ENVERİYYE ŞU'BESİ

/132/ eş-ŞEYH es-SEYYİD OSMÂN NÛREDDÎN ŞEMSÎ el-ÜVEYSÎ el-KADİRÎ HAZRETLERİ

Müessisi, beyne’l-urefâ Osmân Şemsi Efendi nâmıyla meşhûr olan zât-ı âlî-kadrdir.

1229 sene-i hicriyyesi şehr-i Rabîu'l-âhirinin birinci (23 Mart 1814) Çarşamba günü sâat dörtte riyâz-ı imkâna zînet vermiştir. Maskat-ı re’s-leri, İstanbul’da, Bâb-ı Âlî civârında, Hocapaşa Mahallesi’nde kâin hâneleridir.

Peder-i ekremleri, Mâliye Nezâreti Eshâm Kalemi ser-âmedânından ve muammerînden ve tarîk-ı âlî-i Nakşibendî’den, “Hoca Emîn Efendi” diye meşhûr, Seyyid Muhammed Efendi’dir. Bi'l-âhare, Kuşadalı İbrâhîm Efendi hazretlerine intisâb edip, yirmiüç sene gûşe-i inzivâyı ihtiyâr eylemiştir. 18 Zi'l-hicce 1277/(3 Mart 1872) târîhinde, seksenüç yaşında irtihâl eylemekle, Üsküdar’da Karaca Ahmed Türbesi karşısındaki, gülistân-ı Hz. Şems’de, makbere-i mahsûsasına defn olunmuştur. Hz. Şems’in manzûme-i târîhiyyesidir ki, mezâr taşından istinsâh olunmuştur:

"Vâlidim Seyyid Muhammed müştehir “Hâce Emîn”

İnzivâda göçdü oldu câyı Firdevs-i berîn

Geldi nuh-tâk-ı felekden fevtine târîh-i Şems

Müntehâ-yı sa’de oldu menzil-i rûhu’l-Emîn

(منتهاى سعده اولدى منزل روح الأمين)

Eshâm hulefâsından ve tarîk-ı Nakşibendî ricâlinden Dervîş Osmân Şems Efendi’nin pederi Münzevî Efendi merhûmun rûh-ı şerîfî için Fâtiha. Sene 1277."

Vâlideleri, Şerîfe Fâtıma Hanım olup, 1291/(l874)’de irtihâl eylemekle o da zevcinin yanında medfûndur. Kitâbe-i seng-i mezârı :

"Vâlidem ya’nî Şerîfe Fâtıma Hânım be-hak

Oldu bî-şek vâsıl-ı rahmet be-hüsn-i hâtime

İndi nuh-tâk-ı felekden fevtine târîh-i Şems

Şevk ile “Allâh” diyü göçdü Şerîfe Fâtıma

(شوق ايله الله ديو كوچدى شريفه فاطمه)

Merhûm Münzevî Muhammed Emîn Efendi zevcesi ve Dervîş Osmân Şems Efendi’nin vâlidesi merhûme ve mağfûratün lehâ hanım, rûh-ı şerîfi için li’llâhi’l-Fâtiha. Sene 1291."

/133/ Harem-i âlîleri Ayşe Hanım hazretleri 1297/(1880) senesi(nde) âzim-i dâr-ı naîm olmuş ve o da, o hazîrede defn olunmuştur:

"Bu refîkam Âyişe Hânım ecel câmın içüp

Gitdi ol gül-zâra k'anda oldu ayn-ı câriye

Düşdü meh burcundan anın fevtine târîh-i Şems

Aişe Sıddîka cennetde de oldu câriye

(عائشه صديقه جنتده ده اولدى جاريه)

Şeyh Osmân Şems Efendi’nin zevcesi hanımın rûhiçün el-Fâtiha."

Kerîmeleri Servet ve Enîse Hanımlar dahi bu civârda medfûndurlar. Mezâr taşlarından:

"Firkatâ vâveyletâ kim duhterim Servet Hanım

Vaz’-ı haml eyler iken göçdü cihândan âh vâh

Hatt-ı mu’cemle yazıldı fevtine târîh-i Şems

Fâtıma Servet cinânı kıldı nâ-geh cilve-gâh

(فاطمه ثروت جنانى قيلدى ناكه جلوه كاه)

Darb-hâne-i âmire Arayıcıbaşısı Dervîş Osmân Şems Efendi’nin kerîmesi ve bâb-ı ser-askerî rûz-nâmçe ketebesinden Ömer Lütfi Efendi’nin zevcesi merhûme ve mağfûratün lehâ Hanım. Rûh-ı şerîfiçün el-Fâtiha. Sene 1276/(1859)."

"Hayıflar kim Kerîmem bu Enîse

Göçüp dünyâdan oldu Hak enîsi

Beyân-ı fevtine Şems oldu târîh

Enîse Hânım’ın Hakdır enîsi

(انيسه خانمك حقدر انيسى)

Darb-hâne-i âmire Arayıcıbaşısı Dervîş Osmân Şems Efendi’nin kerîmesi merhûme ve mağfûratün lehâ hanım. Rûh-ı şerîfiçün el-Fâtiha. Sene 1280/(1863)."

Osmân Şems Efendi’nin meşhûr gazellerinden birinde:

Âh kim gerdiş-i dolâb cihân sîme-nisâb

Aksine devr ile idüp yine güllâb-ı serâb

İtdi bu bâğda bir serv-i revânım kem-yâb

Kıldı üftâde-i çâh-ı çemen-istân-ı türâb

Nevh-ı nâlemden olup devrine zencîr-i tınâb

Delv-i çeşmim dökülür eşk-i teri döne döne

buyurmaları kerîmelerinin zıyâ'-ı ebedîsine işârettir.

/134/ Osmân Şems Efendi hazretleri, tahsîl-i ibtidâîde bulunup, te'mîn-i maîşet fikriyle, âlâ-rivâyetin, Hoca Paşa’da tütün ticâretiyle iştigâl ve maa-hâzâ, yine bir taraftan tahsîle devâm etmişlerdir. Bu sırada, bir Bektaşî dervîş gelip, çubuğuna tütün doldurmasını söylemiş; azîz, çubuğu doldurduktan başka, bir avuç tütün de bahş etmiş. Dervîş, dükkânın ne zamân açıldığını sormuş. İki-üç ay evvel açıldığını söylemiş. Bunun üzerine Bektaşî, “Dükkânı üç ayda kaparsan, zararla kapatırsın. Altı ayda kaparsan, sermâyeyi tüketirsin. Bir sene devâm edersen, sermâyen kadar borca girersin.” demiş. Azîz, fi’l-hakîka, “Altı ayda sermâyeyi tükettim.” buyurmuşlardır.

Fıtrat-ı zâtiyyesinde meknûz olan envâr-ı irfân tecellîye başladı. Tarîk-ı mücâhede vü aşka tevessülü derpîş ile hâne-i âlîleri civârında bulunan ricâl-i Nakşiyye’den İsmâîl Efendi merhûma intisâb etmişlerdir. 1255/(1839) târîhine kadar sohbet-i aliyyelerine devâm ile sülûk-ı evveli ikmâl etmişler; müşârünileyhin irtihâli üzerine, kibâr-ı meşâyıh-ı Şa’bâniyye’den Kuşadalı İbrâhîm Efendi hazretlerine teslîm-i irâdet ve icrâ-yı bey’atla mazhar-ı feyz olarak, yedi senede ikmâl-i merâtib ile vâsıl-ı ser-menzil-i râh oldular. 1264/(1848) senesinde İbrâhîm Efendi’nin intikâline mebnî, uşşâk-ı Muhammediyye’nin terbiye ve teslîkine me’mûr iken:

Sâkiyâ başın içün câm-ı lebin sun Şems’e kim

Virdiğin şol bâde-i lezzet nisâr elvirmedi

diye, ızhâr-ı hâhişle bahr-ı hakîkate dalmak isteyerek kendine hem-râz olacak bir rehber-i irfân bulmağa çalıştı. Nihâyet, 1264/(1848) senesinde, meşâyıhı Kâdiriyye’den, zamânının ferîdi, Ünyeli Şeyh Abdurrahîm-i Üveysî hazretlerine mülâkî oldular. Abdurrahîm Efendi, Osmân Şems Efendi’de büyük bir isti’dâd gördü. Cüz'î mikdârda, gurûr-ı nefse mâlik olduğuna muttali’ olunca, “Oğlum! /135/ Bizim dâhil-i dâire-i irşâdımız olmak için odun yarıcılığı etmek lâzım. Bunu yapabilir misin?” buyurdu.

Hz. Osmân Şems, bundaki mazâmîne, irfânen kesb-i ıttılâ’ ederek, emri infâza müheyyâ olduğunu arz edince, maksad imtihân olduğunu bi’l-beyân derhâl kabûl etmiştir. Yedi sene hıdmet-i şerîfelerinde bulundular. İkmâl-i merâtib-i sülûk ile, seyr-i a’lâları mazhar-ı tasdîk buyruldu; irşâda me'zûn oldu.

ŞEYH ABDURRAHİM-İ ÜNYEVÎ

Bu zât-ı muhterem, Şeyh Müştâk-ı Kâdirî hazretlerinin şeyhi Hacı Hasanı Şirvânî’den müstahlefdir ki, Şeyh Müştâk merhûm:

“Pîrimiz sultânımız Hacı Hasan Şirvâni’dir

Ahsen-i takvîme hayrân olmuşuz Hayrâniyiz”

diye i’lân ı mübâhât eder.

Hacı Hasan-ı Şirvânî’nin şeyhi ve silsilesi Müştâkiyye bahsinde yazıldı.

Şeyh Abdurrahîm Efendi, Ünyeliler. Cedd-i a’lâları Buhârâ’dan hicretle Ünye Kasabası’nın bânîsi olmuştur. Hz. Ömer (radıya'llâhu anh) efendimizin sülâlesinden ve Müftî-zâde hânedânındandır.

Ünye’de, ceddinin binâ-kerdesi olan Müftî Medresesi’nde ulûm-ı nakliyyeyi tahsîl ile, genç yaşında İstanbul’a gelip, Fâtih’te ulûm-ı êliye vü âliyeden feyz-yâb ve bu sırada, Hacı Hasan-ı Şirvânî’nin, Hicâz’a gitmek üzere İstanbul’u teşrîflerinde Hz. Abdurrahîm ile sevişerek, ona tarîk-ı Kâdirî’den hilâfet verip, bu sûretle kâm-yâb olmuştur. Âtıf Efendi isminde bir zât-ı sâl-dîdeden işittiğime göre, Sineklibakkâl’da sâkin imiş. Hüsn-i hattı olduğundan, dâimâ, şifâ-ı şerîf yazar, te’mîn-i maîşet ederlermiş. Pek vahdet-perver oldukları için, niyâbet teklîf olunduğu hâlde, kabûl etmediler.

1272 sene-i hicriyyesinde (1856) terk-i âlem-i nâsût ve azm-i gülşen-i lâhût eylediler. Na’ş-ı gufrân-ı nakşı, Aksaray’da, Vâlide Câmi'-i şerîfi karşısında kâin Kara Mehmed Paşa Câmi'-i Şerîfi ittisâlindeki kabristâna defn olundu. /136/ Bi'l-âhare, Osmân Şems Efendi hazretlerinin uluvv-ı himmetiyle, üzerine güzel bir taş konulup, ahîren, demir şebeke içine alındı. Taştaki manzûme-i târîhiyye müşârünileyhindir:

Silk-i pâk-ı Kâdirî’nin bir muazzam mürşidi

Pîr-i menzil Hazret-i Abdurrahîm-i Ünyevî

Kadirî meslek Üveysî meşreb-i gavs idi kim[1]

Rûhuna ta’zîm iderdi rûh-ı pâk-ı Mevlevî

Âlim ü ârif ki nakd-i hâli olmuşdu anın

Mağz-ı Kur’ân ü müfâd-ı Ma’nevî vü Mesnevî

Şâh-ı iklîm-i fenâ şâhen-şeh-i mülk-i bakâ

Hâdimi olsa sezâ idi Emîr-i Dehlevî

Mürşidim idi tarîk-ı Hak’da ol merd-i Hudâ

Hamdü li’llâh oldum ol sultân-ı aşkın peyrevi

“İrcıî” emri ile itdi rucû-ı lâ-mekân

Düşdü ma’nâ mülküne nûr-ı cemâl-i pertevi

Didiler“ey Şems!” târîhin çıkup isnâ-aşar

İtdi seyr-i lâ-mekân Abdurrahîm-i Ünyevî

(ايتدى سير لا مكان عبد الرحيم اونيه وى) = 1272/(1856)

Şiirde, “Şems” tahâllus buyurmalarının hikmetini şu beyitte söylüyorlar :

Pertev-i zâtından ey Şems itdiğim çün iktibâs

Yadigâr aldım bu ismi Şemsi-i Tebrîz’den

Gelelim Osmân Şems hazretlerinin tercüme-i hâlini ta’kîbe:

Üdebâ-yı asırdan Mahmûd Kemâl Beyefendi ile, müşârünileyh hakkında hem-sohbet olurken, “Hz. Azîz, ile Âlî Paşa merhûmun Dîvân Kalemi’nde refâkat ettiklerini; paşanın, Mercân’daki câmi'-i şerîfinde elli seneye karîb imâmet ve hitâbette bulunan fuzalâ-yı hattâtînden ve muhibbân-ı azîzden Hâfız Hoca Tahsîn Efendi merhûmdan işitmiş /137/ idim." (dedi).

Kütüb-hânemde mahfûz mecmûada, şuarâdan Manastırlı Faik Bey tarafından yazılmış ba'zı gazeliyyâtın bâlâsında, “Bedestânî Osmân-ı Nûrî” işâretinden azîzin Bedesten’de bulunmuş olduğu istidlâl olunmuş idi. Bu gazelleri, şeyh-i mükerremin mütehayyizân-ı mürîdânından ve fazîlet-mendân-ı ümmetten Çifteler Hârâsı müdürü baytar Miralay İbrâhîm Bey merhûma göndermiş idim. Eş’âr-ı azîz meyânına kabûl etmiş idi.

Hz. Şeyh'in irtihâlinden kırk sene evvel neşr edilmiş olan Tezkire-i Fatîn’de, “Bezistân’da vâki’ Mubâyaa Kitâbeti’ne ta’yîn kılınmıştır.” deniliyor.

