gelmek”, “Din yağması etmek”, “Dizgin düşürmek”, “El arkasını yere koymak”, “Gediğinde yürümek”, “İki göz bir çeşme ağlamak”, “Kandil uyarmak”, “Kara çulda komak”, “Kendini yavı kılmak”, “Murad atını sürmek”, “Pençesini burmak”, “Tıp deyince çekmek”, “Yalın-yarag olmak”, “Yazuğa girmek” vs. gibi halkın kullandığı ve toplumu aksettiren deyimler de bulunmaktadır.

2.    Pervâne Beğ Mecmuası’nın ilk yüz varağından tespit edilen atasözleri içerisinde halkın kullandığı atasözlerinin yanında; içinde âyet ve hadislerin geçtiği ve daha çok dîvân şiiri metinlerinde yer alan atasözlerine de rastlanılmıştır.

3.    Üzerinde çalıştığımız Pervâne Beğ Mecmuası’nın ilk yüz varağında deyimler, şâirler tarafından atasözlerine göre daha fazla kullanılmıştır. Yapı bakımından daha az kelimeden oluşan ve atasözleri gibi genel bir yargı bildirmeyen deyimlerin, işlerlik bakımından atasözlerinden daha güçlü olması itibarıyla şâirler tarafından tercih edildiği söylenebilir.

4.    Atasözleri ve deyimler, Pervâne Beğ Mecmuası’nın ilk yüz varağında geçen şâirler tarafından pek çok kullanılmasına ve doğrudan doğruya anlatılmak istenen şeyi ifade etmesine rağmen; halk inanışları bölümünde işlenilen beyitlerde halk arasındaki bâtıl inanışlar ve uygulamaları, önlemleri vb. gibi konulara doğrudan doğruya pek değinilmemiş ve bu konuda orijinal sayılabilecek kadar çok sayıda beyite de rastlanılmamıştır. Örneğin yıldızlarla ilgili inanışlar bölümünde belirtilen beyitlerde, yıldızlarla ilgili deyimler çok kullanılmasına rağmen; doğrudan doğruya yıldızlarla ilgili ve halk inanışı mahiyetinde olan beyitlere ise pek rastlanılmamıştır.

5.    Bununla birlikte ay ile ilgili inanışlar bölümünde, halk arasında, ay tutulması esnasında kötü varlıkları kovmak amacıyla teneke, davul vs. çalınarak gürültü yapılması inanışına değinilerek böylelikle halk inanışının dîvân şiirinde de yer aldığı tespit edilmiştir.

6.    Pervâne Beğ Mecmuası’nın ilk yüz varağında nazar ile ilgili orijinal halk inanışları bulunmamakla birlikte; nazarın kötü ve tesirli bakış olduğu ve karşısındakine zarar verdiğine dâir, nadir de olsa beyitlere rastlanmıştır.

7.    Duâ ile ilgili inanışlar kısmında tespit edilen beyitlerin, duânın yapılış amacına ve duâ ile ilgili inanışlara, halk arasındaki ve halk şiirindeki kullanımına uygun olduğu, bu düşünceleri vurguladığı görülmüştür.

8.    Göklerle ilgili inanışlar kısmında işlenen beyitler ise; daha çok inançlarla ilgili ve bâtıl olmayan inanışlardır. Şâirler, tabiat hadiseleri ve gök cisimleriyle ilgili birtakım inanışları ele almışlar ve bunları dinî bir temele veya anlayışa dayandırmışlardır.

9.    Pervâne Beğ Mecmuası’nın ilk yüz varağından tespit edilen Hızır’la ilgili beyitler, daha çok Hızır-Yeşillik, Hızır’ın darda kalanlara yardım etmesi ve yol gösterici olması, Âb-ı Hayât efsanesi, Hızır’ın ölümsüz olması ve Hızır’a yapılan duâlar ile ilgilidir. Bununla birlikte halk inanışları içerisinde yer alan ve Hızır’ın fizikî yapısı, Hıdırellez kutlamaları, Hıdırlıklar vs. ile ilgili beyitlere ise rastlanılmamıştır.

10.    Ölüm ile ilgili inanışlar bölümünde ise; ölüm anı, ölümcül hastanın ziyareti, ölünün defnedilmesi, ölünün arkasından helvasını yapmak, kabir üzerinde bitki yetiştirmek vs. gibi gelenek ve görenekler ile halk arasındaki uygulanış şekilleri tespit edilen beyitlerde de yer almıştır.

11.    Sihir ve büyü konusunda; tespit edilen beyitlerde sihir konusunun büyüye nazaran daha çok yer aldığı görülmüştür. Bununla birlikte sihir ile büyü arasındaki fark, beyitlerde pek ayırt edilmemiştir. Sevgilinin güzellik unsurlarının başında gelen gözü ile âşığı sihirlemesi (etkilemesi) ve saç kılı ile büyü yapma daha çok söz konusu edildiğinden bu bölümde sihir ile büyü aynı başlık altında toplanmıştır.

12.    Muska yapmak ile ilgili; dîvân şiirindeki kullanımına uygun olarak, daha çok beyitlerde şirinlik muskasından söz edildiği görülmüştür.

13.    Tütsü yakmak, Pervâne Beğ Mecmuası’ndan tespit edilen beyitlerde; daha çok etrafı kokulandırmak amacıyla kullanılmıştır. Bununla birlikte Anadolu’da yaygın olarak, nazardan veya kötülüklerden korunmak amacıyla yakılmasına ise değinilmemiştir.

Yapılan bu çalışma neticesinde Pervâne Beğ Mecmuası’nın ilk yüz varağında halk kültürü ile ilgili unsurlar başlığı altında atasözleri, deyimler ve halk inanışları ortaya çıkarılmıştır. Burada da Klâsik Türk Şiirinin halktan kopuk olmadığı ve halk kültürünün, Klâsik Türk Şiirine nasıl yansıdığı görülmektedir. Bundan sonra da bu türden yapılan çalışmaların yaygınlaşarak kültür özelliklerinin başka açılardan da değerlendirileceği ve ortaya çıkarılacağı kanaatindeyiz.

 

BİBLİYOGRAFYA

KİTAPLAR

AKTAŞ, Recep: İslâm Dininin Yasak Ettiği Bâtıl İnanışlar, Bahar Yay., İstanbul 1973, 80 s.

AKYÜZ, K.-BEKEN, S.-YÜKSEL, S.-CUNBUR, M. (Haz.): Fuzûlî Dîvânı, Akçağ

Yay., Ankara 2000, 329 + 113 s.

ALTANOĞLU, B. Atlan: Düşüncenin Enerjiye Dönüşümü: Nazar-Göz Değmesi İnancı, Etkileri ve Korunma Yolları, İnkılâp Yay., İstanbul 1999, 191 s.

ALTUN, Işıl: Kandıra Türkmenlerinde Doğum, Evlenme ve Ölüm, Yayıncı Yay., İzmit ?, 399 s.+XVI fotoğraflar.

ANADOL, Cemal: Tarihten Günümüze Kadar Dünyada ve İslamiyet’te Halk İnanışları: Büyü(Sihir-Tılsım), Devlet Yayın ve Dağıtım Yay., İstanbul ?, 212 s.

ARAZ, Rıfat: Harput’ta Eski Türk İnançları ve HalkHekimliği, Atatürk Kültür Merkezi

Yay., Ankara 1995, 247 s.

