Hiciv

 

Müslümanlarla Yahudiler arasında meydana gelen, dönemin meşhur hicivleşmelerinden birisinin, Benû’n-Naḍîr’in sürülmesinin ve Ka‘b b. el-Eşref’in öldürülmesinin akabinde vuku bulduğu anlaşılmaktadır. Yoğun dinî motiflerle kurgulanan hicviyenin, Hz. Peygamber salla'llâhü aleyhi ve sellemin amcaoğlu ve dördüncü İslam halifesi olan Hz. Alî kerrem'allahü veche radiyallâhü anhye ait olduğunun iddia edilmesi ise, söz konusu yerginin değerini katbekat arttırmaktadır. Hz. Alî’nin hicivleşmelerde etkin şekilde görevlendirilmesinin, bazı Müslümanlarca önerildiği naklediliyorsa da , bu şiirin tam olarak kime ait olduğu tespit edilememektedir. Yine de Yahudi hicivciler tarafından yanıtlanacak olan bu hicviyenin, dönemin Müslüman şairleri tarafından nazmedildiği hususunda hiçbir şüphe bulunmamaktadır. Öte yandan Hz. Peygambere yöneltildiği anlaşılan bazı tehdit ve ithamların, hicviye bünyesinde çürütülmeye çalışılması, dikkat çekici unsurlar arasında yer almaktadır

Ebû’l-Ferec Alî el-İṣfehânî, 1429/2008, c.IV, s.107./ İbn Hişâm, 1410/1990, c.III, s.149-150.

عَرَفتُ وَمَن يَعتَدِل يَعرِفِ

وَأَيقَنتُ حَقّاً فَلَم أَصدِفِ

عَنِ الحِكَمِ الصِدق آياتها

مِنَ اللَهِ ذي الرَأفَةِ الأَرأَفِ

رَسائِلُ تُدرَسُ في المُؤمِنينَ

بِهِنَّ اصطَفى أَحمَدُ المُصطفى

فَأَصبَحَ أَحمَدُ فينا عَزيزاً

عَزيز المَقامَةِ وَالموقِفِ

فَيا أَيُّها الموعِدوهُ سَفاهاً

وَلَم يَأتِ جَوراً وَلَم يَعنِفِ

أَلَستُم تَخافونَ أَمرَ العَذابِ

وَما آمَنَ اللَهَ كَالأَخوَفِ

وَإِن تَصرَعوا تَحتَ أَسيافِنا

كَمصرَعِ كَعبٍ أَبي الأِشرَفِ

غَداةَ تَراءى لِطُغيانِهِ

وَأَعرَض كَالجَمَلِ الأَجنَفِ

فَأُنزِلَ جِبريلَ في قَتلِهِ

بِوَحيٍ إِلى عَبدِهِ المُلطِفِ

فَدَسّ الرَسولُ رَسولاً لَهُ

بِأَبيَضَ ذي ظبَّةً مُرهَفِ

فَباتَت عُيونٌ لَهُ مَعوِلاتٌ

مَتى يُنعُ كَعبٌ لَها تَذرِفِ

فَقالوا لِأَحمَدَ ذَرنا قَليلاً

فَإِنّا مِنَ النَوحِ لَم نَشتَفِ

فَأَجلاهُمُ ثُمَّ قالَ اِظعِنوا

فُتوحاً عَلى رَغمَةِ الآنِفِ

وَأَجلى النَضيرَ إِلى غُربَةٍ

وَكانوا بِدارَةٍ ذي زُخرفِ

إِلى أَذرعاتٍ ردافاً هُمُ

عَلى كُلِّ ذي دُبُرٍ أَعجَفِ

“Ben şunu öğrendim ki, kim gayret gösterirse, bilgi sahibi olur. Gerçekten çok iyi şekilde öğrendim ve vaz geçmedim…

…Sevecenlik ve rahmet sahibi Allah’ın katından (gelen) sapasağlam sözlerden (yüz çevirmedim.)

Müminlere ders veren mesajlar ki, (Allah) bunlarla seçilmiş olan (el-Muṣṭafâ) Ahmed’i seçmiştir.

Böylelikle Ahmed, bizim içimizde, mevkii ve yeri aziz olan, aziz birisi haline gelmiştir.

