İBN-İ ATÂULLÂH EL -İSKENDERÎ -EL-HİKEMÜ’L ATÂİYYE (Hikmetli Nasihatler)

الحكم العطائية ابن عطاء الله السكندري

“NAMAZDA KUR'ÂN-I KERİM'DEN BAŞKA BİR KİTAP OKUMAK CÂİZ OLSAYDI EL-HİKEM OKUNURDU.”

İBN-İ ATÂULLÂH EL –İSKENDERÎ Kuddise sırruhu'l-âlî

Ebû’l-Abbâs (Ebû’l-Fazl) Tâcûddîn b. Muhammed b. Abdilkerîm b. Atâillâh eşŞâzelî el- İskenderî (hyt. 709/1309). İskenderiye’de doğdu. Mısır’ın fethinden sonra buraya yerleşen Benî Cüzâm kabîlesine mensûptur. Dedesi Abdülkerîm İskenderiye’de tanınmış bir Mâlikî fakîhi olup İbn Atâullâh’ın Letâifül-Minen’deki ifadelerinden anlaşıldığına göre şiddetli bir tasavvuf muhalifi idi. İbn Ferhun, onun Zemahşerî’nin el- Mufassal ve et-Tehzîb adlı eserlerini ihtisar ettiğini, ikinci esere yedi ciltlik bir şerh yazdığını söyler. İbn Atâullah, Nâsiruddin İbnü’l-Müneyyir’den fıkıh, Muhyiddîn el- Mazuni’den nahiv, Şerefüddîn Abdülmü’min ed-Dimyâtî’den hadîs ve Muhammed b. Mahmûd el-İsfehâni’den felsefe, mantık kelâm tahsil etti. Fıkıh âlimi olarak tanındığı bu yıllarda tasavvufa karşı iken Şâzelîyye tarîkatının piri Ebü’l-Hasan eş-Şâzelî’nin hâlîfesi Ebû’l-Abbâs el-Mürsî ile tanıştı ve onun sohbetlerine devâm etmeye başladı. Muhtemelen şeyhinin izniyle va’az ve irşâd için gittiği Kāhire’ye yerleşti. Burada çevresinde Tabakātu’ş-Şâfiiyye müellifi Sübkî’nin babasının da katıldığı geniş bir cemaat oluştu. Aynı yıllarda Mısır’da bulunan İbn Teymiyye ile İbn Atâullâh ve mürîdleri arasında çıkan yoğun tartışmalar İbn Teymiyye’nin hapse atılmasına yol açtı. İbn Atâullâh mürşidi Ebû’l-Abbâs el-Mürsî vefat ettiği zamân (686/1287) Kāhire’de bulunuyordu. Hayâtının bundan sonraki dönemini Kahire’de geçiren İbn Atâullâh 13 Cemâziyelevvel 709’da (19 Ekim 1309) Medrese-i Mansûriyye’de Hakk’a yürüdü ve Karefe mezarlığında sırlandı.^{^[1]}

İbn Atâullâh el-İskenderî, Şâzelîyye tarîkatının Ebû’l-Hasan eş-Şâzelî ve hâlîfesi Ebû’l-Abbâs el-Mürsî’den sonra üçüncü büyük hâlîfesidir. Letâifül-Minen adlı eserindeki ifâdelerden babasının Ebû’l-Hasan eş-Şâzelî kaddese’llâhü sırrahu’l azîz ile görüştüğü anlaşılmaktadır. ^{^[2]}

Eserleri:

1. Letâifü’l-Minen:

2. et-Tenvîr fi iskâti’t-tedbîr

3. Miftâhu’l-felâh ve mişbâhu’l-ervâh.

4. Tâcûl-arûs el-hâvî li tehzîbi’n-nüfûs.

5. el-Kastu’l- mücerred fi ma’rifeti’l- ismi’l müfred .

6. Unvânü’t-tevfik fi âdâbi’t-tarîk.

7. el-Münâcâtü’l-Atâiyye.

8. el-Vasiyye ile’l-ihvân bi’l-İskenderiyye.

9. el-Hikemü’l-Atâiyye:

“İbn Atâullâh’ın tasavvufun hemen hemen bütün temel konuları ile ilgili görüşlerini yansıtan ve yaklaşık 300 kadar hikmetli sözünden meydana gelen eserin çok sayıda şerhi ve tercümesi bulunmaktadır.”

“Şark ve Garp İslam âleminde büyük bir alaka toplayan bu eser hicri yedinci asırda en revnaklı çağını yaşayan Şâzelî tarîkatı ocağının ahlâk ve irfân muhîti içinde yetişen Tâcüddîn Atâullâh’ın adını tasavvuf tarihinde ebedîleştirmiş, birçok âlim ve mutasavvıf tarafından şerh ve izahları yapılmıştır.”

“İbn Atâullâh’ın mürşidi Ebû’l-Abbâs Mürsi’ye takdim ettiği eserde tasavvufî hayat ve düşüncenin en tartışmalı konuları çok dikkatli bir üslûpla özlü bir şekilde anlatılmıştır.

“Taleb şân değildir, asıl şân iyi edeple rızıklanmandır.”

“Seni vehim kadar yöneten bir şey yoktur.”

“Başlangıcı parlak olanın sonu da parlaktır.” gibi ba’zı hikmetler birer cümleden ibâret olduğu hâlde bir kaç cümle veya birkaç satırla anlatılan konular da vardır. Havf- recâ, kabz-bast, heybet-üns, cem-fark gibi tasavvufî hâllerin tanıtıldığı eserde namazla melâmetin, zühdle ma’rifetin, vahdet-i vücûtla vahdet-i şuhûdun, kerâmetle istikāmetin, ubûdiyyetle rubûbiyyetin .... anlamları ve ilişkileri üzerinde de durulmuştur. (...)

İbâdet ve tâat gibi konuların özlü ve etkili bir şekilde anlatılması eserin tasavvufi çevrelerin dışında da ilgi görmesini sağlamıştır.

Eserde kulluk ve dervişlik psikolojisinin son derece güçlü bir üslupla özetlenmesi sebebiyle daha sonraki yüzyıllarda sûfîler arasında “Namazda Kur’ân’dan başka bir kitâp okumak câiz olsaydı el-Hikem okunurdu.”^{^[3]} sözü yaygınlık kazanmıştır.

El-Hikemü’l-Atâiyye’de müellifin yaptığı şey, önceki sûfîlerin geliştirdiği yorum ve tefekkürü Arapçanın bütün imkânlarını kullanarak şiirle nesir arasında bir üslûpla özlü cümleler hâlinde ortaya koymaktan ibarettir, görüşü de vardır.

Eserde yer alan hadislerin büyük çoğunluğu sahîh hadis kitaplarında bulunmaktadır. Müellifin ayrıca tasavvuf klasiklerinden de istifade ettiği kesin olmakla birlikte bunların hiçbirinin adından söz etmemiştir. Hikmetlerden birini okurken akla gelebilecek sorular daha sonraki hikmetle cevaplandırılmış, böylece esere bir bütünlük kazandırılmıştır.^{^[4]}

Menkabe

“Hanefi ulemasından meşhur Kemalleddin ibn Hümam, ibn Ataullah'ın kabrini ziyaret ederken Hud Suresini okur.

يَوْمَ يَاْتِ لاَ تَكَلَّمُ نَفْسٌ اِلاَّ بِاِذْنِهِ فَمِنْهُمْ شَقِىٌّ وَسَعِيدٌ “O geldiği gün Allah'ın izni olmadan hiç kimse konuşamaz. Onlardan kimi bedbahttır, kimi mutlu.” ^{^[5]} ayetine gelince kabirden kendisine doğru yüksek sesle:

“Ey Kemal biz de şaki yoktur;” sesini duyar. Bunun üzerine ibn Hümam vasiyetinde vefat edince orada İbn Atâullahın yanında defn edilmesini yazar.”^{^[6]}

**********************

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد لله رب العالمين وصلى الله على سيدنا محمد وعلى آله وصحبه وسلم^{^[7]}

قال الشيخ الإمام المحقق أبو الفضل تاج الدين أحمد بن محمد بن عبد الكريم بن عطاء الله السكندري

Şeyh, Muhakkik ^{^[8]} İmam Ebu’l Fazl Ahmet b. Muhammed b. Abdulkerim b. Atâullah el- İskenderiyye buyurdu ki;

من علامة الاعتماد على العمل نقصان الرجاء عند وجود الزلل

“Hatalardan dolayı Allah Teâlâ'nın rahmetinden ümidinin azalması, amele itimat ve güvenin işaretidir.

