Ebced İlmi

Bunlarada Bakarsınız

Ebced (Ebucâd, Abcad, Ebiced, Abucad da denir), Arap alfabesindeki harflerin kolaylıkla ezberlenmesi için harflerin birleştirilmesiyle meydana getirilmiş sekiz anlamsız kelimenin ilkidir. Ebced, bu ilk kelimenin adı olduğu gibi, aynı zamanda alfabeyi oluşturan diğer yedi kelimenin tümünün de adıdır. Bir başka ifadeyle, ebced eski alfabeye verilen isimdir.

Ebced sisteminde her harfin bir sayı değeri vardır; bu sayısal değere dayanılarak yapılan işlemlere "Ebced Hesabı" veya "Hisâb-ı Cümel" (Cümlelerin Hesabı) denir.

Tarihi Gelişimi

Ebced sisteminin İbrânîce ve Ârâmîce dillerinin etkisiyle Nabatîce'den Arapça'ya geçtiği kabul edilmektedir. Arap alfabesindeki harflerin sayısal karşılığının İbrânîce ve Ârâmîce'nin harfleriyle aynı değerde olması, bu görüşü desteklemektedir.

Menşei ve Harf Dizilimi:

Ebced formülünde yer alan kelimeler şunlardır: ebced (أبجد), hevvez (هوز), huttî (حط), kelemen (كلمن), sa‘fes (سعفص), karaşet (قرشت), sehaz (ثخذ) ve dazağ (ضظغ) (zazığlen).

• Mağrib müslümanları ise bu sıralamada sa‘fes, karaşet ve dazağ kelimelerini sa‘faz (صعفض), karaset (قرست) ve zağaş (ظغش) şeklinde söylerler.
• Arapça köklere dayanmayışı ve kelimelerin belirli bir anlamının olmayışı, Araplar'ın bunu başka dillerden almış olabileceği fikrini güçlendirir.

Ebced'in Manalandırılmasına Yönelik Rivayetler:

• Ebced'in ilk altı kelimesinin, Medyen ülkesinin şahları olan altı kişinin adı olduğuna dair rivayetler vardır.
• Bir diğer inanışa göre, ebced düzenindeki ilk altı kelime altı şeytanın adıdır.
• Başka bir rivayette ise Ebced kelimeleri, Hz. Adem'in Cennet'ten ayrılışı ve tevbesine kadar olan safhalarla tefsir edilmiştir. Örneğin, "Ebced" Cenab-ı Hakk'ın meleklere Adem'in önünde eğilme emri, "Hevvez" ise Adem ve Havva'nın itaatleri ve yasak ağaçtan yemeleridir.
• Hz. Ali'den (kerrma'llâhu vecheh radiyallâhu anh) gelen bir rivayette ise, "Ebced kaidelerini, rakamlarını ve kullanış usullerini öğreniniz. Çünkü onlarla birçok acaibi esrar meydana gelir" buyrulmuştur.
• Ebced, başlangıçta sadece rakam gibi kullanılmakta iken, harf ve rakamların zamanla bazı sırlara ve fevkalâde özelliklere sahip oldukları inancı yaygınlaşmıştır.

Ebced Hesap Türleri:

Ebced hesabındaki harflerin sayı değerleri, hesaplanış farklılıklarına göre tasnif edilmiştir. Bunlar: el-cümelü’l-kebîr (Büyük Ebced), el-cümelü’l-ekber (En Büyük Ebced), el-cümelü’s-sagīr (Küçük Ebced) ve el-cümelü’l-asgar (En Küçük Ebced) olarak adlandırılır.

• Asıl Ebced / Küçük Ebced (Cümel-i Sağir): En yaygın kullanılan sistemdir. Bu sistemde rakamlar (1) birden (10) ona kadar birer birer; ondan (10) yüze (100) kadar onar onar; yüzden (100) bine (1000) kadar yüzer yüzer artar.
• En Küçük Ebced (Cümel-i Asğar): Büyük Ebced'deki her harfin adedinden onikişer (12) çıkarılıp, geriye kalan rakamın o harfin karşılığı olmasıyla yapılır.

Bugünkü Kullanımı ve Temsilcileri

Ebced hesabı, İslâm kültür zemininde geniş bir uygulama alanı bulmuştur.

Temel Kullanım Alanları:

1. Tarih Düşürme Sanatı (Edebî Sanat): Ebced, klâsik edebiyatın en çok ilgi gören türlerinden biri olan "tarih düşürme sanatı"nda kullanılır. Bu sanat, bir olayla ilgili tarihi rakamın söylendiği kelimeleri, harflerin sayı değerlerini toplayarak anlamlı bir biçimde yan yana getirme becerisidir. Tarih düşürme, padişahların tahta çıkmalarından önemli olayların tarihlerinin belirlenmesine kadar geniş bir alana yayılmıştır.
2. Ruhani ve Ezoterik İlimler (İlm-i Huruf ve Cifr):
• Ebced, harflerin rakamsal değerlerini esas alan Cifr ve İlm-i Hurûf gibi ilimlerde kullanılır. Ebced, gerçekleşmiş olanın ilmi olarak görülürken, Cefr ise gerçekleşmesi muhtemel olanın ilmi olarak kabul edilir.
• Vefkler ve Havas Amelleri: Ebced, harflerin, rakamların, isimlerin ve günlerin sihrî özelliklerinden faydalanılarak kare veya dikdörtgen kutucuklar içine sayı veya harflerin yazıldığı vefklerin düzenlenmesinde temeldir. Bu vefkler Esma-i Hüsna'nın adetleriyle de yapılabilir. Bu yöntemler muhabbet, celb, tefrik, cin daveti, hastalık tedavisi ve manileri iptal etme gibi pek çok amaç için kullanılır.
• Melek İsimlerinin Adetleri: Harflere ait Ulvi (Ayil ile biten) ve Süfli (Tışin ile biten) meleklerin isimleri, vefk veya azimet hazırlarken ebced hesaplarına göre kullanılır.

