Print Friendly and PDF

Ehl-i Hak...Kürt Batiniliği

Bunlarada Bakarsınız

 


Çoğunlukla İran’da yaygın olan, heterodoks bir Şiî inanışı

Ehl-i Hak, Yâresânizm veya Kaka'ilik (Kürtçe: یارسانYarsan[1][2], Farsça: اهل حق; "Ahli haq";"Gerçeğin insanları"), 14. yüzyılın sonlarında İran'ın batısında Sultan Sahak tarafından kurulan senkretik bir dini öğretidir.[3] Toplam Ehl-i Hak nüfusunun 2 milyon ila 3 milyon arası olduğu tahmin edilmektedir.[4] Esas olarak batı İran ve doğu Irak'ta bulunurlar ve çoğunlukla etnik Goran Kürtleridirler[5], ancak daha küçük gruplar halinde TürkFarsLurAzerbaycan Türkü ve Arap inananları da bununur.[6] Irak'taki bazı Yarsanilere Kaka'i denir. Yarsaniler, bazen aşağılayıcı bir şekilde "Aliilahiler" veya "Aliyyullahiler" olarak da adlandırılabilirler.[7] Birçok Yarsaninin, İran'daki İslami yönetimin baskısı nedeniyle dinlerini sakladığı tahmin edilir ve bu yüzden nüfuslarının kesin istatistikleri bulunmamaktadır.[8]

Ehl-i Hak, çoğunlukla Goranice yazılmış ayrı bir liturjiye sahiptir. Bununla birlikte, çok az sayıdaki Yaresani Goranice'yi (Zaza-Gorani şubesine ait bir Kuzeybatı İran dili) konuşabilir çünkü ana dilleri, genellikle Kürt dillerinin diğer iki koluna ait Güney Kürtçe ve Soranice'dir.[9][10] Kutsal kitapları, Sultan Sahak'ın öğretileri temel alınarak 15. yüzyılda kaleme alınan Kelâm-ı Serencâm'dır.

Yarsaniler, güneş ve ateşin kutsal varlıklar olduğuna inanır ve eşitlik, saflık, doğruluk ve birlik ilkelerini takip ederler, bu da bazı araştırmacıların bu dinde Mitraik kökenleri olduğunu düşünmesine sebep olmuştur.[8]

Yarsanizm, doktrini ve ritüelleri büyük ölçüde gizli olduğu için tarihi kitaplarda çok az yer almaktadır. Yarsanizm'in takipçileri ritüellerini ve törenlerini gizlice yerine getiriyormişlerdir, ancak bu Yarsanilerin birçoğunun yüzyıllar boyunca İslami veya diğer yönetimler tarafından hedef gösterilmelerini engellememiştir. Bu öğretinin takipçileri, İran'daki İslam Devrimi'nden sonra Yarsani toplumu üzerindeki baskının arttığını ve 30 yıldan fazla bir süredir yoksun bırakıldığını ve ayrımcılığa uğradığını iddia etmektedir.[11]

Ehl-i Hak erkeklerinin alametlerinden biri de bıyıktır, çünkü Ehl-i Hak'ın kutsal kitabı Kelâm-ı Serencâm, dini ayinlere katılmak için her erkeğin bir bıyığı olması gerektiğini söyler.