اراداتك التجريد مع إقامة الله إياك في الأسباب من الشهوة الخفية

“Allah Teâlâ seni sebeplerle halk ettiği halde onlardan uzak durmanda nefsinin gizli bir şehveti vardır.”

وارادتك الأسباب مع إقامة الله إياك في التجريد انحطاط عن الهمة العلية

“Allah Teâlâ’nın murat ettiği bazı sebeplerden uzak durmayı istemen senin yüce himmetten inişin demektir.”^{^[9]}

سوابق الهمم لا تخرق أسوار الأقدار

“Ne kadar tesir eden himmete kavuşulsa da, kaderlerin surlarını aşamazlar.”^{^[10]}

أرح نفسك من التدبير فما قام به غيرك عنك لا تقم به لنفسك

“Nefsini tedbirden rahat tut. Senden başkası (Allah Teâlâ) nın sana yapacağını sen kendine yapamazsın.”^{^[11]}

اجتهادك فيما ضمن لك وتقصيرك فيما طلب منك. دليل على انطماس البصيرة منك

“Sana verileceği kesin olunanda (rızık) gayret etmen,^{^[12]} senden istenilende (kullukta) ise gevşeklik göstermen kalp gözünün kör olmasına delildir.”^{^[13]}

لا يكون تأخر أمد الأعطاء مع الإلحاح في الدعاء موجباً ليأسك. فهو ضمن لك الإجابة فيما يختاره لك لا فيما تختاره لنفسك. وفي الوقت الذي يريد لا في الوقت الذي تريد

“Israrla talepte bulunduğun halde duânın kabulünün gecikmesinden ötürü bana icabet edilmedi diye umutsuzluğa karamsarlığa düşme.^{^[14]} Çünkü Allah Teâlâ vereceğine kefil olmuştur. Ancak senin kendine seçtiğini değil sana uygun olanı dilemiştir. Ve senin istediğin zamanda değil, kendi istediği zamanda sana verir.”^{^[15]}

لا يشككنك في الوعد عدم وقوع الموعود وأن تعين زمنه لئلا يكون ذلك قدحاً في بصيرتك واخماداً لنور سريرتك

“Zamanı belirlenmiş bile olsa verilen sözün vaki olmaması seni şüpheye düşürmesin.^{^[16]} Çünkü şüphe kalp gözünü zedeler ve sırrının nurunu söndürür.”

إذا فتح لك وجهة من التعرف فلا تبال معها أن قل عملك. فإنه ما فتحها لك إلا وهو يريد أن يتعرف إليك ألم تعلم أن التعرف هو مورده عليك والأعمال فأنت مهديها إليه مما هو مورده عليك مورده عليك

“Sana marifet kapısı açılmış ise amelinin azlığına aldırma.^{^[17]} Çünkü Allah Teâlâ sana o kapıyı ancak kendisini tanıtmak için açmıştır. Bilmez misinki marifet sebeplerini sana gönderen O'dur.^{^[18]} Amelleri ise ona gönderen sensin. Senin ona gönderdiğin ibadet nerede, O'nun sana gönderdikleri nerede!”^{^[19]}

تنوعت أجناس الأعمال لتنوع واردات الأحوال

“Allah Teâlâ'dan gelen ilahi varidat hallerinin çeşitliliği sebebiyle amellerin cinsleri de değişir” ^{^[20]}

الأعمال صور قائمة وأرواحها وجود سر الإخلاص فيها

“Ameller ayaktaki suretler (heykeller) dir. O heykellerin ruhları ise ihlâs sırrının bulunmasıyladır.” ^{^[21]}

ادفن وجودك في أرض الخمول. فما نبت مما لم يدفن لا يتم نتاجه

“Vücudunu toprağa defin et.^{^[22]} Çünkü toprağa gömülmeyen bir tohumun yeşerdiği görülmemiştir.”^{^[23]}

(Hem toprak ol, hem de toprakta sırlan demektir.)

ما نفع القلب شئ مثل عزله يدخل بها ميدان فكرة

“Halktan uzak tefekkür meydanına dalmak kadar kalbe faydalı bir şey yoktur.”^{^[24]}

كيف يشرق قلب صور الأكوان منطبعة في مرآته. أم كيف يرحل إلى الله وهو مكبل بشهواته. أم كيف يطمع أن يدخل حضرة الله ولم يتطهر من جنابه غفلاته. أم كيف يرجو أن يفهم دقائق الأسرار وهو لم يتب من هفواته.

“Nefis ve dünya arzuları bir kalbin aynasında izleyip takip ettiyse, o kalp nasıl aydınlık verebilir? Nefsin şehvetlerine arzularına bağlı kimse Allah Teâlâ'ya doğru nasıl yolculuk yapabilir? Gafletin cenabetinden yıkanmayan kimse Allah Teâlâ’nın huzuruna nasıl çıkabilir? Günahlarından tövbe etmeyen kimse ince sırları nasıl öğrenebilir?”

الكون كله ظلمة وإنما أناره ظهور الحق فيه. فمن رأى الكون ولم يشهده فيه أو عنده أو قبله أو بعده فقد أعوزه وجود الأنوار. وحجبت عنه شموس المعارف بسحب الآثار.

Varlıkların hepsi karanlık (yokluk) içinde idi. Onu aydınlatan (var eden) Hakk’ın zuhuru (tecellisi) dir.^{^[25]} Kim ki varlıkları görüp içinde veya yanında veya ondan evvel veya ondan sonra Allah Teâlâ’yı görmedi ise o kimse ilahi nurları kaçırmıştır. Marifetin güneşi ile arasına varlıkların bulutu girmiştir.^{^[26]}

مما يدلك على وجود قهره سبحانه أن حجبك عنه بما ليس بموجود معه

“Allah Teâlâ’nın "kahhar" sıfatının bir delilide odur ki; beraberinde olmayan bir şeyle seni perdelemesidir.” ^{^[27]}

كيف يتصور أن يحجبه شئ وهو الذي أظهر كل شئ

“Her şeyi aşikâre ortaya çıkaran Allah Teâlâ iken bir şeyin onu perdelemesi nasıl tasavvur edebilir.”^{^[28]}

كيف يتصور أن يحجبه شئ وهو الذي ظهر بكل شئ

“Her şeyin aşikâre ortaya çıkması Allah Teâlâ ile olurken bir şeyin onu perdelemesi nasıl tasavvur edebilir.”

كيف يتصور أن يحجبه شئ وهو الذي ظهر من كل شئ

“Her şeyden Allah Teâlâ zuhur ederken hangi şeyin onu perdelemesi nasıl tasavvur edebilir.”^{^[29]}

كيف يتصور أن يحجبه شئ وهو أقرب إليك في كل شئ

“Her şeye en yakın Allah Teâlâ iken başkasının ona perde olması tasavvur edilebilir mi?”^{^[30]}

كيف يتصور أن يحجبه شئ وهو الذي أظهر لكل شئ

“Her şey onun bilinmesi için zuhur ederken başkasının ona perde olması tasavvur edilebilir mi?”^{^[31]}

كيف يتصور أن يحجبه شئ وهو الواحد الذي ليس معه شئ

“Tek ve eşi olmayan Allah Tela'ya herhangi bir varlığın hicap olması tasavvur edilebilir mi?”

وكيف يتصور أن يحجبه شئ وهو الذي الظاهر قبل وجود كل شئ

“Her şey için zahir iken, herhangi bir şeyin onu perdelemesi nasıl düşünülebilir.”

وكيف يتصور أن يحجبه شئ ولولاه ما كان وجود كل شئ يا عجباً كيف يظهر الوجود في العدم. أم كيف يثبت الحادث مع من له وصف القدم

“Eğer kâinatı yaratmasa idi, hiçbir şeyin var olma imkânı olmayacaktı. “Yokluk” özelliği olanın varlığın kendisi olana hicap olması tasavvur edilebilir mi?” ^{^[32]}

ما ترك من الجهل شيأ من أراد أن يحدث في الوقت غير ما أظهره الله فيه.