Diğer Kullanım Alanları:

• Mimari: Mimar Koca Sinan, yaptığı camilerde Esma’ü’l-Hüsnâ’dan veya dinî kavramlardan seçtiği isimlerin sayı değerlerini, boyutların belirlenmesinde kullanmıştır.
• Hukuki ve İdari Kayıtlar: Vakıf kayıtlarında ve devlet sayımlarında rakamların değiştirilmesini önlemek için ebced tertibindeki kelimelerle ifade edildiği bilinmektedir.
• Kültürel/Kişisel: Kültürlü babalar, çocuklarına isim verirken, ismin ebced sayı değerinin çocuğun doğum tarihini vermesine dikkat ederek ebced kütükleri oluşturmuşlardır.

Önemli Temsilciler ve İlgili İsimler:

Kaynaklarda adı geçen veya ebced ve havas ilmiyle ilgili eserleri bulunan bazı isimler şunlardır:

• Edebiyat ve Tarih Düşürme Alanında: Sürûrî Seyyid Osman, bu sanatın edebiyat tarihimizdeki en büyük ismi olarak anılır. Ayrıca Hafız Şirazi ve IV. Murat da tarih düşürme örnekleriyle ilişkilendirilmiştir.
• Ruhani ve Havas İlimlerinde:
• Hz. Ali (kerrma’llâhu vecheh radiyallâhu anh) (Ebced'in esrarı hakkında buyruğu vardır).
• İbnil Hac Tilmisanil Mağribi (Şumusul envar ve künüzül esrar isimli eserin müellifi).
• Ahmed bin Ali Buni (Menbeu usulul hikmeh, El-Lulu vel mercan fi teshiri mulukul can gibi eserlerin müellifi).
• Ahmed Şerif r.a. hazretleri (Dua tertip etmiştir).
• Ca‘fer es-Sâdık (Cefr ilminin kurucusu veya bu ilimle ilişkilendirilen isim).
• Mimar Koca Sinan (Mimaride ebced hesabını kullanmıştır).
• İmam Şemseddin el Behnesavi (Esma-i Berhetiyye Kasemini tertip etmiştir).

Ebced sistemi, Latince, Fransız ve Yunan alfabeleri gibi yeryüzündeki hemen hemen her alfabedeki harflerin aynı zamanda birer rakam olarak kullanıldığı genel bir mefhum olarak da değerlendirilebilir.

Ebced'in aksine, cifr ile geleceğe yönelik tarih düşürmenin (kehanetin) ise, bazı akademisyenlerce tevhidin özüne aykırı olduğu ve bilgi değeri taşımadığı sonucuna varılmıştır.

Temel Ebced Hesap Sistemleri

Ebced hesabı, harflerin sayısal değerlerini kullanarak çeşitli amaçlar için yapılan matematiksel ve mistik işlemler bütünüdür. Bu işleme aynı zamanda "Hisâb-ı Cümel" (Cümlelerin Hesabı) veya "Hisâb-ı Cümmel" de denir.

İslâm kültür zemininde geniş bir uygulama alanı bulan bu yöntem, esas olarak harflerin birer rakama tekabül etmesi özelliğinden faydalanır.

Ebced hesabının yapılış teknikleri, kullanılan sisteme ve amaca (tarih düşürme, vefk hazırlama, ruhani davet vb.) göre çeşitlilik gösterir.

1. Temel Ebced Hesap Sistemleri (Harflere Sayı Değeri Atama)

Ebced hesabında harflerin sayı değerleri, hesaplanış farklılıklarına göre dört temel tasnife ayrılır.

A. Asıl Ebced / Ebced-i Kebir (Büyük Ebced / Cümel-i Sağir)

Bu sistem, en yaygın kullanılan ana ebced biçimidir. Bu hesapta rakamlar şu şekilde artar:

1. Birler (Âhâd): Harfler (Elif'ten Tı'ya kadar) 1'den 9'a kadar birer birer artar.
2. Onlar (Aşerât): Sonraki harfler (Ye'den Sad'a kadar) 10'dan 90'a kadar onar onar artar.
3. Yüzler (Miât): Sonraki harfler (Kaf'tan Gayın'a kadar) 100'den 1000'e kadar yüzer yüzer artar.

B. Ebced-i Cümelil Kebir (Büyük Ebced)

Bu hesap türü, harflerin kendi adlarının sayı değerlerine göre hesaplanmasıdır.

• Örneğin: Cim harfinin adı Cim (Jim + Ye + Mim) olup, bu üç harfin sayı değerleri (3 + 10 + 40) toplanarak Cim'in Büyük Ebced değeri olan 53 bulunur.
• Örneğin: Kaf harfinin adı Kaf (Kaf + Elif + Fe) olup, sayı değerleri (100 + 1 + 80) toplanarak 181 bulunur.

C. Ebced-i Sağir (Küçük Ebced)

Bu hesap, Ebced-i Kebir'den çıkarılmıştır.

• İşlem: Ebced-i Kebir'deki her harfin adedinden on ikişer (12) çıkarılır ve kalan rakam o harfin karşılığı olur.
• Bu sistemde Sin, Şın, Hı ve Zı harfleri sakıt (düşmüş) kabul edilir, çünkü bu işlem sonucunda geriye sıfır kalır.
• Not: Bazı kaynaklarda "asıl ebced" için "cümel-i sağir" tabiri kullanılmıştır.

D. En Küçük Ebced (Cümel-i Asğar)

Bu hesapta, Küçük Ebced'deki sayılar 12'ye bölündükten sonra kalan sayı Ebced harflerine karşılıktır.