Tarihi

Yâresânîlik tarîkatının tanınmış mensupları

Ali'den beri var olan ve Kürt Gorani geleneğine göre kurulan Ehl-i Hakk Tarîkatı'nın On Dokuzuncu yüzyıl başlarında liderliğini üstlenen kişi "Hacı Ni'metullâh" idi. Daha sonra ise onun oğlu olan ve 1966 yılında kitapları Osmanlı Türkçesi'ne çevrilen ve Kürt dinî musikisine kazandırdığı pek çok besteleriyle meşhur olan "Nur Ali Şâh Elâhî" (Doğumu: 1895 - Ölümü: 1974) başa geçti. İran'da Humeyni devriminden sonra Ni'metullâh'ın torunlarından biri olan "Muhammad Mokrî" (Doğumu: 1921 - Ölümü: 2007) Humeyni tarafından Sovyetler Birliği Büyükelçiliği görevine atandı. Seyyid Ahmed el-Berzencî "Ehl-i Hakk Tarîkatı" mensubu idi. Bugün MusulErbil ve İran'da Ehl-i Hakk'ın çok güçlü temsilcileri vardır. Elitist bir tarîkat olan Ehl-i Hakk'ın üyeleri havassa dayanır, yani seçkin şahsiyetlerden oluşmaktadır. Kız çocuklarına dinî bilgilerin yanı sıra gündelik hayatta ayakta durabilmeleri için gerekli olan pozitif bilimleri de öğretme husununa özen göstermeleriyle tanınmaktadır. Örneğin, Ni'metullâh'ın kızı Melekcan Nemâti tanınmıştır. İran'da ortadoğu bölgesinde etkinliği olan bu tarîkatın temelleri İslâm-Bâtınîliği üzerine inşa edilmiştir.

Kaynakça

1.    ^ Hamzeh'ee, M. Reza Fariborz (1995). Krisztina Kehl-Bodrogi (Ed.). Syncretistic Religious Communities in the Near East. Leiden: Brill. ss. 101-117. ISBN 90-04-10861-0.

2.    ^ P. G. Kreyenbroek (1992). Review of The Yaresan: A Sociological, Historical and Religio-Historical Study of a Kurdish Community, by M. Reza Hamzeh'ee, 1990, 3-922968-83-XBulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol.55, No.3, pp.565–566.

3.    ^ Elahi, Bahram (1987). The path of perfection, the spiritual teachings of Master Nur Ali Elahi0-7126-0200-3.

4.    ^ "In Pictures: Inside Iran's Secretive Yarsan Faith"BBC. 13 Kasım 2019. 13 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2019.

5.    ^ Edmonds, Cecil. Kurds, Turks, and Arabs: politics, travel, and research in north-eastern Iraq, 1919–1925. Oxford University Press, 1957.

6.    ^ "Ahl-e Haqq – Principle Beliefs and Convictions". 22 Nisan 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2015.

7.    ^ "EHL-i HAK - TDV İslâm Ansiklopedisi". islamansiklopedisi.org.tr (İngilizce). 10 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2020.

8.    ^ a b "نگاهی به آئین یارسان یا اهل حق". 29 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.

9.    ^ Edmonds (1957: 195)

10. ^ Moosa (1988: 168)

11. ^ "discrimination over yarsan". 9 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.

12. ^ Elahi, Nur Ali. Burhan al-Haqq, (1963 first edition), Library of Congress call number BP195.A4 I42 1963 - card number:75-284686. Excerpt from pg 42 in original Persian: نسبش بحضرت امام موسی کاظم(ع) میرسد، محل تولدش قریۀ (برزنجه) ناحیۀ (شاره زور) بخش (حلبجه) شهرستان (سلیمانیه) استان (کرکوک) کشور فعلی عراق است.

13. ^ a b Gzt (7 Kasım 2020). "Bir Yezdâni inancı: Yaresan Tarikatı". Gzt. Erişim tarihi: 27 Ocak 2021.

14. ^ "Hewraman; Pir Şaliyar Merasimi – PostSeyyah". Erişim tarihi: 27 Ocak 2021.

15. ^ a b c d Bernheimer, Teresa (7 Haziran 2016). "Religion in KurdIraq and Iran". Ali'nin Ailesi - Ehl-î Beyt ve İlk Alevîler. Giriş ve Tanımlar Bölümünde (Türkçe, Arapça, Almanca, ve İngilizce). Tekin Yayınevi, 2015. ss. 11-15. ISBN 9789944611671. Tarih değerini gözden geçirin: |year= / |date= mismatch (yardım);

16. ^ Hazana, Şahname-i Hâkîkat ve Burhan.