“Allah Teâlâ kısmet ettiği şeyin yanında başka bir şey araması kişinin, cahillikten hiçbir şey terk etmemesi demektir.”^{^[33]}

إحالتك الأعمال على وجود الفراغ من رعونات النفس.

“Amelleri varlığı olmayan fânî şeylere havale etmek, nefsin sersemliğindendir.” ^{^[34]}

لا تطلب منه أن يخرجك من حالة ليستعملك فيما سواها. فلو أراد لاستعملك من غير إخراج.

“Seni bir halden çıkarıp başka bir hale koymasını O'ndan isteme. Çünkü o dilerse sen çıkmak istemesen de senin halini değiştirebilir.”^{^[35]}

ما أرادت همة سالك أن تقف عندما كشف لها إلا ونادته هو اتف الحقيقة الذي تطلب أمامك. ولا تبرجت ظواهر المكونات إلا ونادتك حقائقها إنما نحن فتنة فلا تكفر

“Salikin himmeti keşfi olan makamda durmak istediğinde hakikat çağrıcıları "istediğin ilerdedir, devam et" derler. Varlıkların zahirleri gözüne hoş göründüğünde ise onların hakikati "bizler ancak birer fitneyiz, inkâr etme" derler.”^{^[36]}

طلبك منه اتهام له. وطلبك له غيبة منك عنه. وطلبك لغيره لقلة حيائك منه. وطلبك من غيره لوجود بعدك عنه.

“Ondan istemen onu suçlamandır. Onu istemen ondan gaip olmandır. Ondan başkasını talep etmen ona olan hayânın azlığındandır. Ondan başkasından istemen ondan uzak olduğun içindir.” ^{^[37]}

ما من نفس تبديه إلا وله قدر فيك يمضيه

“Alıp verdiğin her nefesin yoktur ki o nefeste Allah Teâlâ’nın sende gerçekleştirdiği bir kaderi olmasın.”

لا تترقب فروع الأغيار فإن ذلك يقطعك عن وجود المراقبة له فيما مقيمك فيه.

“Dünyadan kurtulmayı gözetleme. Çünkü bu, bulunduğun mevkide Allah Teâlâ'yı murakabe etmeni engeller.” ^{^[38]}

لا تستغرب وقوع الأكدار. ما دمت في هذه الدار. فإنها ما أبرزت إلا ما هو مستحق وصفها وواجب نعتها.

“Bu dünyada olduğun müddetçe keder ve dertlerinin olmasını garipseme. Çünkü dünyaya layık olan sıfat ve özellik onlardır, başkası olamaz.” ^{^[39]}

ما توقف مطلب أنت طالبه بربك. ولا تيسر مطلب أنت طالبه بنفسك.

“Allah Teâlâ’nın yardımı ile istemiş olduğun bir maksuda zorlanamazsın. Nefsinle talep ettiğin bir murada erişemezsin.”^{^[40]}

من علامات النجح في النهايات. الرجوع إلى الله في البدايات.

“Sonunda başarmanın alameti, başlangıçta Allah Teâlâ’ya rücu etmekdir.” ^{^[41]}

من أشرقت بدايته. أشرقت نهايته،

“Başlangıcı parlak olanın sonucu da parlak olur.”

ما استودع في غيب السرائر. ظهر في شهادة الظواهر.

“İçeriye emanet edilmiş gizli sırlar, dışarıdakiler ile açığa çıkarlar.” ^{^[42]}

شتان بين من يستدل به أو يستدل عليه يستدل عليه. ومتى بعد حتى تكون الآثار هي التي توصل إليه

“Hakla istidlal ile Hakka istidlal arasında çok büyük fark vardır. Onun ile delil getiren hakikati ehlinden- öğrenir ve işi kökünden halleder. Ona delil getirmek ise ona daha ulaşmadığındandır. Yoksa O, ne zaman kaybolmuş ki bulunsun ve ne zaman uzak kalmıştır ki eserler ona ulaştırılsın.”

لينفق ذو سعة من سعته الواصلون إليه. ومن قدر عليه رزقه السائرون إليه

“Zengin olan zenginliğinden infak etsin”^{^[43]} ayeti vuslat sahibi olanlar içindir. “Kimin rızkı az ise” sözü ise salik olan kimseler içindir.”

اهتدى الراحلون إليه بأنوار التوجه والواصلون لهم أنوار المواجهة. فالأولون للأنوار وهؤلاء الأنوار لهم لأنهم لله لا لشئ دونه قل الله ثم ذرهم في خوضهم يلعبون

“Ona gidenler, teveccüh nurlarıyla hidayet bulurlar. Ulaşanların ise muvacehe nurları vardır. Birinciler nurlara muhtaçtır. Ulaşanlar ise; nurlar onlar içindir. Çünkü onlar Allah Teâlâ’dan başka hiçbir şeye muhtaç değildir. “Allah de geç. Sonra onları daldıkları şeyde bırak.” ^{^[44]}

تشوفك على ما بطن فيك من العيوب. خير من تشوفك إلى ما حجب عنك من الغيوب

“Tüm gayretin içindeki ayıp ve kusurları izale etmek için olmalıdır. Bu gaypları öğrenip sır sahibi olmaya gayret göstermekten daha hayırlıdır.”

الحق ليس بمحجوب. وإنما المحجوب أنت عن النظر إليه اذ لو حجبه شئ لستره ما حجبه ولو كان له ساتر لكان لوجوده حاصراً وكل محاصر لشئ فهو له قاهر وهو القاهر فوق عباده

“Allah Teâlâ perdelenmiş değildir. Perdelenmiş olan senin nazarındır. Eğer perdelenmiş olsaydı, onu perdeleyen şeyin örtmesi gerekirdi. Örten şey onu kuşatmış demektir. Bir şeyi kuşatan ise o şeye üstündür. Oysa "Kulları üzerinde üstün olan O'dur" ^{^[45]}

اخرج من أوصاف بشريتك عن كل وصف مناقض لعبوديتك لتكون لنداء الحق مجيباً ومن حضرته قريباً

“Allah Teâlâ’nın ubudiyetine muhalif beşeri sıfatlarından çık ki, çağrısına cevap veren (insân-ı Kâmil) ve onun huzuruna yakın olan bir kimse olabilesin.”

أصل كل معصية وغفلة وشهوة الرضا عن النفس. وأصل كل طاعة ويقظة وعفة عدم الرضا منك عنها.

“Bütün günahların, gafletin ve şehvetin temeli nefsinin rızasına uygun hareket etmektir. Bütün iyiliklerin uyanıklığın ve iffetin temeli de nefsine muhalefet etmektir.”

ولأن تصحب جاهلاً لا يرضى عن نفسه خير لك من أن تصحب عالما يرضى عن نفسه فأي علم لعالم يرضى عن نفسه وأي جاهل لجاهل لا يرضى عن نفسه

“Nefsini beğenmeyen bir cahilin arkadaşlığı, nefsini beğenen bir âlimin arkadaşlığından daha hayırlıdır. Nefsini beğenen âlimin ilmi yoktur, nefsini beğenmeyen cahilin cahilliği yoktur.”^{^[46]}

شعاع البصيرة يشهدك قربه منك. وعين البصيرة يشهدك عدمك لوجوده. وحق البصيرة يشهدك وجوده لا عدمك ولا وجودك كان الله ولا شئ معه وهو الآن على ما عليه كان.

“Aklın nuru, Allah Teâlâ’nın sana yakın olduğuna şahadet eder.

İlmin nuru, O'nun var olduğunu seni ise yok olduğuna şehadet eder.

Hakk’ın nuru O'nun var olduğunu senin ise ne var, nede yok olduğuna şahadet eder. Hiçbir şey yok iken O vardır. O şimdi eskiden olduğu gibidir.”^{^[47]}

لا تتعد نية همتك إلى غيره فالكريم لا تتخاطاه الآمال

“Himmetini (isteklerini) Allah Teâlâ'dan başkasına yöneltme. Çünkü hakiki cömertten arzular geri dönmez.”