ARİF, Mehmet: 1001 Hadis, Haz: A. Kahraman, Tercüman Gazetesi Yay., ? (Basıldığı yer ve yılı belli değil), C.I, 224 s.

ASIMGİL, Sevim: İnsanlık Tarihinin Gizemli Dünyası Büyü-Sihir-Fal, İpek Yay., İstanbul 1999, 198 s.

ATEŞ, Süleyman: Kur’ân-ı Kerîm Mealî, Milliyet Gazetecilik A.Ş., ? 1996, 29+604 s.

AYDEMİR, Abdullah: Tefsirde İsrâiliyyât, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., Ankara ?, XVIV+331 s.

BAHADANLI, Yusuf Ziya: Türkçe Deyimler ve Kaynakları, Hür Yay., İstanbul 1971, 79 s.

BİLMEN, Ömer Nasuhi: 500 Hadis-iŞerîf, Bilmen Yay., İstanbul 1974, 315 s.

BİLMEN, Ömer Nasuhi: Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe Meâli Âlisi ve Tefsiri, Diyanet

Yay., ? (Basıldığı yer ve yılı belli değil), C.I, 532 s.

BORATAV, Pertev Naili: 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, töre ve törenler, oyunlar), Gerçek Yay., İstanbul 1973, 334 s.

BORATAV, Pertev Nâili: 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, Gerçek Yay., İstanbul 1969, 250 s.

CEYLÂN, Ömür: Kuş Cenneti Şiirimiz (Klâsik Türk Şiirinde Kuşlar), Filiz Kitabevi, İstanbul 2003, 214 s.

ÇABUK, Vahit (Haz.): Muhibbî Dîvânı, İstanbul 1975, C.II, 257-490 s.

ÇELEBİOĞLU, Âmil: Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, M.E.B. Yay., İstanbul 1998, 789 s.

ÇIKMAN, Zeki: Folklorumuzda ve Edebiyatımızda Göz, KB. Yay., Ankara 1977, VIII + 477 s.

ÇOBANOĞLU, Özkul: Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü, AKM Yay., Ankara 2004, 511 s.

DİLÇİN, Cem: Örneklerle TürkŞiiri Bilgisi, TDK Yay., Ankara 1983, XVI + 531 s.

DİRLİK, Ünal Şöhret: Fethiye’de Halkİnanışları, Dirlik Yay., Muğla 1997, 124 s.

ENES, Mâlik B.(R.A.): El-Muvatta’, Çev: A.M. Büyükçınar-Y.Erol-A.Arpa-D.Pusmaz- A.Yücel, Tuğ Yay., İstanbul 1982, C.I, 690 s.; C. II, 711 s.

EYÜBOĞLU, E. Kemal: On Üçüncü Yüzyıldan Günümüze Kadar Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler, Doğan Kardeş Matbaacılık, İstanbul 1973, C.I, XLVIII + 329 s.; C. II, XVI + 528 s.

GAZİMİHÂL, Mahmut R.: Ülkelerde Kopuz ve Tezeneli Sazlarımız, KB. Yay., Ankara 1975, 192 s.

GENCAN, Tahir Nejat: Dilbilgisi, TDK Yay., Ankara 1966, XV + 412 s.

GÖLPINARLI, Abdülbâkî: Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri, İnkılâp ve Aka Yay., İstanbul 1977, XVI + 419 s.

GÖLPINARLI, Abdülbâki (Çev.): Hâfız Dîvânı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1985, L + 722 s.

HAMMER, Joseph von: Osmanlı Tarihi, Haz.: M. Ata, A. Karahan, M.E.B. Yay., İstanbul 1991, C. I, XVI + 522 s.

İNAN, Abdülkadir: Tarihte ve Bugün Şamanizm: Materyaller ve Araştırmalar, TTK Yay., Ankara 1954, 229 s.

KAFESOĞLU, İbrahim: Eski TürkDini, KB. Yay., Ankara 1980, 67 s.

KAHRAMAN, Âtıf: Osmanlı Devleti’nde Spor, KB. Yay., Ankara 1995, XV + 731 s.

KALKAN, Emir: XX. Yüzyıl Türk Halk Şâirleri Antolojisi, KB. Yay., Ankara 1991, 565 s.

KARTAL, Ahmet: Klâsik TürkŞiirinde Lâle, Akçağ Yay., Ankara 1998, XIII + 192 s. ÖZEK A.-KARAMAN H.-TURGUT A.-ÇAĞRICI M.-DÖNMEZ İ.-GÜMÜŞ S. (Haz.): Kur‘ân-ı Kerîm ve Türkçe Açıklamalı Meâli, Mushaf-ı Şerif Basım Kurumu Yay., Suudi Arabistan Krallığı, 1992, 43 + 603 s.

KÖPRÜLÜ, Fuat, Türk Edebiyatı Tarihi, Ötüken Yay., İstanbul 1980, XXIV + 437 s.

KURNAZ, Cemal Halk ve Dîvân Şiirinin Müşterekleri Üzerine Denemeler, Akçağ Yay., Ankara 1990, 172 s.

MEVLÂNÂ: Mesnevî-i Şerîf, Haz.: Âmil Çelebioğlu, M.E.B. Yay., İstanbul 2000, C. I, 945 s.

MİTHAT, Ahmet: Durûb-ı Emsâl-i Osmaniyye Hikemiyâtının Ahkâmını Tasvir, Kırkanbar Basımevi, İstanbul 1288 (1871), 224 s.

OCAK, Ahmet Yaşar: İslâm-Türk İnançlarında Hızır Yahut Hızır-İlyas Kültü, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara 1999, XIX + 223 s.

ONAY, A. Talât: Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 1992, LXIV + 500 s.

ONAY, Ahmet Talât: Eski TürkEdebiyatında Mazmunlar, Haz.: Cemâl Kurnaz, M.E.B.

Yay., İstanbul 2004, 720 s.

ÖGEL, Bahaddin: TürkMitolojisi, M.E.B. Yay., İstanbul 1971, C.II, 341 s.

ÖRNEK, Sedat Veyis: Anadolu Folklorunda Ölüm, Ankara Üniv. Dil ve Tarih-

Coğrafya Fak. Yay., Ankara 1979, 149 s.

ÖRNEK, Sedat Veyis: TürkHalkBilimi, KB. Yay., Ankara 1995, 264 s.

ÖZBAŞ, Ömer: Gaziantep Dolaylarında Türkmenler ve Baraklar, Gaziantep Kültür

Derneği Yay., Gaziantep 1958, 111 s.

PALA, İskender: İki Dirhem Bir Çekirdek: Hikayelerle Deyimlerimiz, Bâbıâli Kültür

Yay., İstanbul 2000, 184 s.

SAKAOĞLU, Saim: 101 Anadolu Efsanesi, Damla Yayınevi, İstanbul 1976, 270 s.

SERDAROĞLU, Ahmet: Usûl-i Hadis ve Mevzûât-ı Aliyyü’l-Karî Tercümesi, Ayyıldız

Matbaası, Ankara 1966, 160 s.

SOFUOĞLU, Mehmet, Sahîh-i Buhârî ve Tercemesi, Ötüken Yay., İstanbul 1987, C.VII, 3013-3502 s.

SUDÎ:Şerh-i Dîvân-ı Hâfız, Matbaa-i Amire, ? 1288-1289, C. I, 768 s.