2. İleri Hesaplama Teknikleri (İlm-i Huruf ve Vefk)

Ebced hesabı, harf ve sayıların ezoterik anlamlarını inceleyen İlm-i Huruf ve Cifr gibi ilimlerde, harflerin ve kelimelerin sırlarını ortaya çıkarmak için karmaşık tekniklerle kullanılır.

A. Bast (Açma) ve İstintak (Çıkarma)

Harflerin sayı değerlerini harflere veya isimlere dönüştürme işlemidir:

1. Birinci Bast: Bir harfin adedi (Cümelil Kebir'deki değeri) hesaplanır, buna harfin adedi eklenir ve toplam sayı tekrar harflere çevrilir (İstintak).
2. İkinci, Üçüncü, Dördüncü ve Beşinci Bastlar: Bu işlemler, aynı tertip üzere tekrar edilerek yapılır.
3. Galip Anasırın Tespiti: Yapılan amelde (örneğin muhabbet) harflerin Anasır-ı Erbaa'ya (ateş, toprak, hava, su) göre tabiatlarına bakılır. Hangi unsurun harfleri fazla geliyorsa, o unsur galip kabul edilir ve Bast işleminde bu galip unsurun harf adedi kullanılır.
4. Esma Çıkarma: Bast işleminden çıkan harfler, belli kurallara göre (çift ise dörder harften, tek ise beşer harften) Esma-i Kitabet veya Esma-i Kasem gibi isimlere bağlanır. Bu isimlerin sonuna, hayır amellerinde Ayil (ulvî ervahlar), şer amellerinde ise Tışin (süflî ervahlar) kelimeleri eklenir.

B. Vefk (Kare) Hazırlama Teknikleri

Ebced sayıları ve harfleri, kare veya dikdörtgen kutucuklar içine özel bir düzende yerleştirilerek vefkler (tablolar) oluşturulur.

1. Gezegen ve Vefk Mensubiyeti: Her vefk, yedi gezegenden birine mensuptur ve ilgili gezegenin saatinde/gününde hazırlanır.
• Üçlü Vefk: Zühal gezegenine mensuptur.
• Dörtlü Vefk: Müşteri gezegenine mensuptur.
• Beşli Vefk: Merih gezegenine mensuptur.
• Altılı Vefk: Şems gezegenine mensuptur.
• Yedili Vefk: Zühre gezegenine mensuptur.
2. Sayı Yerleştirme (Kesir Durumları):
• Kesirsiz Durumlar (Kural 1): Sayı, vefkin miftah (birinci) hanesine yazılır ve birer artırılarak vefkin son hanesi tamamlanır.
• Kesirli Durumlar (Kural 2 - Üçlü Vefk Örneği): Eğer bölündüğünde kesir kalırsa, sayı hiç bozulmadan beşinci (orta) haneye yazılır. Birer eksilterek birinci haneye kadar inilir. Birer zamla (arttırılarak) altıncı haneden dokuzuncu haneye kadar çıkılır.
3. Mürekkep Seçimi: Hayır amellerinde misk, zaferan ve gülsuyu karışımı mürekkep kullanılır. Şer amellerinde ise mur, sabır, çivit ve siyah mürekkep karışımı kullanılır.
4. Harf ve Sayı Seçimi (Dileğe Göre): Dilek hayır içinse çift olan sayılar (müzevvecât) veya onların karşılığı harfler karenin dört köşesine yazılır. Amaç kötülük yapmaksa tekler (müfredât) kullanılır.

3. Hesaplama Kuralları ve İmlâya Dair Teknikler

Ebced hesabı yapılırken, özellikle tarih düşürme sanatında, harflerin yazılışı ve okunuşuyla ilgili hassas kurallar mevcuttur:

• İtibar Edilen Yöntem (Hatt): Tarih hesaplamalarında, telaffuza değil dolma hatta (yazılışa) itibar olunur. Yani harfin yazılışı esastır.
• Şeddeli Harfler: Şeddeli harfler, üzerinde şedde yokmuş gibi tek harf olarak hesaplanır.
• Lafza-i Celal İstisnası: Allah (Lafza-i Celal) kelimesi istisnadır. Bu kelimede lâm (ل) harfi hem çift yazıldığı hem de şeddelendiği için çift hesaplanır.
• Yazılıp Okunmayan Harfler: Bazı kelimelerde (örneğin Hoca, Da’vâ, Fu’âd gibi) yazılıp okunmadığı halde, Ye (ی) veya Vav (و) harfleri hesaba dahil edilir.

Yapılışı

Ebced hesabı, harflerin sayısal karşılıklarını bir matematik denklemi gibi kullanarak, karmaşık sırları çözmek ve evrensel düzenin şifrelerine ulaşmak için kullanılan kadim bir araç seti gibidir. Hesaplamalar, harflerin temel sayısal değerlerinden başlayıp, harflerin isimlerinin hesaplanmasına, hatta harflerin ait olduğu unsurlara göre farklılaşan ileri bast ve vefk tekniklerine kadar uzanır. Bu teknikler, bir nevi "sayıların simyası" olarak görülebilir..

Ebced hesabı, Arap alfabesindeki her harfe bir sayı değeri atanmasıyla yapılan işlemlere verilen isimdir ve bu hesap türleri farklı amaçlar için geliştirilmiştir. Temel olarak sorgunuzda geçen Ebced-i Kebir ve Ebced-i Sağir olmak üzere çeşitli tasnifleri mevcuttur.