لا ترفعن إلى غيره حاجة هو موردها عليك. فكيف يرفع غيره ما كان هو له واضعاً. من لا يستطيع أن يرفع حاجة عن نفسه. فكيف يستطيع أن يكون لها عن غيره رافعاً

“Allah Teâlâ'dan başkasına ihtiyacını arz etme. Çünkü ihtiyacı yaratan ve çözen O'dur ve kendi ihtiyacını çözemeyene nasıl ihtiyacını götürürsün. Eğer onun gücü olmuş olsaydı önce kendi ihtiyacını giderirdi.”

أن لم تحسن ظنك به لأجل حسن وصفه فحسن ظنك به لوجود معاملته معك. فهل عودك إلا حسناً وهل أسدى إليك الامننا

“O'nun güzel sıfatlarından dolayı O'nun hakkında hüsnü zan edemiyorsan, bari sana verdiği güzelliklerden dolayı hüsn-ü zan et. Çünkü O, hep sana güzellikler vermiş ve sana birçok nimetler ulaştırmıştır.”

العجب كل العجب ممن يهرب ممن انفكاك له عنه ويطلب مالا بقاء له معه. فإنها لا تعمى الأبصار الآية

“Kendisinden kopmaya mümkün olmayandan kaçan ve onunla kalıcı olmayanın peşinde koşanın durumu ne ilginçtir?” ^{^[48]}

لا ترحل من كون إلى كون فتكون كحمار الرحا يسير المكان الذي ارتحل إليه هو الذي ارتحل منه. ولكن ارحل من الأكوان إلى المكون وأن إلى ربك المنتهى.

“Bir oluştan diğerine sefer etme. Yoksa gittiği yer, az önce geldiği yer olan dolap beygiri gibi olursun. Yolculuk yaratılandan yaratana doğru olsun ki, yolculuk sonuca varsın.” “Ve şüphesiz en son varış Rabb’inedir.”^{^[49]}

وانظر إلى قوله صلى الله عليه وسلم فمن كانت هجرته إلى الله ورسوله فهجرته إلى الله ورسوله ومن كانت هجرته إلى دنيا يصيبها أو امرأة يتزوجها فهجرته إلى ما هاجر إليه فافهم قوله عليه الصلاة والسلام وتأمل هذا الأمر أن كنت ذافهم

"Kim ki Allah ve Resulü için göç ederse hicreti onun içindir. Eğer bir dünyayı elde etmek veya bir kadınla evlenmek niyeti için hicret etmiş ise, yine hicreti onun içindir." ^{^[50]}

Eğer akıllı biriysen Rasûlüllah sallallâhü aleyhi ve sellemin bu sözünü iyice düşünüp ve iyice tefekkür etmen gerekir.”

لا تصحب من لا ينهضك حاله. ولا يدلك على الله مقاله

“Durumu seni gafletten uyandırmayan, sözü ile de seni Allah Teâlâ'ya doğru teşvik etmeyen kişinin sohbetinde bulunma.”^{^[51]}

ربما كنت مسيأ فأراك الإحسان منك صحبتك إلى من هو أسوأ حالاً منك

“Hali senden kötü olan kişi ile arkadaşlık etmen, kötü olmana rağmen kendini iyi sanma vesilesi olur.”

ما قل عمل برز من قلب زاهد ولا كثر عمل برز من قلب راغب

“Zahidin kalbinden çıkan amel az olmaz, dünya talebinde olan kimsenin kalbinden çıkan amel çok olmaz.”

حسن الأعمال نتائج حسن الأحوال وحسن الأحوال من التحقيق في مقامات الأنزال

“Güzel ameller güzel hallerin neticesidir. Güzel haller ise kalplere inen makamların gerçekleşmesindendir.”

لا تترك الذكر العدم الذكر لعدم حضورك مع الله فيه لأن غفلتك عن وجود ذكره أشد من غفلتك في وجود ذكره. فعسى أن يرفعك من ذكر مع وجود غفلة إلى ذكر مع وجود يقظة ومن ذكر مع وجود يقظة إلى ذكر مع وجود حضور ومن ذكر مع وجود حضور إلى ذكر مع وجود غيبة عما سوى المذكور وما ذلك على الله بعزيز

“Zikrin huzuru kalp içinde değil diye zikri tamamen terk etme. Çünkü hiç zikirsiz olarak gafil olmak, zikrin içinde gafil olmaktan daha kötüdür. Ümit edilir ki Allah Teâlâ, seni gafletle zikir ede ede o gaflet zikrinden uyanık bir zikre, uyanık zikirden huzurlu zikre ve ondan da masivadan gayb makamına yükseltebilir. Bu Allah Teâlâ için hiç zor değildir.”^{^[52]}

من علامات موت القلب عدم الحزن على ما فاتك من الموافقات. وترك الندم على ما فعلته من وجود الزلات

“Kalbin ölmüş olmasının alameti odur ki; Allah Teâlâ’nın emirlerini yerine getirmediğin için kalbin mahzun, men ettiği şeyleri de yaptığına pişman olmamandır.” ^{^[53]}

لا يعظم الذنب عندك عظمة تصدك عن حسن الظن بالله تعالى فإن من عرف ربه. استصغر في جنب كرمه ذنبه

“Allah Teâlâ’nın rahmet ve şefkatini unutturacak kadar günahı büyütme. Zira rabbinin keremini tanıyan kimse bilir ki, günahları onun keremi karşısında küçük kalır.”

لا صغيرة إذا قابلك عدله. ولا كبيرة إذا واجهك فضله

“Eğer sana karşı adalet sıfatı icra edilirse küçük günahın yok, eğer sana lütuf sıfatı icra edilirse büyük günahın yoktur.”^{^[54]}

لا عمل أرجى للقلوب من عمل يغيب عنك شهوده ويحتقر عندك وجوده

“Kalblere en yakın amel odur ki, o amelin varlığını unutmak ve kendisi yanında değersiz görmektir.”

إنما أورد عليك الوارد لتكون به عليه وارداً أورد عليك الوارد ليتسلمك من يد الأغيار. وليحررك من رق الآثار أورد عليك الوارد ليخرجك من سجن وجودك إلى فضاء شهودك.

“Allah Teâlâ, sana, kalbinin açılması ve nurlanması, hakkı hak görmen batılı batıl görmen için ilahi bir hediye olarak varidat (irfan nuru) vermiştir. başkalarının elinden kurtulup, eserlerin kulluğundan hürriyete kavuşasın. Yine sana varidatları gönderiyor ki, beşeri sıfatlarının hapishanesinden şühudun fezasına ulaşasın.”

الأنوار مطايا القلوب والأسرار

“Nurlar kalp ve sırların bineğidir.”

النور جند القلب كما أن الظلمة جند النفس. فإذا أراد الله أن ينصر عبده أمده بجنود الأنوار وقطع عنه مدد الظلم والأغيار

“Nur kalbin askeri olup, karanlık ise nefsin askeridir. Allah Teâlâ kuluna yardım etmeyi murat ederse imdadına nurun askerini gönderir. Karanlığın askerinden uzak tutar.”

النور له الكشف. والبصيرة لها الحكم. والقلب له الإقبال والإدبار

“Keşif nura, hüküm basirete, yönelme ve yüz çevirme ise kalbe aittir.”

لا تفرحك الطاعة لأنها برزت منك وافرح بها لأنها برزت من الله إليك. قل بفضل الله وبرحمته فبذلك فليفرحوا هو خير مما يجمعون

“Taat ve ibadetine senden kaynaklandığı için sevinme. Ancak Allah Teâlâ’nın lütuf ve hediyesi olarak senden sudur ettiği için sevin,^{^[55]} "de ki bu Allah Teâlâ’nın fazlı ve rahmeti sebebiyledir. İşte bununla sevinsinler" ^{^[56]}

قطع السائرين له والواصلين إليه عن رؤية أعمالهم وشهود أحوالهم. أما السائرون فلأنهم لم يتحققوا الصدق مع الله فيها وأما الواصلون فلانه غيبهم بشهوده عنها

“Ona doğru seyredenlerle ve ona vuslat edenler amellerini görmekten, hallerini keşfetmekten vazgeçmişlerdir. Çünkü seyredenler kendilerini O'na karşı samimi görmezler. Vuslat edenler ise onun huzurunda kendilerini kaybetmişlerdir.”

