İsmail Hakkı Altuntaş

Zübeyr b. Avvâm'a vermiştir.^{^[218]}

Zübeyr b. Avvâm'ın Müslüman olması Hz. Ebû Bekir’in vesilesiyle olmuştur. Hz. Ebû Bekir halk arasında korunan, kendisine ilişilmeyen ve sevilen biriydi. O, Müslüman olduktan sonra Kureyş arasındaki mevkiinden faydalanarak, güvendiği ve kendisiyle başbaşa kalıp sohbet ettiği bazı kimseleri İslâm'a davet etmeye başladı.^{^[214]} İbn-i Kesir, Hz. Osman, Abdurrahman b. Avf, Sa'd b. Ebi Vakkas, Talha b. Ubeydullah ile Zübeyr b. Avvâm İslam'ı kabul ettikten sonra Hz. Ebû Bekir’in, onları Hz. Peygamber’e (salla’llâhü aleyhi ve sellem) götürdüğünü ve onların da Hz. Peygamber’in (salla’llâhü aleyhi ve sellem) huzurunda İslamiyet’i kabul edip namaz kıldıklarını rivayet etmiştir.^{^[215]}

Zübeyr b. Avvâm, ticaretle uğraştığından daha çok Mekke dışında olurdu. Böyle bir zamanda, gittiği bir Şam seyahatinden Mekke’ye dönerken o esnada Medine’ye hicret eden Hz. Peygamber (salla’llâhü aleyhi ve sellem) ve Hz. Ebû Bekir ile Medine'ye yakın bir yerde karşılaşmış, sonra yolculukları için her ikisine beyaz renkli elbiseler hediye etmiş ve Mekke'ye dönüp işlerini bitirdikten sonra o da Medine’ye hareket etmiştir.^{^[216]}

Bu iki sahabe, Uhud Savaşı’ndan sonra Kureyşli müşriklerin, Medine’ye zarar vermemesi için yetmiş kişilik bir birliğin başında müşrik ordusunu takip etmiştir.^{^[217]}

Tebük Savaşı esnasında Hz. Ebû Bekir ile Zübeyr b. Avvâm birlikte önemli bir görev yerine getirmişlerdir. Hz. Peygamber, Tebük'e doğru hareket edildiğinde, bayraklar ve sancaklar bağlatmış; en büyük sancağı Hz. Ebû Bekir’e, en büyük bayrağı ise Hz.

Uhud Savaşı’nda Müslümanlar yenilgiye uğradıklarında, ashâbından bir topluluk Hz. Peygamber'e ölüm üzerine biat etmiştir. Hz. Ebû Bekir ile Hz. Talha da o topluluğun içindeydiler.^{^[234]}

Talha b. Ubeydullah, Müslüman olma hadisesini şöyle anlatıyor: ''Busrâ çarşısında bulunuyordum. Baktım ki bir rahip ibadet ettiği yerde şöyle diyordu: "Bu mevsimin ehline sorun bakalım, içlerinde Harem ehlinden kimse var mıdır?" Ben, "Evet ben varım!" dedim. Rahip bana, "Ahmed zuhur etti mi?" diye sordu. Ben de, "Ahmed kimdir?' diye sorunca. O, "Abdullah b. Abdülmuttalib'in oğludur! Bu ay, onun zuhur edeceği aydır ve Resûllerin sonuncusudur. Haremden çıkacak, hurmalık Hare ve Seb- bah'a hicret edecektir. Sakın onu kaçırmayasın (...)" diye cevap verdi. Bu sözlerden çok etkilendim ve derhal yola çıktım, süratle yürüyerek Mekke'ye vardım ve, "Buralarda yeni bir olay var mı?" diye sordum. İnsanlar, "Evet, Muhammedü'l-Emin Peygamber olduğunu ileri sürdü, İbn Ebi Kuhâfe derhal ona uydu." dediler. Ben de beklemeden Ebû Bekir'e vardım, o, beni alıp Rasulullah'a götürdü ve derhal Müslüman oldum. Rasulullah'a Rahib'in dediklerini aktardım(...)" ^{^[219]}

Başka İbn Hacer'de geçen bir rivayette bu mesele daha detaylı olarak şöyle geçmektedir:

Talha b. Ubeydullah der ki: “Ben Busra panayırına katılmıştım. Bir rahibin, manas-tırında, "Bu panayıra gelenlerden sorunuz. Acaba Harem ehlinden olan kimse var mı?" dediğini duydum. Bunun üzerine "Evet, ben varım" dedim. Rahip, "Acaba şu anda Ahmed sizin aranıza geldi mi?" diye sordu. Ben, "Ahmed de kimdir?" dedim. Rahip, "Abdullah'ın oğlu, Abdülmüttalib'in torunudur. Çıkacağı ay bu aydır ve peygamberlerin sonuncu-sudur. Harem'de doğacak, hurmalık, siyah taşlı ve çorak arazili bir memlekete hicret edecektir. Hemen ona tabi olun" dedi. Rahib'in bu sözleri kalbimde yer etti. Süratle Mekke'ye vardım ve herhangi bir hadisenin olup olmadığını sordum. Bana, "Evet, el-Emin Muhammed b. Abdullah peygamber olduğunu söylüyor ve ibn-i Ebi Kuhafe de ona tabi olmuştur" dediler. Oradan ayrılarak Ebû Bekir'in yanına gittim. O'na, "sen şu kişiye tabi oldun mu?" dedim. Ebû Bekir, "Evet, oldum" dedikten sonra, bana, "Onun yanına git ve ona tabi ol. Çünkü o, hakka davet ediyor." dedi. Ebû Bekir'e rahibin sözlerini söyledikten sonra. Ebû Bekir'le yola çıkarak Peygamber'in huzuruna vardık ve ben Müslüman oldum. Rasûlullah'a (salla’llâhü aleyhi ve sellem) rahibin sözlerini aktardım. Hz. Peygamber sevindi. Ebû Bekir ve ben Müslüman olduğumuzda, kendisine 'Kureyş'in arslanı' denilen Nevfel b. Huveylid bizi bir iple bağladı. Ben-i Teym buna engel olamadı.” ^{^[220]}