SÜMER, Faruk: Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri, Boy Teşkilâtı, Destanlar, Ankara

Üniv. Dil ve Tarih-Coğrafya Fak. Yay., Ankara 1967, 522 s.

ŞENTÜRK, Ahmet Atillâ: Klâsik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Rakib’e Dâir, Enderun Kitabevi, İstanbul 1995, XIII + 95 s.

TATÇI, Mustafa (Haz.): Yunus Emre Dîvânı (Tenkitli Metin), KB. Yay., Ankara 1990, C. II, XIV + 491 s.

TEKİN, Ahmet (Haz.): Buhari’den Seçme Hadisler, Yasin Yay., İstanbul 2000, C.II, 675-1336 s.

TÖKEL, Dursun Ali: Dîvân Şiirinde MitolojikUnsurlar, Akçağ Yay., Ankara 2000, 484 s.

YALMAN (YALKIN), Ali Rıza: Cenupta Türkmen Oymakları II, Haz: Sabahat Emir, KB. Yay., Ankara 1977, XII + 536 s.

YILMAZ, Mehmet: Edebiyatımızda İslâmî Kaynaklı Sözler, Enderun Kitabevi, İstanbul 1992, 196 s.

YÜKSEL, Nevzat; Konularına Göre Kur’ân-ı Kerîm Fihristi, Muvahhid Yay., Trabzon ?, XV + 411 s.

ZEREN, Mehmet: Hz. Mevlânâ’nın En Büyük Eseri Mesnevi’de Geçen Bütün Hikayeler, Hazen Yay., İstanbul 1996, 336 s.

TEZLER

AKGÜL, Hayrullah: Trabzon’da Halk İnançları, Uludağ Üniv., İlahiyat Fakültesi (Lisans Tezi), Bursa 1995, V + 72 s.

DENİZ, Sebahat: 16.Yüzyıl Bazı Dîvân Şâirlerinin Türkçe Dîvânlarında Kozmik Unsurlar(Bâkî, Fuzûî HayâlîBeğ, Nevî YahyâBeğ), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul 1992, XXI + 463 s.

KOÇAK-ASLAN, Zehra: Bâkî Dîvânı’nda Sevgili ve Sevgiliye Ait Fizikî Unsurlar, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2001, 274 s.

YAKAR, Mehmet: Çankırı ve Çevresinde Halk İnançları Üzerinde Bir İnceleme, Ankara Üniv., İlahiyat Fak. (Lisans Tezi), Ankara 1977-1978, 62 s. + 19 s. Fotoğraf.

SÖZLÜKLER

AKALIN, Ş.-TOPARLI, R.-GÖZAYDIN, N.-ZÜLFİKAR, H.-ARGUNŞAH, M.- DEMİR, N.-AKSU, T.-GÜLTEKİN, B. (Haz.): Türkçe Sözlük, TDK Yay., Ankara 2005, XX + 2244 s.

AKSOY, Ömer Asım: Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, İnkılap Kitabevi Yay., İstanbul 1991, C.I, 446 s.; C. II, 457-1131 s.

AKSOY, Ömer Asım: Atasözleri ve Deyimler, TDK Yay., Ankara 1965, C.I-II, 542 s.

AKSOY, Ömer Asım: Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler, TDK Yay., Ankara 2004, C.I-II, 175 s.

ALBAYRAK, Nurettin: Ansiklopedik Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Leyla ile Mecnun Yay., İstanbul 2004, 540 s.

CANPOLAT, M.-DEMİRAY, K.-TEZCAN, S. (Haz.): Türkçe Sözlük, TDK Yay., Ankara 1983, C. I, XVIII + 748 s.; C. II, 749-1679 s.

CEBECİOĞLU, Ethem: Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Rehber Yay., Ankara 1997, 790 s.

ÇOTUKSÖKEN, Yusuf: Atasözlerimiz, Alaz Yay., İstanbul 1979, 140 s.

DİLÇİN, Dehri: Edebiyatımızda Atasözleri, Klişecilik ve Matbaacılık T.A.Ş., İstanbul 1945, (1. Kitap), XXXIV + 221 s.

EMİR, Sabahat: Türk Piyeslerinden Derlenen Türk Halk Deyimleri, Çınar Matbaası, İstanbul 1968, 143 s.

HANÇERLİOĞLU, Orhan: İslâm İnançları Sözlüğü, Remzi Kitabevi Yay., İstanbul 1984, 775 s.

KAVAS, Yakup: Açıklamalı, Örnekli Deyimler ve Atasözleri Sözlüğü, Ötüken Yay., İstanbul 1991, 304 s.

KIMILDAR, Enver: Açıklamalı TürkAtasözleri, Çözüm Yay., İstanbul 1992, 568 s.

MÜTERCİM ÂSIM EFENDİ, Burhân-ı Katı, Haz.: M.Öztürk-D.Örs, TDK Yay., Ankara 2000, XLIX + 1197 s.

NACİ, Muallim: Lûgat-ı Naci, Çağrı Yay., İstanbul 1978, 16 + 960 s.

OY, Aydın: Tarih Boyunca Türk Atasözleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 1972, XIV + 398 s.

ÖRNEK, Sedat Veyis: Etnoloji Sözlüğü, Ankara Üniv. Dil ve Tarih Coğrafya Fak.

Yay., Ankara 1971, 268 s.

Örnekleriyle Türkçe Sözlük, M.E.B. Yay., Ankara 1995-1996, C.I, XV + 884 s.

PAKALIN, M. Zeki: Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, M.E.B. Yay., İstanbul 1983, C. II, 784 s.

PALA, İskender: AnsiklopedikDîvân Şiiri Sözlüğü, Akçağ Yay., Ankara 1989, 554 s.

PALA, İskender: AnsiklopedikDîvân Şiiri Sözlüğü, Ötüken Yay., İstanbul 1998, 439 s.

SAMİ, Şemseddin: Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yay., İstanbul 1978, 1573 s.

SOYKUT, İ. Hilmi; TürkAtalar Sözü Hazinesi, Ülker Yay., İstanbul 1974, 495 s. ŞİNASİ-EBÜZZİYA: Durûb-ı Emsâl-i Osmaniyye, Matbaa-i Ebüzziya, İstanbul 1887, 510 s.

TANYERİ, M. Ali: Örnekleriyle Dîvân Şiirinde Deyimler, Akçağ Yay., Ankara 1999, 272 s.

TANYERİ, M. Ali: Örnekleriyle Türk Halk Şiirinde Deyimler, Özgür Yay., İstanbul 1996, 228 s.

ULUDAĞ, Süleyman: TasavvufTerimleri Sözlüğü, Marifet Yay., İstanbul 1991, 552 s.

SÜRELİ YAYINLAR VE MAKALELER, ANSİKLOPEDİ MADDELERİ,

BİLDİRİLER

AYALDI, Kemal: “Türk Atasözlerinde Çocuk”, TFA, İstanbul 1970, C.XII, S.250, s. 5615-5616.

BAYAT, Ali Haydar: “Anadolu Tıbbî Folklorunda Göz Hastalıkları”, 4. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri (Gelenek-görenek ve İnançlar), ? (Basıldığı yer ve yılı belli değil), C. IV, 43-57 s.

CEYHAN, Semih (Haz.): “Mesnevi” mad., İslâm Ansiklopedisi, TDV Yay., Ankara 2004, C. XXIX, 588 s.