ما بسقت أغصان ذل إلا على بذر طمع

“Tamah tohumu ekmedikçe zillet dalları uzamaz.”

ما قادك شئ مثل الوهم

“Hiçbir şey vehim kadar senin yularını çekmez.”^{^[57]}

أنت حر مما أنت عنه آيس. وعبد لما أنت له طامع

“Önemsemediğin bir şeye karşı hür, tamah ettiğin şeye de kölesin.”

من لم يقبل على الله بملاطفات الإحسان قيد إليه بسلاسل الإمتحان

“İhsan ve nimetleriyle Allah Teâlâ'ya yönelmeyen, imtihan zinciriyle ona doğru çekilir.”^{^[58]}

من لم يشكر النعم فقد تعرض لزوالها ومن شكرها فقد قيدها بعقالها

“Nimetin şükrünü eda etmeyen o nimetin zevaline sebebiyet vermiştir. Nimetlere şükreden ise onları sağlam bağlarla bağlamıştır.”^{^[59]}

خف من وجود إحسانه إليك ودوام إساءتك معه أن يكون ذلك استدراجاً

“Allah Teâlâ’nın hep sana ihsanda bulunup seninde ona mütemadiyen isyan edip sürekli artmasından kork.”

لك سنستدرجهم من حيث لا يعلمون

"Farkında olmadan nimetimi alacağım" ^{^[60]}

من جهل المريد أن يسئ الأدب فتؤخر العقوبة عنه فيقول لو كان هذا اسوء أدب لقطع الأمداد وأوجب الأبعاد. فقد يقطع المدد عنه من حيث لا يشعر ولو لم يكن إلا منع المزيد. وقد يقام مقام البعد وهو لا يدري. ولو لم يكن إلا إن يخليك وما تريد.

“Müridin cehaletindendir adapsızlık edip ve herhangi bir cezaya çarpılmadığından diyor ki; Eğer adapsızlık olsaydı imdatlar kesilip uzaklaşacaktı. Hâlbuki bazen farkında olmadan imdatlar kesiliyor. Bazen farkında olmadan imdatlar kesiliyor, uzaklaşıyor ve haberi bile olmuyor. Seni isteğinle baş başa bırakması bile uzaklık olarak yeter.” ^{^[61]}

إذا رأيت عبداً أقامه الله تعالى بوجود الأوراد وأدامه عليها مع طول الأمداد. فلا تستحقرن ما منحه مولاه لأنك لم تر عليه سيما العارفين ولا بهجة المحبين. فلولا وارد ما كان ورد.

“Devamlı olarak virtleri çeken ve Allah Teâlâ’nın devamlı olarak yardımını nasip ettiği birini görürsen, yüzünde arif siması yok veya âşıkların neşesi yok diye Mevlâsının ihsan buyurduğu lütfü küçük görme. Çünkü varit olmazsa vird de olmazdı.”^{^[62]}

قوم أقامهم الحق لخدمته وقوم اختصهم بمحبته كلا نمد هؤلاء. وهؤلاء من عطاء ربك وما كان عطاء ربك محظوراً.

“Bir kavim var ki Allah Teâlâ hizmeti için seçmiş, bir kavim de var ki onları muhabbeti için tahsis etmiştir.^{^[63]} "Onların ve bunların her birine Rabbinin nimetlerinden bolca ulaştırırız. Rabbinin nimeti (kimseden) men edilmiş değildir" ^{^[64]}

قلما تكون الواردات الإلهية إلا بغتة لئلا يدعيها العباد بوجود الاستعداد.

“Çoğu kez varidatlar ansızın gelmektedirler. Tâ ki kullar o feyizleri kabiliyetlerine bağlamasınlar.” ^{^[65]}

من رأتيه مجيباً عن كل ما سئل ومعبراً عن كل ما شهد وذاكراً كل ما علم. فاستدل بذلك على وجود جهله.

“Her sorulana cevap veren, her tattığına tabir veren ve her bildiğini dile getiren birini görürsen, o kimsenin cahilliğinin delili olarak kabul et.” ^{^[66]}

إنما جعل الدار الآخرة محلاً لجزاء عباده المؤمنين لأن هذه الدار لا تسع ما يريد أن يعطيهم. ولأنه أجل أقدارهم عن أن يجازيهم في دار لا بقاء لها

“Dünyada işlenen sevabın mükâfatı ancak ahiret gününde mükâfatı verilir. Çünkü dünya o yüce mükâfatın verilmesine yer olarak elverişli değildir. Zira fani olanda baki olan mükâfat mümkün olmaz.”

من وجد ثمرة عمله عاجلاً فهو دليل علوى وجود القبول آجلاً.

“Kim ki amelin tadını dünyada tattı ise bu gelecekte (ahirette) amelinin kabulünün delilidir.”

إذا أردت أن تعرف قدرك عنده فانظر فيماذا يقيمك

“Eğer Allah Teâlâ indinde yerini öğrenmek istersen, onun seni nereye oturttuğuna bak. Hayırda mı şerde mi? Hangisi ise yerin odur.” ^{^[67]}

متى رزقك الطاعة والغنى به عنها. فاعلم أنه قد أسبغ عليك نعمة ظاهرة وباطنة

“Ne zamanki Allah Teâlâ seni itaatle ve ona bağlı kalmakla rızıklandırmış ise bil ki O, sana zahiri ve Bâtıni tüm nimetlerini tamamlamış demektir.”

خير ما تطلب منه ما هو طالبه منك

“Allah Teâlâ’dan isteyeceğin en hayırlı şey onun senden istediğidir.”^{^[68]}

الحزن على فقدان الطاعة مع عدم النهوض إليها من علامات الاغترار

“Taatı kaçırdığı için üzülürken onu gelecekte toparlamaya gayret göstermemek mağrur olmanın alametidir.”

ما العارف من إذا أشار وجد الحق أقرب إليه من اشارته. بل العارف من لا إشارة له لفنائه في وجوده وانطوائه في شهوده

“Arif, Hakk'a bir işarette bulunduğunda O'nu kendine işaretinden daha yakın bulan değildir. Bilakis arif; O'nun vücudunda fani ve şuhudunda ermiş olması sebebiyle işareti dahi olmayan kişidir.”^{^[69]}

الرجاء ما قارنه عمل. وإلا فهو أمنية

“Ümit, beraberinde amel olan istektir. Ameli olmayan bir ümit boş bir temennidir.” ^{^[70]}

مطلب العارفين من الله تعالى الصدق في العبودية. والقيام بحقوق الربوبية

“Arifin Allah Teâlâ’dan isteği kullukta sadakat ve yaratıcının hukukuna bağlı kalmaktır.”

بسطك كي لا يبقيك مع القبض. وقبضك كي لا يتركك مع البسط. وأخرك عنهما كي لا تكون لشئ دونه.

“Seni kabz haliyle tutmamak için bast eyledi. Bast haline bırakmamak içinde kabz eyledi. Sonra O'ndan başka bir şeye ait olmayasın diye seni her iki halden de çıkardı.”^{^[71]}

العارفون إذا بسطوا أخوف منهم إذا قبضوا. ولا يقف على حدود الأدب في البسط إلا قليل

“Arifler bast (genişlik) halinden kabz (sıkıntı) halindekinden daha fazla korkarlar. Çünkü bast zamanında edep hududu içinde çok az arif durabilmiştir.”

البسط تأخذ النفس مه حطها بوجود الفرح والقبض لاحظ للنفس فيه

“Bast halinde, ferahlık bulmakla nefis hazzını alır. Ama kabz halinde nefsin hoşuna gidecek bir haz yoktur.”^{^[72]}

ربما أعطاك فمنعك وربما منعك فأعطاك

“Çoğu kere sana verirde mahrum bırakır. Çoğu kere de seni mahrum bırakır da verir.” ^{^[73]}

متى فتح لك باب الفم في المنع عاد المنع عين العطاءه

“Mahrum bırakılmak senin için bir anlayış kapısı açıyorsa, bu mahrumiyet, ihsanın ta kendisidir.”^{^[74]}

الأكوان ظاهرها غرة وباطنها عبرة. فالنفس تنظر إلي ظاهر غرتها. والقلب ينظر إلى باطن عبرتها

“Dünyanın zahiri kandırıcı, batini ise ibret vericidir. Nefis, dışına bakar kandırılır, kalp içine bakar çok ibret alır.”^{^[75]}

أن أردت أن يكون لك عز لا يفنى فلا تستعزن بعز يفنى

“Sonsuz bir izzete (onur) sahip olmak istiyorsan, fani bir izzet olan dünya ile azizleşmek isteme.”