Hz. Ebû Bekir ile Talha b. Ubeydullah, Ben-i Teym kabilesindedirler. Nevfel b. Huveylid, ikisini bir ipe bağlayıp insanlara göstermek suretiyle işkence yapıyordu.^{^[221]}Talha b. Ubeydullah'ın kardeşi olan Osman b. Ubeydullah da onları namazlarından vazgeçirmek, dinlerinden döndürmek için ikisine şiddet uyguluyordu.^{^[222]} Müslüman olduğu günlerde Hz. Ebû Bekir ile aynı ipe bağlanarak işkence gördüğünden her ikisi “Karîneyn” ^{^[223]} diye anılmıştır. ^{^[224]}

Rasûlullah (salla’llâhü aleyhi ve sellem), ile Hz. Ebû Bekir’in birlikte hicret ederken, o sırada kervanla Şam'dan gelmekte olan Talha b. Ubeydullah’a rastladıkları aktarılmaktadır. O, Rasûlullah (salla’llâhü aleyhi ve sellem) ve Hz. Ebû Bekir'i Şam elbiselerinden giydirip onlara Medine'deki Müslümanların haberini verdi. Bunun üzerine Rasûlullah (salla’llâhü aleyhi ve sellem) beklemeksizin yola çıktı. Talha b. Ubeydullah da Mekke'ye gitti. Ta ki ihtiyaçlarını giderip Hz. Ebû Bekir'in ailesiyle birlikte Mekke'den çıktı ve onlardan sonra Medine'ye vardı.^{^[225]}

Başka bir rivayette, yolda Hz. Peygamber ve Hz. Ebû Bekir ile karşılaşan saha- binin Zübeyr b. Avvâm olduğu zikredilmiştir.^{^[226]} Bu rivayetlerde, Zübeyr b. Avvâm'ın Mekke’ye gidip işlerini bitirdikten sonra Medine’ye gittiği nakledilirken Talha b. Ubeydullah’ın da aynı şekilde Hz. Peygaber’le karşılaştıktan sonra Mekkeye gitmiş olduğu, sonra Hz. Ebû Bekir’in ailesini de alıp Medine’ye hicret ettiği söylenebilir.

Belâzürî'nin, Ensâbü’l-Eşrâfındaki bir rivayette ise bu durum farklı bir şekilde geç-mektedir. Buna göre Talha b. Ubeydullah, Hz. Peygamber’den önce Medine’ye hicret etmişti.^{^[227]} Hz. Peygamber (salla’llâhü aleyhi ve sellem) ve Hz. Ebû Bekir için Şam’dan iki beyaz elbise

getirmiş ve o beyaz elbise ile Hz. Peygamber (salla’llâhü aleyhi ve sellem) Medine’ye girmiştir.^{^[228]}

Ensâbü’l-Eşrâf ta geçen rivayet tenkit edilmiştir. Buna göre Talha b. Ubeydullah- 'ın, Hz. Peygamber’in (salla’llâhü aleyhi ve sellem) ne zaman hicret edeceği hakkında bilgisi olmadığından, o esnada giymeleri için bu elbiseyi vermesi imkan dışıdır. Daha önce verdiği varsayılsa bile bu duruma kaynaklarda rastlayamadık.

Hz. Peygamber’in (salla’llâhü aleyhi ve sellem) hicret esnasında onlardan her ikisiyle karşılaşmasını konu edinen rivayetlerle ilgili olarak denilebilir ki; her ikisi ticaret için Şam’a sürekli gidip geliyordu. Bu da rivayetlerin birbirine karışmış olarak aktarılmasına yol açmış olabilir.

Bu haber ile ilgili rivayetleri toplu olarak incelediğimizde Talha b. Ubeydullah ile Zübeyr b. Avvâm'ın birlikte Hz. Peygamber ve Hz. Ebû Bekir ile karşılaşmış olması mümkün olabilir. Talha'nın Hz. Peygamber'e elbise verdikten sonra, Mekke’ye giderek işlerini bitirdiği ve Hz. Ebû Bekir’in ailesini de yanına alarak, Medine’ye Hz. Peygam- ber’den (salla’llâhü aleyhi ve sellem) sonra hicret etmiş olduğu, ailesini daha sonra başka bir sahabiyle getirttiği anlaşılmaktadır.

Talha b. Ubeydullah, Uhud Savaşı’nda kahramanlık gösteren bir sahabidir. Hz. Ebû Bekir, Uhud Savaşı’nda onu yetmişten fazla yerinden yaralanmış halde bulduklarını söyleyerek ^{^[229]} Uhud gününden şöyle bahsetmiştir: ''O bir gündür ki hepsi Talha içindir. Biz Rasûlullah'a vardığımızda onu, azı dişi kırılmış ve yüzü yaralanmış halde bulduk. O'nun mübarek yanağına miğferin iki halkası saplanmıştı. Allah Rasûlü, Talha'yı kastederek, "Arkadaşınıza yardımcı olunuz" dedi. Sonra biz Talha'ya vardık. Çukurların birindeydi. Bedeninde yetmiş küsur ok ve kılıç yarası vardı ve parmağı da kopmuştu. Biz böylece onun yaralarını sarmaya başladık.” ^{^[230]}