(Hey) siz! Sefihçe onu tehdit eden kişiler! O ne bir baskı getirmiştir ne de zorbalık yapmıştır.

En yakın azaptan korkmuyor musunuz? Allah’tan emin olan birisi, korkup duran kişi gibi değildir.

…ve onun kılıçlarının altında, Ka‘b Ebî Eşref gibi yere çalınmaktan (korkmuyor musunuz?)

Allah bir sabah onun asiliğini gördü. O ise, bir yana yönelen deve gibi bir tarafa dönüyordu.

Bunun üzerine (Allah), Cebrail’i onun ölümü hususunda, lütuf görmüş kuluna bir vahiyle indirdi.

(Allah’ın) Elçi(si), onun için, kuvvetli ve iyice bilenmiş bir kılıçla birlikte, gizliden bir elçi gönderdi.

Onun için ağlayan gözler, Ka‘b’ın ölümü haber verildiği zaman, yaş akıtarak gecelemişti.

(Onun için ağlayan kadınlar), Ahmed’e: “Bizi bırak, zira biz ölüye ağlamaktan şifa bulamadık.” dediler.

Böylelikle onları çıkarttı. Daha sonra (onlara): “Burunlarınız yere sürtecek şekilde (zillet içerisinde) göçün!” dedi.

(en-Naḍîr’in mensupları önceden) süslü bir yurttaydılarsa da, en-Naḍîr’i yad ellere sürdü…

(Şam dolaylarında yer alan) Ezri‘ât’a, zayıf düşmüş, yaralı develer üzerinde, birbiri ardına (sürdü onları) .” İbn Hişâm, 1410/1990, c.III, s.149-150.

Yahudi şairlerinden olan Semmâk ise, bu hicviyeye, aşağıda alıntılayacağımız yergisiyle karşılık vermektedir. Kendi topluluğunun fazla kuvvetli olmaması dolayısıyla, Ḳureyşlilerin partizanlığını yaparak Müslümanları tehdit etmeye çalıştığı hemen fark edilmektedir[Kemâl Cebrî ‘Abherî, Şi‘ru’ṣ-Ṣırâ‘ beyne’l-İslâm ve Ḫuṣûmihi fî ‘Aṣri’n-Nubuvve, Ammân, Dâru’l-Cinân, 2014, s.385.]. Ayrıca Hz. Peygamberden bahsederken, “Adaletli Adil” ifadesini kullandığı gözden kaçmamaktadır. Nitekim şair bu şekilde ironi yapmakta, anlamsal açıdan methiyeye benzeyen bir ifade kullanırken, esasen yergisel bir mana vermeyi amaçlamaktadır. Bu bağlamda, Hz. Alî’ye nispet edilen ilk hicviyede, Ka‘b b. el-Eşref’in öldürülmesinden bahsedilirken, mersiye havası verilerek alaycılık katılan bir bölümün mevcut olduğu hatırlatılmalıdır. Muhtemelen Semmâk, kendi hicviyesinde benzer bir üslup kullanarak, Müslümanlara misilleme yapmaya çalışmaktadır:

إن تفخروا فهو فخرٌ لكم

بِمَقتلِ كعبِ أبي الأشرَفِ

غداةَ غدوتُم على حتفِهِ

ولم يأتِ غدراً ولم يُخلِفِ

فعلَّ الليالي وصَرفَ الدُهُور

تُديلُ من العادِلِ المُنصِفِ

بِقَتلِ النضير وأحلافِها

وعَقرِ النخيلِ ولم تُقطَفِ

فإن لا أمُت نأتِكم بالقنا

وكُلّ حُسامٍ معاً مُرهَفِ

بكفِّ كميٍّ بهِ يُحتمى

متى يلقَ قِرناً له يتلِفِ

مع القَوم صَخرٌ وأشياعُهُ

إذا غادرَ القومَ لم يَضعُفِ

كَلَيثٍ بِتَرجٍ حِمَى غَيلِه

أخي غابةٍ هاصِرٍ أجوَفِ

سمّاك اليهودي

“Şayet olur da övünürseniz, Ka‘b Ebî Eşref’in öldürülmesi, sizin için bir kıvanç mevzusudur.

Bir sabah erkenden onu öldürmeye gelmiştiniz; ancak o kişi ne bir vefasızlık etmiş ne de sözünden caymıştı.