ÇELEBİOĞLU, Âmil: “Kültürümüzde Yatak Duâları”, III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri (Gelenek, Görenek ve İnançlar), KB. Yay., Ankara 1987, C. IV, 446 s.

DAĞLIOĞLU, Hikmet Turan: “Mezar Folkloru”, I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri(HalkEdebiyatı), Ankara Üniv. Yay., Ankara 1976, C.II, s. 39.

DENİZ, Sebahat: “Dîvân Şiiri Güzelinin Saç Şekli”, Saç Kitabı, Editör: E. Gürsoy- Naskali, Kitabevi Yay., İstanbul 2004, XV + 520 s.

DENİZ, Sebahat: “Klâsik Türk Şiirinde Yetim”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Kocav Yay., İstanbul Güz 2004, S.11, s. 87-110.

DENİZ, Sebahat: “Klasik Türk Şiirinde Ölüme Gizlenen Vuslat”, M.Ü., Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Kültüründe Ayrıntılar: Ölüm Sempozyumu (Basılmamış Bildiri), İstanbul 25-26 Kasım 2004, 7 s.

GÜNGÖR, Harun: “Kayseri Yöresinde Delikli Taş ve Kayalar”, Milli Folklor, Ankara Bahar-1993, C.III, Y.5, S.17, s. 157.

GÜVEN, Özbay: “Spor Tarihinde Çöğen/Çevgân/Polo”, Toplumsal Tarih Dergisi, ? (Basıldığı yer belli değil) Ocak 1999, S. 61, s. 4-7.

KALLEK, Cengiz (Haz.): “Haraç” mad., İslâm Ansiklopedisi, TDV Yay., İstanbul 1997, C.XVI, 555 s.

“Kapıcıbaşı” mad.: Büyük Larousse, Milliyet Gazetecilik A.Ş., İstanbul ?, C. XII, 5925-6464 s.

“Kethüda” mad., İslâm Ansiklopedisi, TDV Yay., Ankara 2002, C.XXV, 571 s.

NAHYA, Zümrüt: “Geleneksel Türk Kültüründe Tatlı”, Geleneksel Türk Tatlıları Sempozyumu Bildirileri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Başbakanlık Basımevi Yay., Ankara 1984, s. 98.

“Örümcek” mad.: Büyük Larousse, Milliyet Gazetecilik A.Ş., İstanbul ?, C.XVII, 8593­9116 s.

ÖZTOPRAK, Nihat: “Dîvân Şiirinde Güzelin Saç Kokusu”, Saç Kitabı, Editör: E. Gürsoy-Naskali, Kitabevi Yay., İstanbul 2004, XV + 520 s.

ÖZTOPRAK, Nihat: “Dîvân Şiirinde Güzelin Saç Rengi”, Saç Kitabı, Editör: E. Gürsoy-Naskali, Kitabevi Yay., İstanbul 2004, XV + 520 s.

ÖLMEZ, Filiz N.: “Dokumalarda Renklerin Dili”, M.Ü., Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü “Gizli Diller Sempozyumu”, 13-14 Nisan 2005 (Basılmamış Bildiri), ÖZTOPRAK, Nihat: “Dîvân Şiirinde Osmanlı Geleneğinin İzleri”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Tarih ve İslâm Araştırma Vakfı Yay., İstanbul 2000, S. 3, s. 157­168.

PALA, İskender: “Meşşâta Kimdir?”, Saç Kitabı, Editör: E.Gürsoy-Naskali, Kitabevi Yay., İstanbul 2004, XV + 520 s.

ŞAHİN, M.Süreyya (Haz.): “Cin” mad., Diyanet İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1997, C.VIII, 559 s.

“Şarap” mad.: Büyük Larousse, Milliyet Gazetecilik A.Ş., İstanbul 1992, C.XXI, 10689-11212 s.

TATLILIOĞLU, Durmuş: “Türkmenistan’da Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili İnanç ve Uygulamalar”, AkademikAraştırmalar Dergisi, 1999, Y:1, S.II, s. 13-32.

“Tütsü” mad.: Büyük Larousse, Milliyet Gazetecilik A.Ş., İstanbul 1986, C.XXIII, 11737-12260 s.

YAŞAROĞLU, Kâmil (Haz.): “Kader” mad., İslâm Ansiklopedisi, TDV Yay., Ankara 2002, C.XXV, 571 s.

YAVUZ, Yusuf Şevki (Haz.): “Kader” mad., İslâm Ansiklopedisi, TDV Yay., İstanbul 2001, C.XXIV, 588 s.

İNDEKS[*]

ATASÖZLERİ

El elden üstündür: Cenâbî Paşa, G. 18-7/2, s. 98, (82ah); Hayâlî Beğ, G. 18-1/1, s. 95, (81b); Nutkî, G. 18-6/1, s. 98, (82ah); Sâbirî Kâzî, G. 18-4/1, s. 97, (81bh); Sürûrî, G. 18-3/1, s. 96, (81bh); Vahîdî, G. 4-60/3, s. 87, (13bh).

Kötülüklerin Anası Olan Şarap (Şarap kötülüklerin anasıdır): Nazmî, G. 33-4/5, s. 190, (94bh); Zâtî, G. 33-1/3, s. 188, (94b).

Şişe Mum Işığını Gizleyemez: Hasan Çelebi, G. 36-8/3, s. 210, (96b); Cem Sultan, G. 36/3, s. 206, (96a).

Kandil, Şişe İçinde Gizlenmez: Nazmî, G. 36-10/3, s. 211, (96bh).

DEYİMLER

Adını Anmamak: Sabûhî, G. 41-6/2, s. 236, (100ah).

Ağız Açmamak: Cem Sultan, G. 2/5, s. 3, (68a).

Ağzına Mühür Vurmak: Firâkî, G. 27-7/5, s. 142, (87bh); Muhibbî, G. 27-2/1, s. 139, (87b); Muhibbî, G. 27-4/2, s. 140, (88a).

Ağzına Sövmek: Hüsâmî, G. 41-111/2, s. 281, (59b); Mesîhî, G. 15/5, s. 76, (79a); Revânî, G. 41-82/4, s. 260, (57ah).

Ağzının ÖlçüsünüAlmak: Sübûtî, G. 9-15/4, s. 34, (72ah).

Aklını Almak: Bahtî, G. XXXVII, s. 81, (79bh); Şîrî, G. 41-18/3, s. 215, (52ah); Râsihî, G. 42-14/5, s. 306, (62ah); Yahya Beğ, G. 4-4/1, s. 33, (33a).

And İçmek: Me‘âlî, G. 12-16/4, s. 134, (21a); Usûlî, G. 4-24/5, s. 69, (11a); Zâtî, G. 35-1/7, s. 181, (48b).

Ayrılık Odına (Ateşine) Yanmak: Âzâdî, G. 3-7/3, s. 44, (7ah); Fasîhî, G. 41-27/4, s. 221, (53a); Harîmî, G. 13-18/4, s. 149, (23ah); Necâtî Beğ, G. 3-27/5, s. 54, (8bh); Nihâlî, G. 20-3/4, s. 122, (42ah); Sâmî, G. 3-14/3, s. 47, (7bh); Şehîdî (Nâmî), G. 41-121/3, s. 289, (60ah).