Başka bir rivayette yine Hz. Ebû Bekir der ki: '' Uhud Savaşında tüm insanlar Pey- gamber’i bırakıp kaçtılar. O'na yetişen ilk kişi ben oldum. O'nun önünde kendisini savunarak savaşan bir adam olduğunu gördüm. Talha oradaydı. O'na "Anam babam sana feda olsun" dedim. Peygamber’e ulaştığımızda Talha'nın, Hz. Peygamber’in (salla’llâhü aleyhi ve sellem) önünde yere serildiğini gördük. Hz. Peygamber (salla’llâhü aleyhi ve sellem) bana ve Ebû Ubeyde'ye, Talha'yı kastederek, "Ona bakın, kardeşinizle ilgilenin, o kendisine düşeni yaptı. Ona cennet vacib oldu." buyurdu.^{^[231]} Biz de Rasûlullah'ın durumuna baktıktan sonra Talha'ya gittik. Baktık ki bir çukurda. Ona, on küsur darbe isabet etmiş;^{^[232]} parmağı kesilmişti. Üzerinde mızrak, kılıç ve ok yarası olmak üzere bir çok yara vardı.^{^[233]}

Sa'd b. Ebi Vakkâs ile Münasebetleri

Hz. Ebû Bekir ile Sa'd b. Ebi Vakkâs arasındaki münasebet ile ilgili olarak kaynaklarımızda sınırlı bilgiye ulaşabildik.

Hz. Ebû Bekir (ra), Kureyş içindeki saygınlığından faydalanarak güvendiği ve kendisiyle başbaşa kalıp sohbet ettiği kimseleri İslâmiyete çağırmaya başladığında Sa'd b. Ebi Vakkâs O'nun davetiyle İslâmiyeti kabul etmiştir.^{^[235]}

Hz. Peygamber (salla’llâhü aleyhi ve sellem), Sa'd b. Ebi Vakkâs'ı kendi dayısı olarak kabul ederdi. İslam'ın ilk zamanlarında Sa'd temiz kalpli, iyi niyetli bir gençti. Putperestlik O'nun gönlünde kök salmamıştı. Bu sebeple Hz. Ebû Bekir, O'nu İslam'a davet ettiğinde henüz on yedi yaşındayken Müslüman olduğu rivayet edilmiştir.^{^[236]}

İbn Esir'in rivayetine göre Sa’d b. Ebi Vakkâs, İslâm’a girişini şöyle anlatmıştır: “Müslüman olmadan önce rüyamda kendimi hiçbir şeyi göremediğim karanlık bir yerde gördüm. Bu arada ay doğdu ve ben onun aydınlığına tabi oldum. Benden önce bu aya kimlerin uymuş olduğuna bakıyordum. O kimselerin Zeyd b. Harise, Ali b. Ebî Talib ve Ebû Bekir olduğunu gördüm. Onlara ne kadar zamandan beri burada olduklarını sorduğumda, "Bir saat kadardır" dediler. Araştırdığımda öğrendim ki, Rasûlullah (salla’llâhü aleyhi ve sellem) gizlice İslâm’a davette bulunmaktadır. O'na Ecyad tepesi taraflarında rastladım. Orada namaz kılmaktaydı. Orada İslâmı kabul ettim. Benden önce bu kimselerden başkası

iman etmemişti.” ^{^[237]}

Hz. Ebû Bekir, Sa’d b. Ebi Vakkâs (r.a) hakkında şöyle demiştir: “Ben, Hz. Peygamber'in Sa'd b. Ebi Vakkâs hakkında 'Rabb'im! Sen O'nun okunu hedefine isabet ettir! Dualarını kabul et ve kendisini insanlara sevdir ' diye dua ettiğini işittim.”^{^[238]}

Ebû Ubeyde b. Cerrah ile Münasebetleri

Ebû Ubeyde, Hz. Peygamber’in İslâm’a davete başladığı günlerde Hz. Ebû Bekir vasıtasıyla Müslüman olmuştur. ^{^[239]}

Mekke'de iken Hz. Ebû Bekir, Hz. Osman, Zübeyr b. Avvâm gibi güçlü ve zengin Müslümanlar gibi Ebû Ubeyde de Müşriklerin işkence ve zulmüne, çeşitli saldırılarına maruz kalmıştır. ^{^[240]}

Hz. Peygamber, bir seferinde içlerinde Hz. Ebû Bekir ile Ebû Ubeyde'nin de bulunduğu bir kısım sahabiyle oturuyorken kendisine biraz süt getirildi. Hz. Peygamber de onu Ebû Ubeyde'ye uzatıp, alması için ısrar etmişti. ^{^[241]}

Hz. Ebû Ubeyde ile Hz. Ebû Bekir arasındaki münasebeti gösteren bir rivayette Hz. Ebû Bekir Uhud Savaşıyla ilgili olarak şunları söylemiştir: ''Uhud günü olduğunda tüm insanlar Peygamberi bırakıp kaçtılar. O'na yetişen ilk kişi ben oldum. O'nun önünde kendisini savunarak savaşan bir adam olduğunu gördüm. Talha oradaydı. O'na "Anam babam sana feda olsun", dedim. Çok geçmeden bir kuş gibi arkamdan yetişen bir adamın Ebû Ubeyde olduğunu gördüm. Peygamber’e ulaştığında, Talha'nın, Peygamber'in önünde yere serildiğini gördük. Peygamber, "Kardeşinizle ilgilenin; O, kendisine düşeni yaptı. Ona cennet vacib oldu." buyurdu. Peygamber'in alnının bir tarafında ok yarası vardı. Miğferin halkalarından biri yanağına batmıştı. Ben halkayı çıkarmaya gittim. Ebû Ubeyde bana; "Ey Ebû Bekir Allah aşkına onu bana bırakır mısın!" dedikten sonra halkayı ağzıyla tuttu. Rasûlullah'ı incitmemek için son derece dikkatli ve titiz davranıyordu. Halkayı ağzıyla çekti. Peygamber'in yüzündeki iki halkadan birini çıkardı; ön dişi düştü, sonra ötekisini çıkardı, bu sefer de öteki ön dişi düştü. Böylece iki ön dişi de

düşmüş oldu. ^{^[242]} Sonra beraber Talha'ya yöneldik, O'nu tedavi ediyorduk.'' ^{^[243]}