Başvuru kitapları

·        Engin, Ismail & Franz, Erhard (2000). Aleviler / Alewiten. Cilt 1 Band: Kimlik ve Tarih / Identität und Geschichte. Hamburg: Deutsches Orient Institut (Mitteilungen Band 59/2000). ISBN 3-89173-059-4

·        Engin, Ismail & Franz, Erhard (2001). Aleviler / Alewiten. Cilt 2 Band: İnanç ve Gelenekler / Glaube und Traditionen. Hamburg: Deutsches Orient Institut (Mitteilungen Band 60/2001). ISBN 3-89173-061-6

·        Engin, Ismail & Franz, Erhard (2001). Aleviler / Alewiten. Cilt 3 Band: Siyaset ve Örgütler / Politik und Organisationen. Hamburg: Deutsches Orient Institut (Mitteilungen Band 61/2001). ISBN 3-89173-062-4

·        Kehl-Bodrogi, Krisztina (1992). Die Kizilbas/Aleviten. Untersuchungen uber eine esoterische Glaubensgemeinschaft in Anatolien. Die Welt des Islams,(New Series), Vol. 32, No. 1.

·        Kitsikis, Dimitri (1999). Multiculturalism in the Ottoman Empire : The Alevi Religious and Cultural Community, in P. Savard & B. Vigezzi eds. Multiculturalism and the History of International Relations Milano: Edizioni Unicopli.

·        Kjeilen, Tore (undated). "Alevism 4 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.," in the (online) Encyclopedia of the Orient.

·        Shankland, David (2003). The Alevis in Turkey: The Emergence of a Secular Islamic Tradition. Curzon Press.

·        White, Paul J., & Joost Jongerden (eds.) (2003). Turkey’s Alevi Enigma: A Comprehensive Overview. Leiden: Brill.

·        Zeidan, David (1999) "The Alevi of Anatolia." Middle East Review of International Affairs 3/4.

Kızılbaş Türkmenler

·        Bumke, Peter (1979). "Kizilbaş-Aleviten in Tunceli (Türkei). Marginalität und Häresie." Anthropos 74, 530-548.

·        Gezik, Erdal (2000), Etnik Politik Dinsel Sorunlar Bağlamında Alevî Türkler, Ankara.

·        Izady, Mehrdad R. (1992), The Turks : a concise handbook, Washington & London: Taylor & Francis, ss. 170 passim, ISBN 0-8448-1727-9.

·        Van Bruinessen, Martin, (1996). [Turkish Alevî revival in Turkey.] Middle East Report, No. 200, pp. 7–10. (NB: The on-line version is expanded from its original publication.)

·        – , (1997). "Aslını inkâr eden haramzadedir! The Debate on the Turkish Ethnic Identity of the Turkish Alevis." In K. Kehl-Bodrogi, B. Kellner-Heinkele, & A. Otter-Beaujean (eds), Syncretistic Religious Communities in the Near East(Leiden: Brill).

·        White, Paul J. (2003), “The Debate on the Identity of ‘Alevî Turks’.” In: Paul J. White/Joost Jongerden (eds.) Turkey’s Alevî Enigma: A Comprehensive Overview. Leiden: Brill, pp. 17–32.Alevi Tarikat konularında

·        Halm, H. (1982). Die Islamische Lehre: Die Schia und die Alawiten. Zurich.

·        Krisztina Kehl-Bodrogi, Krisztina, & Barbara Kellner-Heinkele, Anke Otter-Beaujean, eds. (1997) Syncretistic Religious Communities in the Near East.Leiden: Brill, pp. 11-18.

·        Moosa, Matti (1988). Twelver Shiites: The islamic scoolars Syracuse University Press.

·        Van Bruinessen, Martin (2005). "Religious practices in the Turco-Iranian world: continuity and change." French translation published as: "Les pratiques religieuses dans le monde turco-iranien: changements et continuités", Cahiers d'Études sur la Méditerranée Orientale et le Monde Turco-Iranien, no. 39-40, 101-121.

htthttps://tr.wikipedia.org/wiki/Ehl-i_Hak

Not: Bazen Büyük Dosyaları tarayıcı açmayabilir...İndirerek okumaya Çalışınız.

Benzer Yazılar

Yorumlar