AşkOlsun: ‘Atâ, G. 4-50/1, s. 82, (13a); Nazmî, G. 1-6/3, s. 7, (30a); Nazmî, G. 1- 17/6, s. 15, (31a); Sinânî, G. 4-14/4, s. 63, (10ah); Zâtî, G. 4-6/2, s. 59, (9b); Zâtî, G. 1-3/3, s. 5, (30a).

Aşka Düşmek: Bahtî, Güfte XXXVI, s. 103, (82bh); Hüsâmî, G. 44-31/4, s. 348, (66bh); İshak Çelebi, G. 14-1/2, s. 93, (39ah); Kerîmî, G. 21/2, s. 191,                                                                                                                      (29b);

Muhibbî, G. 31-2/1, s. 169, (47b); Sürûrî Çelebi, G. 14-2/1, s. 94. , (39b).

Atalık(Babalık, büyüklük..) Etmek: Necâtî, G. 19/2, s. 100, (82a); Sühâyî Beğ, G. 19- 3/1, s. 101, (82b).

Ayağa Düşmek: Hafî, G. 13-20/3, s. 70, (78ah); Hayâlî, G. 3-37/3, s. 26, (32a).

Ayağına Düşmek: Cem Sultan, G. 14-1/3, s. 73, (78b); Ferrûhî, G. 21-1/1, s. 192, (29b); Firâkî, G. 16-6/3, s. 165, (25bh); Hafî, G. 28/2, s. 144, (88a); Nutkî, G. 18-6/5, s. 98, (82ah).

Ayağına Yüz Sürmek: Ahmed Paşa, G. 13-3/7, s. 61, (76bh); Cenâbî, G. 41-92/9, s. 268, (58a); Fasîhî, G. 41-27/6, s. 221, (53a); Hüsâmî, G. 44-31/5, s. 348, (66bh); İshak Çelebi, G. 16-1/5, s. 163, (25a); Lâmi‘î, G. 34-1/3, s. 193, (95a); Muhibbî, G. 3-2/3, s. 8, (68bh); Müdâmî, G. 41-84/2, s. 261, (57b); Nazmî, G. 43-7/4, s. 321, (63bh); Revânî, G. 44-2/6, s. 327, (64ah); Şeyhî, G. 41/5, s. 233, (99b); Tâcizâde Cafer Çelebi, G. 3/2, s. 7, (68b); Visâlî, G. 41-89/4, s. 265, (57bh); Zâtî, G. 27/1, s. 150, (45b).

AyakDolamak: Lâmi‘î, G. 34-2/5, s. 178, (48ah).

AyakGötürmek: Firâkî, G. 17-4/7, s. 90, (81a); Necâtî, G. 28-1/5, s. 145, (88ah).

Ayakta Kalmak: Lâmi‘î, G. 14-3/7, s. 75, (78bh); Sun‘î, G.21-4/4, s. 127, (42bh).

Ayrı Düşmek: Hüsâmî, G. 41-115/3, s. 284, (60a); Münîr, G. 42-17/4, s. 308, (62bh); Rahmî Çelebi, G. 9-1/1, s. 66, (36b).

Ayrılık Ateşine Yanmak: Bahtî, G. XXIV, s. 72, (78bh); Celîlî, G. 33-2/5, s. 175, (48ah); Nazmî, G. 30-34/2, s. 174, (92bh); Revânî, G. 12-10/5, s. 130, (20ah).

Azap Çekmek: Münîrî, G. 43-5/2, s. 320, (63b).

Bağrı Delinmek: Hızrî, G. 23-5/3, s. 139, (44a).

Bağrı Kan Olmak: Fazlî, G. 39-1/5, s. 227, (98bh); Remzî, G. 27-1/2, s. 150, (45b).

Bağrı Kebap Olmak: Ânî Çelebi, G. 41-28/1, s. 221, (53ah); Bihiştî, G. 41-14/5, s. 212, (52a); Bihiştî, G. 41-66/2, s. 248, (56a);Câmî, G. 42-22/1, s. 312, (62bh); Çâkeri Sinân, G. 41-8/2, s. 207, (51b); Emrî Çelebi, G. 41-51/4, s. 238, (55a); Enverî, G. 41-122/2, s. 289, (60ah); Fenâyî, G. 41-41/1, s. 230, (54ah); Fevrî, G. 41-53/2, s. 239, (55a); Hafî, G. 41-1/6, s. 201, (51a); Kıyâmî, G. 15-5/5, s. 79, (79ah); Livâyî, G. 41-85/1, s. 262, (57b); Mesîh,

G. 41-34/6, s. 226, (53b); Muhibbî, G. 41-119/1, s. 287, (60ah); Münîr, G. 41-94/1, s. 269, (58ah); Niyâzî, G. 9-17/5, s. 35, (72b); Rahîmî, G. 41-103/3, s. 276, (59a); Remzî, G. 41-17/4, s. 214, (52ah); Sadrî, G. 41-93/5, s. 269, (58a); Şâhî, G. 41-118/1, s. 286, (60a); Şâmî, G. 43-8/2, s. 322, (63bh); Tarîkî, G. 41-30/1, s. 223, (53a); Yahyâ Beğ, G. 41-42/4, s. 231, (54ah); Zuhûrî, G. 41- 48/1, s. 236, (54bh).

Bağrını Delmek: Şem‘î, G. 4-28/4, s. 71, (11ah); Vâhî, G. 13-16/3, s. 68, (77bh).

Bağrını Kan Etmek: Kemalpaşazâde, G. 4-1/1, s. 30, (33a); Belîgî, G. 23-2/1, s. 118, (84bh).

Bahtı Açık Olmak: Hâfız, Güfte XLIV/2, s. 143, (88ah); Hâfız, Güfte XIV/4, s. 98, (39bh).

Baş Eğmek: Fevrî, G. 8/5, s. 62, (36a); Hâfız, Güfte XL/1, s. 119, (85ah); Sâbirî Kâzî, G. 18-4/3, s. 97, (81bh).

Baş Eğmemek: Haydârî, G. 20-1/4, s. 120, (42a); Nazmî, G. 21-8/4, s. 130, (43ah); Necâtî, G. 38/4, s. 223, (98a); Necâtî, G. 38/7, s. 223, (98a); Râyî, G. 8-1/3, s. 63, (36ah); Şem‘î, G. 34-9/5, s. 196, (95bh); -, G. 34-17/5, s. 200, (95Aah).

Baş Koşmak: Âhî Çelebi, G. 15/2, s. 96, (39b); Münîr, G. 4-9/2, s. 37, (33b).

Başa Çıkmak (Tepesine Çıkmak): ‘Ârifî, G. 16-2/1, s. 83, (79bh); Haydârî, G. 20-1/3, s. 120, (42a); Lâmi‘î, G. 14-3/7, s. 75, (78bh); Necâtî, G. 14/4, s. 93, (39a); Sücûdî, G. 3-5/3, s. 43, (7a).

Başına Belâ(Almak, erişmek, gelmek, getirmek, olmak): Muhibbî, G. 11-5/6, s. 49, (74ah); Nasîbî, G. 1-13/3, s. 12, (31a); Necâtî, G. 11-12/1, s. 53, (74bh); Seyfî, G. 2-1/3, s. 18, (31b).

Başına (Tepesine)Çıkmak: Celîlî, G. 41-106/3, s. 278, (59ah).

Başına Devlet Kuşu Konmak: Emrî, G. 16-2/4, s. 99, (40a); Nehârî, G. 9/2, s. 116, (18a); Sabûhî, G. 13-23/3, s. 152, (23b); Sûzî, G. 9-3/2, s. 118, (18bh).