Başka bir rivayete göre Hz. Ebû Bekir, ''Uhud Savaşı’nda bozgundan sonra ilk dönen bendim. Rasûlullah bana ve Ebû Ubeyde'ye, Talha'yı kasdederek, "Ona bakın" dedi. Biz de Rasûlullah'ın durumuna baktıktan sonra Talha'ya gittik, onu bir çukurda bulduk. Üzerinde mızrak, kılıç ve ok yarası olmak üzere bir çok yara vardı. Parmağı kesilmişti. Onun biraz bakımını yaptık.'' demektedir.^{^[244]}

Zatü's-Selasil Seferi’nde Hz. Ebû Bekir, Hz. Ebû Ubeyde’nin komutası altında onun gönüllü bir neferi olarak sefere katılmıştır. Rasûlullah (salla’llâhü aleyhi ve sellem), Amr b. As'ı Zatü's- Selasil Seferi için ordunun başına getirmişti. Seferin olduğu yer Suriye yakınlarındaydı. Amr b. As düşmandan çekindi ve Rasûlullah'tan yardım istedi. Rasûlullah da içinde Ebû Bekir ile Hz. Ömer’in olduğu muhacirlerden oluşan gönüllü ordu hazırlayarak, komutasını Ebû Ubeyde'ye verdi ve Amr b. Âs'a yardım etmek için gönderdi.^{^[245]} Amr b. As, durumları belli olmasın diye gece Müslümanları ateş yakmaktan men edince, Müslü- manlar bundan dolayı zorluk çekip şikayet ettiler. Bu durumu Hz. Ebû Bekir ile Ebû Ubeyde de konuştular. Ebû Ubeyde b. Cerrah şöyle demiştir: “Rasûlullah beni dinlemenizi ve bana itaat etmenizi emretti.” Hz. Ömer gidip Amr ile konuşmak isteyince Hz. Ebû Bekir ona izin vermemiştir. ^{^[246]}

Hudeybiye antlaşması yazıldığı zaman alt tarafı Hz. Peygamber ile Süheyl b. Amr tarafından imzalandıktan sonra şahit olarak Müslümanlardan imzalayanlar içinde Hz. Ebû Bekir ile Ebû Ubeyde de bulunuyordu.^{^[247]}

Hz. Ebû Bekir, Ebû Ubeyde ile ilgili olarak şu kıssayı nakleder: ''Necran heyeti bize geldiler ve dediler ki: "Ya Muhammed, senin hakkını sana alacak ve bizim hakkımızı bize verecek emîn birisini bize gönder!" Rasûlullah (salla’llâhü aleyhi ve sellem) da, "Hak ile beni gönderene yemin olsun ki, size kuvvetli ve emîn olanı göndereceğim" dedi. Başka bir emirliğe heves etmemiştim. Bu yüzden kendimi göstermek için başımı kaldırdım. Fakat Rasûlullah, Ebâ Ubeyde'yi seçerek O'na kalkmasını söyledi.'' ^{^[248]}

Hz. Peygamber’in (salla’llâhü aleyhi ve sellem) vefatı esnasında Sâideoğullan yurdundaki bey'at toplantısında Hz. Ebû Bekir, Müslümanlara halife olması için Ebû Ubeyde’nin adını vermiş, onun Hz. Peygamber’in (salla’llâhü aleyhi ve sellem) yanındaki değerini bildirmiştir. Rivayete göre Rasûlullah (s.a.v) vefat edince Ensar, Ben-i Saide yurdunda Sa’d b. Ubâde'ye biat etmek için toplandılar. Bu durumu haber alan Hz. Ebû Bekir derhal yanına Hz. Ömer ile Ebû Ubey- de'yi de alarak onların bulunduğu yere gitti. Onlara, ''Burada ne oluyor?'' diye sorunca, Ensar, ''Bizden bir emir, sizden bir emir olsun'' dediler. Bunun üzerine Hz. Ebû Bekir, ''Emirler bizden, vezirler de sizdendir.'' dedikten sonra Hz. Ömer ile Ebû Ubeyde b. Cerrah'ın elinden tutarak, ''Ben sizlere Ömer ile bu ümmetin emini olan Ebû Ubeyde'den birini tavsiye ediyorum.'' demiştir.^{^[249]}

Saîd b. Zeyd ile Münasebetleri

Hz. Ebû Bekir'in Abdurrahman b. Avf ile münasebetine dair birkaç rivayet tespit edebildik.