Kaynaklar, Ebced-i Kebir ve Ebced-i Sağir terimlerini kullanırken zaman zaman bir terminoloji farklılığı olduğunu göstermektedir:

• Asıl Ebced (yaygın olarak kullanılan 1-10-100 sistemi) bazı kaynaklarda Ebced-i Kebir (Büyük Ebced) olarak adlandırılırken, diğer ileri hesap türlerine nispeten Cümel-i Sağir (Küçük Cümel Hesabı) olarak da anılır.
• Ebced-i Sağir (Küçük Ebced) ise genellikle Ebced-i Kebir’den türetilen ve 12 çıkarma kuralına dayanan özel sistemi ifade eder.

İstenen bu iki temel sistemin tanımı, hesaplaması ve örneklemesi aşağıda açıklanmıştır:

---

1. Ebced-i Kebir (Büyük Ebced veya Cümel-i Sağir)

Bu sistem, ebcedin asıl ve ana şeklidir ve klasik edebiyattaki tarih düşürme sanatında tek sistem olarak benimsenmiştir.

Tanımı ve Hesaplama Tekniği

Ebced-i Kebir’de harflerin sayı değerleri belirli bir artış kuralına uyar:

1. Birler (1-9): İlk dokuz harf (Elif, Be, Cim, Dal, He, Vav, Ze, Ha, Tı) birden (1) ona (10) kadar birer birer artar.
2. Onlar (10-90): Sonraki dokuz harf (Ye, Kef, Lam, Mim, Nun, Sin, Ayın, Fe, Sad) ondan (10) yüze (100) kadar onar onar artar.
3. Yüzler (100-900): Sonraki dokuz harf (Kaf, Ra, Şın, Te, Se, Hı, Zel, Dat, Zı) yüzden (100) bine (1000) kadar yüzer yüzer artar.
4. Binler: Geriye kalan Gayın (غ) harfi ise 1000 değerini gösterir.

Harf	Okunuşu	Değeri	Harf	Okunuşu	Değeri	Harf	Okunuşu	Değeri
ا	Elif	1	ي	Ye	10	ق	Kaf	100
ب	Be	2	ك	Kef	20	ر	Ra	200
ج	Cim	3	ل	Lam	30	ش	Şın	300
د	Dal	4	م	Mim	40	ت	Te	400
ه	He	5	ن	Nun	50	ث	Se	500
و	Vav	6	س	Sin	60	خ	Hı	600
ز	Ze	7	ع	Ayın	70	ذ	Zel	700
ح	Ha	8	ف	Fe	80	ض	Dat	800
ط	Tı	9	ص	Sad	90	ظ	Zı	900
						غ	Gayın	1000

Not: Tablodaki harf ve değerler kaynaklardaki dökümlere uygundur.

Ebced-i Kebir Hesaplama Örneği

Bir kelimenin Ebced-i Kebir değeri, onu oluşturan harflerin sayı değerlerinin toplanmasıyla bulunur.

Örnek 1: ELMUİZZÜ (المعز) İsmi Şerifi

• Elif (ا) = 1
• Lam (ل) = 30
• Mim (م) = 40
• Ayın (ع) = 70
• Ze (ز) = 7
• Ze (ز) = 7 (Şeddeli harfler tek sayılır, ancak kaynak metinlerde ismi şerifin adedinin genellikle vaki olan adetle verildiği görülmektedir, örneğin El-Muizzü isminin adedi verilmemiştir. Eğer bu bir ism-i şerifin adedi ise, toplamı kaynaktan kontrol etmek gerekir.)

Örnek 2: ERRAFİU (الرافع) İsmi Şerifi

Kaynak, bu ismin adedini 351 olarak verir. Hesaplama ile kontrol edersek:

• Elif (ا) = 1
• Lam (ل) = 30
• Ra (ر) = 200
• Elif (ا) = 1
• Fe (ف) = 80
• Ayın (ع) = 70 (Ancak ismi şeriflerdeki harf imlası ve okunuşu farklılık gösterebilir, bu nedenle toplam 351'e uymayabilir. Burada verilen 351 adedi esas alınmalıdır.

Örnek 3: ELHAFID (الحافد) İsmi Şerifi

Kaynak, bu ismin adedini 1481 olarak verir.

---

2. Ebced-i Sağir (Küçük Ebced)

Bu hesaplama yöntemi, Büyük Ebced'den (Ebced-i Kebir) türetilmiştir.

Tanımı ve Hesaplama Tekniği

Ebced-i Kebir'deki her harfin adedinden onikişer (12) çıkarılarak, geriye kalan rakam o harfin karşılığı olarak kabul edilir.

Bu sistemde bazı harfler sâkıt (düşmüş) kabul edilir, çünkü bu çıkarma işlemi sonucunda geriye sıfır kalır. Kaynaklara göre sâkıt (düşmüş) olan bu dört harf Sin (س), Şın (ش), Hı (خ) ve Zı (ظ) harfleridir.

Ebced-i Sağir Hesaplama Örnekleri

Ebced-i Sağir değerini bulmak için, Ebced-i Kebir'deki harf değeri 12'ye bölünür ve kalan rakam kullanılır.

Harf	Ebced-i Kebir Değeri	Hesaplama (12 çıkarılır)	Ebced-i Sağir Değeri	Kaynak
Lam (ل)	30	30 - 12 - 12 = 6	6
Mim (م)	40	40 - 12 - 12 - 12 = 4	4
Ra (ر)	200	200 / 12 = (16 tam, kalan) 8	8
Dat (ض)	800	800 / 12 = (66 tam, kalan) 8	8
Sin (س)	60	60 - (5 x 12) = 0	Sâkıt (0)

Ebced-i Sağir'deki harflerin tam dökümü, harf tablosunda gösterilmiştir. Örneğin, Ye (y) harfinin değeri 10, Kef (k) harfinin değeri 8, Be (b) harfinin değeri 2'dir.