Azîz-i müşârünileyh eyyâm-ı sabâvetinden beri müntesib ve muhib olan sâbık sadâret Müsteşârı Ali Fuâd Bey, “Efendi, Âlî Paşa ile Dîvân-ı Hümâyun Kalem’inde bulunmadı. Hoca Paşa Mahallesi’nde komşuluk ettiler. Paşa, Dîvân’da iken, Efendi, Mâliye’de idi. Bâb-ı âlî’ye intisâb için, Paşa teşvîk edermiş. Azîz hazretleri, Bedesten’de, Hâcegî olmayıp, Arayıcıbaşılık hizmetinde bulunmuştur.” dedi, buyurdular. Hz. Şeyh’in tercüme-i hâllerini, Mahfil mecmûasında yazdığım sırada bu hakîkati de neşr eylemiş idim.

Hz. Şeyh, bir müddet sonra, inzivâ eylediler ve Üsküdar’da, İnâdiyye’de Nalçacı Halîl Efendi Dergâhı civârındaki hânelerinde irşâd-ı ibâd ile iştigâl buyurdular. Kalb-i pâki masdar-ı hakâyık olmuş idi. Te’sîr-i aşk u kemâl ile:

“Sâlikân-ı meslek-i sultân-ı Bâzu’l-Eşheb’iz

Mazhar-ı esrâr-ı tevhîdiz Üveysî-meşrebiz

Mu’tasım Bi’llâh’ız ancak hânkâh-ı dehrde

Mest-i gül-câm-ı mey-i aşkız Melâmî-meşrebiz”

diye, tesettüre de meyillerini göstermekle berâber, meslek ve meşreb-i ma’nevîlerini i’lân eylediler.

Şuarâdan Ârif Hikmet Bey merhûmun, müşârünileyh Mahmûd Kemâl Beyefendi tarafından neşr olunan tercüme-i hâlinde şöyle muharrerdir:

“1277/(1861) senesi evâhirinde Ârif Hikmet Bey’in, Lâleli’de, Çukur Çeşme’de mukîm olduğu hânede, bir encümen-i şuarâ teşkîl olunmuş idi. Encümen, her Salı günü in’ikâd ederdi. Şeyh Osmân Şems Efendi, Nâmık Kemâl Bey, /138/ Ziyâ Paşa, Kâzım Paşa, Lebîb Efendi gibi, efâhim-i üdebâ ve sâir erbâb-ı sühan, encümene devâm ederlerdi. Bu encümen, Arabın Sûk-ı Ukâz’ına müşâbih idi. A'zânın bir haftada tanzîm eyledikleri nefâis-i eş’ârı, hîn-i ictimâ’da, Nâmık Kemâl Bey okurdu. Encümen bir sene muntazaman devâm etmiş idi.”

Hz. Osmân Şems, bu encümenin medâr-ı zîneti olacak derecede, nazımda da mevki’ sâhibi olduğuna şübhe yoktur. Demek ki, Cenâb-ı Şeyh’in kemâlâtı, o zamân bile takdîr olunmağa başlanılmıştır:

Hevâ-yı hüsnün ile tâ cinâna dek gideriz (Osmân Şems Efendi’nin)

Hadîka-i hat-ı müşkîn-i yâre dek gideriz (Hikmet Bey’in)

Var mı bir ser-mest-i aşkın çeşm-i giryânım gibi (Osmân Şems Efendi’nin)

Yok mu bir ârâmı aşkın çeşm-i giryânım gibi (Hikmet Bey’in)

Yazdığım vechle, Hz. Şeyh’in inzivâya meyl-i tabiîleri var idi. Erbâb-ı aşk, meclis-i enverlerine cân atarlardı. 1300/(1883) senesine kadar, hâl-i inzivâda kaldılar. Bu sene, bir işâret-i ma’neviyye ile, Bursa’ya azîmet buyurup, onsekiz gün ikâmetten sonra, İstanbul’a gelerek, bi'l-âhare istihlâf buyurduğu Şeyh İzzî Efendi hazretlerinin Üsküdar’da Debbağlar Mahallesi’ndeki hânelerine şeref-nâzil olmuşlar, onsekiz gün ikâmetten sonra, tekrâr Bursa’ya azîmetle, burada bir hayli müddet bulunarak, nice mürde-dilleri ihyâ eylemişlerdir. 1306/(1889) senesi hitâmına kadar, arasıra İstanbul’a gelmek, Bursa’ya avdet etmek sûretiyle dem-güzâr oldular.

Müntesiblerinden Ali Efendi’nin beyânına göre, müşârünileyh, 1306 senesinden sonra, irtihâline kadar, İstanbul’da bulunmuşlardır. Nezd-i âlîlerine varanlar, lezzet-i sohbetinden bıkmaz, usanmazlardı. Dâimâ diz üstü otururlar ve lisân-ı hikmet-feşânından sâdır olan sözler; esrâr-ı Kur’âniyye ve ehâdîs-i nebevîyyeye müteallık vâridât-ı ilâhîyye idi.

/139/ Az seyrek, uzunca beyâz sakallı, uzunca lehceli; ale’l-ekser fes giyer, üzerine yemeni sarar ve ba'zan taç giyer; nûrâniyyü’l-vech bir pîr-i rûşen-zamîr idi.

Mürîdân-ı hâlisü’l-vicdânlarından pek çok zevât ile görüştüm. Derler ki:

“Hz. Şeyh’in huzûruna girildiği zamân kalbimizden mâ-sivâ kaydı ref’olur; yerine zikr-i Hak kâim olurdu.[2] Yanında bulunduğumuz müddetçe, cemâline baktıkça bakacağımız gelir, yanından ayrılmayı cânımız istemezdi. Meclis-i şerîflerinde bulunduğumuz zamânın hâtırası ve bâ-husûs, latîf hayâlleri, bir dakîka gözümüzün önünden gâib olmaz; huzûrlarında iken, herkesin muzmarât-ı kalbiyyesini keşf eder, söyler idi. Ale’l-ekser, huşûan ağlardı. Vâridât-ı Rabbâniyyeye mâlik olduklarından, sözleri pek müessir idi. Fasâhatından üdebâ, maârifinden ulemâ, tahkîkatından ehl-i felsefe, dakâyıkından büleğâ, eş’ârından şuarâ, hikmetinden ukalâ, âdâbından fukarâ, el-hâsıl, her sınıf kendine göre, fezâil ve irfânından iktibâs-ı feyz ederler idi. Kendilerinin, zâhir-i hâlde hânkâhı yoktu. Fakat her mürîdinin kalbini hânkâh-ı aşk ittihâz etmiş idi.”

Hülâsa-i kelâm Cenâb-ı Şeyh, ser-halka-ı erbâb-ı tecrîd ve sâkî-i hum-hâne-i tevhîd olmuş idi. Şiddet-i riyâzât ü mücâhededen kemâl derecede zaîf bir hâlde idiler. Bellerine bağladıkları kemeri gördüm; hemen hemen bir çocuk kemeri kadar ufak idi.

Bir eserde şu tavsîfâta müsâdif oldum:

“Hâce-i debistân-ı irfân, mürşid-i müşkil-güşâyı sâlikân, eâzım-ı ricâl-i Kâdiriyye’den, inzivâ-güzîn-i safâ ve merd-i meydân-ı sıdk u vefâ, Üsküdârî Şeyh Osmân Şems Efendi hazretleri.”

Tarîk-ı Kâdirî’de, “Enverî” kolu nâmıyla te’sîs buyurdukları şu'benin pîr-i sânîsi i’tibâr ile kendilerine, “Bâzü’l-Enver” denilmiştir.

/140/ Âb-ı hayât-ı zulmet olur Şems reşhası

Nutka gelürse hâme-i mu’ciz-beyân-ı feyz

Şems oldu bu gün rehber-i şeh-râh ayânı

Göründü subuh-gâh-ı şebistân-ı Üveysî

Dilistân-ı maârifde kime üstâd lâzımsa

Beni ekmel bulur ol bâbda irşâd lâzımsa

buyuran, o sultân-ı irfânın kadrini bilenler, hiç şübhesiz kazandılar. Bidâyeten anlayamayanlar ise:

Şems-i dil-sûzun bilirsin kadrini ol demde kim

Hâkde kurbân-ı tîğ-ı aşk olup medfûn olur

beyt-i hakîkat-nümâsı vechle sonradan anladılar.

Hz. Azîz'in sinn-i âlîleri seksenikiye resîde olunca, İzzî Efendi halîfesi Sa’deddîn Efendi’nin beyânına göre 1310, mezâr taşındaki mahkûk târîhe göre 1311 senesi Cümâziye’l-âhirinin onsekizinci ( 8 Aralık 1892 veya 27 Kasım 1893) Çarşamba günü cânını cânana teslîm etmekle, na’ş-ı mübârekleri Üsküdar’da, son zamânlarda ikâmet buyurduğu Selîmiye civârındaki hânelerinden, ihtifâlât-ı lâyıka ile kaldırılarak, başlar üstünde, Karaca Ahmed Türbesi karşısında, az aşağıda ve karşı sırada, yoldan beş altı adım içeride kâin medfen-i mahsûslarında, vedîa-i hâk-i gufrân kılınmıştır. (Kaddesa'llâhu sırrahû ve nefeana’llâhu bi-berekâtihî ve fuyûzâtihi. Âmîn.)

Türbelerinin üstü açıktır. Demir şebeke vardır. Mezâr taşında:

“Ecille-i ricâl-i Kâdiriyye vü Üveysiyye’den es-Seyyid eş-Şeyh Osmân Nûreddîn-i Şems (kuddise sırruhû) Efendi hazretlerinin kabr-i şerîfleridir. Sinn-i şerîfleri 82, târîh-i velâdetleri 1229 fî gurreti Rebîu’s-sânî (23 Mart 1814), yevm-i Çarşamba. İrtihâlleri 1311, 18 Cemâziye’l-âhir (8 Aralık 1892) yevm-i Çarşamba.” yazılıdır. Çarşamba günü doğmuş, aynı günde rıhlet etmiştir.

Gâyet rûhanî bir makâm-ı âlî olup, erbâb-ı ziyâret hisse-mend-i zevk olurlar.

/141/ Bir zamânlar, kabr-i enverlerinin bir kenârında, taşdan bir levhada, Cenâb-ı Şeyh’in âtîdeki nutk-ı vecîzi okunmakta idi; bi'l-âhare, İzzî Efendi merhûm, her ne esbâba mebnî ise, kaldırttılar:

Mezârın ravza-i rıdvân bulurlar

İçinde çeşmini hayrân bulurlar

İner gökden melekler şekl-i bârân

Mezârın toprağında cân bulurlar

Civârından geçen bâd-ı sabâyı

Seherler bûy-ı müşk-efşân bulurlar

Derûnundan ciğer-pârem görenler[3]

Birin tennûr birin biryân bulurlar

Cefâ-yı rûz-ı gârından bu bağın

Gülünde yâre-i hicrân bulurlar

Gamınla yâr-ı Şems subh u mahşer

Yine sûzân-ı ser-gerdân bulurlar

Esnâ-yı ziyârette, rûhâniyyet-i Hazret, temessül ile şöyle hitâb buyurur:

Ben reh-nümâ-yı beyt-i visâlim ki sıdkıma

Seyr eyle gel menâzil-i râhım nişânedir

Mahv eyledi vücûdumu hep aşk-ı bî-nişân

Mahv-ı vücûda hâl-i tebâhım nişânedir

Vahdet sarây-ı mutlaka azm eyledikde Şems

Gel gör ki hâkim üzre giyâhım nişânedir

* * *

Şems biz aşk şehîdânıyız âhir dem olur

Gelür erbâb-ı vefâ zâir olur kabrimize

Bunlar, Cenâb-ı Şems’in burhân-ı kemâlâtı olan maâliyyâttandır.

Üsküdârî Tal’at Bey, Azîz-i müşârünileyhin intikâli üzerine şu manzûme-i târîhiyyeyi inşâd eylemiştir:

Şems-i devrân mazhar-ı feyz-i tarîk-ı Kâdirî

Ya’ni hem-nâm-ı cenâb-ı Câmi'-i nazm-i Hudâ

Eyleyince âlem-i lâhûta nâ-gâh intikâl

Çıkdı istikbâle ervâh-ı sufûf-ı evliyâ

Matla-ı şems-i hakîkat şeyh-i rûşen-dil idi

Nûr akardı vech-i pâkinden göreydin dâimâ

İnzivâ-gâhın ziyâret eyleyen erbâb-ı hâl

İtmemek kâbil değildi ihtiyâr-ı inzivâ

/142/ Mürşid-i feyyâz idi hem de sühan erbâbına

Nazm u nesrin hırz-ı cân eylerdi ashâb-ı nühâ

Vahdete dâir olan ebyâtının emsâli yok

Himmete dâir olan âsârı gâyet bî-riyâ

Eyledi hoş-nûd rûh-ı pâk-ı Abdülkâdir’i

Bunca demler himmet-i pîrânesin itdi ricâ

Elli yıl seccâde-i irşâdda oldu mukîm

Eyledi telkîn-i esrâr-ı tarîk-ı kibriyâ

Sohbetinden feyz alanlar ol Üveysî-meşrebin

Oldular hep vâsıl-ı Hak târik-i hubb-ı sivâ

İtdiler kurb-ı Ebu’d-Derdâ’da tevdî’-i türâb

Nefs-i pâkin nakl idüp baş üzre erbâb-ı vefâ

Sırrını takdîs ide her dem Hudâvend-i Gafûr

Eyleye kabrin metâf-ı kudsiyân subh u mesâ

Rıhletinde Mevlevî Tal’at didi târîhini

Eyledi Osmân Efendi azm-i dergâh-ı bakâ

(ايلدى عثمان افندى عزم دركاه بقا)

Hz. Şeyh’in, İzzî Efendi zamânında tertîb olunmuş Dîvân-ı mükemmelleri vardır. Arabî, Fârisî lisânlarıyla söylenmiş nutukları da görülmüştür.

Numûneleri:

فالغسل من الإشراك توحيد،

كأنك غريق في بحر الله.

بمياه الرحمة على التفريد.

يغنيك في موجه نور إله

من جنابة البعد تنجي،

لو بقا لك الشعر في اليبس واحد،

كنت يفنا في الله منجي،

إنك صرت في التوحيد لاحد

وهذا ليس لك من بقايا الوجود،

وحدوا الله بكل شيء أرجو،

وليس بك الفناء في الوجود.

فقولوا لا موجود إلا هو [4]

ديده م مرغ سبكباز آمدى،

بر نهال سرو ممتاز آمدى

كفته درباغ تو شهباز نشست،

آن زبستامها شكار بتز آمدى.

وى مورى كه بر منقالش كرفت،

بر سبيل نطق اعجاز امدى.