İman eden ilk kimselerden olduğu rivayet edilmiştir.^{^[250]} Abdurrahman bin Avf, Hz. Ebû Bekir'in O'nu İslam'a davet etmesinden sonra Resulullah'a giderek Müslüman olmuştur.^{^[251]} Abdurrahman b. Avf ve Hz. Ebû Bekir arasında daha önceden bir dostluk vardı. Bu durum, O'nun Hz. Ebu Bekir'in vasıtasıyla Müslüman olmasını sağlamıştır.^{^[252]}

Bedir Savaşı'ndan hemen önce Rasûlullah (salla’llâhü aleyhi ve sellem), ashabıyla birlikte yola çıktığında yanlarında yetmiş deve vardı. Bu develere iki, üç veya dört kişi sıra ile biniyorlardı.^{^[253]}Hz. Ebû Bekir, Abdurrahman b. Avf ve Hz. Ömer bir deveye sırayla biniyorlardı.^{^[254]}

Saîd b. Zeyd, Rasûlullah’ın (salla’llâhü aleyhi ve sellem) cennetle müjdelenenler ile ilgili söylediği hadisi naklederken, Hz. Ebû Bekir'in adını en başta zikretmiştir. ^{^[255]}

Hz. Peygamber'in (salla’llâhü aleyhi ve sellem), İslam'ı insanlara anlatmaya başladığı ilk zamanlarda, O'na inananlar oluyor ve onunla ilgili haberler Mekke'de yayılıyordu. Bu dönemde Müslü-manların çoğu, insanları İslam'a gizlice davet etmiştir. Hz. Ebû Bekir ile Saîd b. Zeyd de insanları bu şekilde İslam’a gizlice davet ediyorlardı.^{^[256]}

İkisi arasındaki münasebetle ilgili kaynaklarımızda yukarıda geçen rivayetler dışında başka bir bilgi bulunamamıştır.

HZ. ÖMER'İN AŞERE-İ MÜBEŞŞERE'DEN OLAN DİĞER SAHABİ- LERLE MÜNASEBETLERİ

Hz. Ömer'in Zübeyr b. Avvâm ile olan münasebetiyle ilgili malumat elde edilememiştir. Sadece Zübeyr b. Avvâm'ın Hz. Ömer ile ilgili olan bir hadis-i şerifi rivayet ettiğini tespit edebildik. Zübeyr'e göre Rasûlulllah (salla’llâhü aleyhi ve sellem), Hz. Ömer hakkında şöyle buyurmuştur: “Allah'ım İslam'ı Ömer b. Hattab ile izzetlendir.” ^{^[257]}

Sa'd b. Ebi Vakkâs ile Münasebetleri

Talha b. Ubeydullah, Hz. Ömer'den bahsederken O'nun İslam'a ilk giren ve ilk hicret edenlerden olmadığını fakat aralarındaki en zahid ve ahirete en çok rağbet eden kişi olduğunu söylemiştir: ^{^[258]} Hz. Ömer’den hadis rivayet edenlerden biri de Talha' b. Ubeydullah'dır.^{^[259]}

Hz. Ömer de daha sonraları Talha b. Ubeydullah hakkında konuşurken, O'nun Uhud Savaşı’nda günün en büyük adamı olduğunu söyleyerek O'nu övmüştür.^{^[260]}

Uhud Savaşı’nda Müslümanlar Hz. Peygamber'in öldüğü şayiasından sonra dağılmaya başlamışlardı. O esnada Enes b. Nadr adlı sahabi, Hz. Ömer ile Talha b. Ubeydullah'ın oturan ensar ve muhacirlerin içinde olduğunu görünce onlara: ''Neden oturuyorsunuz?'' diye sorar. Onlar da “Rasûlullah öldürüldü.'' cevabını verirler. O da: ''Daha artık yaşamak mı istiyorsunuz? Kalkın, Rasûlullah'ın öldüğü dava uğruna siz de ölün!'' demiş ve sonra düşmana dönerek, öldürülünceye kadar savaştıkları rivayet edilmiştir. ^{^[261]}

İbn-i Hacer, Rasûlullah'a (salla’llâhü aleyhi ve sellem) Uhud savaşında Müslümanlar yenilgiye uğradıklarında, içinde Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer, Talha b. Ubeydullah, Zübeyr b. Avvâm ve Sa'd b. Ebi Vakkâs'ın olduğu ashâbdan bir topluluğun ona ölüm üzerine biat ettiklerini nakletmektedir. ^{^[262]}

Talha b. Ubeydullah ile Hz. Ömer’in Hendek Savaşı’nda beraber olduklarını aktaran bir habere göre Hz. Aişe (ra) onlarla ilgili şunları anlatmıştır: “Sa'd yanımdan geçip gittikten sonra oturduğum yerden kalktım, zorlukla bir bahçeye girdim. Orada Ömer b. Hattab ile miğferinden ancak gözleri görünen biri bulunuyordu. Ömer beni görünce, "Sen atılgan ve cesursun, seni buraya ne gibi bir şeyin getirmiş olduğunu biliyor musun? Burada kıvrılır veya bir belaya çatabilirsin" diye beni azarlamaya devam etti. Ömer'in yanındaki zat miğferini açtığı vakit O'nun Talha olduğunu anladım. Talha bunun üzerine, Ömer'e dönerek şöyle dedi: "Sen kaçmak ve kıvrılmak tabirlerini çok kullandın, sadece Yüce ve Aziz olan Allah’a sığınılır."^{^[263]}

Bu konuyla ilgili başka bir rivayette Talha b. Ubeydullah'ın Hz. Ömer'e söyledikleri biraz farklılık arzetmektedir. Buna göre Hz. Âişe şunları anlatmıştır: “Ben kendimi bir bahçeye attığımda aralarında Ömer b. Hattâb ve üzerinde bir miğfer bulunan bir adamın da bulunduğu Müslümanlardan bir grubun olduğunu gördüm. Ömer bana "Nereden geldin, Allah iyiliğini versin! Vallahi, sen gerçekten çok cüretkarsın! Bir felakete uğramayacağından emin misin?" deyip beni o kadar kınadı ki yerin yarılıp dibine geçmeyi istedim. Miğferli zat, miğferini yukarı doğru kaldırınca O'nun Talha b. Ubeydullah olduğunu gördüm. Bunun üzerine Talha, Hz. Ömer'e şöyle dedi: "Ey Ömer! Allah iyiliğini versin! Sen bugün ne kadar çok şey söylüyorsun! Doğru ve isabetli görüşlülük veya Allah'a doğru kaçış nerede kaldı! ^{^[264]}

Yaptığımız araştırmada Hz. Ömer ile Sa'd b. Ebi Vakkâs arasındaki münasebetler ile ilgili olarak bir kaç haber tesbit edebildik.