الطي الحقيقي أن تطوي مسافة الدنيا عنك حتى ترى الاخرة أقرب إليك منك.

“Hakiki tayy (bir anda uzun bir mesafeyi kat etmek) ahireti sana senden daha yakın görünceye dek, sana dünya mesafesinin kısalmasıdır.”

العطاء من الخلق حرمان والمنع من الله إحسان.

“Halkın vergisi ihsanı mahrumiyet, Hakk’ın mahrum bırakması ise ihsandır.”

جل ربنا أن يعامله العبد نقداً فيجازيه نسيئه.

“Rabbimiz Allah Teâlâ kulunun peşin amelini veresiye mükâfatlandırmaktan yücedir.”^{^[76]}

كفى من جزائه إياك على الطاعة أن رضيك لها أهلاً.

“Seni taate ehil kılması, taatına mükâfat olarak yeter.”^{^[77]}

كفى العاملين جزاء ما هو فاتحه على قلوبهم في طاته. وما هو مورده عليهم من وجود مؤانسته.

“Allah Teâlâ’nın amillerin kalplerine ibadet anında açmış olduğu huşu ve ünsiyet mükâfat olarak onlar için yeter.” ^{^[78]}

من عبده لشئ يرجوه منه أو ليدفع بطاعته ورود العقوبة عنه. فما قام بحق أوصافه.

“Kim cennet arzusu veya diğer nimetler için veya azap ve afetlerden korunmak için Allah Teâlâ'ya itaat ederse yüce sıfatlarının hakkını eda etmemiştir.”^{^[79]}

متى أطاعك أشهدك بره. ومتي منعك أشهدك قهره. فهو في كل ذلك متعرف إليك ومقبل بوجود لطفه عليك.

“Sana verdiği zaman iyilik sıfatını gösterir, men ettiği zamanda kahır sıfatını gösterir. O her iki durumda da senden tanınmasını ister ve sana lütfünün varlığını gösterir.”^{^[80]}

إنما يؤلمك المنع لعدم لعدم فهمك عن الله فيه.

“Senden bir şeyi men etmesine üzülmen onu hakkıyla anlayamadığındandır.”^{^[81]}

ربما فتح لك باب الطاعة وما فتح لك باب القبول. وربما قضى عليك بالذنب فكان سببان في الوصول

“Bazı kere taatin kapısını sana açmış kabulünü açmamış. Bazı kerede günah işlemeyi takdir etmiş ama o günahı kavuşmasına vesile etmiştir.” ^{^[82]}

معصية أورثت ذلاً وافتقاراً خير من طاعة أورثت عزاً واستكباراً.

“Zillet ve yalvarmaya götüren bir günah, izzet ve kibre götüren taat'ten daha hayırlıdır.”^{^[83]}

نعمتان ما خرج موجود عنهما ولا بد لكل مكون منهما. نعمة الإيجاد ونعمة الإمداد. أنعم عليك أولاً بالإيجاد وثانياً بتولي الإمداد.

“İki nimet vardır ki; hiçbir varlık bunların dışında değildir ve bunlar her varlık ta görülür. Var olma nimeti ve imdat nimeti. Önce seni imanlı olarak yarattığından ötürü lütufta bulunmuş, sonra arka arkaya küfür ve günahlardan korunman için imdatlar yaratmıştır.”

فاقتك لك ذاتية وورود الأسباب مذكرات لك بما خفى عليك منها والفاقة الذاتية لا ترفعها العوارض. خير أوقاتك وقت تشهد فيه وجود فاقتك. وترد فيه إلى وجود ذلتك.

“Yoksulluk sende zati bir sıfattır. Sebeplerin akışı sendeki gizli olan yoksulluğu hatırlatır. Sonradan gelen nimetler zatî yokluğu ortadan kaldıramaz. Vakitlerin en iyisi yoksulluğuna şahit olduğun ve sendeki yokluğa geri çevrildiğin vakittir.”

متى أوحشك من خلقه. فاعلمم أن يريد أن يفتح لك باب الإنس به

“Ne zaman seni mahlûkatlardan uzaklaştırırsa bil ki, sana kendisi ile ünsiyet kapısını açmıştır.”^{^[84]}

متى أطلق السانك بالطلب فاعلم انه يريد أن يعطيك.

“Ne zaman dilin taleple açıldı ise bil ki; O sana vermeyi istemiştir.”^{^[85]}

العارف لا يزول اضطراره ولا يكون مع غير الله قراره.

“Arif'in Allah Teâlâ'ya olan şevki zail olmaz ve ondan başkası ile karar kılmaz.”

أثار الظواهر بانوار آثار. وأنار السرائر بانوار أوصافه لأجل ذلك أفلت أنوار الظواهر ولم تأفل أنوار القلوب والسرائر

“Zahirleri eserlerinin nuru ile sırları da sıfatlarının nuru ile aydınlatmıştır.^{^[86]} Bundandır ki zahirlerin nuru batar, kalp ve sırların nuru batmaz.”

أن شمس النهار تغرب بالليل

وشمس القلوب ليست تغيب

“Gündüzün güneşi gece ile batar, kalbin güneşi asla batmaz."

[1] Kara, Mustafa, İbn Atâullah el-İskenderî, DİA, XVIV, s. 336

[2] Kendisinin Şâzelî ile görüşmüş olması târîhen mümkün ise de bu konuda kaynaklarda bilgi yoktur.

لو جازت الصلاة بشيء غير القرآن، لجازت بحكم ابن عطاء الله [3]

[4] Kara, Mustafa, el-Hikem-i Atâiyye, DİA, XVII, s.502

(Geniş Bilgi için bkz: KARACA, H. (2006 ). Ahmed Mahir Efendi’nin El Muhkem Fi Şerhi’l - Hikem Adlı Eseri (İlk 100 Sayfa). İstanbul : Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahiyat Anabilim Dalı Tasavvuf Bilim Dalı-207592-Yüksek Lisans Tezi)

[5] Hud, 105

[6] (KARAALP, 2009), s. 8 (Hikmetleri Türkçeleştirirken bu kitaptan istifade edilmiştir.)

[7] http://0alsoufia.jeeran.com/hekam.html

Arapça metinler bu siteden alınmıştır. (Erişim;17 Haziran 2010)

[8] Gerçeği bulmuş, gerçek

[9] “Hayır Allah Teâlâ’nın istediği şeydir.”

Bu rehbersiz yolu kendi başına gidenlerin haline benzer. Allah Teâlâ’nın muradı sebepler zincirini hiçbir zaman kaldırmaz. Her yapılacak şeyin ve himmetin bir vakti vardır. “Hayır Allah Teâlâ’nın istediği şeydir.”

[10] Şeyhlerin himmeti Allah Teâlâ’nın kaderini değiştirmez. Mevlana, Mesnevi´de buyurdu ki;

“Allah Teâlâ canibinden evliyanın öyle bir kudreti vardır ki atılmış oku yolundan çevirirler.” (Mesnevi, c. I, b. 1669)

Abdülkadir Geylânî kaddese’llâhü sırrahu’l azîz buyurdu ki;

“Ben kaza-i Mübrem-i (tedbir ve maharetin tesiri olmayan kaza) def ederim”

Bu kaza Allah Teâlâ katındaki Muallâk (değişebilen) kaza ile Melaikelerin katında bilinen mübrem (değişmeyen) görünen kaza-i ilahidir. Asıl olan kaza-i mübremde hiçbir türlü tasarruf olmaz.

Hadis-i şerifi bu hakikate işaret eder.

“Kaza, kaza ile ret olunur.”

Yazılmış alnına fa´ilin her ne ise reddi nâ-kabul

Hüner bu defteri almalı, hoşça dürmektir

Musaddaktır bu dava ta ezelden mühr-i hikmette

Cihana gelmekten maksat bu tatbikatı görmektir.