هم در بين باغ ترا بيغمبر ست،

يكديكر مهروى أنباز أمدى.

كى تواند نديم سركشي،

بر نديم حق سرافراز أمدى.

هر كه بر حب على مرتضاست،

شمس را دلبند وهمراز آمدى.[5]

Seyr ü sülûkuna işâreten buyuruyorlar:

Bir görüp deryâ-yı vahdetde mevâc-ı kesreti

Eyledik idrâk-ı esrâr-ı bakâdan celveti

Şübhesiz buldum fenâ-yı Hak’da sırr-ı halveti

Halvetî’yim Halvetî’yim Halvetî’yim Halvetî

Seyr idüp nakş-ı cihânı Nakşibendî’den ayân

Gerçi kıldım Kâdirî’den hatm-i seyr-i lâ-mekân

Vahdet esrârın ki bildim Halvetî’den bî-gümân

Halvetî’yim Halvetî’yim Halvetîyim Halvetî

Feyz-i envâr-ı Muhammed gûyiyâ bir cûy-bâr

Cümle pîrân-ı tarîkatdır o feyz-i çeşme-sâr

Pîr Şa’bân-ı Velî’den nisbetim var âşikâr

Halvetî’yim Halvetî’yim Halvetîyim Halvetî

Aşk u şevkıyla idüp zikr-i Hudâ şâm u seher

Seyr-i devrân eylerim arz u semâ ile döner

Almak istersen evâsıtda sülûkumdan haber

Halvetî’yim Halvetî’yim Halvetîyim Halvetî

* * *

Bir dilde ki zâhir ola envâr-ı Muhammed

Zâhir görünür çeşmile dîdâr-ı Muhammed

Mir’ât-ı mukâbildeki sûret gibi hâmuş

Dilden dile menkûl olur esrâr-ı Muhammed

Zencîr olana cezbe-i Rahmân irer elbet

Sevdâ-yı hum-ı zülf-i siyeh-kâr-ı Muhammed

Elbet olur Allâh evi kâşâne-i kalbi

Bir dilde ki takrîr ola ikrâr-ı Muhammed

Tâ rûz-ı ezel bâd-ı hazân ile dökülmez

Serv-i çemen-i gonca-i gül-zâr-ı Muhammed

Dîvân-ı İlâhî’de dahi bâde-perestdir

Ser-mest-i mey-i sâğar-ı ser-şâr-ı Muhammed

Huccâc gibi kâfilelerle çekilürler

Beyt-i harem-i vuslata seyyâr-ı Muhammed

/144/ Gelsün harem-i sîneye pervâne-gönüller[6]

Yandı bu gece şem’-ı şerer-bâr-ı Muhammed

Sıddîk gibi Şems oturur " mak’ad-ı sıdk"a

Kerrâr gibi her kim ki olur yâr-ı Muhammed

GAZEL

Görinür tâbiş-i dîdâr gönülden gönüle

Berk urur pertev-i envâr gönülden gönüle

Yeter ey Şems yeter lâfla keşf-i esrâr

Keşf odur kim gide esrâr gönülden gönüle

Bu gazel elli beyitten ziyâdedir. Vahdet-i vücûda dâir pek mühim hakâyıkı câmi'dir. Muharrir-i fakîrin delâletiyle birçok zevât-ı kirâm tanzîr eylediler ki, her birinin son beyitlerini yazıyorum:

Üstâd-ı muhterem Besîm Efendi’nin:

Feyz-i Şems eyledi nâlende Besîm’i intâk

Müntakıl neş’e-i akrân gönülden gönüle

Muallim Cûdî Efendi’nin:

Ten ü men savt u sühan cümlesi bîgâne kalır

Sohbet-i cân ider ahrâr gönülden gönüle

Şâir Edirneli Tal’at Bey’in:

Tal’at-ı vechi yetişdi ne güzel imdâda

Virdi tesliyyeti dîdâr gönülden gönüle

Nakîbü’l-eşrâf merhûm Abdurrezzâk İlmî Efendi’nin:

İlmiyâ ehl-i dilin bendesi ol pür-şâd ol

Hoş gelür sohbet-i dildâr gönülden gönüle

A'yândan merhûm Gâlib Bey’in:

Kesret-i reng-i tesâvîr-i şuûndur yâ Hû

Nûr-ı tevhîd nümû-dâr gönülden gönüle

Meşâyıh-ı kirâmdan Erbilî Es’ad Efendi hazretlerinin:

Kalbi zâkir idemez râbıtasız ferd-i beşer

Dökilür kevser-i ezkâr gönülden gönüle

/145/ Urefâ-yı Uşşâkiyye’den Hazmî Efendi’nin:

Hazmiyâ huzme-i Şems'e dilini mir’ât it

Rû-numâ ola rûh-ı yâr gönülden gönüle

Şuarâdan Sâfî Bey’in:

Soyunanlar bu libâs-ı beşerîden Sâfî

Vuslata oldu sezâ-vâr gönülden gönüle

Şuarâdan Sıdkı Bey’in:

Gönül âfâkını gel eyle tarassud Sıdkî

Görinür matla’-ı envâr gönülden gönüle

Muharrir-i kemterin:

Hazret-i Şems’e gönül virdi hakîri Vassâf

Feyz-bahş olmada âsâr gönülden gönüle

Ahmed Remzi Dede Efendi’nin taştîrinden:

Olma dil-beste kerâmâtına Şeyh’in Remzî

Keşf odur kim gide esrâr gönülden gönüle

Ba'zı nutuklarından:

Âşık-ı şûrîdeyim ammâ Hanefî-meşrebim*

Bâde-i tevhîd ile mestim Üveysî-meşrebim

Seyr-i lâhût itmede hem-râz-ı Bâz-ı Eşheb’im

Kâdirî’yim Kâdirî’yim Kâdirî’yim Kâdirî

* * *

Gönülde buldum esrâr-ı Üveysî

Üveysî’yim Üveysî’yim Üveysî

Ki oldum aşkının Leylâ vü Kays’ı

Üveysî’yim Üveysî’yim Üveysî

* * *

Koyup zamân u mekânı soyub kabâ-yı teni

Fedâ-yı cân iderek lâ-mekâna dek gideriz

Misâl-i Şems olup sîne dâğ dâğ-ı firâk

Huzûr-ı Hâlık-ı kevn u mekâna dek gideriz

* * *

Gözü dünyâ mı görür âşık-ı dîdâr olanın

Dil-beri sen gibi bir mâh-ı dil-âzâr olanın

Gayre meyli olamaz aşkın ile yâr olanın

Yücedir rütbesi mihrinle hevâ-dâr olanın

/146/ Bu beyit Edirneli Necâtî’nindir:

Ayağı yer mi bâsâr zülfüne ber-dâr olanın

Aşk u şevkıyla virür cân u seri döne döne[7]

* * *

Nâr-ı aşkınla yanan şem’a-ı kâfûr gibi

Sâf ider sînesin âyine-i billûr gibi

Cûş ider mevc-i dili mevc-i yem-i nûr gibi

Görinür bâng-ı “ene’llâh” ile Mansûr gibi

Tutışur meş’al-i âhı şecer-i Tûr gibi

Savrılur gönülde her bir şereri döne döne

Sana dil-beste olan zülf-i perîşânın ile

Mest olur gerçi mey-i la’l-i gül-efşânın ile

Hûn-âğışte olur hançer-i müjgânın ile

Âkıbet pârelenür pençe-i hicrânın ile

Saplanup sîh-ı gama âteş-i sûzânın ile

Laht-ı biryâna döner tâ ciğeri döne döne

Her tecellî kim ider aşk-ı dil-efrûz-ı nigâr

İnleyüb bâd açar la'lini gül-i bâğ-ı nehâr

Cûylar girye idüp na’ra urur mürg-ı hezâr

Raks ider misl-i felek vecd ile bî-sabr u karâr

Kimi bî-savt u hurûf kimi pür-nâle vü zâr

Zikr ider Hakk'ı cihân zîr ü beri döne döne

Cezbe-i aşk ile bir âleme kıldım ki hırâm

Düşdü ser-mest gönül bezmine bî-bâde vü câm

Çeşmime oldu hüveydâ nice merdân-ı kirâm

Kimi Veysî kimi Bedr u kimisi Şems-i benâm

Mevlevî gibi şebistân-ı muhabbetde müdâm

Şem’inin yanmada pervâneleri döne döne

Âh kim gerdiş-i dôlâb-ı cihân seyr-i nisâb

Aksine devr ile idüp yine küllâbı serâb

/147/ İtdi bu bağda bir serv-i revânım kem-yâb

Kıldı üftâde-i çâh-ı çemenistân türâb[8]

Nevh-ı nâlemden olup devrine zencîr-i tınâb

Delv-i çeşmim dökilür eşk-i teri döne döne

Kıldı hasret beni ser-geşte vü mestâne revân

Nâr-ı firkat dilime açdı nice dâğ-ı nihân

Başdan başa olup râz-ı tenim dîde-i cân

Görmeğe zülfü içinde ruh-ı cânânı ayân

Şems olup hem-reviş-i mihr ü meh-i nûr-efşân

Seyr ider çarh ile şâm u seheri döne döne

Nezd-i fakîrânemde bir mufassal mektûblarının sûreti vardır ki, Haydarpaşa Hastahânesi ser-tabîbi merhûm Muhammed Paşa’ya göndermişlerdir. Hem terfî'-i rütbesi münâsebetiyle tebrîk, hem de meslek-i tabâbette zemîne münâsib hakâyık-ı tevhîd ile teslîk buyuruyorlar. Bir kısmını teberrüken nakl ediyorum. Nesirlerine misâldir:

“Nev'-i beşerden bir insânın, mukadderâttan olan me’kûlât ve meşrûbâtı havz-ı beden bulunan mi'desine vâsıl oldukta, mevâdd-ı me’kûle vü meşrûbe, hazm-i sânîde tebdîl-i vaz'-ı hey’et ederek, kısmen mâyî hâline intikâl ile, lâ-yuad ve lâ-yuhsâ eczâ-yı ferdiyyeye münkasim ve hâzıme-i mütebâkıye-i müteaddide dahi makâsım ü mecârîsinden mürûr ile, ser-â-pâ vücûda münteşir olup, hattâ mevâdd-ı me'kûlenin eczâ-yı ferdiyyesi, hey’et-i vücûd-ı insânın, eczâ-yı ferdiyye-i mürekkebesine kısmet ve nasîb olarak hey’et-i vâhidede, her cüz'-i ferd-i mürekkebe, her cüz'-i ferdden tegaddî edip, neşv ü nemâ bulduğu vâreste-i kayd u iştibâhdır. Acabâ, âlem-i vücüd-ı insânîde her cüz'-i ferd, rızk-ı maksûmu, her cüz'-i ferd hey’et-i vücûda kısmet ve nasîb eden kuvvet nedir? Ve vâsıta-i taksîm olan, muntazam bî-had âlât ve edavâtı isti’mâl ve istihdâm eden üstâd-ı kâmil, nasıl üstâd-ı sâhib-i kudret ü meziyettir. Teemmül olunursa, bu kuvvetin /148/ bi-kudreti’llâhi teâla zâhiren ve bâtınen vücûdu muhît olan rûh-ı sultânî olup, o kuvvet, onun saltanatından ser-ber-âverde-i manassa-ı zuhûr u vukû' olmuş, muhayyiru’l-ukûl bir sun’-ı bedî' olduğu bilâ-iştibâh sâbit olur.

Eğerçi ashâb-ı ukûl ve ashâb-ı fenden ba'zı zevât, rûh-ı sultânînin dem veya nefesi ve yâhud asabî-mizâc olmasına zâhib olmuşlar ise de, o sözler ma'neviyyâtdan mahcûb olup, maddiyyâta hasr-ı nazar iden ve müsebbibi bilmeyip, esbâba i'timâd kılan erbâb-ı hicâb zanniyyâtından sâdır olan makûle-i evhâm u hayâlât olup i'tibârdan sâkıtdır. Zîrâ rûh-ı sultânî, vücûd-ı insânda, be-ı’tibâr-ı matâli'-ı meşârık-ı mütefâviteden pertev-endâz-ı hey'et-i vücûd-ı imkânî olur. Bir nûr-ı latîfe-i sübhânî ve lâ-mekânî ve bir sırr-ı nefha-ı Rahmânî vü Samedânî’dir ki, anın ilm-i hakîkati, ilm-i ilâhîye mahsûsdur. Ve ilm ü irfân-ı cüz'îsi, enbiyâ-yı ızâm aleyhimü’s-selâm ve evliyâ-yı kirâm aleyhimü’t-takdîs ve’l-ıkrâm hazerâtına vedî’a olunmuş bir ilm-i keşfî-i şuhûdî-i yakînî olmakla, akl-ı maâş ile ma’kûl ve fehm ü derk-i kâsıra ile mefhûm ve idrâk olunmakdan müteâlîdir.

Ketebehû Dervîş Osmân el-Bezekî el-Üsküdârî el-Kâdirî.”

Hazret-i Şeyhin duâsı :

اللهم طهر قلبي بماء طاهر رجمتك، ونَوِّر بصري بنور جمال رؤيتك، وزين سري بحقائق دقايق أسرار معرفتك، وابعثني على سبيل طاعتك واجعل مرادي مرادك بإرادتك بحق دموع عيون حبيبك محمد عليه أفضل صلواتك. [9]

Sarı Abdullâh Efendi hazretlerinin (cild 2, sahîfe 315.) kabirleri yakınındaki bir kabrin demir parmaklığına merbût levhada şu kitâbeyi gördüm:

"Ecille-i ricâl-i Kâdiriyye vü Üveysiyye’den es-Seyyid Osmân Şems ve Muhammed İzzî Efendiler hazerâtının veled-i ma’nevîsi vâkıf-ı sırr-ı seb‘u’l-mesânî Mahmûd Nûreddîn-i Sânî Efendi’nin kabirleridir. 10 Ramazân , sene 1342/(15 Nisan 1924)"

Bu zât-ı muhterem Şeyhu'l-İslâm kapısında başkâtip olup sinni altmışa karîb idi. Pek âşık ve sâdık olup, beyne'l-ihvân mevkî'-ı mümtâzı vardı. (Rahmetullâhi aleyh)

Hz. Şeyh’in üç halîfesi vardır. Birî Üsküdar’da Cânbazlar Kahyası Şükrü, dîgeri mütekâidînden İzzî Efendilerdir. Üçüncüsü Hâfız Bekir Efendi’dir.