Hz. Peygamber (salla’llâhü aleyhi ve sellem) Uhud Savaşı’nda şehit düşen Vehb b. Kabes el-Müzeni'yi defnederken Hz. Ömer ile Sa’d b. Ebi Vakkâs, Rasûlullah'ın Vehb’e gösterdiği alakayı görünce şöyle demekten kendilerini alamamışlardır: ''Allah'a, el-Müzeni gibi bir hal üzere kavuşmak, bize olduğumuz hal üzere ölmekten çok daha hoş gelmektedir.” ^{^[265]}

Sa'd b. Ebi Vakkâs, Hz. Ömer’i anlatıp onun üstünlüğünü teyid ederken; şahid olduğu bir durumla ilgili olarak Rasûlullah’ın (salla’llâhü aleyhi ve sellem) O'nun hakkında şöyle buyurduğunu aktarmıştır: "Ey İbnü’l-Hattab, nefsimi elinde bulundurana yemin ederim ki, şeytan sana rastlayınca hiçkimsenin kaçmayacağı şekilde senden kaçar." ^{^[266]}

Sa'd b. Ebi Vakkâs, bir defasında Hz. Peygamber'in yanında Kureyşli bazı kadınların yüksek sesle konuştuklarını, bu esnada Hz. Ömer'in sesini duyduklarını ve suspus olduklarını, Rasûlullah'ın da buna güldüğünü anlatmıştır.^{^[267]}

Ebû Ubeyde b. Cerrah ile Münasebetleri

Hz. Ömer ile Ebû Ubeyde'nin münasebetiyle ilgili olarak İslamiyet’in ilk yıllarında ikisine ait ortak bir husus görülmektedir. Buna göre Hz. Peygamber (salla’llâhü aleyhi ve sellem), bir süre insanları İslam'a gizlice davet etmişti. Hz. Ömer ile Ebû Ubeyde ise İslam’ın ilk ortaya çıkışıyla birlikte insanları İslam’a aşikâr davet etmişlerdir. ^{^[268]}

Her iki sahabenin Hz. Peygamber’le (salla’llâhü aleyhi ve sellem) birlikte olduğunu gösteren bir habere göre, Hz. Peygamber, Ebû Ubeyde’ye ikramda bulunmuş, Hz. Ömer de bunu görmüştür. Hz. Peygamber, içlerinde Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer ve Ebû Ubeyde'nin de bulunduğu bir sahabe grubuyla otururken kendisine bir bardak süt getirildi. Hz. Peygamber (salla’llâhü aleyhi ve sellem) onu alıp Ebû Ubeyde'ye uzatarak alması için ısrar etmiştir. ^{^[269]}

Amr b. As'ın Zatü’s-Selasil Gazası esnasında Hz. Ömer, Hz. Ebû Ubeyde'nin komuta ettiği birlikte yer almıştır. Rasûlullah (salla’llâhü aleyhi ve sellem), Amr'ı bir ordu ile Suriye tarafına göndermişti. Amr b. As, buraya vardığında, Hz. Peygamber’den (salla’llâhü aleyhi ve sellem) yardım istemek üzere adam gönderdi. Hz. Peygamber de ona Ebû Ubeyde b. Cerrah komutasında, içinde ilk muhacirler ve Hz. Ebû Bekir ile Hz. Ömer'in de olduğu bir ordu göndermiştir.^{^[270]}Zatü’s-Selasil Seferi’nde Ebû Ubeyde ordunun komutasını Amr b. el-As'a bırakınca bu durum Hz. Ömer'in zoruna gitmiş, Ebû Ubeyde'ye şöyle demiştir: ''Sen nasıl oluyor da Nabiğa'nın oğlunun emrine girip onu hem kendine ve hem de Ebû Bekir'le bizlere emir yapabiliyorsun? Bu yaptığın doğru bir şey midir?'' Ebû Ubeyde ise O'na ''Hz. Peygamber bana da, Amr'a da birbirimize isyan etmememizi emretmiştir. Ben ise itaat etmediğim taktirde Hz. Peygamber'e isyan etmiş olmaktan korktum. Böylece benimle O'nun arasına halk girecek ve aramızda büyük bir anlaşmazlık da meydana gelecektir. Allah'a yemin ederim ki dönünceye kadar O'na itaate devam edeceğim'' cevabını vermiş, Hz. Ömer de ona uymuştur.^{^[271]}

Hz. Peygamber (salla’llâhü aleyhi ve sellem), Seriyyetü'l-Habat adlı seferde, Ebû Ubeyde'yi üç yüz kişilik bir ordunun başına komutan tayin ederek onu Medine ile beş gecelik mesafede olan Cüheyne kabilesine göndermişti. Hz. Ömer de orduda O'nunla beraberdi. Onlar açlığa tutulunca yaprak yiyerek, denizden çıkan büyük bir balina ile beslenmişler, daha sonra Medine'ye dönmüşlerdir.^{^[272]}