Başından (Baştan) Aşmak: ‘Âlî Çelebi, G. 8-2/3, s. 64, (36ah); Celîlî, G. 41-106/5, s. 278, (59ah); Müdâmî, G. 6-1/4, s. 16, (69bh).

Başını (Taşla) Döğmek: Gedâyî, G. 41-97/5, s. 271, (58b).

Bel Bağlamak: Me‘âlî, G. 4-15/1, s. 64, (10ah); Muhibbî, G. 44-35/2, s. 351, (67a); Nazmî, G. 13-6/1, s. 62, (77a).

Can Almak: Ahmet Paşa, G. 32/2, s. 184, (94a); Cem Sultan, G. 44-4/7, s. 328, (64b); Hilâlî, G. 28-12/3, s. 150, (89ah); Muhibbî, G. 3-11/1, s. 46, (7b); Necâtî, G.

35/4, s. 203, (95Ab); Revânî, G. 39/1, s. 227, (98b); Şâhidî, G. 42/2, s. 295, (61a); Yahyâ Beğ, G. 4-4/1, s. 33, (33a).

Can Atmak: Firâkî, G. 28/2, s. 153, (45b); Kara Çelebi, G. 22-4/4, s. 115, (84bh); Kurbî, G. 41-110/3, s. 281, (59b); Mu‘îdî, G. 41/1, s. 26, (4b); Necâtî, G. 19/1, s. 13, (2b).

Can Bülbülü: Ferrûhî, G. 17-9/1, s. 109, (40bh); Muhibbî, G. 13/1, s. 59, (76b); Sa‘dî, G. 13-8/1, s. 63, (77ah); Sun‘î, G. 13-2/4, s. 60, (76bh).

Can Gözü(ile bakmak, görmek, gözlemek): Hâfız, G.37/2, s. 315, (63ah); Nazmî, G. 9- 18/1, s. 36, (72b); Sinânî, G. 41-61/5, s. 245, (55b).

Can Vermek: Ahmet Paşa, G. 13-2/3, s. 140, (22a); ‘Amrî, G. 5/5, s. 13, (69a); Âşık Çelebi, G. 16-4/1, s. 164, (25b); Avnî, Güfte XXVIII/4, s. 173, (47bh); Bahtî, G. XVII/2, s. 123, (42bh); Bihiştî, G. 17-2/5, s. 104, (40ah); Belîgî, G. 17-2/5, s. 89, (80bh); Celîlî, G. 41-101/4, s. 274, (58bh); Cem Sultan, G. 4-8/3, s. 36, (33b); Cem Sultan, G. 2/3, s. 3, (68a); Cemâlî, G. 12/2, s. 124, (19b); Cenâbî, G. 41-128/5, s. 294, (61a); Cezerî Kâsım Paşa, G. 12-7/2, s. 129, (20b); Emnî, G. 11-3/4, s. 78, (37bh); Fevrî, G. 40-4/2, s. 231, (99b); Hâfız, Güfte XXI/3, s. 144, (44bh); Hayâlî, G. 29-6/3, s. 161, (46a); Haydârî, G. 40-1/7, s. 198, (50b); Hayretî, G. 26-2/4, s. 135, (87a); Helâkî, G. 41-16/5, s. 213, (52ah); Hızrî, G. 17-11/5, s. 93, (81b); ‘Işkî, G. 4-78/5, s. 96, (15ah); Keşfî, G. 30-2/4, s. 164, (46bh); Mahremî, G. 30-36/1, s. 175, (92bh); Makâlî, G. 11-14/1, s. 54, (76a); Mihrî, G. 3-19/3, s. 50, (8ah); Muhibbî, G. 15-2/5, s. 159, (24b); Muhibbî, G. 40/1, s. 196, (50b); Muhibbî, G. 9-16/5, s. 35, (72ah); Münîr, G. 41-94/5, s. 269, (58ah); Nazmî, G. 49/1, s. 30, (5ah); Nazmî, G. 12-19/5, s. 136, (21ah); Necâtî, G. 23/6, s. 117, (84b); Neşâtî, G. 28-2/2, s. 145, (88ah); Nikâbî, G. 17-5/4, s. 173, (27a); Sâfî, G. 42-21/5, s. 311, (62bh); Sâmî, G. 3-14/1, s. 47, (7bh); Sehî, G. 28-6/4, s. 147, (88bh); Sücûdî, G. 3-5/5, s. 43, (7a); Subûhî, G. 13-23/5, s. 152, (23b); Sun‘î, G. 12/5, s. 84, (38b); Sürûrî, G. 34-14/4, s. 199, (95Aa); Sürûrî, G. 36-2/3, s. 207, (96a); Şâhidî, G. 13-3/5, s. 141, (22a); Şâmî, G. 4- 10/5, s. 38, (33b); Şem‘î, G. 34-9/1, s. 196, (95bh); Şevkî, G. 12-2/2, s. 125, (19bh); Şevkî, G. 12-3/1, s. 126, (19bh); Şeyhî, G. 13/4, s. 139, (21b); Vâhî, G. 13-16/4, s. 68, (77bh); Zâtî, G. 4-7/5, s. 60, (9b); Zâtî, G. 15-5/6, s. 161, (25a); Zâtî, G. 13-1/3, s. 88, (38bh); Zâtî, G. 2-1/1, s. 4, (68a); -, G. 7-4/1, s. 60, (36a); -, G. 21-7/5, s. 110, (83bh).

Canını Kurtarmak: Resmî, G. 31/5, s. 181, (93b).

Dil Uzatmak: Gedâyî, G. 30-30/2, s. 172, (92ah); Hâverî Kâdî, G. 29-2/3, s. 158, (46ah); İshâk Çelebi, G. 8-1/4, s. 113, (17b); Mübînî, G. 40/4, s. 25, (4b); Nazmî, G. 30-10/4, s. 162, (90bh); Revânî, G. 6-1/2, s. 104, (16b).

Diş Bilemek: Çâkerî, G. 9-20/3, s. 37, (72bh).

Dokuz Dolanmak(Dolaşmak): Beyânî, G. 23-1/4, s. 117, (84b).

Düşte Görüp Hayra Yormak: Me‘âlî, G. 28-1/5, s. 154, (45bh).

Eğri Bakmak: Mu‘îdî, G. 3-25/1, s. 53, (8bh).

El Çekmek: Hâfız, Güfte XXXVIII/1, s. 112, (84ah); Karârî, G. 28-3/3, s. 155, (45bh); Mu‘îdî, G. 25-6/5, s. 129, (86ah); Nazmî, G. 44-37/3, s. 353, (67a); Sehî, G. 33- 2/6, s. 189, (94bh).

El Üstünde Tutmak (Olmak): Hayâlî, G. 4-6/2, s. 35, (33a).

El Vermek (Devletin El Vermesi): Âhî Çelebi, G. 15/5, s. 96, (39b); Fevrî, G. 29-1/5, s. 158, (46a); Haydar Beğ, G. 5-1/4, s. 13, (69b); Helâkî, G. 17-15/2, s. 114, (41b); Lâmi‘î, G. 34-2/5, s. 178, (48ah); Nizâmî, G. 25/3, s. 125, (85b); Nutkî, G. 16-8/3, s. 166, (25bh); Rahmî Çelebi, G. 16-2/1, s. 163, (25ah); Râyî, G. 16- 13/1, s. 169, (26ah); -, G. 5-3/2, s. 14, (69bh).