ŞEYH MUHAMMED ŞÜKRÜ ŞİHÂBEDDÎN EFENDİ

Şükrü Efendi, evvelce irtihâl etmiştir. Osmân Şems Efendi merhûmun dâmâdıdır. Ve Sâdberk Hanım’ın zevc-i mükerremidir. Bu hanım evlâd-ı ma’nevîsidir. Civâr-ı Hz. Şeyh’de medfûndur.

Kitâbe-i seng-i mezârı:

"Ecille-i ricâl-i Kâdiriyye vü Üveysiyyeden, şeyhu’ş-şuyûh Osmân Nûreddîn /149/ Şems Efendi hazretlerinin halîfesi ve ahlâk-ı kudsiyye-i mürşidânelerinin mazhar-ı tâmmı eş-Şeyh es- Seyyid Muhammed Şükrü Şihâbeddîn Efendi (kaddesa’llâhu sırrahumâ) hazretlerinin rûh-ı şerîfleri için el-Fâtiha. 26 Rebîu’l-evvel 1324/(28 Nisan 1908), Leyle-i Ahad, sâat: 7."

eş-Şeyh es-Seyyid Muhammed İzzî Bedreddîn Efendi hazretlerinden âtîde ayrıca bahs olunacaktır.

Hülâsa-i kelâm, ol veliyy-i kâmil, Cenâb-ı Osmân Şems gül-zâr-ı irfân-ı Muhammedî’de yetişmiş bir gül-i ra’nâ idi. Etrâfında bulunanlar da, o Hazret’in bûy-ı hakîkatından zevk-yâb olarak ser-mest-i aşk-ı tâm olmuşlardır.

Cenâb-ı Şeyh Osmân Şems Efendi pîr-i devrândır

Hakâyık gül-şeninde bülbül-i esrâr-ı irfândır

Mübârek zât-ı âlî-kadri el-hak nûr-ı Yezdân’dır

Vücûd-ı mekremet-efzûdu ehl-i aşka ihsândır

Edîb ü fâzıl u âşık enîs-i bezm-i cânândır

Bütün ahvâl ü akvâli ser-â-pâ sırr-ı Kur’ân’dır

Maâliyyât garâmiyyât vâdîsinde pür-şândır

Medâr-ı feyz-i uşşâk bâis-i zevk-i mürîdândır

O bir Şems-i münîr-i âlem-ârâ-yı edîbândır

Hakîr-i kemteri Vassâf’ının kalbinde rahşândır

* * *

Yakdın beni âteşlere ey Hazret-i Şems

Lutf eyle kerem kıl beni dil-şâd eyle

Dîvân-ı şerîfleri ser-â-pâ hakâyıkla mâlîdir. Ba'zı yerlerinde, rumûz ile mertebe-i zevklerinden haber vermişlerdir. Hele, mersiyye-i mufassalaları sırf ilhâm ile yazılmış bir bedîa-ı garrâdır. Cenâb-ı Hak sırlarını takdîs ve bizleri de mazhar-ı irfânları buyursun. Türbe-i şerîfelerine aşk ile gidip ziyâret eden erbâb-ı îmân, muhakkak mazhar-ı inşirâh ve nâil-i eltâf-ı Hz. Fettâh olur.

ŞEYH MUHAMMED İZZÎ BEDREDDİN el-ÜVEYSÎ el-KÂDİRÎ HAZRETLERİ

/150/ Müteahhirîn-i meşâyıh-ı sûfiyyenin mâ-bihi’l-iftihârıdır. 1259 sene-i hicriyyesinde (1843), Niğde’de, Bereketlimaden nâhiyesinde serîr-ârâ-yı mehd-i imkân olmuştur. 1280/(1875) târîhinde Der-saâdet’e gelip mebâdî-i ulûmu, peder-i muhteremleri tarafından tutulan bir muallim-i husûsîden tederrüs eylemiştir. Hıdmet-i devlete girerek 1292/(1875) târîhinde Zabtiye Nezâreti Mektûbî Kalemi mümeyyizliğine irtikâ etmiş; Erzurum, Van, Hakkâri vilâyetleri Evkâf Muhâsebeciliklerinde, Ankara Vilâyeti Evrâk Müdürlüğünde bulunarak, en sonra, Şehremâneti Meclis-i İdâre Başkitâbeti'ne ta’yîn olunmuştur. Tarîk-ı sûfîye hâsıl olan meyl ile, 1295 sene-i hicriyyesinde (1878) Osmân Şems Efendi hazretlerinin bezm-i irfânına dâhil olmuştur. İşrete münhemik iken, Hz. Şeyh’in enfâs-ı kudsiyyeleri, te'sîr-i âlem-i ma’nâya incizâb-ı küllî hâsıl ederek tâm ma'nâsıyla mürîd-i hâlis olup nûr-ı feyz-i Hazret’e erişmiştir. 19 Rebîul’l-evvel 1299/(30 Aralık 1881) târîhinde me’mûriyyet-i dünyeviyyeden dâmen-keş-i ferâğat olarak, seyr ü sülûka vakf-ı vücûd ile şeyhinin mazhar-ı rızâsı olarak ona iyi bir hayrü’l-hâlef olmuştur.

Azîzine olan fart-ı hürmeti hasebiyle, huzûrunda ta’zîm ile durur. Lisân-ı mihr-efşânından sâdır olacak emri infâza muntazır bulunurlar imiş. Bursa’dan avdetinde azîzinin kendisine misâfir olması, nişâne-i teveccühleri addedilmiştir. 1303/(1886) târîhinde ikmâl-i sülûk ederek hilâfet almıştır. Yedi sene maiyyet-i Hz. Şeyh’de bulunarak mü’minîn ü mü’minâtın terbiyesine ve teslîklerine vakf-ı hizmet ettiler. Hz. şeyh’in âlem-i bakâya intikâlleri üzerine, hıdmet-i ma’neviyye-i reşâdeti, bi-tamâmihâ dûş-ı tahammüllerine alarak altı ay kadar, Üsküdar’daki hânelerinde ihtiyâr-ı ikâmetten sonra ihvânının ibrâmı ve işârât-ı ma’neviyye-i ilâhîyyenin zuhûru üzerine 1311/(1893) târîhinde Salkımsöğüt’teki dergâh meşîhatini bi’l-kabûl buraya nakl eylemişlerdir. Burayı yeniden ta'mîr ve tecdîd ederek ihyâsına bâis oldular.

/151/ Uşşâk-ı Muhammediyye’nin terbiye ve teslîklerine tâm yirmisekiz sene vakf-ı cân ettiler. Bu müddet zarfında da dergâhdan dışarı çıkmadılar. İhtiyâr-ı inzivâ buyurdular. Hasan Ünsî hazretleri de burada kırk sene münzevî olmuşlardı. Bu iş herkesin kârı değildir.

İzzî Efendi, vâridât-ı kalbiyyeye mâlik, cezbe-i rahmânî sâhibi, âşık, sâdık bir zât-ı muhterem olup, halaka-ı irfânına pek çok kimseler dâhil olmuştur.

Uzun boylu, mülehham, beyâz ve uzunca sakallı, yüzünde humreti gâlib, mütenâsibü’l-endâm bir mürşid-i rûşen-zamîr idi. Lakırtıyı hafîf söylerler, esnâyı zikirde de, ale’l-ekser, zemîne, hâle münâsib hakâyıktan bahs ederler idi.

Cuma günleri ikindiye yakın bir zamânda ve leyâlî-i mübârekede ve Ramazân-ı şerîf Cuma gecelerinde icrâ-yı âyîn-i tarîkat olunurdu. Esnâ-yı zikirde tahassul eden zevk u şevk ile’l-ebed menkûş-ı hâtıra-ı fakîrânemdir.

Cem’iyyetlerde Kâdirî tâcı giyerdi. Bu tâcları uzunca ve kenârı müjgânlı olup, üzerine yeşil sarık sarar, ucunu uzatırlardı. Sâir zamânda, ale’l-ekser, Mevlevî sikkesi üzerine gayr-i muntazam yeşil destâr sararlar ve sikke-i şerîfeyi çıkardıklarında ba'zan beyâz büyükçe takiyye ve ba'zan arâkıyye giyerlerdi; mürîdân, kâmilen, uzunca arâkıyye giyerler, sarık sarmazlardı.

Yedirmeyi, içirmeyi, intizâmı sever herkesin derecesine göre taltîfinden geri durmaz idi. Mahbûbu’l-kulûb ve umûma mergûb olmuş idi. Bir zamânlar akşamları dergâhın kapısındaki parmaklığa dayanır; gelen geçeni temâşâ eder, bildiklerine iltifât eyler idi. Sonraları bundan ferâğat buyurdular.

(Bir) medîd râhatsızlığa dûçâr oldular. 16 Cemâziye'l-evvel 1338 - 8 Şubat 1336/(1919) târîhine müsadif Cumartesi günü akşamı Pazar gecesi âlem-i bakâya intikâl eylediler. Na’ş-ı mübârekleri gâyet karlı bir günde, vasiyetleri mûcibince, Azîz Mahmûd-ı Hüdâyî hazretlerinin âsitânesi /152/ hazîresinde vedîa-i rahmet-i Rahmân kılındı. (Kaddesa’llâhu sırrahû)

Üsküdârî Şâir Tal’at Beyefendi:

“İzzî Efendi nâil-i izz-i huzûr ola”

(عزي أفندي نائل عز حضور اوله)

târîhini söylemiştir.

Türbelerinin üzeri açıktır. Osmân Şems Efendi’nin türbesinin aynıdır. Mezâr taşında şöyle yazılıdır:

"Ecille-i ricâl-i Kâdiriyye-i Üveysiyye’den es-Seyyid eş-Şeyh Muhammed İzzî Bedreddîn Efendi hazretlerinin kabr-i şerîfleridir. Sinn-i şerîfleri: 79."

Bir gün, dergâh-ı şerîfinde, İbrâhîm Hâs hazretlerinin kabr-i şerîfi(ni) arıyordum, İzzî Efendi, nezd-i fakîrâneme gelerek, “Evlâdım, ne arıyorsun?” buyurdular. Keyfiyyeti arz edince, evliyâya muhabbetimden memnûn olarak, “Hazret’in kabri yanından lağım geçiyormuş, bize bildirdiler; derhâl kabirlerini açtım, kendilerini ter ü tâze buldum. Mecrâyı hemen tebdîl ve oradaki toprağı kâmilen hârice nakl ile, yerine temiz toprak celb ettim. Burada medfûndur.” diye, Hasan Ünsî hazretlerinin penceresi yanını gösterdiler. Mübârek ellerini öptüm; duâsını aldım. “Hz. Sems’in Dîvân’ını niçin basdır mıyorsunuz? Umûm istifâde eder.” dedim. “Hz. Şeyh’in henüz müsâadeleri yoktur.” buyurdular. Bu dergâh-ı şerîf zamân-ı âlîlerinde dolardı. Rıhletleriyle berâber büyük bir sükûnete mübeddel oldu.

Bülbül yuvadan uçtu gülistânı gam aldı

Müşârünileyhin, Miralay Fethi Bey nâmında bir necl-i necîbi vardı. İzmir Kumandanı refâkatine me’mûr idi. Yunanlıların İzmir’i işgâlinde, yetmişiki yerinden yaralayarak şehîd ettiler. El-yevm, orada güzel bir türbesi vardır.

Îbnü’l-Emin Mahmûd Kemâl Beyefendi, bir gün İzzî Efendi’nin yanında iken, vak’a-ı şehâdetten evvel, ”Kemâl Bey evlâdım! Devlet ve milletin halâsı için, ben Fethi’yi fedâ edeyim, sen de nemiz varsa fedâ et.” diye ızhâr-ı kerâmet buyurdular. O sırada Mahmûd Kemâl Bey’in hânesi Fransızlar tarafından işgâl ve kütüb ve eşyâsı yağma edilmişti.

Fethi Bey’in hemşîresinin bir küçük evlâdı olup, meşîhat buna teveccüh ettiğinden, el-yevm, dergâh vekâleten idâre olunmaktadır.

/153/ Süleymân Fethi Bey’in vazîfe-i askeriyyesi, Dördüncü Kolordu Ahz-ı Asker Hey'eti Riyâseti idi. İzmir’de Tilkilik civârındaki Şeyh Mahallesi’nde kâin, Rufâî Emîr Sultân Tekkesi’nde medfûndur. Seng-i mezârıındaki kitâbe:

“Hüve’l-Hayyu’l-Bâkî!”

Şehîd-i muazzam, Erkân-ı Harbiye miralayı Süleymân Fethi Bey merhûm, ecille-i ricâl-i Kâdiriyye’den, Aydınoğlu Dergâh-ı şerîfinde post-nişîn-i irşâd, Şeyh İzzî Efendi hazretlerinin necl-i necîbi idi. Dördüncü Kolordu-yı Hümâyûn Ahz-ı Asker Hey'eti Reîsi iken, Yunan işgâli esnâsında İzmir’de şehîd düşmüştür. Müşârünileyhin fezâil-i zâtiyyesine inzimâm eden menkabe-i şebâdeti seyyidü’l-vakâyı’ ıtlâkına cedîr ve nâm-ı âlîsi, hâtıra-pîrâ-yı civan u pîrdir. Li’llâhi’l-Fâtiha. 23 Şa’ban 1337 - 23 Mayıs 1335/(1919).”