Hz. Peygamber (salla’llâhü aleyhi ve sellem) rahatsızlanmadan hemen önce bir ordu hazırlamıştı. Hz. Ömer ve Ebû Ubeyde, Usame b. Zeyd'in komutasındaki bu ordudaydılar. Üsame b. Zeyd ordusuyla birlikte yola çıkacağı sırada annesi Ümmü Eymen O'na, Hz. Peygam- ber'in ölüm halinde olduğunu haber verdi. Bunun üzerine seferden vazgeçen Üsame b. Zeyd, yanına Hz. Ömer ile Hz. Ebû Ubeyde'yi de alarak Medine'ye dönmüştür.^{^[273]}

Rivayetlere göre Hz. Peygamber (s.a.v) vefat edince, Ensar, Beni Saide Sakîfe- sinde Sa’d b. Ubâde'ye biat etmek için toplanmış bulunuyorlardı. Bu haberi alan Hz. Ebû Bekir, yanına Hz. Ömer ile Ebû Ubeydeyi alarak onların bulunduğu yere gitti. Oraya vardıklarında Hz. Ebû Bekir, ''Burada ne oluyor?'' diye sorunca, Ensar, ''Bizden bir emir, sizden bir emir olsun'' dediler. Hz. Ebû Bekir de, ''Emirler bizden, vezirler de sizdendir. Ben sizlere Ömer ile bu ümmetin emini olan Ebû Ubeyde'den birini tavsiye ediyorum.'' dedi. Bunun üzerine Hz. Ömer, ''Peygamber'in öne geçirdiği iki ayağı, hanginiz gönül hoşluğuyla geride bırakabilir?'' dedikten sonra Hz. Ebû Bekir'e biat ediverdi. Diğer Müslümanlar da onu takip ederek biat ettiler.^{^[274]}

İbnü’l-Cevzî, biat olayıyla ilgili olarak ayrıca şunları aktarmaktadır: ''Rasûlullah vefat edince Hz. Ömer, Ebû Ubeyde'ye geldi ve "Elini uzat sana biat edeyim; çünkü Rasûlullah'ın dili ile bu ümmetin emini sensin." dediğinde Ebû Ubeyde, Ömer'e şöyle demiştir: "Müslüman olduğundan beri senin için böyle bir düşüklük görmedim; içinizde Sıddık ve ilkinin ikincisi varken bana mı biat ediyorsun?'' ^{^[275]}

ikta olarak benimle Ömer b. el-Hattab arasında paylaştırdı...'' demiştir.^{^[279]}

Yaptığımız araştırmada Hz. Ömer ile Abdurrahman b. Avfın münasebetine dair birkaç rivayet tesbit edebildik.

Bedir Savaşı’ndan hemen önce Hz. Peygamber (salla’llâhü aleyhi ve sellem), Ramazan’ın üçüncü günü Müslümanlarla birlikte yola çıkmıştı. Bu esnada yanlarında bulunan yetmiş deveye iki, üç veya dört kişi nöbetleşe biniyorlardı.^{^[276]} Hz. Ömer ve Abdurrahman b. Avf da aynı şekilde bir deveye nöbetleşe biniyorlardı.^{^[277]}

Bir rivayete göre Hz. Peygamber (salla’llâhü aleyhi ve sellem) bir gün içinde Abdurrahman b. Avfın da bulunduğu bir topluluğa deri peştamal dağıttı. Abdurrahman b. Avfa ise bir şey vermedi. Ağlayarak oradan çıkan Abdurrahman b. Avfa Hz. Ömer rastladı ve "Niye ağlıyorsun?" diye sordu. Abdurrahman da O'na şöyle cevap verdi: " Korkarım ki Rasûlullah elbiseyi üzerimde buldu ve bu yüzden bana peştemal vermedi." Bunun üzerine Hz. Ömer, Hz. Peygamber'e giderek bu durumu O'na anlattı. Hz. Peygamber (salla’llâhü aleyhi ve sellem) de, Hz. Ömer'e şöyle dedi: "Ben, O'na kızgın falan değilim, bilakis elbise konusunda onu kendi imanına bırakıyorum."^{^[278]}

Abdurrahman b. Avf, bir yerin paylaşımıyla ilgili olarak “Rasûlullah, filan araziyi

Saîd b. Zeyd ile Münasebetleri

Hz. Ömer ile Saîd b. Zeyd arasında akrabalık bulunmaktadır. Şöyle ki, Saîd b. Zeyd, Hz. Ömer'in eniştesi olup, aynı zamanda onun amcazâdesidir.^{^[280]}

Hz. Ömer'in Müslüman olmasıyla ilgili nakledilen rivayetlerde O'nun Saîd b. Zeyd ile olan münasebeti önemli bir detay olarak karşımıza çıkmaktadır. Rivayete göre Hz. Ömer, Hz. Peygamber'e zarar verme kastıyla hareket edip yola çıktığında önce kız kardeşinin evine uğradı. Bu esnada Habbab b. Eret, bu evde ''Tâhâ'' ve ''Şems'' surelerini onlara öğretiyordu. Hz. Ömer içeri girince kız kardeşi Fatıma, O'nun bir kötülük yapacağını anlayarak hemen Kur'an sayfasını sakladı. Habbab b. Eret’i de hemen evin bir köşesine gizledi. Hz. Ömer, Fatıma'ya, ''Siz bir şey mi okuyordunuz?” diye sorduğunda Fatıma, ''Aramızda konuşulanın dışında başka bir konuşma yok.'' dedi. Bunun üzerine Hz. Ömer O'nu dövdü ve konu açığa kavuşmadıkça gitmeyeceğine dair yemin etti. Eniştesi Saîd b. Zeyd de, ''Ey Ömer, Hak, ondan başka olsa da, sen herkesi asla istediğin istikamette toplayamazsın.'' dedi. Bunun üzerine Hz. Ömer sinirlenerek hemen onun üzerine yürüdü ve onu altına aldı. Fatıma, Hz. Ömer ile kendi kocası arasına girmeye çalıştı. Ama Hz. Ömer O'nu iterek başını yaraladı. Kız kardeşi kendi başından gelen kanı görünce, ''Ey Ömer!, Şehadet ederim ki O’ndan başka ilah yoktur ve yine şehadet ederim ki Muhammed O'nun Rasûlüdür. Yapmak istediğine devam et, ne yapmak istiyorsan devam et.'' dedi. Hz. Ömer bunu duyunca durdu.^{^[281]}