---

Ek Bilgi: Ebced-i Cümelil Kebir

Ebced-i Kebir (Büyük Ebced) terimi bazen de Ebced-i Cümelil Kebir'i ifade eder. Bu sistemde hesaplama, harflerin kendi adlarının sayı değerlerine göre yapılır.

Ebced-i Cümelil Kebir Hesaplama Örnekleri:

• Cim (ج): Cim harfinin adı Cim (ج + ي + م) olup, bu üç harfin sayı değerleri toplanır: 3 + 10 + 40 = 53.
• Kaf (ق): Kaf harfinin adı Kaf (ق + ا + ف) olup: 100 + 1 + 80 = 181.
• Ayın (ع): Ayın (ع + ي + ن): 70 + 10 + 50 = 130.

Ebced çeşitlerinin çoğu (Ebced-i Kebir hariç) İlm-i Huruf ve Cifr ilimlerinde kullanılır. Ebced hesapları, sadece tarih düşürme gibi edebi sanatlar için değil, aynı zamanda vefklerin düzenlenmesinde, sihir iptali, cin davetleri ve çeşitli manevi amellerde de temel teşkil eder.

---

Ebced hesap sistemlerini, alfabedeki harflerin temel piyasa değerlerini belirleyen iki farklı kura listesine benzetebiliriz:

Ebced-i Kebir (Büyük Ebced), bir döviz kur listesi gibidir; her harf, sırasına göre 1, 10, 100 gibi katlanarak artan net bir değere sahiptir. Bu, en yaygın ve standart kullanım şeklidir.

Ebced-i Sağir (Küçük Ebced) ise bu temel listeye uygulanan özel bir "vergi" veya "indirimi" gibidir; her harfin değerinden 12 birimlik bir "kdv" düşülür ve bu kalanı, harfin mistik hesaplamalardaki yeni işlem değeri olur. Bu işlem, bazı harflerin (toplam değeri 12'ye tam bölünenlerin) değerini sıfırlayarak onları özel (sâkıt) kılar.

Ebced hesabını (Harflerin sayısal değerlerini) referans alarak çalışmalar yapmış veya bu ilimlerle ilişkilendirilmiş birçok alim, üstat ve şahsiyet bulunmaktadır.

Kaynaklarda adı geçen ve Ebced/Cifr/Havas ilimleriyle doğrudan ilişkilendirilen önemli isimler şunlardır:

1. İslam Alimleri ve Tasavvuf Ehli

• Hz. Ali (Kerremallahu Vechehu): Ebced konusundaki önemli sözlerinden dolayı bu ilimle ilişkilendirilir. Hz. Ali'nin (kerrma’llâhu vecheh radiyallâhu anh) şöyle buyurduğu aktarılmıştır: "Ebced kaidelerini, rakamlarını ve kullanış usullerini öğreniniz. Çünkü onlarla birçok acaibi esrar meydana gelir". Ayrıca, üçlü vefkin (Gazzâlî'ye nisbet edilen vekfin) daha sonraları Ali bin Ebu Talib'e (kerrma'llâhu vecheh radiyallâhu anh) geçtiği söylenmiştir. Şiî kaynaklı olup kökenleri geleneksel medeniyetlere dayanan harf sembolizmiyle ilgilenenler arasında yer alır. el-Cefr ve el-Câmiʿa adlı eserlerin Hz. Peygamber soyundan gelenlerin geçmiş ve gelecekle ilgili gizli bilgileri içerdiği ve bu eserlerin ancak Ehl-i beyt’e mensup imamlarca çözülebilecek rumuzlarla dolu olduğu rivayet edilir.
• Ca‘fer es-Sâdık: Cefr ilminin kurucusu veya bu ilimle ilişkilendirilen isimlerin başında gelir. Cefr, havas ve tılsım gibi gizli ilimlerin ve gaybı bilme ile ilgili bazı olağanüstü yeteneklerin ona nisbet edilmesi, özellikle son dönem mutasavvıfları için ilgi çekici olmuştur. "el-Cefrü'l-ahmer" ve "el-Cefrü'l-ebyaz" şeklinde iki cefr ona nisbet edilmekte olup, bu kitapların geçmiş peygamberlere verilen kitapların özünü ve kıyamete kadar gerçekleşecek olayların çözüm yollarını içerdiği iddia edilir. Yine, el-Ḫâfiyetü’l-Caʿferiyye (Kitâbü’l-Cefr) adlı eser Ebced sisteminin bir türü olan harf ve isimlerle yapılan vefk sistemleriyle ilgilenenlere atfedilir.
• Muhyiddin İbnü’l-Arabî: Ebced harfleriyle ilgili harf sembolizmiyle ilgilenenlerin başında gelir ve eserlerinde bu konuya dair geniş açıklamalar bulunur.
• İsmâil Hakkı Bursevî: XVII. yüzyıl mutasavvıflarından olup, tasavvuf ehli arasında ebced harfleriyle ilgili yapılan izahları Esrârü’l-hurûf adlı eserinde toplamıştır.
• İmam Şemseddin el Behnesavi (r.a.): Esma-i Berhetiyye ile ilgili Kasemlerin rivayetlerinde en doğrusunun ona ait olduğu belirtilmiştir.
• Şeyh Abdülkadir Gavs-ı Geylanî (k.s.a.): Besmele-i şerifin mübarek hizbini tertip ettiği belirtilmiştir.
• İmam Malik: "Muvatta" isimli Hadis kitabı mevcuttur ve İbnil Hac Tilmisanil Mağribi bu kitabı Hafız Takiyyüdin Ubeyd bin Si’ridi'den dinlemiştir.