Umarım, geceler ve talihlerin dönüşü, Adaletli Adil’den (yani Hz. Muhammed’den) (hakkımızı) alır…

…Naḍîr ile müttefiklerinin öldürülmesi ve (meyvesi) devşirilmemiş hurma ağaçlarının kesilmesi dolayısıyla.

Ölmediğim müddetçe, mızraklarla ve bütün bilenmiş kılıçlarla birlikte geleceğim size…

…(ki bütün bu pusatlar, bu silahlarla) korunan bir zırhlının avucundadır. O rakibiyle karşılaştığı zaman, onu telef ediverir.

Ṣaḫr (yani Ebû Sufyân b. Ḥarb) ve taraftarları, (bu) kavmin yanındadır. (Söz konusu topluluk, çok güçlü olduğu için) bir kavme saldırdığı zaman, zayıf düşmez.

(Hicaz’daki) Terc (Dağında), mevkiini koruyan, ormanın hâkimi, (avını başından yakalayıp) parçalayan, midesi geniş bir aslan gibidir [İbn Hişâm, 1410/1990, c.III, s.151.]

Ka‘b. b. Mâlik’in aşağıdaki hicviyesi, genel olarak Yahudi âlimleri hedef aldığı için, dönemin en dikkat çeken yergileri arasında yer almaktadır. Yahudi toplumunun dinî inançlarının İslam’la uyuşmayan yönleri eleştirilirken, Yahudilerin yenilgilerinin de gündeme getirildiği hemen fark edilmektedir. Ayrıca hicviye bünyesinde, Benû Naḍîr’in topraklarından sürülmesi ile Ka‘b b. Eşref’in öldürülmesi meselelerinin de ele alındığı gözden kaçmamaktadır:

لقـد خَـزِيَـتْ بِـغَدْرَتِها الحُبورُ

كــذاكَ الدّهْــرُ ذو صَـرفٍ يَـدُورُ

وَذلِكَ أَنّهُـــمْ كَـــفَـــروا بِـــرَبٍّ

عــزيــزٍ أمْــرُهُ أَمْــرٌ كَــبِــيــرٌ

وقــد أُوتُــوا مَــعــاً وَعِــلمــاً

وَجَــاءَهُــمُ مِــنَ اللهِ النَّذِيــرُ

نَــذِيــرٌ صَــادِقٌ أدَّى كِــتَــابــاً

وآيـــاتٍ مـــبـــيَّنـــةً تُــثــيــرُ

فَـقَـالُوا مـا أتـيتَ بأمرِ صِدْقٍ

وآيـــاتٍ مـــبـــيَّنـــةٍ تُــنــيــرُ

فَــقَـالَ بَـلَى لَقَـدْ أَدَّيْـتُ حـقّـاً

يُـصَـدّقُـنـي بـهِ الفَهِـمُ الخبيرُ

فَـمَـن يَـتْـبَـعْهُ يُهْـدَ لِكُـلِّ رُشـدٍ

وَمَـنْ يَـكْـفُـرْ بـهِ يُـجْزَ الكفورُ

فَـلمّـا أَشْـربـوا غَـدْراً وَكـفراً

وَحَـادَ بِهـمْ عَـنِ الحـقِّ النُّفُورُ

أَرَى اللهُ النَّبــيَّ بـرأيِ صِـدْقٍ

وكـانَ اللهُ يَـحـكُـمُ لا يَـجُـوزُ

فَــــأَيَّدَهُ وَسَــــلَّفَهُ عَــــلَيْهِــــمُ

وكــانَ نَــصِـيـرُهُ نِـعْـمَ النّـصِـرُ

فَـغُـودِرَ مـنـهُـمُ كـعـبٌ صَـرِيـعـاً

فَــذلَّتْ بَـعْـدَ مـصـرَعِهِ النَّضـِيـرُ

عَـلَى الكَـفَّيـْنِ ثَـمَّ وَقَـدْ عَـلَتْهُ

بـــأيـــديــنَــا مــشَهَّرةٌ ذكــورُ

بــأَمْــرِ مــحــمّـدٍ إذْ دَسَّ ليـلاً

إلى كَــعْــبٍ أَخَـا كـعـبٍ يَـسِـيـرُ

فَــمَــاكُــرَهُ فــأَنْــزَلَهُ بــمَـكـرٍ

وَمَــحْــمُــودٌ أخــو ثِـقَـةٍ جَـسُـورُ

فَـتِـلْكَ بَنُو النّضيرِ بِدَارِ سَوْءٍ

أَبَارَهُمُ بِمَا اجتَرَمُوا المُبيرُ

غـداةَ أتـاهُمُ في الزّحْفِ رَهْواً

رسـولُ اللهِ وَهْـوَ بِهِـمْ بَـصـيـرُ

وغـــسّـــانُ الحُـــمَـــةُ مُــوازِرُهُ

عـلى الأعـداءِ وَهْوَ لَهُمْ وزيرُ

فَـقَـالَ السّـلْمُ وَيْـحَـكُـمُ فَصَدُّوا

وَحَـــالَفَ أمـــرَهُــمْ كَــذِبٌ وزورُ

فَــذَاقُــوا غِـبَّ أمـرِهـمُ وَبَـالاً

لِكُــلِّ ثــلاثــةٍ مِــنْهُـمْ بـعـيـرُ

وأجـلُوا عَـامِـدِيـنَ لِقَـيْـنَـقَـاعٍ

وَغُـــودِرَ مِـــنْهُــمُ نَــخْــلٌ وَدُورُ

“Yahudi âlimler, vefasızlıklarıyla adi bir duruma düştüler. İşte, dönen bir musibetin hamili olan zaman, böyle bir şeydir.

Şöyle ki (şayet bu durumun izahı gerekiyorsa, söylenmesi gereken şey şudur:) onlar emri büyük bir emir olan Aziz Rabbi inkâr etmiştir.

Hep birlikte, bilgiye ve anlayışa götürülmüşlerdi; onlara Allah’tan bir uyarıcı da gelmişti…

…(İşte o peygamber) doğrucu bir uyarıcıdır. (Allah’ın) Kitab(ını) ve ışık saçan, apaçık ayetleri getirmiştir.

(Ancak Yahudiler) dedi ki: “Sen güvenilir bir emir getirmedin. Bizim tarafımızdan reddedilmeye müstahaksın.”

O ise şöyle söylemişti: “Hayır, öyle bir hakkı anlatıyorum ki, bununla beni (yalnızca) anlayış sahibi ve bilge olan birisi tasdik edecektir.”

Her kim ona tabii olursa, bütün doğrulukların yolunu bulacaktır. Her kim de onu inkâr ederse, küfrün cezasını çekecektir.

Nefretin onları haktan saptırdığı, kendilerine vefasızlığın ve kâfirliğin içirildiği (yani telkin edildiği) sırada…

…Allah, Nebiye doğru bir görüş göstermişti; Allah zulmetmemekte, hükmetmekteydi.

Böylece onu destekledi ve onu onlar üzerinde hâkim kıldı. Onun destekçisi ne güzel bir destekçiydi!

Sonrasında onlardan Ka‘b (b. el-Eşref) saldırıya uğrayıp yere çalındı. Onun yere çalınmasından sonra, en-Naḍîr zelil oldu…

…İki avucunun üzerine (çalınmıştı). Daha sonra ellerimizdeki, kınlarından çekilmiş olan kılıçlar, onun üzerinde yükselivermişti.

Muhammed’in buyruğuyla, Ka‘b’ın kardeşini geceleyin gizlice Ka‘b’a gönderdiği zaman…

…Onu kandırdı ve kurnazlıkla indiriverdi. Mahmûd güvenilirlik sahibi ve cesurdur.

Şu Benû’n-Naḍîr, kötülük yurdundadır. Yaptıkları dolayısıyla, helak edici, onları helak etmiştir.

Bir sabah, Allah’ın elçisi onlara yavaş bir ilerleyişle geldi; (o sırada) onların (durumundan) haberdardı.

O onlara yardım ediyorken, Ġassân hâmileri de, düşmanlara karşı ona destek vermekteydi.

Onlara dedi ki: “Barış (sağlansın yahut da) eyvahlar olsun size!” (Ama) onlar geri çevirmişti onu. Yalan ve fesat ittifak etmişti onların işiyle.

Yaptıklarının neticesini, pek kötü şekilde tatmış oldular. Onlardan her üç kişiye, (sadece) bir deve düşmekteydi.