Urefâ-yı muharrirînden Mehmed Ali Aynî Bey’in, İzzî Efendi hazretlerine münâsebeti olup, Ma’mûretü’l-Azîz (Elâzığ) Vâliliği’ne giderken esnâ-yı râhda, arabada galeyân eden muhabbet te’sîriyle söylemiştir:

Levha-i kalbime nakş oldu hayâlin İzzî

Görünür çeşmime her yerde misâlin İzzî

Oldu tâbiş-geh-i envâr-ı cemâlin İzzî

Eseri kalmadı gönlümde kelâlin İzzî

Pîş-gâh-ı dil-i hayret-zedede bir nazarın

Perde-i zulmetini açdı leyâlin İzzî

Kevn-i câmi'de tecellî iden esrârından

Cânlı bir âyetisin Celle Celâl’in İzzî

Hâmemin mu’terifim kârı değildir medhi

Sen gibi nâdire-i fazl u kemâlin İzzî

Maksadım hürmetimi arz-ı huzûr itmekdir

Yoksa haddim mi benim vasf-ı hısâlin İzzî

Düşmede hasrete her demde fakîrin Aynî

Gelmede âkıbeti şedd-i rihâlin İzzî

İsterim çevre-i feyzinde biraz devr ideyim

Üstüme serpile tâ lutf u zılâlin İzzî

Bî-haberler ne bilir hâl-i dili sormalıdır

Teşneye kıymetini âb-ı zülâlin İzzî

İzzete mihnet ile vâsıl olur ehl-i tarîk

Şartıdır çille-keş-i izze visâlin İzzî

Kâniim himmetine gayri sükût eyleyeyim

Bize de vakti gelir râhat-ı bâlin İzzî

Mehmed Ali Aynî Bey’in medhiyyesine lâhika-ı âcizî, uşşâk lisânında söylenmiştir:

Sendeki nâdire-i hilkate meftûn olduk

Bizi dil-sîr ide ihsân-ı nevâlin İzzî

Âşıkız gül yüzüne bizlere himmet eyle

Medh u tavsîfe sezâ gül ruh-ı âlin İzzî

Yanarız hasret ile ez-dil ü cân ey nûrum

Bizi yakdı o mezâhirde zevâlin İzzî

Şems-i tâbânına pervâne-misâl uşşâkız

Râyegân olsa n'olur bizlere hâlin İzzî

Mazhar-ı feyzin olursak ne şeref Vassâf’ız

Cümlemiz olmuşuz hayrân-ı hısâlin İzzî*

/154/ Şeyh İzzî Efendi hazretleri Hz. Osmân Şems’in Dîvân'ını tertîbe koyulmuş ve pek mükemmel sûretde hatt-ı ta’lîk ile yazdırmışlardır. El-yevm Sa’deddîn Efendi yedinde, mahfûz-ı kütüphâne-i ihtirâmdır. Bu Dîvân, bir bahr-ı bî-pâyândır. Divân-ı münîflerini yazan zât-ı muhterem, Bursa’da Ahmed Gazzî Dergâhı şeyhi Ali Sırrî Efendi merhûmdur. İzzî Efendi zamânında bir Cuma günü esnâ-yı zikirde, “Hû” ism-i şerîfiyle meşgûl iken teslîm-i cân eylemiştir.

HÛ

Zât-ı Hakk’ın Gavs-ı A’zam mahzar-ı envârıdır

Çün Aliyyü’l-Murtazâ’nın mahrem-i esrârıdır

Feyz-i akdes sırr-ı pâkinden gelir uşşâka hep

İlm-i tevhîdin muazzam hâce-i ebrârıdır

Hil’at-i beyzâ ezel ilbâs olundu kaddine

Feyz alınmak devleti ihsân olundu kabrine

Evliyâ vü asfiyâ râm oldu ol dem emrine

Kim huyûl-ı evliyânın server-i sâlârıdır

Bend ider meydân-ı kadrinde olan merdânı hep

Sayd ider kûhsâr-ı hikmetde gezen arslanı hep

Vâdi-i hayretde koymuşdur feriştehgânı hep

Bâz-ı Eşheb kim melâik ceyşinin ser-dârıdır

İlm-i hikmetle kalem dökmüşdü ism-i pâkini

Kilk-i kudret pek güzel yazmışdı hatt-ı şânını

Bâz-ı Eşheb söyledi Cibrîl-i Ekrem nâmını

Şübhe yokdur Murtazâ’nın meh-likâ dil-dârıdır

İsr-i pâkinden gelenler ser-te-ser ser-bâz-ı aşk

Bâde-i şevkıyla oldu cümleten dem-sâz-ı aşk

Oldu rindân-ı Hudâ’ya sâki-i şeh-nâz-ı aşk

Zât-ı pâki bâde-i bezm-i ezel hummârıdır

Aşk ile tev’em zuhûru târihi iş’âr ider

Gül-şen-i vahdetde güller ismini tezkâr ider

Subh u şâm bülbülleri evsâfını tekrâr ider

Hak bilir ol gavs-ı âlem ma’rifet gül-zârıdır

Ravza-i pür-feyzi oldu etkıyâya kıble-gâh

Saf olup el bağlıyor dîvânına sultân u şâh

Asfiyâ vü asdıkânın melcei ol vech-i mâh

İlm ü irfân burcunun bir mihr-i Rûşen-dârıdır

Âsitânın ilm-i hikmet dersinin kâşânesi

Gül-sitân-ı feyz-i rif’at güllerinin lânesi

Goca-fem bülbüller içün lânedir aşk mâyesi

Nutk-ı pâki feyz-i bahr-ı vahdetin enhârıdır

Bâğ-ı adlinde doğan şâhın hilâl-i nev-nihâl

Çok mudur bir demde olsa lutfu ile bu’l-kemâl

Nîm-nigâhı âşıkânı eylemez mi zi’n-nihâl

Peyrevân-ı Mustafâ’nın şübhesiz dem-dârıdır

Hem serâfîl-i hünerdir ol revânü’l-Kibriyâ

Bedri-i zârı olupdur bâb-ı lutfunda gedâ

Şems-i tâba pey-rev olmuş devr ider subh u mesâ

Burc-ı eflâk-ı Hudâ’nın şem’-i âteş-bârıdır

Merhûm Şeyh İzzî Efendi tarafından söylenmiş ve alâ-rivâyetin azîzi Osmân Şems hazretleri tarafından tashîh buyurulmuştur. Acem-aşîrân makâmında bestlenmekle dergâhlarında okunurdu.

SÜLEYMÂN HİLMÎ EFENDİ

Bedreddîn İzzî Efendi merhûmun halîfesidir.[10] Aydosludur 1270 sene-i hicriyesinde (1854) Hoca İbrâhîm Efendi sulbünden dünyâya gelmiştir. On yaşına kadar Aydos’ta bulunup tahsîl için 1280/(1863)'de İstanbul’a gelmiştir. Çarşamba’da Vâlide Sultân Medresesi’nde ibtidâî tahsîlden sonra Hoca Hâfız Priştineli İbrâhîm Efendi'nin dersine devâm ile mantıka kadar okumuştur. Hıdmet-i mülkiyyeye girerek lîmân dâiresine devâma başlamış, otuz sene devâm ile Daâvî-i Ticâriyye Kalemi mümeyyizliğine kadar irtika’ ile 1329/(1911) Kânûn-ı evvelinde tekâüd edilmiştir. Tarîkate nisbeti Osmân Şems hazretlerine Bursa’da vâki' olup 1305/(1887)'ten azîz-i müşârünileyhin irtihâllerine kadar seyr ü sülûkta bulunup ikmâl-i sülûku Şeyh İzzî Efendi merhûmdandır.

El-yevm Kesmekaya’da sâkin olup te’mîn-i maîşet derdiyle ahîren tapu dâiresinde istinsâh-ı kuyûd hizmetine müdâvim bulunuyorlar. 15 Ramazân 1345 (29 Mart 1926) târîhinde bu satırları yazarken bu hâlde idiler. Beyâz sakallı, âşık, sâdık, mahviyyet-kâr bir zât olup hoş-sohbet ve ehl-i neş’edir.

ŞEYH ALİ SIRRÎ EFENDİ

Yâdigâr-ı Şemsî’deki tercüme-i hâlini ve vak’a-ı şehâdetini aynen nakl ediyorum:

“Şeyh Ali Sırrî Efendi, Bursa’da Ahmed Gazzî Dergâhı seccâde-nişîni olup, peder tarafından Ahmed Gazzî, vâlide tarafından Eşref-zâdelerdendir. İznik’de hankâh-ı Eşrefiyye’de arz-ı hıdmet-i meşîhat etmiştir.

Osmân Şems Efendi hazretlerine müntesibtir. Bi'l-âhare Gazzî Efendi’ye tecdîd-i bey’at eylemiştir. Arasıra Der-saâdet’e giderek ikmâl-i sülûka gayret ederlerdi. Tekmîl-i esmâ ile nâil-i izn ü icâzet olmuşlardır. Maamâfih yine mürşid-i mükerreminin huzûrunda bulunmak ve meclis-i âlîlerinden müstefîd ve müstefiz olmak üzere gidip gelmekten hâlî olamaz idi.

1322/(1906) senesi yine âdetleri vechile İstanbul’a azîmet ve intâk-ı Hak kabîlinden olarak ba'zı ihvânına da âdetâ vedâ' ederek bu gidişin nihâyet gidiş olduğunu îmâ ederler. Mürşid-i âlîleriyle mülâkât ettikleri gibi, büyük azîzinin kabirlerini ziyâretten de hâli kalmaz idi.

Bir gün ziyâretten avdetinde ba'zı ahbâbına, “Bugün şeyhimin yanına uzanacağım geldi; ne güzel mahal; ferah-fezâ, cennet-âsâdır.” demiş. İki gün sonra dergâhın yevm-i mahsûsu olmakla orada bulunmuştur. İzzî Efendi, hâzır oldukları hâlde o gün, meclis-i zikirde başka bir rûhaniyyet husûle gelmiş, ism-i Hû hızb-i zikriyle iştigâle başlamıştır.

Sırrî Efendi'de bir hâl zuhûr eder. Şeyhinin huzûruna bir kaç def'a gelir gider; tekrâr halakaya girer. Üçüncü def'a da “Yâ Hayy” ism-i şerîfini okuyarak düşer. Ba'zıları cezbe zanneder. Hâlbuki koca Sırrî, îd-i vuslata kurbân olmuş, cânını cânana vermiş ve herkesi vecde getirmiştir.

/155/ Mürşidi de o esnâda şehîd-i aşkın yanına gelerek, eğilip alnından öperek “Îd-i visâlin mübârek olsun.” tebrîkinde bulunmuştur.

Ertesi Cumartesi günü (28 Safer 1322 - 30 Nîsân 1320/(1904) cemâati-i kesîre ile na’ş-ı münîfi Ayasofya Câmi'-i şerîfine nakl ve namâzı edâ olunarak Üsküdar’a geçirilmiş, Üsküdar meşâyıhı da “Biz bu zâtın cenâze namâzında bulunamadık.” diye tekrâr namâzını kılıp ihtifâlât-ı lâyıka ile azîzinin kabri yanında vedîa-i hâk-i mağfiret kılınmışlardır.

İbtidâ-yı hâlinde Bursa’da İncirli Dergâhı'nda ve bir müdded sonra cedd-i emcedinin İznik’deki makâmlarında bulunmuş, feleğin germ ü serdini görmüş, bi'l-âhare Ahmed Gazzî Dergâhında bulunmuştur.

Uzunca boylu, sarı sakallı, ela gözlü, tatlı çiçek bozuğu, yüzüne başka bir letâfet vermişti. Hatt-ı ta'lîkta imâd-ı sânî denilmeğe lâyık olup ba'zı cevâmî’ ve tekâyâda levhâları vardır. (Kaddesa'llâhu sırrahû)

ŞEYH EBÛ BEKİR es-SIDDÎK NECMEDDÎN EFENDİ

Osmân Şems Efendi merhûmun, bir de Şeyh Ebûbekir es-Sıddîk Necmeddîn Efendi nâmında üçüncü bir halîfeleri olduğu ahîren anlaşıldı. İzzî Efendi’nin, irtihâlinde hafîd-i mükerremine, meşîhat vekâletine ta’yîn olunan Şeyh Sa’deddîn-i Süheylî Efendi dahi irtihâlinde yerine, İzzî Efendi merhûmun halîfesi, kaymakâmlıktan mütekâid Hacı İbrâhîm Bey getirilmek istenilmiş ve dergâh, hafîd-i mûmâileyhden nez’la, Şeyh Ubeydullâh nâmında bir mussallıta tevcîh olunmak için, garaz-kârlar, vâsıtalarla mürâcaat etmiş iken, inâyet-i Hak ve himmet-i Hz. Şems ile müşârünileyh Ebûbekir Efendi, ihvân tarafından celb ve azîzlerinin makâm-ı irşâdına ik’âd olunmuş ve pek isâbet edilmiştir.

Şeyh Ebûbekir Necmeddîn Efendi, 1281/(1864) senesinde İsparta’da doğmuştur. Onüç yaşında İstanbul’a gelip, o yaşında iken Fahr-ı Âlem (salla’llâhu aleyhi ve sellem) efendimiz hazretlerini âlem-i menâmda müşâhede şerefine mazhar olarak, “Seni bana Osmân’ım getirir.” buyurmuşlar; Osmân Şems Efendi, huzûr(da) imiş; orada görür.

Bu te’sîr ile, içine bir âteş düşer, senelerce Hz. Şems’i arar. Nihâyet, bulur ve teslîm olur ki, onsekiz-ondokuz yaşlarında bulunuyorlarmış. İrtihâllerine kadar azîzinin dâire-i feyzinde perveriş-yâb olup, 3 Cemâziye'l-evvel 1308/(16 Aralık 1890) târîhine müsâdif bir Pazartesi günü nâil-i hilâfet olur. İcâzet-nâmeyi ve silsile-nâmelerini gördüm. Azîzinin hatt-ı destiyle muharrerdir.

Bekir Efendi hâfızu’l-Kur’ân’dır. Pederi meşâyih-ı Nakşiyye’den ve Osmân-ı Şems’in mürîdlerinden Şeyh Muhammed Necâti Efendi nâm zâttır. Bekir Efendi İstanbul’da bulunduğu müddetçe birkaç sene Bâyezîd’de; sonra Fâtih’de Pekinli Arnavud Mustafa Efendi’nin halaka-i tedrîsine dâhil olup, 1312/(1894)’de icâzet almış; azîzinin irtihâliyle Isparta’ya avdetle, orada, sâatçilik ile iştigâl eylemiş, 1343/(1924) senesinde, ârzû-yı umûmî-i ihvân üzerine İstanbul’a gelmiş, meşîhat vekâletini kabûl eylemişti.

Osmân-ı Şems’i temsîl edecek kâbiliyyette, edîb, ârif, zarîf bir zâttır. Uzun saçlı, tatlı dilli, yeşil sarıklı olup, sakalları uzuncadır. Osmân Şems Efendi’ye müşâbihtir. Hâfızası kuvvetli olup, azîzinin lâ-yuad gazellerini bilâ-tekellüf okuyuverir. (Zâde’llâhu feyzehû)

Abdürrahîm-i Ünyevî hakkında, Osmân-ı Şems’in şu kıt’asını onlardan işittim:

Gavs-ı A’zam Bâzü’l-Eşheb meslek-i Veys-i sülûk

Râz-daş-ı ahfiyâ keşşâf-ı ilm-i Bâkırî

Zerre-i nâçîzi iksîr-i nazarla Şems ider

Bâzü’l-Ebyaz Hazret-i Abdü’r-Rahîm-i Kâdirî

ŞEYH MUHAMMED SA’DEDDÎN-İ SÜHEYL EFENDİ

El-yevm, dergâh-ı şerîf-i mezkûrda, icrâ-yı vekâlet etmektedir. İzzî Efendi’nin vâris-i kemâlâtıdır ve halîfesidir. Mübârek, ehl-i hâl bir zâttır. Her hâli ile, İzzî Efendi’ye hayru’l-hâlef olduklarını isbât eylemektedir.