Neyzen Tevfik kaddese’llâhü sırrahu’l azîz (ALTUNTAŞ, 2005)

Bu dünya üzerinde çeşitli müşküllerin görülmesi, perde arkasından hakikâtin suretlerinin gidip gelmesi hadisesidir. Dışarıdan bakanlar, suretin hareketine irade isnat ederler. Ama duruma vâkıf olanlar, hemen her meseleyi ilâhî iradeye havale etmektedir. Böyle yapanlar, duruma tedbir olma sıkıntısından halâs olmuştur. Vakti gelince zarurî olarak sıkıntılar gelir gider, bir şekil alır.

Tedbîrini terk eyle, takdir Hudâ’nındır.

Sen yoksun o benlikler hep vehm-ü gümânındır.

Birden bire bul aşkı bu tühfe bulanındır

Devrân olalı devrân Erbâb-ı safânındır.

Âşıkta keder neyler gam halk-ı cihânındır

Şeyh Galib kuddise sırruhu’l-azîz

Ayrıca hayrın açılacağı kapının yönünü insan tespit edemez. Belki onun niyetinde kemal penceresini ancak iptilalar açabilir. Bu hikmete vasıl olmakta ta başka bir haldir.

[Evliya derecesini bulmuş bir zat varmış. Kürsüye çıkıp vaaz ederken daima:

“Yâ Rabbî, hırsızlara haramilere rahmet kıl!” Diye dua edermiş. Sebebini sormuşlar. Cevaben:

“Ben Bağdatlı bir tüccardım, çok zengindim ve iyiden iyiye dünyaya dalmıştım. Bir gün sahradan geçerken, kervanımın birini haramiler soydu. Bu vak’adan biraz aklım başıma gelir gibi oldu. Bir başka geçişte, malımın bir kısmını daha gasbettiler. Üçüncüde ise, tîg u teber şâh-ı levend on parasız kaldım. Bu suretle aç ve bî-ilâç kalınca bir tekkeye iltica ettim. İşte orada Allah’ım bana bir kâmil mürşit ihsan etti ve bu devlete nail oldum. Bu nimete o haramîler yüzünden eriştiğim için onlara hayır duâ ediyorum,” demiş.] (Ken’an Rifâî, Sohbetler, hzl: Sâmiha Ayverdi, İst, 2000, s.86)

Hâkimest yef^’alullah-ı mâyeşâ

O zi ayn-ı derd engîzed deva

“Allah Teâlâ hâkimdir, istediğini yapar; o, derdin içinden deva çıkarır” (AYVERDİ, Sâmiha, Âbide Şahsiyetler, İst. 1976, s.10)

[11] “Bazen bir şeyden hoşlanmazsınız. Hâlbuki o şey sizin için bir hayırdır. Bazen de bir şeyi seversiniz hâlbuki o şey sizin için bir şerdir. Allah Teâlâ bilir, sizler ise bilmezsiniz.” (Bakara, 216)

Allah Teâlâ iyi kul olsun veya olamasın, kullarının başına gelecek felaket ve musibetleri önlemek, geri çevirmek de Rabb´ları olarak tasarrufunu kullanır. Musibetlerini belirli zamana erteler veya layık oldukları cezayı indirir.

Bir Hadisi Kutsi´de Allah Teâlâ buyurdu ki,

“Kullarımdan bazılarını fakir yaptım. Eğer zengin yapsa idim, kendileri için fena olurdu. Bazılarını da hasta yaptım, eğer devamlı afiyette yapsa idim onlar için fena olurdu. Ben kullarımın ihtiyaçlarını bilirim. Ona göre tedbir alırım”

[12] “Rızkı veren Allah Teâlâ’dır; O herkesin rızkını takdir ve taksim etmiştir. Hakk’ın takdirini değiştirmek mümkün olmadığına göre, insanın kendisini Kur’ân-ı Kerîm’e göre değiştirmesi isabetli bir davranıştır.

Rızkın peşinde koşmayıp, Rezzâk’ın peşinde koşmak, insanın hareketlerinin Kur'ân-ı Kerim'e göre tanzimini sağlar. Mülkün sahibi olan Allah Teâlâ kulu için ezelde ne takdir etmişse, ziyade ve noksansız olarak ona ulaşır. Rızkın peşine düşen insan, Rezzâk’dan uzaklaşacağı için, meşru ve gayr-i meşru sınırını kaybeder, ölçüyü kaçırır; ihtiras, kıskançlık vs. gibi kötü huyların hükmü altına girer. Bu kimse de Allah Teâlâ ezelde onun için ne taksim etmişse, ziyade ve noksansız yine ona sahip olur. Rızkın peşinde koşan, ava gidip avlanan avcı gibi, sahip olduğunu zannettiği malının esîri olur. Rızkı verenin arkasından giden ise, verenin rızasına göre kazancını tasarruf eder. Dünya malı bazen gelir, bazen gider. Dünya malı insana teveccüh ettiği zaman onu sevindirir, gitmesi de üzer. Gelip-gidene değil de, bu med ve cezrin (yükselme ve inme) Rabb’ine teveccüh eden kimse, kâr-zarar peşinde koşmaktan kurtulur. Nitekim bir ayet-i kerimede: “Böylece elinizden çıkana üzülmeyiniz ve Allah Teâlâ’nın size verdiği nimetlerle sevinip şımarmayınız. Çünkü Allah Teâlâ kendini beğenip böbürlenenleri sevmez” (Hadîd, 23) buyrulur. (Mevlânâ Celâleddin Rûmî, Fîhi Mâ Fîh, trc. Ahmed Avni Konuk, hzl. Selçuk Eraydın, İst. 2001, s. XXI)

[13] “Yeryüzünde dolaşmıyorlar mı ki, orada olanları akledecek kalbleri, işitecek kulakları olsun. Ama yalnız gözler kör olmaz, fakat göğüslerde olan kalbler de körleşir.” (Hac, 46)

[14] “Allah Teâlâ duâda ısrâr edenleri sever.” Suyuti, Camiü’s-Sağîr, 2, 1876

[15] Allah Teâlâ bir işi, vakti gelmeden yapmak için acele etmez. Yapacağı işlere muayyen bir zaman koyar ve onları koyduğu kanunlara göre zamanı gelince icra eder. Önceden belirlediği zamandan geciktirmediği gibi zamanı gelmeden yapmağa kalkmaz. Aksine her şeyi, hangi zamanda yapılmasını takdir buyurmuş ise, o zaman yapar.

Hakikat ilminin sahipleri, Allah Teâlâ´nın Sabur isminin tecellisi olan kişilerdir. Çünkü onlar olmuş olayı veya olacak olayı hakikati ile bilirler. Allah Teâlâ´nın kullarına sabrı tavsiye etmesi ise, kulların cehaletinden dolayı hataya düşmemeleri içindir. İşin sonunu görmeyene sabır en güzel şeydir. Rasûlüllah sallallâhü aleyhi ve sellemin “ilmin başı sabırdır” buyurması, neticeye iyi şekilde ulaşmanın tek formülü olduğundandır. (ALTUNTAŞ, 2005), s.243

[Sabırda dikkatli olunması gereken en önemeli husus ayık ve uyanık olmaktır. Rasûlüllah sallallâhü aleyhi ve sellem buyurdu ki;

“Sabır (hadisenin) sarsıntı tesiri yaptığı ilk anda, gösterilen tahammüldür. “ (Buhârî. Cenaiz. 32. 43. Ahkâm. 11; Müslim. Cenaiz. 14-15; Tirmizi, Cenaiz, 13; Nesai. Cenaiz. 22; İbn. Mâce. Cenaiz. 55 Ebu Davud. Cenaiz. 27)

Allah Teâlâ kulun hakkında ceza vermek murat etse bile cedlerine ve nesillerine nazar ederek çok zaman bağışlamıştır. Onun için insanların kendi aralarındaki muamelelerinde sabırlı olması gereklidir.