2. Havas ve Gizli İlimler Müellifleri

Ebced hesabını Havas İlmi (İlm-i Huruf, Cifr) alanında eserler yazarak veya uygulamalar yaparak kullanan önemli müellifler şunlardır:

• İbnil Hac Tilmisanil Mağribi (Hicri 737): "Şumusul envar ve künuzul esrar" adlı eserin müellifidir. Bu eserde Allah'ın isimlerinin (Elmütekebbir, Elhaliku, Elmusavvir, Elgaffar, Elhafıd, Errafi'u, Elmüizzü, Elhakem, Eladl, Elhalim, Elazim, Elmukitü, Elhasib, Elkerim, Errakib, Elkaviyyü, Elmetin, Elveliyyü, Elhamid, Elahad, Essamed, Elkadir, Elmuktedir, Elmüntakim, Elmuhsi, Elvali, Elbediu, Elbaki, Elvaris, Essabur gibi) üzerine vaki olan adetlerle (Ebced değerleriyle) nasıl zikredileceği ve bu zikirlerin havassı (özellikleri) detaylı olarak anlatılmıştır.
• Ahmed bin Ali Buni (Hicri 622): "Menbeu usulul hikmeh" ve "Ellü'lü' vel mercân fîteshî ri mülükil cân" gibi eserlerin müellifidir. Bu kitaplarda Berhetiyye isimlerinin (Mezcelin, Bezcelin, Hutirin, Kazmezin, Enğalelitin, Şemhahirin, Beşarişin gibi) Arapça karşılıkları olan Esma-i Şerifler ve bunların havassı (özellikleri) ile ilgili geniş açıklamalar yer almaktadır. Ayrıca, "Halhalatul Heva ve Fetkul Ceva Kasemi" gibi risaleleri de rivayet edilmiştir. Bûnî’nin eserlerinde dört hâneli vefkler hâkimdir ve vefklerdeki kutucuklara yazılan rakamların artması gibi yenilikler bulunur.
• Ebul Kasım Necruzi Şah Simavi (Hicri 580): "Simya ilmi" (Mütercim: İdris Çelebi) ve "Uyunul hakaik" adlı eserlerin müellifidir. Bu eserlerde Simya, uyutma, cin daveti, tılsım ve harflerin esrarı konuları işlenmiştir.
• Süleyman ibni Davud (a.s.) veziri Asaf ibni Berhiya: Bazı ileri hesaplama tekniklerini (Üçlü vefk, Halhalatül Heva ve Fetkul Ceva) kullandığı ve bu ilimlerden istifade ettiği zikredilmiştir.
• Seyyid Süleyman el-Hüseynî: Kenzü’l-havâss adlı eserinde özellikle esmâ-i hüsnâ ile yapılan vefk örnekleri yer almaktadır.
• Şeyh Ali Zeyril Kusayri: "Elmustetabul mensuh fi ilmir ruhani" adlı eserin müellifidir.
• Firdevsi Tavil (Hicri 893): "Davetname" adlı eseri sadeleştirilmiştir.

3. Edebiyat ve Sanat Alanındaki Temsilciler

Ebced hesabını sanatsal amaçlarla (Tarih Düşürme) kullanan isimler:

• Sürûrî Seyyid Osman: **"Ebced ile tarih düşürme sanatı"**nın edebiyat tarihimizdeki en büyük ismi olarak kabul edilir. Kuvvetli gözlem ve mizah yeteneği ile hem önemli olaylara hem de kedisinin ölümü gibi önemsiz konulara tarih düşürmüştür.
• Hafız Şirazi: Ölümü için düşürülen tarih mısraları ebced kullanımına örnek olarak verilmiştir.
• IV. Murat: Feth-i Bağdat için düşürdüğü tarih mısraı ebced kullanımına örnek verilmiştir.
• Mimar Koca Sinan: Ebced hesabını mimaride, yaptığı cami gibi eserlerde, Esma’ü’l-Hüsnâ’dan veya dinî kavramlardan seçtiği isimlerin sayı değerlerini, modüler düzenin belirlenmesinde ve boyutların ölçülerinin tespitinde kullanmıştır.

4. Eleştirel Yaklaşım Sergileyenler

Bazı alimler ise Ebced hesabının kehanet amacıyla kullanımına karşı çıkmıştır:

• Ebu Yasir b. Ahtab ve Hayy b. Ahtab: Bu Yahudi alimler, harflerin ebced hesabıyla ümmetin ömrünü tayin ettiğini iddia etmişlerdir.
• İmam Nevevî ve İmam Ahmed bin Hanbel: Ebced/Cifr'in sihir ve hurafeyle ilişkilendirilmesine dair hadisler aktarmışlardır.
• İbn Haldun: Harflerin muayyen sayıları ifade etmesinin akla veya tabiata dayanmadığını, bunun sonradan icat edilmiş "cümmel hesabı" esaslarına dayandığını belirtmiştir.
• Subhi es-Salih: Ebced hesabına dayalı neticelere "Ebî Câd hesabı" dendiğini ve âlimlerin şiddetle buna karşı çıktığını söylemiştir.
• Mütercim Âsım: Kamus’ül-Muhit adlı eserinde Ebced'in şarihine göre "asıl adının ebucad" olduğunu belirtmiştir.

Bu şahsiyetler, Ebced'in hem edebi ve mimari bir sanat aracı, hem de derin mistik/ezoterik ilimlerin (Cifr, Havas) temeli olarak kullanıldığını göstermektedir.

İyi Yönleri ve Meşru Kullanımları

Ebced hesabı (Hisâb-ı Cümel), Arap alfabesindeki harflere sayısal değerler atayarak yapılan mistik ve matematiksel bir yöntemdir. Kaynaklar, bu yöntemin hem kültür ve sanatta kabul gören meşru kullanımlarını hem de ezoterik ilimlerdeki (Havas ve Cifr) tehlikeli veya eleştirilen yönlerini detaylandırmaktadır.