El Vermemek: Bihiştî, G. 15-2/2, s. 97, (39bh); Cenâbî Paşa, G. 29-5/1, s. 160, (46a); Firâkî, G. 16-6/3, s. 165, (25bh); Hâfız, Güfte XLVIII/3, s. 180, (93bh); Hayâlî, G. 31-1/1, s. 181, (93b); Hayâlî, G. 31-1/5, s. 182, (93b); Zâtî, G. 31-2/8, s. 182, (93bh).

EliniAlmak: Yetîm Ali Çelebi, G. 19-2/5, s. 101, (82b).

Eşiğine Yüz Sürmek (Vurmak), Eşiğine Başını Koymak: İshâk Çelebi, G. 12-1/7, s. 85, (38bh); Zâtî, G. 38/5, s. 191, (49b).

Gönül Vermek: Bahtî, Güfte XXII, s. 58, (76bh); Işkî, G. 27-5/2, s. 141, (87bh); Mahremî, G. 30-36/1, s. 175, (92bh); Muhibbî, G. 3-11/1, s. 46, (7b); Mu‘îdî, G. 9-23/4, s. 39, (72bh); Necâtî, G. 1/1, s. 2, (30a); Sâmî, G. 3-14/1, s. 47, (7bh); Sebzî, G. 34-18/2, s. 201, (95Aah); Senâyî, G. 8-4/1, s. 114, (18a).

Gönül Vermemek: Çâkerî Sinan, G. 41-8/4, s. 207, (51b); Muhibbî, G. 43-10/4, s. 324, (64ah); Muhibbî, G. 27-8/1, s. 142, (88ah); Sehî, G. 10-4/2, s. 45, (73bh).

Gönlünü Soğutmak: Firâkî, G. 27-6/3, s. 141, (87bh); Firâkî, G. 27-7/1, s. 142, (87bh). Göz Yummak: Rahmî, G. 42-2/4, s. 297, (61ah); Râsihî, G. 42-14/4, s. 306, (62ah). Gözü Aç: Sehî, G. 34-16/2, s. 200, (95Aah); Zâtî, G. 35-2/4, s. 204, (95Abh).

Gözünü Açmak (Göz Açmak): Gedâyî, G. 37-2/1, s. 215, (97ah); Haydârî, G. 34-20/4, s. 202, (95Abh); Hayretî, G. 36-9/1, s. 211, (96bh); Hızrî, G. 34-10/1, s. 197, (95bh); Mesîhî, G. 35-1/4, s. 203, (95Ab); Revânî, G. 34-6/1, s. 195, (95b);

Selmân Kâzî, G. 37/5, s. 214, (97a); Sübûtî, G. 37-8/1, s. 218, (97bh); Sübûtî, G. 37-8/5, s. 218, (97bh); Şehrî Kâzî, G. 17-9/2, s. 92, (81ah); Şem‘î Dede, G. 34-5/5, s. 195, (95ah).

Hâ Deyince: Ahmed Paşa, G. 13-2/4, s. 140, (22a); Münîr, G. 13-11/2, s. 145, (22bh); Sühâyî, G. 13-12/1, s. 145, (22bh); Sühâyî, G. 13-12/2, s. 145, (22bh); Şeyhî, G. 13/3, s. 139, (21b).

Hâline İtler Gülmek: Nutkî, G. 4-77/5, s. 95, (15a); Zâtî, G. 20-1/6, s. 189, (29a).

Hâlini Ağlamak, Hâlini Yanmak (Hâlini Yana Gelmek): Celîlî, G. 13-14/3, s. 147, (22bh); Sehâbî, G. 40-2/7, s. 198, (50bh).

Hayrete Batmak (Düşmek), Hayrette Kalmak: Hayretî, G. 17/3, s. 88, (80b); Mihrî Hatun, G. 7-5/4, s. 109, (17ah).

Hızır Gibi (İmdâda) Yetişmek: Nasûhî, G. 11-3/5, s. 48, (74ah); Resmî, G. 12-15/4, s. 133, (20bh).

İçi Yanmak: Fazlî, G. 32-4/7, s. 186, (94ah); Lâmi‘î, G. 32/3, s. 171, (47b); Nizâmî, G. 4/4, s. 56, (9a).

İmâna, İnsâfa Gelmek: Hazânî, G. 44-25/4, s. 344, (66ah).

Kana Girmek: Pertevî, G. 46/3, s. 28, (5a).

Kılca Kalmak: Hızrî, G. 3/4, s. 40, (6b); Revânî, G. 6-2/2; s. 104, (16b); Sabâyî, G. 45/2, s. 28, (5a).

Kulağına Çalınmak: Yahyâ Beğ, G. 41-42/5, s. 231, (54ah).

Kuru İftira (atmak, etmek..): Fevrî, G. 19-5/5, s. 184, (28b); Makâlî, G. 19-3/2, s. 182, (28ah); Râyî, G. 9/5, s. 7, (1bh).

Mât Etmek(Şâh-Mât Olmak): Cebrî, G. 11- 4/2, s. 49, (74ah); Hafî, G. 11/1, s. 47, (74a); Hilâlî, G. 10-5/3, s. 46, (73bh); Kara Çelebi, G. 22-4/1, s. 115, (84bh); Kıvâmî, G. 11-6/5, s. 50, (74b); Sehî, G. 10-4/4, s. 45, (73bh); Usûlî, G. 12/3, s. 56, (76a); Zâtî, G. 10-1/1, s. 43, (73b).

Mest Etmek: Ârifî, G. 16-2/1, s. 83, (79bh); Hayâlî Beğ, G. 16-7/4, s. 86, (80ah); Hayâlî Beğ, G. 16-7/5, s. 86, (80ah); Necâtî Beğ; G. 16-1/2, s. 82, (80a); Râyî, G. 16- 3/1, s. 83, (79bh); Râyî, G. 16-3/3, s. 84, (79bh); Sâbirî Kâzî, G. 18-4/5, s. 97, (81bh).

Mest Olmak: Ârifî, G. 16-2/5, s. 83, (79bh); Belîgî, G. 17-2/4, s. 89, (80bh); Hayâlî Beğ, G. 16-7/1, s. 85, (80ah); Hayâlî Beğ, G. 16-7/2, s. 86, (80ah); Hayâlî Beğ, G. 16-8/1, s. 86, (80ah); Hayâlî Beğ, G. 16-8/2, s. 86, (80ah); Hayâlî Beğ, G. 16-8/6, s. 86, (80ah); Muhibbî, G. 16-4/2, s. 84, (80a); Muhibbî, G. 18-5/5, s. 97, (82a); Mu‘îdî, G. 16-6/1, s. 85, (80ah); Mu‘îdî, G. 16-6/3, s. 85, (80ah);

Mu‘îdî, G. 16-6/5, s. 85, (80ah); Mu‘îdî, G. 16-6/7, s. 85, (80ah); Necâtî Beğ, G. 16/2, s. 82, (79b); Necâtî Beğ, G. 16-1/3, s. 82, (80a); Râyî, G. 16-3/1, s. 83, (79bh).

MurâdAtını Sürmek: Hayretî, G. 17/5, s. 88, (80b); Niyâzî, G. 17-1/4, s. 89, (80b).