“Bir gün Davut aleyhisselâm kendisine zulmeden birine beddua etmiş icabet geç olmuştu. Davut aleyhisselâm bu duruma çok üzüldü. Allah Teâlâ

“Ey Davut! Sende bir kimseye zulmedersen, o da sana beddua ederse; Ben sana geç icabet ettiğim gibi ona da geç icabet edeyim diye, isteğine geç cevap verdim”

Bu nedenle kul Allah Teâlâ´dan bir şeyi ister. Allah Teâlâ;

“Peki, fakat ben bunu sana, gerektiği bir vakitte vereceğim” der. Bu verme ya dünyada veya ahirette olur. Ahirette olan ise daha makbuldür.] (ALTUNTAŞ, Kırk Hadis, 2009), s.106

[16] “Hiçbir kul yoktur ki, onun razı olduğu ve olmadığı hüküm vereyim de onun için hayırlı olmasın.” (Ramuz) “Allah Teâlâ´nın izni olmadıkça musibetten bir şey isabet etmez. Her kim Allah Teâlâ´ya iman ederse kalbini hidayete erdirir. Allah Teâlâ her şeyi hakkıyla bilendir.” (Teğabun, 11) “Bana duâ edenin duâsına cevâb veririm.” Bakara, 186

[17] Allah Teâlâ marifeti ârifleri ile kullarına ihsan eder. Büyükler “Arifler yanında ibadet etmek, Hüdâ ile geçirilmeyen vakit zayi olmuştur” buyurmuşturlar.

[18] “Her işi eden eyleyen Allah, vela havle velâ kuvvete illa billâh.” (İhramcızâde İsmail Hakkı Toprak Efendi)

[19] “Ey Âdemoğlu! Beni zikrettikçe şükürdesin. Unuttukça küfürdesin.” (Râmuz)

“Ey Hâlık-ı kâinat! İlticâgâhım ancak sensin. Üzüntü ve sürûr zamanımda da sana yalvarırım. Günahlarım büyüktür, fakat senin affın ondan daha büyük değil midir? Münâcatımı işitiyorsun. Gönlümde muhabbetini eksik etme. Beni bin yıl ateşinde yaksan yine senden ümidimi kesmem. Rehberim sen olursan, hiçbir vakitte gümrah (yolunu kaybetmiş, sapıtmış, azmış) olmam. Sen bana yol göstermezsen ilelebet dalâletten kurtulamam.”

“Yâ İlâhi! En büyük korkum, beni kapından tard edecek olursan ne yapacağım. Senin yükselttiğini kimse alçaltamaz. Senin alçalttığını kimse yükseltemez. Hâlik sensin, hakîm ve âlim olan sensin, ilmin her şeyi kaplamıştır, rahmetin her şeye şamildir. Felâketzedelere yardım eden, musîbetzedelerin imdadına yetişen, kalbleri kırılanlara teselli veren Sensin. Kullarına yardım için daima hazırsın. Bütün esrar ve efkârı bilen Sensin. Bütün nimetleri bahşedensin. Fakirlerin dostu sensin. Sadıkların, tahirlerin yardımcısı sensin. Yardımını isteyenlerin hepsine yardım edersin”

“Ya Rab! Biz aciz, fakir, nakıs, zayıf ve fânî kullarınız. Ebedî ve ezelî olan, zengin ve kudretli olan, rahîm ve alîm olan sensin. Senin marifet ve muhabbet nurunu arıyoruz. Muhabbet ve marifetini ihsan eyle. Günahlarımızı affeyle.” (İhramcızâde İsmail Hakkı Toprak Efendi)

[20] “Ben kulun beni düşündüğü gibiyim. Dilediği gibi düşünsün” (Buhari, Tevhid, 15; Müslim, Dua ve Zikir, 21.)

Bu hadîs-i kudsîye göre bütün anlayışlar anlayış olsada anlayıştan anlayışa fark vardır.

Allah Teâlâ iki insana bir tecelli ile iki defa tecelli etmez.

Yine bir insana dahi bir tecelli ile iki defa tecelli eylemez.

İlâhî tecelli “O her gün yeni bir iştedir.” (Rahman,29) âyetinde beyan edildiği üzere Allah Teâlâ her an ve zaman her şeyi yenilemekte olup her şeye ve zamanda ayrı ayrı tecelli etmektedir. Bu husus şuradan bilinir. Gerek insan ve gerek canlı olan ve olmayan bütün mahlûkâtda kalben ve şeklen yekdiğerine farksız benzerliği olmaz. Muhakkak bir farkı olacaktır. Ancak bazılarının aralarında fark olduğu anlaşılması da çok zordur. (Nazif Hasan Dede, Ta’rifü’s Sülûk)

Ahmed Âmiş kaddese’llâhü sırrahu’l azîz Hazretleri buyurdu ki;

“Allah tecellisini tekrar etmez.” “Esmâ-ı İlâhiye, Zât-ı İlâhiye’nin libâsıdır. Her an bir libâs ile zuhur eder. Onun hükmü bitince diğer bir isimle telebbüs eder.” Allah bu dünyada esma ile tecelli buyurur. Hangi esma ile zuhur ederse, diğerleri ona tâ’bi olur.” (Güneren, M.Fatih, H. Şabâniye Âzizânın Hikmetli Sözleri ve Hatıralarım, İst, 2003, s. 68)

Hikâye

Vaktiyle valinin biri azlolunmuş, hayli zaman açıkta kalmış. Bir gün uşağı: Efendi, demiş, filân ağaç kovuğunda bir zat oturur herkes gidip onun duasını alır, büyük bir zattır. Haydi, biz de gidelim de senin için duâ isteyelim!

Efendi de uşağın sözünü dinleyerek kalkar ve beraberce o zâta giderler. Elini öpüp hacetlerini söylerler. O zat da:

“Yâ Rabbî, der, ne kadar hayır sahipleri ne kadar sâlihler, âşıklar varsa onların yüzü suyu hürmetine bu adama yakında bir memuriyet ihsan et!”

Bu duayı aldıktan sonra Efendi ve uşak evlerine dönerler. Biraz sonra da bir yaver gelerek filân yere vali tayin olduğunu bildirir. Aradan beş on sene geçtikten sonra vali tekrar azlolunur. Yine uşağın teklifi üzerine ağaç kavuğundaki zâta gidip yeniden duâ isterler. Ama bu defa o zat:

Yâ Rabbî, ne kadar meyhaneci, edepsiz, katil, hırsız kulların varsa onların yüzü suyu hürmetine bu adama bir memuriyet ver,” diye duâ eder. Bu türlü bir niyaz beklemeyen valinin hayreti karşısında:

“Merak etme oğlum, tecelli devir devirdir bu da hak, o da hak... Sen işine bak tayin olunursun,” diye cevap verir. Gerçekten de üç gün sonra tekrar bir tâyin çıkarak adamcağız yeni işine gider.

Bazı kimseler görüyorsun, Hak yolunda oldukları halde birçok maddî mahrumiyetler ve elemler içindedirler. Fakat onların içinde bulundukları ateşte ne gülistanlar gizlidir. Allah Teâlâ’dan uzak kalan bir kimse ise, ne kadar zevk ve safa içinde de olsa yine ateşin içindedir. Çünkü aslı ateştir neticede de yine ateşe munkalip olur.

Fakat bu iki ateş arasında azîm farklar vardır. Biri ateş görünür içi gülistandır. Biri gülistan görünür içi ateştir. Fark bu..” (Ken’an Rifâî, Sohbetler, hzl: Sâmiha Ayverdi, İst, 2000, s. 160

[21] Ayakta durabilmeleri için gerekli can ise ihlâs sırrıdır.

“Kim kırk sabah Allah Teâlâ´ya ihlâslı olursa, kalbinden lisanına hikmet çeşmeleri akmaya başlar.” (Câmiu's-Sagîr)

“Allah Teâlâ ihlâs makamına ulaştırırsa ihlâs sahibi kurtulur, emniyet makamına varır. Hiçbir ayna yoktur ki, ayna olduktan sonra tekrar demir haline gelsin. Hiçbir ekmek yoktur ki, tekrar harmandaki buğday şekline dönsün.” (Mesnevi c.II, b.1316–1317)

[22] الخمول tembellik, miskinlik. Toprağın tembelliği hakarete, ezaya tepkisiz olması demektir. Ne atılırsa kabul eder.

[23] Tohumun yeşermesi için toprağın sakin kalması gerekir. Eğer kök hava alırsa büyüyemez.

Dost dost diye nicesine sarıldım