Hâneleri, Ayasofya’da meydâna nâzır olup, vaktiyle turşuculuk ederlermiş. Bundan dolayı Turşucu Sa'deddîn Efendi diye şöhretleri vardır. El-yevm münzevîdir. Kendileriyle müşerref oldum. Bidâyeten, gerek büyük azîzin (Osmân Şems), gerek İzzî Efendi’nin tercüme-i hâlleri için mürâcaat eylemiş idim ve yazdıklarımın tashîhi ricâsında bulunmuş idim. Va’dlerini îfâ buyurdular. Bu bâbda, âcizlerini tenvîr eylediler; minnet-dâr oldum.

Sa'deddîn Efendi, on sekiz yaşında iken, Osmân Şems Efendi hazretlerine intisâb ile, yirmi dört yaşına kadar, usûl ü âdâb-ı Kâdiriyye üzere ikmâl-i sülûka muvaffak olmuş ve nâil-i hilâfet olması, sûrette mümkün iken dûr-bîn-i hakîkat olan Hz. Şems, halîfesi İzzî Efendi’ye teslîm ile, âhir-i ömrüne kadar onunla hem-hâl olarak, ona hilâfet vermiş ve irtihâl-i Hz. İzzî’de onun câ-nişîni olmakla, ihvân(ın) teveccüh-i tâmmını kazanmış idi. Mahviyyet-perver bir mürşid-i âlî-güster idi. Ârif ve âşık bir zât idi.

Esnâ-yı zikirde, azîzini temsîl edecek kuvvet-i irfân ve rütbe-i aşk sâhibi olduklarını gördüm. İzzî Efendi gibi, esnâ-yı zikirde sikke ve destâr ve beyâz takke isti’mâl ederler ve sâir vakitlerde uzunca arâkiyye, serpûşlarıdır. Sinnen altmışı mütecâvizdirler. 7 Rebîu’l-evvel 1343/(8 Ekim 1924) târîhine müsâdif Çarşamba günü altmış üç yaşında oldukları hâlde irtihâl eylediler. Üsküdar'da Selîmiye Câmii karşısında medfûndur.

Şeyhü'l-İslâm Turşucu-zâde Muhtâr Efendi merhûmun kabri yanında mahsûsan yapılmış olan demir şebekeli kabri vardır. Mezâr taşında şöyle muharrerdir:

“Ecille-i ricâl-i Kâdiriyye vü Üveysiyye’den es-Seyyid eş-Şeyh Osmân Nûreddîn-i Şems ve Muhammed İzzî Bedreddîn Efendiler hazarâtının halîfe-i bi’l-hakları es-Seyyid eş-Şeyh Muhammed Sa’dedîn-i Süheyl kuddise sırrûhû hazretlerinin merkad-i âlîleridir. Velâdetleri: 15 Şa'bân 1280/(27 Ocak 1864), yevm-i Cuma. İrtihâlleri: 7 Rebîu’l-âhir 1343/(6 Kasım 1924) yevm-i Çarşamba.”

Beş sene mesned-nişîn-i reşâdet oldular.

Şeyh Muhammed Sa'deddîn Süheylî Efendi merhûmun fakîre yazdıkları tezkiredir:

“Muhibb-i evliyâu’llâh Hüseyin Efendi hazretlerine,

Evliyâu’llâh-ı kirâm hazerâtının (kaddesa’llâhu esrârahum), tercüme-i hâllerini hâvî olmak üzere, Sefîne-i Evliyâ nâmıyla cem' u te’lîf buyurulmakta olan eser-i âlîleri, âcizâne takdîr ve bu husûstaki sa’y ü himmetlerinin ind-i evliyâ-yı kirâmda meşkûr olması temennî kılınır.

Sefîne-i müşârünileyhâya hâk-i kademleri olduğumuz, şeyhimiz, mürşidi a’zam es-Seyyid Osmân Şems Efendi hazretleriyle, halîfe-i zî-şânları Muhammed İzzî Bedreddîn Efendi hazretlerinin dahi tercüme-i hâlleri ve menâkıb-ı celîlelerinden ba'zıları dahi derc olunmak ve bu bâbdaki tedkîkatımz gözden geçirilmek üzere Cemîl Efendi muhlisiniz vâsıtasıyla irsâl buyurulan müsvedde mütâlâa kılındıkda, tahkîkât-ı vâkıalarından ba'zısı, zan ve tahmîne müstenid olmakla, vâkıa mutâbık ve hakîkat-ı hâle muvâfık görülemedi.

Taraf-ı fakîrânemizde, müşârünileyhim hazarâtının tercüme-i hâlleri, hakîkat-ı hâle mutâbık olarak tahrîr olunmakta olduğundan, gönül ârzû eder ki, taraf-ı âlîlerinden cem’ olacak husûsât tarafımızdan derdest-i tahrîr olunan esere aynen muvâfık ola. Onun içün, eğer bir mikdâr teennî buyurulursa, tamâmen zât-ı âlîlerine irsâl ile, aynen Sefîne’ye derc edersiniz, inşâa’llâh. Bu bâbda ihmâl olunamayacağına emîn olunuz.

Nûr-ı aynım! Bir de gönül ârzû eder ki, bu vesîle-i hasene ile, zât-ı âlîleri gibi muhibb-i evliyâu’llâh bir âşık-ı sâdık ile teşerrüf ile bu husûsa dâir daha ziyâde görüşelim. Eğer buna da, mümkün olur da, tenezzül buyurulursa lutf edilmiş olur, efendim.

el-Fakîr Muhammed Sa’deddîn-i Süheylî

ŞEYH İSMÂÎL EFENDİ ve HÜSEYİN RÛHÎ EFENDİ

(Şeyh İsmâîl Efendi) Tokatlıdır. Erzurum’da, Hasan Basrî Mahallesi'nde kâin tekkesi vardır. Oranın şeyhi idi. 1315/(1897) veya 1317/(1899) târîhlerinde irtihâl etmiştir. Tekkenin bahçesinde medfûndur.

Ulemâdan ve urefâdan olup, orta boylu ve kır sakallı idi.

Şeyhi, Berzenciyye-i Kâdiriyye’den Şeyh Hüseyin Rûhî Efendi olup, İstanbul’da, Haseki’de kâin Baba Efendi Dergâhı’nda medfûndur. Mükellef bir kabri vardır.

Kitâbe-i seng-i mezârı:

“Târikat-ı aliyye-i Kâdiriyye ricâlinden ve sülâle-i tâhire-i Berzenciyye’den âşinâ-yı harem-sarây-ı irfân, veliyy-i mazhar-ı dakâyık-ı Furkân, celiyye-i Cenâb-ı Seyyid Ali hulefâsından, mahrem-i esrâr-ı Kur’ânî, vâkıf-ı rumûz-ı sübhânî, ârif-i bi’llâh, ekmel-i agâh Erzurumî es-Seyyid Hüseyin Rûhî Efendi’nin makâm-ı akdesleridir. 4 Cemâziye’l-âhir, sene 1288/(25 Hazîrân 1871).”

Şeyh İsmâîl Efendi, 1310/(1892) târîhinde İstanbul’a gelmiştir. Atîde tercüme-i hâli zikr olunacak olan Mustafa Şerîf Efendi merhûmun şeyhidir.

İsmâîl Efendi’nin Hakkı ve Eşref isminde iki mahdûmu olup, Eşref Efendi, pederinin makâmına geçmiştir.

Şeyh Behcet Efendi pederimizin ifâdelerine göre. Şerîf Efendi, bidâyeten, Hüseyin Rûhî Efendi’ye intisâb edip, onun irtihâlinde İsmâîl Efendi’ye teslîm olmuştur. Berzencîler’de, Nakşibendîlik dahi olup, Hüseyin Rûhî ve İsmâîl Efendiler'de Nakşibendîlik neş’esi de gâlib idi.

ŞEYH MUSTAFA ŞERÎF EFENDİ

/156/ Müteahhirîn-i hulefâ-yı Kâdiriyye’den olup silsile-i tarîkatı Hz. Gavs-ı A’zam efendimize ber-vech-i âtî muttasıldır:

Hz. Pîr Sultân Seyyid Abdülkâdir-i Geylânî (Kuddise sırruhû )

Şeyh Seyyid Abdülvahhâb Seyyid Muhammed-i Gavs (Kuddise sırruhumâ )

Şeyh Şâh Muhyiddîn Şeyh Hüseyin (Kuddise sırruhumâ)

Seyyid Sâlih Şeyh Bâkır (Kuddise sırruhumâ)

Şeyh Mûsâ Şeyh Muhammed (Kuddise sırruhumâ)

Şeyh Tâhir Şeyh Hüseyin (Kuddise sırruhumâ)

Şeyh Ahmed Şeyh Muhammed (Kuddise sırruhumâ)

Şeyh Yahyâ Şeyh Zâhid (Kuddise sırruhumâ)

Şeyh Bakâeddîn Şeyh Muhyiddîn (Kuddise sırruhumâ)

Şeyh Abdülvahhâb Şeyh Hâmid (Kuddise sırruhumâ)

Şeyh Hasan Şeyh Alî (Kuddise sırruhumâ)

Şeyh Ahmed-i Şerîf Şeyh İbrâhîm-i Hanîf (Kuddise sırruhumâ)

Şeyh Abdülkâdir-i Cevheri Şeyh İbrâhîm-i Abdülkerîm (Kuddise sırruhumâ)

Şeyh Mustafa Şerîf Efendi tahmînen 1258 sene-i hicriyyesinde (1842), İstanbul’da doğmuştur. Pederlerinin ismi Mahmûd, onun pederi Hâfız Seyyid Muhammed Efendi’dir. Muhtelif hıdemât-ı mâliyede ve Üçüncü Dâire-i Belediye Malmemûrluğunda ve 15 Mart 1325/(1909) târîhinde, Der-saâdet Tahrîr-i Vergi İdâresi Muhâsib Mümeyyizliğinde bulunmuş ve tekâüd olmuştur.

Kâdiriyye’den ilk şeyhi Hüseyin Rûhî, sonra İsmâîl Efendilerdir. Tarîkaten, İstanbul’da Sultân Ahmed Câmi'-i şerîfi mihrâbı tarafındaki dergâh-ı Kâdirî şeyhi Seyyid Hacı İbrâhîm Abdülkerîm Efendi’ye intisâb etmiştir. 1311 senesi Receb’inin yirmiyedinci gecesi (5 Şubat 1894) nâil-i hilâfet olmuştur.

Ahfiyâ-yı urefâdan idi. Aksaray’da hâneleri muhterik olunca, Kıztaşı’nda bir hânede ikâmet etmiş; burada, 1328 senesi Şa'bân’ının birinci günü (9 Ağustos 1910), tahmînen seksen yaşında irtihâl-i dâr-ı bakâ edip, Edirnekapısı hâricinde Çelebi merhûmun kabrinin arka tarafında defn olunmuştur.

Tetebbuât-ı ilmiyye ve tedkîkât-ı irfâniyyesi pek yüksektir. /157/ İhtifâ-yı hayâta meyilleri ziyâde olup, herkese açılmaz; sevdikleriyle, hüsn-i hâline emîn olduklarıyla hem-sohbet olurlar idi. Hz. Şeyhü’l-Ekber (kuddise sırruh'l-athar) efendimizin feyz-i ma’nevîlerine erişmiş ricâlu’llâh’dan olduğuna şübhe yoktur. Hz. Şeyh’in Emr-i Muhkem’ini tercüme ve tab’ ettirmişlerdi. Onu mütâlâa edenler, Mustafa Şerîf Efendi’nin kudret-i ilmiyye vü ma’neviyyesini takdîr ederler. Husûsiyle Hz. Abdülkâdir Efendi’mizin Gavsiyye’sini şerh eden Cebbâr-zâde Ârif Bey merhûmun eserine yazdıkları hâşiyeyi nazar-ı tedkîkten geçirenler, kendisinin uluvv-ı ka'b u kemâlâtına hakîkaten hayrân olurlar. Selîm Baba Risâlesi üzerine de makâlât-ı mühimme yazmışlardır.

Orta boylu, beyâz sakallı, melîhu’l-vech bir zât olup, sinleri iktizâsı, yürürlerken münhanî bir vaziyette bulunurlarmış. Tercüme-i hâllerine âit fazla ma’lûmat elde edilemediği cihetle bu kadarla bi’z-zarûr iktîfâ olundu. Müşârünileyh, her hâlde İdrîs-i Muhtefî neş’esinde, ârif, kâmil bir zât-ı velâyet-simât idi. (Kaddesa’llâhu sırrahû)

Şeyhine, “Mısrî Hacı İbrâhîm Efendi” derler; İstanbul’da Sokollu Mehmed Paşa Dergâhı’nda medfûndur.

KAYGUSUZ ŞEYH İBRÂHÎM EFENDİ

Bu zât-ı muhterem, tarîk-ı Kâdirî’de teşehhür etmiş, ârif-i bi’llâh bir mürşid-i hakâyık- agâhtır. Bolu’da zînet-sâz-ı âlem-i şuhûd olmuştur. Pederleri, “Akkavuk-zâde” denilmekle meşhûr Hasan Efendi b. İbrâhîm’dir.

İbrâhîm Efendi, berâ-yı ticâret İstanbul’a gelip, Ayasofya’da bir tâcirin yanında bulunarak bir taraftan da tahsîl-i ulûma çalışmıştır. Bir müddet sonra, tarîkat-ı aliyye-i Kâdiriyye’den münzevî Şeyh Ömer el-Vasfî’ye müncezib olup neş’e-i tarîkatla mütezevvık olarak, netîceten bu zâtın şeyhi Mustafa Fedâyî Efendi’den müstahlef olmuştur.

Mustafa Fedâyî Efendi, Cerrahpaşa civârında, Bayrampaşa Dergâh-ı şerîfi hazîresinde medfûndur. Tarîk-ı Halvetîden Ramazân Efendi hazretlerine müntehî silsile-i tarîkatları ber-vech-i atîdir:

Şeyh Filibecikli Ali Efendi, Şeyh Keşfî İbrâhîm Efendi, Şeyh Ahmed Efendi, /158/ Şeyh Rûmî Hüseyin Efendi, Şeyh Lofçalı Ali Efendi, Şeyh Debbağ Ali er-Rûmî, Şeyh Mestci-zâde İbrâhîm Efendi, Şeyh Mestçi Ali er-Rûmî, Şeyh Kutbu’l-muvahhidîn Ramazân Efendi (kaddesa’llâhu esrârahum) hazretleri.