Sürüldüler ve Ḳaynuḳâ‘'ya doğru yola koyuldular. Onlardan geriye, terk edilen hurma ağaçları ve evler kaldı[İbn Hişâm, 1410/1990, c.III, s.151.].”

Dönemin Yahudi hicivcilerinden olan Semmâk’ın, Ka‘b b. Mâlik’in bu hicviyesine karşılık verilmesi hususundaki tehlikeli görevi korkusuzca üstlendiği, ancak temkinli bir dil kullanmayı da elden bırakmadığı açık şekilde görülmektedir. Ka‘b’ın Yahudi âlimlere yönelttiği ithamların, Semmâk tarafından çürütülmeye çalışılması, son derece dikkat çekicidir:

أرقـتُ وضـافـنـي هـمٌّ كـبـيـرٌ

بــليــلٍ غـيـرُهُ ليـلٌ قـصـيـرُ

أرى الأحبار تنكرُهُ جميعاً

وكــلهــم لهُ عِــلمٌ خــبــيــرُ

وكانوا الدارسينَ لكلِّ عِلمٍ

بهِ التورَاةُ تنطِقُ والزبور

قـتـلتم سيِّدَ الأحبارِ كعباً

وقِـدمـاً كان يأمَنُ من يُجِيرُ

تـدلى نـحـو مـحـمـودٍ أخـيـهِ

ومـحـمـودٌ سـريـرتُهُ الفُـجُور

فـغـادرَهُ كـأنَّ دمـاً نـجـيعاً

يَـسـيـلُ عـلى مـدارِعِهِ عَـبيرُ

فـقـد وأبـيـكُمُ وأبي جميعاً

أصيبت إذ أُصيبَ به النَضيرُ

فإن نسلَم لكم نترُك رِجالاً

بِـكَـعـبٍ حَـولَهُـم طَـيـرٌ تَـدُورُ

كـأنـهـم عـتـائِرُ يَـومِ عِـيـدٍ

تُـذبَّحـُ وهـي ليـس لها نكيرُ

بـبـيـضٍ لا تُـليقُ لهنَّ عَظماً

صَـوافـي الحدِّ أكثرُها ذُكُورُ

كـمـا لاقـيـتمُ من بأسِ صخرٍ

بـأحـدٍ حـيـثُ ليسَ لكم نصيرُ

“Uykusuz kaldım ve büyük bir kaygı geldi çöktü bana. (Öyle ki) bunun dışındaki geceler, (bunun yanında) kısa bir gece (gibi kalır).

Görüyorum ki, Yahudi bilginler hep birlikte onu inkâr ediyor; onların hepsinin ilmi vardır ve (hepsi de) uzman kişilerdir.

Onlar, Tevrat ve Zebur’un dile getirdiği her ilimi (vaktiyle) okumuş, öğrenmiş kimselerdir.

Yahudi bilginlerin efendisi olan Ka‘b’ı siz öldürdünüz. (Heyhat) önceden koruma altına aldığı kişiler, güvenlik içinde olurlardı.

Kardeşi Mahmûd’a doğru indi; (ama) Mahmûd’un gönlü günahkârlık(larla doluydu).

Yün kıyafetlerinin üzerine, safran (za‘ferân) gibi taze kan akarken terk ediverdi onu.

Sizin babanıza ve benim babama, hepsine birden ant olsun ki, onun başına bir şey geldiği zaman en-Naḍîr’inkine de gelmiştir.

Şayet esenlikte olursak, Ka‘b’ın (intikamını almak) için, sizin adamlarınızı, etraflarında (leş yiyici) kuşlar uçuşuyorken bırakmış olacağız…

…Sanki onlar, bayram günü boğazlanan kurbanlıklar gibidir; karşı çıkacak birisi olmadan…

…Kemiklerin direnç gösteremediği, halis demircilik ürünü, uçları keskin kılıçlarla (doğranan)…

…Tıpkı Uhud’da Ṣaḫr’ın (yani Ebû Sufyân b. Ḥarb’in) yiğitliğine çattığınız zaman olduğu gibi; (hatırlasanıza, hani) o zamanlar size yardımcı (olabilecek birisi) yoktu .”

İbn Hişâm, 1410/1990, c.III, s.152

Not: Bazen Büyük Dosyaları tarayıcı açmayabilir...İndirerek okumaya Çalışınız.

Benzer Yazılar