İşte Ebced sisteminin iyi yönleri, kötüye kullanımları ve hakkındaki eleştiriler:

---

I. İyi Yönleri ve Meşru Kullanımları

Ebced, özellikle İslâm medeniyetinde, büyük bir edebî sanat olarak kabul görmüş ve kültürel/tarihi kayıt aracı olarak kullanılmıştır.

A. Edebî ve Sanatsal Faydaları (Tarih Düşürme)

1. Tarih Kaydı: Ebced, bir olayı tarihlendirmek için kullanılan, rakamları harften ibaret olan hesap şeklidir. Bu metotla yazılan ibare, hem bir anlam ifade eder hem de olayla ilgili tarihi belirtir. Bu, olmuş olaylara tarih düşürmede edebi bir sanat olarak görülür.
2. Üstün Edebi Yetenek: Tarih düşürme sanatı, sanıldığı kadar kolay bir iş olmayıp ustalık gerektirir. Nazmın genel kuralları (vezin ve kafiye) arasında düşürülmek istenen tarihin tam çıkarılması, kelime ve harf seçiminde doğallığın sağlanması, son derece üstün bir yetenek gerektirir.
3. Hafıza ve Külliyat: Ebced, şimdiye kadar düşürülen tarihler hakkında bir külliyat olması açısından kaynak niteliği taşır ve bu sayede mazideki önemli olayların tarihlerinin bulunmasına yardımcı olur.
4. Günlük Kullanım ve Mizah: Ebced ustaları (Sürûrî Seyyid Osman gibi), padişahların tahta çıkması gibi önemli olayların yanı sıra, kedisinin ölümü gibi günlük ve mizahî olaylara bile tarih düşürmüşlerdir.

B. Kültürel, Mimarî ve Hukukî Kullanımlar

1. Mimarlıkta Kullanım: Mimar Koca Sinan gibi büyük mimarlar, eserlerine (özellikle camilere) Esmaü’l-Hüsnâ’dan veya dinî kavramlardan seçtiği isimlerin sayı değerlerini, modüler düzenin belirlenmesinde ve boyutların ölçülerinin tespitinde kullanmıştır.
2. Kayıt Tutma ve Şifreleme: Vakıf kayıtlarında ve devlet sayımlarında ortaya çıkan rakamların değiştirilmesini önlemek için ebced tertibindeki kelimelerle ifade edildiği bilinmektedir. Ayrıca ebced, "şifre alfabeleri" denilen çeşitli sistemlerin düzenlenmesinde esas alınmıştır.
3. Kişisel Gelenek: Kültürlü babalar, çocuklarına isim verirken, ismin ebced sayı değerlerinin çocuğunun doğum tarihini vermesine dikkat ederek ebced kütükleri oluşturmuştur.

C. Manevi ve Hayır Amaçlı Kullanımlar

Ebced, özellikle Esmaü'l-Hüsnâ'nın adetlerinin (sayısal karşılıklarının) zikredilmesi, vefklerin hazırlanması veya ayetlerle şifa aranması gibi hayır amellerinde kullanılmıştır:

• Korunma ve Rızık: Kötülük ve fenalık yapmaktan muhafaza olmak için Elğaffar isminin adedi zikredilir. Elvaris ismini okuyan kimseye uzun ömür, bol mal mülk, yüksek şan ve şeref ihsan edilir. Elvali ismini zikreden lider, halka sevdirilir. Rızık ve müşteri celbi için vefkler ve isimler kullanılır.
• Muhabbet ve İtaat: Elhalim isminin zikredilmesiyle karı kocaya itaatkar olur ve aralarında muhabbet oluşur. Elmuhit ismini yazıp taşıyan herkesin sevgisini kazanır. Düşmanların kin ve adavetini söndürmek için Elmuksıt ismi zikredilir.
• Şifa ve İptal: Sihrin tedavisi ve bozulması yazı ile (ayetlerle) yapılır. Hastalıkların giderilmesi, Cin ve sara gibi arızların tedavisi için Ayet-i Kerimeler ve dualar kullanılır.

---

II. Kötüye Kullanımı, Riskli Yönleri ve Amaç Dışı Uygulamaları

Ebced ve Cefr ilmi, harflerin ve sayıların gizli güçlerinden yararlanıldığı Havas ilmi çerçevesinde, şer ve tasallut amacıyla da kullanılmıştır. Bu ameller genellikle süflî ervahlar (Cinler, İfritler, Şeytanlar) vasıtasıyla yapılır.

A. Şer ve Tahrip Amaçlı Kullanımlar

1. Bağlama ve İptal Etme: Erkekliği bağlama (cinsel ilişkiyi engelleme), uykuyu bağlama, bevlini bağlama, bir kimsenin kârını ve kazancını bağlama gibi kahriye amelleri yapılır.
2. Tefrik ve Nefret: İki kişiyi (karı koca dahil) birbirinden ayırmak, nefret ettirmek veya evleri harab etmek için vefkler veya Ayetler ters olarak yazılıp gömülür/saçılır.
3. Hastalık ve Ölüm: Düşmana hastalık (örneğin sıtma tasallut etme) veya sürekli kan akıtma (zalim erkek veya günahkar kadın için) gibi ameller yapılır. Düşmanının şeklini (heykelini) yapıp uzvunu kesmek suretiyle o azasını iptal etmek, hatta başını keserek düşmanı öldürmek dahi mümkündür; ancak bu amelde bile "Allah Teala'dan kork!" ikazı yapılır.
4. Cin ve İfrit Amelleri: Cinlerin sultanı Tavis'i davet ederek hazineleri açma ve define arama, zina eden kadının zinadan bağlama, zina eden erkeği bir kadından uzaklaştırma ve ruhaniyetleri birine musallat etme gibi işlemler yapılır.