Mustafa Fedâyî Efendi, esâsen tarîkat-ı aliyye-i Kâdiriyye'dendir. Şeyh İbrâhîm Efendi, Haremeyn-i Muhteremeyn'i ziyârete mazhar oldukları zamân, ehlu’llâhtan pek çok zevâta mülâkî olarak iktisâb-ı kemâl eylediler. Ba’dehû İstanbul’da, Sultân Ahmed’de Karslıoğlu Muhammed Ağa Hanı’nda bir hücrede ihtiyâr-ı ikâmet ü uzlet edip, halîfesi Şeyh Mustafa Şevki Efendi delâlet ve himmetiyle, 1275/(1859) senesinde, o civârda Toprak Sokağı’nda, el-yevm mevcûd bulunan dergâh-ı şerîfin inşâsına muvaffakiyyet elverip, buraya nakil ve irşâd-ı ibâd ile meşgûl oldular. On dört sene kadar burada bulunup 1289 senesi Zi'l-ka'de’sinin on ikinci Perşembe günü (12 Ocak 1873), âlem-i cemâle intikâl etmekle, vasiyetleri mûcibince Üsküdar’da; Karacaahmed’de merkad-i münîflerine defn olundular. Üzerlerine demirden şebeke yapılıp, el-yevm ziyâretgâh-ı enâmdır.

Mezâr taşından:

“Tarîkat-ı aliyye-i Kâdiriyye meşâyıh-ı izâmından, mürşid-i agâh, el-mücâhidü fî sebîli’llâh, hâdimü’l-fukarâi ve’l-mesâkîn, bende-i Âl-i Abâ, merhûm ve mağfur el-muhtâc ilâ rahmeti Rabbihi’l-Gafûr es-Seyyid el-Hâc eş-Şeyh Kaygusuz İbrâhîm Baba-yı Boluvî b. eş-Şeyh Ömer el-Vasfî Akkavuk-zâde. Rûh-ı şerîfleriçün rızâen li’llâhi’l-Fâtiha. 12 Zi’l-kâde 1289 (11 Ocak 1873) yevm-i Perşembe.”

Onbir halîfesi, birkaç bin muhibbân ve dervîşanı olup, hulefâsının en meşhûru, Şeyh Mustafa Şevki Efendi merhûmdur. Hadâiku’l-Envâr fî Kelâmi’l-Kibâr nâm eserinde, İbrâhîm Efendi’yi tafsîlen medh u senâ eylemiştir. (Kaddesa’llâhu sırrahu)

Şu medhiyye onundur:

Gevher-i sırr-ı velâyet

Menba’-ı bahr-ı emânet

Dürr-i deryâ-yı sadâkat

Azîzim Şeyh Kaygusuz

Semt-i Fîrûzağa’da

Dergâhıdır güşâde

Şevkî kâid-i seccâde

Azîzim Şeyh Kaygusuz

ŞEYH MUSTAFA ŞEVKÎ EFENDİ

/159/ 1248/(1832) târîhinde Üsküdar’da, Salacak’ta âlem-i dünyâya zînet vermiştir. Vâlideleri Âmine Hanım’dır. Eyüp karşısında, Karaağaç’ta tarîkat-ı Bektâşiyye ricâlindan Şeyh Hasîb Baba’nın kerîmesi olup, silsile-i nesebi, Cenâbı Pîr Seyyid Abdülkâdir-i Geylânî (Kuddise sırruhu'r-Rabbânî) efendimize müntehîdir.

Emr-i tahsîle devâm ile berâber, 1268/(1852) senesinde yirmi yaşında, Bâb-ı Seraskerî Kitâbeti’ne ta’yîn olunmuştur. Neş’e-i tarîkat yüz gösterince, Şehremini’nde meşâyıh-ı Kâdiriyye’den Şeyh Rummâl Dergâhı post-nişîni Edhem Efendi’ye intisâb eylediler. Ba’dehû 1262/(1846)‘de, Kaygusuz Şeyh İbrâhîm Efendi merhûmun dâhil-i dâire-i irfânı olup, 1268/(1852)’de müstahlef oldular.

Mustafa Şevki Efendi, Kumkapı Nişânca’sında mukîm olmakla, sabâhları, akşamları şeyhinin hizmetinde senelerce fedâkârâne bir sûrette bulunup, enfâs-ı kudsiyyesine mazhar oldu. Bunun hâsıl ettiği zevkiyâtı, Hadâiku’l-Envâr nâm eserlerinde, mürşid-i mükerremlerinin tercüme-i hâli bahsinde uzun uzadıya tafsîl buyurmaktadırlar. Bu eser, iki büyük cildden mürekkep olup, mühim bir te’lîf-i güzîndir ve gayr-i matbû'dur.

Rehber-i hakîkatlarının, âlem-i cemâle irtihâlinden sonra 1289/(1872) senesinde câ-nişînleri olarak, 1338/(1920) senesine kadar, tamâm elli sekiz sene Toprak Sokağı’ndaki dergâh-ı münîfte feyz-i reşâdetlerini neşr buyurdular. 1298/(1881) ve 1321/(1903) senelerinde iki def'a, Haremeyn-i Muhteremeyn’i ziyâretle kâm-yâb oldular.

Hâk-i râhına efendim yüzüm sürmek diler gönlüm

Ravza-i pâkini tekrâr gözüm görmek diler gönlüm

Bilürem yol meşekkati bu sinn ü sâlde pek güçdür güç

Ger huzûra varamazsa yolunda kalmak diler gönlüm

* * *

Gel gidelim Hazret-i Peygamber’e

Yüz sürelim ravza-i pür-envere

terânesiyle dem-sâz olup, ziyâret şerefini tekrâr elde ettiler. İki def'a Konya’ya, bir def'a Ankara’ya, Hz. Mevlâna’ya ve Bayram-ı Velî /160/ ve Hacı Bektâş-ı Velî ziyâretine âzim olup, ellisekiz sene devlete, dâire-i askeriyyede arz-ı hizmetten sonra, yirmi sene âlem-i tekâüdde, iktisâb-ı neş’e-i füyûzât ile meşgûl oldular. Vakitlerini mütâlâa ve te’lîf ile geçirdiler.

1338/(1920) senesinde bir cumartesi günü hastalanıp, salı gecesi cânını cânana tevdî ile, âlem-i dünyâdan güzer buyurdular. İrtihâllerinde doksanbir yaşında idi ve kendi irtihâllerine, daha evvelden, “Âh Şeyh Şevkî Baba” (آه شيخ شوقى بابا) târîhini hesâb buyurdular ki, 1338 senesini iş’âr eder.

Mahdûm-ı âlîleri ve câ-nişînleri Şeyh Hasan Rızâ Efendi’den tahkîk ettiğime göre, irtihâllerinden evvel levâzım-ı techîziyye vü tekfîniyyesini ihzâr ile berâber, cenâzelerinin bilâ-debdebe kaldırılmasını ve Karaağaç’ta kayınpederlerinin dergâhında, daha evvelce ihzâr ettikleri lahde defnini vasiyyet buyurmuşlar; hattâ tabutuna konulacak tâc ve destârını göstermişlerdir. Na’ş-ı şerîflerini, Şehremini’nde, İnâdiyye Dergâhı şeyhi, tarîk-ı Sa’dî’den Şeyh Âkif Efendi gasl edip, namâzları Yeni Câmi'-i şerîfte ba’de’l-edâ, vasiyetleri mûcibince hareket olunmuştur. İrtihâllerinden birkaç sene evvel, hastalıklarından telâş eden efrâd-ı âilesine, doksanbir yaşına kadar izn-i Hak'la muammer olacaklarını söylemek sûretiyle kerâmet izhâr buyurmuşlardır. Fi’l-hakîka, dedikleri gibi oldu.

Orta boylu, buğday benizli, nahîf, beyâz sakallı, nûrâniyyü’l-vech bir zât-ı âlî-kadr idi. İt’âmı, ikrâmı, mübâhase-i tarîkatı sever; âdâb-ı şerîat ile müeddeb olup, güzel kemerler işler, arâkiyyelere, “gül” ta’bîr olunan alâmet-i tarîkat i'mâl ile zevk-yâb olurlar idi.

Dergâh-ı şerîflerinde, oniki tarîkatın tâclarının küçük modelini bi’z-zât tertîb ve i’mâl ile gösterdikleri zerâfet-i san’at,’ el-yevm herkesin mazhar-ı takdîri olmaktadır.

/161/ Âsâr-ı Aliyyeleri:

1. Hadâiku’l-Envâr fî Kelâmi’l-Kibâr. İki büyük cilttir.

2. Müretteb Dîvân.

3. Minhâcü’l-Meveddet. Ehl-i Beyt’e dâir.

4. Selâmü’l-İcâze.

5. Risâle-i Hasâis-nâme.

6. Risâle-i Kesb ve Tevekkül.

7. Risâle-i Muhtasar.

8. Risâle-i Yâdigâr-ı İhvân.

9. Beyyinâtü’z-Zikr.

10. Şerh-i Nutk-ı Hazret-i Mısrî.

11. Selâm-nâme-i Makbûli’l-Hazarâtı’l-Kudsiyye.

12. Dürretü’l-Evsâf.

13. Ba'zı Ma'lûmât-ı Lâzime.

Manzûmât-ı aliyyelerinden:

Varlık hicâbını atdım

Nehr iken deryâya akdım

Ol deryânın ka’rına daldım

Cân gözüm açdım bakdım

* * *

Keremler eyle sultânım bu mahzûn gönlümü şâd it

Lutuflar eyle hünkârım dil-i vîrânım âbâd it

Amân ey Mefhar-ı âlem bu mücrim Şevkı-i zârı

Sezâ-vâr-ı hidâyet kıl tarîk-ı Hakk’a irşâd it

* * *

Şem'-i aşka cân virir bu gönlümün vîrânesi

Bilmezem gül-zâr-ı aşkın bülbül-i şeydânesi

Tâir-i kudsü gibi dil her zamân uçmak diler

Semt-i lâhûtîyi ârzûlar hoşdur lânesi*

Hâb-ı gafletden uyan aç gözünü gel Şevkiyâ

Ol zamân zâhir görünür dostun âşiyânesi*

* * *

Senin şem'-i cemâlindir dil-i sûzânıma bâis

Gidüp bu beyt-i uşşâka şehâ cevlânıma bâis

Senin fikr-i hayâlinle bu aklım târ u mâr oldu

Bilürem derd-i hicrindir yine dermânıma bâis

Senin bûy-ı latîfinden cihânı eyleyen ta’tîr

O bûyun neş’esi oldu benim irfânıma bâis

Senin envâr-ı hüsnündür görünen vech-i âdemde

O nûrun şu’lesi oldu meh-i tâbânıma bâis

Senin şevk-i cemâlinle bu miskîn Şevkî-i kemter

Döner meydân-ı aşk içre budur devrânıma bâis

* * *

/162/ Sende isti’dâd olursa gösterir dîdârı Şeyh

Gül-şen-i vasla irersen buldurur esmârı Şeyh

Bir tecellî-hânedir bil işbu âlem sû-be-sû

Alleme’l-Esmâ’yı ta’lîm eylemek efkâr-ı Şeyh

* * *

Bu gün meydân-ı aşk içre beni gûyâ iden kimdir

Bu gül-zâr-ı muhabbetde dilim şeydâ iden kimdir

* * *

İlm-i hikmet bizdedir biz ârifân-ı Haydar’ız

Derd-i firkat bizdedir biz âşıkân-ı Haydar’ız

* * *

Bülbül-i gül-zâr-ı aşkız lâ-mekândır lânemiz

Lülü-i asdâf-ı sıdkız bî-bahâdır dânemiz

* * *

Bahr-ı aşk dürdânesiyim bî-bahâdır rif’atim

Kenz-i Hak vîrânesiyim innemâdır tînetim

Gül-şen-i dehrin safâsı bî bakâdır şübhesiz

Ol sebebden terk-i tecrîd-i fenâdır himmetim

Pertev-i nûr-ı Muhammed öyle aks itdi dile

Koymadı dilde kedûret rûşenâdır tal’atım

“Küntü kenz” esrârına mahrem olan ey Şevkıyâ

Bildiğim hubb-i Hudâ vü Mustafâ’dır sîretim

Hakk-ı âlîlerindeki sünûhâtımdan:

Mustafâ Şevkî Efendi ârif-i Kur’ân idi

Mürşid-i kâmil yegâne rehber-i devrân idi

Gül-sitân-ı Kâdirî’yi kendine melce’idüp

Bülbül-âsâ neş’e-yâb olmuş karîn-i cân idi

Kaygusuz şeyh-i mükerrem Hazret-i İbrâhim’in

Mazhar-ı feyzi olan bir şeyh-i âlî-şân idi

Dâimâ ezkârı hak a’mâli hak efkârı hak

Mesleği hak mezhebi hak sâhib-i irfân idi

Neşr-i âsâr-ı füyûzât eyleyüp hayli zamân

Vâkıf-ı esrâr-ı tevhîd tâlibe burhân idi

Müstefîz-i nûr-ı irfânı olanlar bahtiyâr

Halka-i tevhîdde bir seyyâre-i rahşân idi

Her gören meftûn olurdu vech-i pür-envârını

Zât-ı âlîsi hakîkat hürmete şâyân idi

Sırr-ı “mûtû”dan nişân dirdi bütün ehl-i dile

Vech-i bâkî neş’esinden mest-i ser-gerdân idi

Kendi tanzîm eylemiş târîh-i rihlet-dârını

Âh Şeyh Şevki Baba târîhi i’lân idi

Kemteri Vassâf’ı nazmen arz-ı hissiyyât ider

Mustafâ Şevki Efendi vâsıl-ı cânan idi

(آه شيخ شوقى بابا)

(Kaddesa’llâhu sırrahû)

SULTÂNÜ’L-ÂŞIKÎN İBNÜ’L-FÂRIZ HAZRETLERİ

/163/ Fâtih’te bir zamânlar halaka-bend-i tedrîs olduğum, hâce-i irfânım Muhammed Es’ad el-Mevlevî hazretleri, İbnü’l-Fârız’ın âşıklarından idi. Mısır’a mahsûsan ziyâretlerine gitmişlerdi. Bir mektûbunda der ki:

“Urefâ-yı uşşâkın ‘şeyh-i sühen-dânı” ve

روحي لك يا زائر في الليل فدا،

إن كان فراقنا مع الصبح أبدا،

يا مونس وحشتي إذ الليل هدى.