Ok Gibi Doğru Olmak: Mu‘îdî, G. 3-25/1, s. 53, (8bh); Mu‘îdî, G. 5-5/2, s. 100, (15bh).

Pençesini Burmak: Ahdî Beğ, G. 17-6/4, s. 91, (81a); Niyâzî, G. 17-1/3, s. 88, (80b); Za‘fî, G. 17-5/5, s. 90, (81a).

Sineye Çekmek: Hâfız, Güfte XXI/1, s. 144, (44bh); Hâfız, Güfte XLVII/2, s. 180, (93ah); Zâtî, G. 18/3, s. 174, (27a).

Söz Açmak: Mu‘îdî, G. 30-39/1, s. 177, (93a).

Söze Gelmek: Ulvî, G. 37-13/1, s. 220, (98a).

ZahmetÇekmek: Remzî, G. 35-2/5, s. 181, (48bh).

HALK İNANIŞLARI

1.     Baht, Talih-Talihsizlik İle İlgili İnanışlar:

a. Yıldızlar İle İlgili İnanışlar: Gedâyî, G. 41-98/3, s. 272, (58b); Işkî, G. 4-2/1, s. 11, (69ah); Lutfî, G. 16-1/5, s. 99, (40a); Me‘âlî, G. 41-15/4, s. 212, (52a); Rahîkî, G. 41-96/1, s. 270, (58ah); Sihrî, G. 39-2/2, s. 195, (50ah); Sübûtî, G. 41-114/2, s. 283, (59bh); Şem‘î, G. 30-16/2, s. 165, (91ah); Zâtî, G. 22/4, s. 132, (43a).

c. Uğur, Devlet Kuşu-Hüma Kuşu İle İlgili İnanışlar: Enverî, G. 4-43/2, s. 78, (12b); Hâfız, Güfte XXVII/4, s. 170, (47bh); Subûhî, G. 13-23/3, s. 152, (23b).

2.      Gökkubbe (âlem) ve Gökcisimleri İle İlgili İnanışlar:

a.     Göklerle (âlem) İlgili İnanışlar: Fazlî, G. 39-1/6, s. 228, (98bh); Fevrî, G. 39-2/6, s. 224, (98b); Za‘îfî, G. 41-109/1, s. 280, (59ah); Zâtî, G. 41-127/5, s. 293, (60bh); -, G. 5/4, s. 13, (69a).

b.      Ay İle İlgili İnanışlar: Sehâbî, G. 6-6/4, s. 52, (35b).

c.      Güneş İle İlgili İnanışlar: Emrî Çelebi, G. 41-51/1, s. 238, (55a); Zâtî, G. 41-124/5, s. 291, (60b).

5.     Halk İnançları İle İlgili İnanışlar:

a.     Duâlarla İlgili İnanışlar: Zâtî, G. 4-18/3, s. 65, (10bh).

b.     Hızır (a.s.) İle İlgili İnanışlar:

a. Hızır (a.s.) ve Âb-ı Hayat Efsanesi: Nazmî, G. 30-32/2, s. 173, (92b); Sâbirî, G. 4- 48/3, s. 81, (12bh); Sâbirî, G. 41-71/4, s. 252, (56ah).

c.      Hızır (a.s.)’ın Darda Kalanların İmdâdına Yetişmesi: Nasûhî, G. 11-3/5, s. 48, (74ah); Necâtî, G. 19/6, s. 100, (82a); Resmî, G. 12-15/4, s. 133, (20bh); Sabûhî, G. 19- 1/4, s. 101, (82ah); Sinânî Kâtib, G. 19-4/4, s. 102, (82bh); Usûlî, G. 12/2, s. 56, (76a).

7.      Ölüm İle İlgili İnanışlar:

d.      Yas Tutma: Fakîrî, G. 32-1/2, s. 171, (47b).

e.      Ölünün Arkasından Helvasını Yapmak: Zâtî, G. 15-5/6, s. 161, (25a).

8.     Periler İle İlgili İnanışlar:

a.     Perilerin Güzel Olduklarına Dâir İnanışlar: Şâhidî, G. 13-3/4, s. 141, (22a).

b.      Perilerin En ÇokBulunduğu Yerler: Zâtî, G. 41-12/3, s. 210, (51bh).

9.      Sihir-Büyü-Cadı, Tütsü, Muska, Tılsım-Efsun ve Fal İle İlgili İnanışlar:

a.     Sihir-Büyü-Cadı İle İlgili İnanışlar: Muhibbî, G. 28-4/1, s. 155, (46a); Nazmî, G. 1-11/2, s. 11, (30bh); Şâmî, G. 4-10/3, s. 38, (33bh); Şevkî, G. 12-3/3, s. 126, (19bh); Tabîbî, G. 41-117/2, s. 285, (60a).

c.      Sihir Öğrenmek ve Öğretmek: Ahmed Paşa, G. 1-1/3, s. 2, (1a); Atâ-i Üskübî, G. 30/4, s. 156, (89b); Harîmî, G. 13-18/5, s. 149, (23ah); Hadîdî, G. 1-12/1, s. 11, (30b); Hazânî, G. 27-2/4, s. 151, (45b); Rahmî, G. 44-28/3, s. 346, (66b); Sabâyî, G. 30-43/4, s. 179, (93b); Sihrî, G. 3-24/5, s. 53, (8b); Vasfî, G. 30-37/4, s. 176, (92bh).

ç. Saç Kılı İle Sihir Yapmak: Âzâdî, G. 17/3, s. 12, (2ah); Gedâyî, G. 31/4, s. 168, (47a).

d.     Sihir-Ejderhâ İlişkisi: Münîr, G. 13-11/3, s. 145, (22bh); Nazmî, G. 25-12/1, s. 132, (86bh).

g.      Tütsü Yakmak İle İlgili İnanışlar: Ahmedî, G. 44/5, s. 325, (64a); Hıtâbî (Hatâyî), G. 42-24/7, s. 314, (63a); Hilâlî, G. 25-8/2, s. 129, (86ah); Hilâlî, G. 25-8/3, s. 129, (86ah); Necâtî, G. 44-11/7, s. 334, (65a); Remzî, G. 41-17/3, s. 214, (52ah).

h.      Muska Yazmak-Hamâil Taşımak: Revânî, G. 25-1/4, s. 125, (85bh); Sübûtî, G. 25-7/4, s. 129, (86ah).

i.      Falve Rüya İle İlgili İnanışlar: Hasan Çelebi, G. 15-1/3, s. 96, (39b).

10.     Şehitlik İle İlgili İnanışlar:

a. AllahYolunda Şehit Olma İle İlgili İnanışlar: Necâtî, G. 38/7, s. 223, (98a); Sürûrî, G.

20-4/3, s. 122, (42ah).

 

[*] İndekste verilen numaralandırmadaki sıralama şu şekildedir: Şâirin mahlası, beytin alındığı şiirin nazım şeklini belirten kısaltma (G.: gazel), tezimize esas aldığımız tezlerdeki asıl şiir numarası, ona yazılan nazirenin numarası, beyit numarası, esas alınan tezlerdeki sayfa numarası ve parantez içinde belirtilen, Pervâne Beğ nazire mecmuasında şiirin yer aldığı varak numarası.

Not: Bazen Büyük Dosyaları tarayıcı açmayabilir...İndirerek okumaya Çalışınız.

Benzer Yazılar