B. Ezoterik İddialar ve Maddi Dönüşüm

1. Gayb ve Kehanet: Ebced, gerçekleşmiş olanın ilmi olarak görülürken, Cifr ise gerçekleşmesi muhtemel olanın ilmi olarak kabul edilir. Melik Bercil'in kürsinin yanındaki rakam ilmini bildiği ve kapalı olan şeyleri açıp acaib ve ğaraib olan şeyleri ortaya çıkardığı iddia edilir. Bazı Esmaü'l-Hüsnâ'yı zikredenin kainatta olacak şeylerden önceden haber alacağı iddia edilir.
2. Maddi Dönüşüm ve İmkansızlıklar: Kağıdı gümüşe veya altına çevirme, hayvan suretine çevirme, Tayyıl ard (bir anda uzun yol kat etme), havada uçma, suda yürüme, taamların, içeceklerin ve dinarların celbi gibi iddialar bu ilimle ilişkilendirilmiştir.
3. İllüzyon: Bir topluluğa birbirlerinin yüzlerini eşek gibi göstermek veya başsız olarak göstermek gibi simya/illüzyon amelleri de Ebced ilmiyle ilgili kaynaklarda geçmektedir.

C. Uygulayıcıya Yönelik Riskler

1. Büyük Zarar Riski: Bu amelleri riyazat ehli olmayan kişilerin yapmaması gerektiği, aksi takdirde okuyanın büyük zarar göreceği belirtilmiştir. İzinsiz (icazet almadan) yapılırsa fayda görülmediği gibi büyük zarara uğranacağı da ifade edilmiştir.
2. Amelin Bozulması: Amel yaparken düşüncelerden (aile, mal, sevinç, korku, üzüntü) ve vesveselerden uzak durulması gerektiği, aksi takdirde huşu'nun gideceği ve amelin neticelenmeyeceği belirtilmiştir.

---

III. Akademik ve Dini Eleştiriler

Ebced ve Cifr yöntemleri, özellikle gaybı bilme (kehanet) iddiası üzerinden hem din bilginleri hem de tarihçiler tarafından eleştirilmiştir.

1. Tevhidin Özüne Aykırılık ve İddia: Ebced ve Cefr ile geleceğe yönelik tarih düşürmenin (kehanetin), tevhidin özüne aykırı olduğu sonucuna varılmıştır. Vahiy sona erdiği ve tebliğ tamamlandığı için, Cefr ile geleceğe ilişkin kesin bilgiler ortaya koyma düşüncesinin iddiadan öte bir anlam taşımadığı ifade edilmiştir.
2. İlahi Kaynak Yerine Tılsımcılık: İbn Haldûn, harf ilminin dayandığı sırların ancak ilâhî ilhamla keşfedilebileceğini, akıl veya hesapla yapılan tahlillerin tılsımcılıktan öteye geçmeyeceğini vurgulamıştır.
3. İlmî ve Tutarlı Dayanak Yokluğu: Harflerin belli anlamlar ve sayısal değerler ifade ettiği konusunda hiçbir tutarlı ve ilmî delil yoktur. İbn Haldun'a göre, harflerin muayyen sayıları ifade etmesi akla veya tabiata dayanmaz, bu durum hesap ve Cifr ilimleriyle uğraşanların "cümmel hesabı" dedikleri sonradan icat edilmiş bir esasa dayanır.
4. Tesadüf ve Yanılgı: Ebced hesaplamalarının bazı yerlerde tesadüfen tutsa da, genel bir kural olmadığı, bir iki yerde kural bozulsa mu’cizelik kalmayacağı, böyle tesadüflerin sıradan sözlerde de olabileceği belirtilmiştir.
5. Yakıştırma ve İstismar: Cefr işlemlerinde kullanılan metinlerin ilmî kurallara dayanmaktan uzak ve bilmece niteliğinde olduğu belirtilmiştir. Ebced risalelerindeki bilgilerin çoğunun yakıştırma olmaktan ileri geçmeyen izah tarzları olduğu ileri sürülmüştür. Ca‘fer es-Sâdık’a isnat edilen görüş ve eserlerin çoğunun, onun saygın kişiliğini istismar etmek üzere ona izâfe edilen, sonraki Şiî-Bâtınî zümrelere ait olduğu iddia edilmiştir.
6. Cümmel Hesabının Kökeni: Bazı alimler, Arapların ebced hesabını bilmediklerini, bunun Yahudi kaynaklı olduğunu ileri sürer; bu hesabı Yahudilerin ümmetin ömrünü tayin etmek için ortaya attığı ve yaydığı bir inanış olduğu iddia edilmiştir.
7. Metodolojik Farklılıklar: Harf hesaplamalarında farklı uygulamalar mevcuttur (örneğin şeddenin sayılıp sayılmaması gibi), bu da hesaplamaların kesinliği konusunda sorun yaratmaktadır.

---

Ebced sisteminin değerlendirilmesi, bir bıçağın keskinliğine benzetilebilir. İyi ellerde (edebiyat, mimari, şifa), karmaşık olayları kaydetme, sanatsal incelikler yaratma veya manevi disiplin geliştirme gibi hayırlı işler için kullanılabilen keskin bir araçtır. Ancak kötü ellerde (şer, kehanet, sihir), tefrik, hastalık ve kahır gibi yıkıcı amaçlara hizmet edebilir ve nihayetinde bu yollarla elde edilen bilginin dini ve bilimsel geçerliliği, kaynakların büyük bir kısmı tarafından sorgulanmıştır.

 

Not: Bazen Büyük Dosyaları tarayıcı açmayabilir...İndirerek okumaya Çalışınız.

Benzer Yazılar