لا أسفر بعد ذلك صبح أبدا.[11]

rubâîsinin kâil-i hâssası Ömer b. el-Fârız Hazretlerinin türbe-i şerîfelerine rû-mâl oldum. Bir sükûn ve vakâr içinde günûde idi. Burada dûçâr-ı vecd oldum.”

Bu ifâde kalbimde pek derin izler bırakmış idi. Binâenaleyh, tercüme-i hâllerini yazmak derdine düştüm.

Ebû Hafs eş-Şeyh Ömer Şerefüddîn b. el-Fârız Ali, ekâbîr-i urefâdandır. Pederi Hamalıdır. İbn-i Fârız Mısırlıdır.

Velâdeti: Zi’l-kade, sene 576/(1181), Salı. /Bir rivâyette: Sene 556/(1161)

Vefâtı: 2 Cemâziye’l-evvel, sene 632/(24 Ocak 1235), Salı.

Müddet-i ömürleri: 56 sene veya 76 sene.

Künyesi Ebû Hafs, adı Ömer, kabîlesi Benî Sa’d, Hamaviyyü’l-asl, Mısriyyül’l-mevliddir. Babası, ulemâ-yı Mısır’ın ekâbirinden idi. Nefehâtü'l-Üns’de, 615. sahîfede, mufassalan mezkûr olduğu üzere, İbn-i Fârız, bidâyet-i hâlinde, Mısır’da vâdîlerde, dağlarda gezermiş. Arasıra babasını, gelir, görürmüş. Babasının irtihâlinde seyâhati ve sülûk-ı tarîk-ı hakîkati ihtiyâr eyledi. Feth olmamasına pek me’yûs idi.

(İbn-i Fâriz) bir medreseye girdi. Medrese kapısında bir ihtiyâr vardı. Adına, “Pîr Bakkâl” derlerdi. Bir gün, abdest alırken, İbn-i Fârız onu tamâşâ etti. Tertîb-i mahsûsuyla abdest almıyordu. Böyle, makarr-ı ulemâ olan bir yerde bulunduğu hâlde, vech-i meşrûıyla abdest alamamasına hayrette iken, o Pîr Bakkâl, keşf-i hakîkatla, “Ey Ömer! Sana Mısır’da fetih yoktur. Fetih, Hicâz’dadır. Oraya gitmelisin.” dedi. Anladı ki, o zât, veliyyu’llâh’dır. Hemen yanına gitti ve diz çöküp oturdu. Gayr-i müretteb abdestten murâdı tesettür olduğunu anladı ve dedi ki: “Efendim! Ben nerede, Mekke nerede? Mevsim hac değil, arkadaş yok, dünyâlık ister. Nasıl gidebilirim?”

Pîr Bakkâl, eliyle Mekke’yi gösterdi. Mekke derhâl zâhir oldu. İbn-i Fârız, emre itâatle, Mekke’ye teveccüh etti. Mekke, nazarından asla gâib olmadı. Fethi vukûa geldi. Bir yırtıcı cânavar, me’mûren, /164/ İbn-i Fârız’ın hizmetinde bulundu. Buna biner, yola revân olur. Beş vakit namâzı Harem-i Şerîf'te kılar, yine yola revân olurdu. Henüz, zâhirde Mekke’ye vâsıl olmamış idi. Fakat, hâlen beş vakti orada idrâk ederdi. O hayvân, İbn-i Fârız’ın yanına geldikte, (يا سيدى اركب.)[12] dermiş.

Medîne’ye teveccühünde halk o derece istikbâline mütehâlik olmuş ki, ta’rîfe sığmaz. Duâ ve bereket temennî ederlermiş. Mûsâfaha ederlermiş. Râyiha-i tayyibesinden hisse-dâr olurlarmış. Ekâbir ü rüesâ, teberrüken ziyâret ederlermiş. Bir pâdişâha edilecek ta'zîm ve tekrîm ne olmak lâzım gelirse, o yolda ta’zîmâtta bulunurlarmış. Mekke-i Mükerreme’de ikâmeti esnâsında, kuşlar, gece gündüz, hânesini tavaf eder ve zikr ü tesbîhleri işitilirmiş.

Haremeyn’de on beş sene dem-güzâr olup, bir gün gâibden, (تعال يا عمر إلى القاهرة احضر وفاتي.)[13] diye bir sadâ geldi. Bu sadâ, Pîr Bakkâl’ın sadâsı olduğunu anladı. Selâm verdi; derhâl redd-i selâm vâki oldu. Hz. Şeyh’in bu emrine itâat etti ve emrini telakkî etti. “Şâyed gelemeden bir emr-i Hak vâki’ olursa, filân mevzi’deyim. Tabutumu hâzırla, muntazır ol, dağdan bir adam gelir, onunla namâzımı kıl. Ba’dehû, Hakk’ın emrine muntazır ol.” denildi.

İbn-i Fârız yetişti. Azîzi göçmüş idi. Emri vechile hareket eyledi. Fi'l-hakîka, dağdan bir zât, kuş sür’atiyle geldi. Ayakları yere basmadan yürür idi. Memleketin halkı, onun kemâlini idrâk etmediklerinden, o adamla eğlenirlerdi. Ensesine tokat vurur, gülerlerdi. O zât, “Ey Ömer! haydi namâzı kılalım.” dedi, kıldık. Yeşil ve azîmü’l-halka bir kuş geldi. Birçok sâir yeşil kuşlar onu ta'kîb etti. Cümlesi tesbîh ederek cenâzenin etrâfında uçuştular. Büyük kuş, tabutu yuttu. Kuşlar birbirine karışarak, hepsi semâya yükseldiler. İbn-i Fârız böyle naklediyor.

(İbn-i Fârız’ın) Dîvân’ı ve bâ-husûs Kasîde-i Tâiyye’si pek meşhûrdur. Kasîde-i Elfiyye ve Mîmiyye ve Râiyye’si üzerine çok şerhler yazılmıştır.

Kasîde-i Tâiyye’si 750 beyittir. Seyr ü sülûku ve ahvâl-i meşâyıhı ve zevkıyyât-ı hakîkatı müş’irdir. İbn-i Fârız nakl eder ki:

"Kasîde-i Tâiyye’yi yazdım ve ekser cezbe vü hâl istîlâsında sânih olurdu. Bir gün, Rasülu’llâh (salla’llâhu aleyhi ve sellem) efendimiz hazretlerini müşâhede devletine nâil oldum; (يا عمر ما سميت قصيدتك؟)[14] suâline,“Yâ Râsûla’llâh! Levâyıhu’l-Cinân” ma’rûzâtında bulundum. “Nazmü’s-Sülûk koy” buyurdular."

/165/ Bu kasîde-i latîfe, şiir nokta-i nazarından değil, hakîkat nokta-i nazarından pek mühimdir. Hz. Sadreddîn-i Konevî, Kur’ân gibi, her mecliste bir beyit okurlardı. Halîfesi Şemseddîn-i Eykî de derdi ki: “Sûfiyyûna, bunu ezberlemek farzdır.”

İşte bu emre ittibâen, uşşâk-ı cemâl, bunu ezbere alırlardı. Hâce-i irfânım, Es’ad Dede dahi ezberlemiş idi. Sûriye ve Mısır’da, uşşâk, cümleten, bunu hâfızalarında saklarlar.

Kasîde-i Tâiyye üzerine, şârih-i Mesnevî, İsmâîl Rusûhî-i Ankaravî Hazretlerinin bir şerh-i latîfi vardır. Bâyezîd’de, Kütübhâne-i Umûmî’de ve Fâtih’te Millet Kütübhânesi’nde mevcûddur. Türkçe’dir, gayr-i matbû'dur.

Dîvân-ı şerîfi matbû'dur, yüz sahîfe kadardır. Kasîde tarzında söylenmiştir.

Şeyh Saîd-i Fergânî’nin, Tâiyye üzerine, biri Arapça, dîgeri Fârisîce iki şerhi olduğu gibi; İmâm Yâfiî ve Şeyh Şihâbeddîn-i Sühreverdî ve Hz. Muhyiddîn-i Arabî, İbn-i Fârız’ı meddâhdır. Şeyh Reşîd b. Gâlib’in şerhi matbû'dur. Zevzenî ve Şeyh Hasan-ı Bûrînî tarafından yazılan şerhler, Koca Râgıb Paşa Kütübhânesi’nde, Edebiyyât faslında, 1129 ve 1130 numaralarda mukayyeddir.

Mevlânâ Abdurrahmân-ı Câmî’nin de bir şerhi olduğu gibi, Abdülganiyy-i Nablusî ve Abdürrezzâk-ı Kâşânî’nin de ve Şeyh Abdullâh Salâhî ile Nâzım Paşa’nın şerhleri de eyâdî-i i’tibârdadır. Nâzım Paşa’nın, Elfiyye ve Mîmiyye ve Râiyye şerhleri 1328/(1910)’de, İstanbul’da basılmıştır.

Es’ad Dede merhûmun, Tâiye’den elli üç beyiti üzerine gayr-i matbû' şerhi vardır.

Azîzinin irtihâliyle Mısır’da, Câmi'ü’l-Ezher’de, salât ü ibâdetle meşgûl olup, ekâbirin sohbetine asla iltifât etmez ve belki kendilerinden kaçar ve kimseden bir şey istemezdi. Ulûm-ı dîniyye ve hakîkat-ı tasavvufiyyede bir bahr-ı ummân idi. Ba'zı garâib ahvâl ve kerâmât ü makâmâtı meşhûrdur. Kemâlât-ı ma’neviyyeye dâir eş’ârı ve kasâidi gâyet fasîh ve belîğ olup, Mısır’da ve Sûriye’de ziyâde mu'teber ve meşhûrdur.

Şeyh Burhâneddîn İbrâhîm el-Ca’berî, Hz. Şeyh’in mazhar-ı kemâli olan a’zam-ı bahtiyârândandır. Nefehât’ta, Hz. Câmî yazıyor:

Ma’nevî bir himmetle, Mısır’a, Hz. İbnü’l-Fârız’a yetişti. Hazret, hâl-i ihtizârda imiş. Cenâb-ı Ömer buyurmuş ki: “Ya İbrâhîm, /166/ Cenâb-ı Râbiatü’l-Adeviyye ne güzel söylemiş :

وعزتك ما عبدك خوفا من نارك ولا رغبةً في جنتك بل كرامة لوجهك الكريم ومحبة فيك.[15]

Bunu söyledikten sonra gülmüşler, selâm verip vedâ etmişler; (يا عمر فما تروم؟)[16] diye sormuşlar;

أروم وقد طال المدى منك نظر

وكم من دماء دون مرماي طلت

Rûz u şeb kan ağlamakdan dayre oldu gözlerim

Demleridir rûşen it gel hânemi ey Nûr-ı çeşm

diye cevâb vermiş. “Yâ İbrâhîm, otur!” diye emr ile, gözlerini açıp, “Beşâret olsun sana ki, Hak teâlânın velîleri zümresindensin.” buyurdu. Hâlât-ı acîbe zâhir oldu, rengi tağayyür etti.

إن كان منزلتي في الحب عندكم

أمنية ظفرت روحي بها زمنا

فاقد رأيت فقد ضيعت أيامي

اليوم أحسبها أضغاث أحلامي[17]

buyurup irtihâl etti ve bana vereceğini verdi. İrtihâli şayi’ oldu. Evliyâu’llâh’dan cemâat-ı kesîre geldi. Böyle bir kalabalık görmedim. Muhakkak bildim ki, irtihâlinde maksûdunu verdiler, murâdını hâsıl ettiler. Hz. Rasûlu’llâh (salla’llâhu aleyhi ve sellem) efendimizin rûh-ı mukaddesleri hâzır oldu. Ervâh-ı enbiyâ vü evliyâ mevcûd idi. Rûh-ı mukaddes imâm oldu, namazını kıldılar. Ben her tâife ile namâzını kıldım. Kesret-i izdihâmdan defni gurûba kadar taahhur etti. Kimsede bir söz söylemeğe tâkat kalmamıştı. Defn olunan yer o, Pîr Bakkâl'ın cenâzesinin olduğu yer idi. (Kaddesa’llâhu sırrahû ve nefeana’llâhu bi-berekâtihî ve füyûzâtihi ve şefâatihi ve himmetihî ve keremihî. Âmin.)

Hz. Gavs-ı A’zam Abdülkâdir-i Geylânî ma’nen zuhûr ile[18], İbrâhîm el-Ca’berî’ye görünüp,

أنا بلبل الأفراح أملأ دوحها

طربا وفي العليا باز الأشهب

Bir bülbül-i mesrûrum nağmemle dolu gül-zâr

Pervâz urur üstünde sayd içün şâhin*

buyurdu.

Düşünmeli ki, ne saltanatlı, ne büyük bir zât idi. Rûh-ı İbni’l-Fârız’a, el-Fâtiha.

İbn-i Fârız kuluna bizleri bahş it yâ Rab

Levha-ı kalbimize aşkını nakş it yâ Rab

Medhiyye-i âcizânem:

Kıl şefâat bana yâ Hazret-i Îbni’l-Fârız

Kıl inâyet bana yâ Hazret-i İbni’l-Fârız

Okurum menkabeni âşık-ı aşkın oldum

Kıl zuhûrat bana yâ Hazret-i Îbni’l-Fârız

Ne büyüksün ne kadar sâhib-i pür-şân ü şeref

Kıl sahâbet bana yâ Hazret-i İbn’l-Fârız

Aşk-ı cânan ile sırr-ı defter-i uşşâk olduk

Kıl velâyet bana yâ Hazret-i İbni’l-Fârız

Bütün erbâb-ı velâyet sana hayrân oldu

Kıl selâmet bana yâ Hazret-i İbni’l-Fârız

Aşk-ı Hak aşkına redd itme kapından nûrum

Kıl himâyet bana yâ Hazret-i Îbni’l-Fârız

Aczime bakmayarak aşk ile Vassâf oldum

Kıl beşâret bana yâ Hazret-i İbn’l-Fârız

Medhiyye-i şâh-ı velâyet (Radıya'llâhu anh):

Ser-halka-i cem’iyyet-i ebrâr Ali'dir

Derd ehline dermân-ı vefâ-dâr Ali'dir

Sultân-ı selâtîn-i kerem-kâr Ali'dir

İklîm-i velâyetde cihân-dâr Ali'dir

Dervâze-i gencîne-i esrâr Ali'dir