Diğer bir rivayette Hz. Ömer'in Müslüman olma meselesi ikisinin münasebeti açısından şöyle geçmektedir. Hz. Ömer'in kız kardeşi Fatıma, Saîd b. Zeyd ile evliydi. O ve kocası Müslüman olmuştu. İkisi de Müslüman olduklarını Hz. Ömer'den gizliyorlardı. Hz. Ömer'in aşiretinden olan Nuaym b. Abdullah da Müslüman olmuştu, O da Müslüman olduğunu korktuğu için gizliyordu. Bu arada Habbab b. Eret, Fatıma'nın evine gelir ve O'nlara Kur'an öğretirdi.'' ^{^[282]} Bir gün Hz. Ömer, kılıcını kuşanarak Hz. Peygamber (salla’llâhü aleyhi ve sellem) ile ashabına gitmek için yola çıktı. Onların Safa Tepesi yanında bulunan bir evde toplandıklarını duymuştu. Müslümanlar kırk kişi kadar idiler. Rasûlullah'ın (salla’llâhü aleyhi ve sellem) yanında amcası Hz. Hamza, Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ali vardı. Habeşistan'a gidemeyen bazı Müslüman erkekler onunla beraberdi. Hz. Ömer yolda Nuaym b. Abdullah ile karşılaştı, Nuaym ona nereye gittiğini sorduğunda O, "Muhammed'e; şu Kureyş'in arasını açan, aklını beğenmeyen, dinini kınayan ve tanrılarına söven sapığa, Muhammed'e gidiyorum, onu öldüreceğim", cevabını verdi. Nuaym de ona, "Allah'a yemin ederim ki, nefsin seni aldatmıştır. Ey Ömer, Muhammed'i öldürürsen Abdimenaf oğullarının seni yeryüzünde dolaşmaya bırakacaklarını mı sanıyorsun? Sen ev halkına dön de onları düzelt!" dedi. Hz. ömer, "Ne ev halkı?" deyince, Nuaym, "Enişten ve amcanın oğlu Said b. Amr ile kız kardeşin Fatıma. Allah'a yemin ederim ki onlar Müslüman oldu. Sen Onlara bak", dedi. Ömer bunun üzerine kız kardeşine gitmek üzere döndü. O esnada kardeşinin evinde Habbab b. Eret de vardı, yanındaki Tâhâ suresinin olduğu bir sayfayı ikisine okutuyordu. Habbab b. Eret, Hz. Ömer'in sesini duyunca odanın birinde saklandı. Fatıma da sahifeyi dizinin altına koydu. Ömer eve yaklaştığı zaman Habbab'ın okuduklarını duymuştu. İçeri girince; "O duyduğum mırıltı da (bu anlaşılmayan ses) ne idi?" dedi. Onlar da, "Hayır, Sen bir şey duymadın!" dediler. Hz. Ömer, "Hayır, vallahi Muhammed'in dinine girdiğinizi haber aldım!" diyerek eniştesi Saîd bin Zeyd'e vurdu ve onu yere yatırdı. Kız kardeşi Fatıma O'nu kocasının üzerinden kaldırmak için davranınca Hz. Ömer O'na da vurup başını yaraladı. Bunun üzerine her ikisi: "Evet, Müslüman olduk, Allah'a ve Resûl'üne inandık, ne yapacaksan yap!" dediler. Hz. Ömer, kardeşinin başından akan kanı görünce yaptığından pişmanlık duyarak, "Bana az önce duyduğum Kur'an sayfasını ver, Muhammed ne getirmiş, bakacağım." dedi. Kız kardeşi, "Sahife için senden endişe ediyoruz." deyince Hz. Ömer, "Korkma!" diyerek, okuduktan sonra sahifeyı geri vereceğine yemin etti. ^{^[283]} Bunun üzerine kız kardeşi O'nun Müslüman olacağını ümit ederek, "Kardeşim, sen müşriksin, ona ancak temiz olanlar el sürer." dedi. Hz. Ömer de kalkıp yıkandıktan sonra kız kardeşi sahifeyi O'na verdi. ^{^[284]} Hz. Ömer sahifeyi okudu ve, "Bu ne kadar güzel ve ne kadar kıymetli söz!" dedi. Habbab b. Eret bunu duyunca saklandığı yerden çıkarak, "Ey Ömer, yemin ederim ki Allah, Rasûlullah'ın özellikle senin için ettiği duayı kabul etti, dün; 'Allah'ım, İslam'ı Ebu’l- Hakem b. Hişam yahut Ömer b. Hattab ile destekle!' diye dua ettiğin duydum. Ey Ömer Allah'tan kork! Allah'tan kork!" dedi. Hz. Ömer de ona, "Ey Habbab, bana Muham- med'in yerini göster, ona gidip Müslüman olacağım." dedi. Bunun üzerine Habbab, "O, Safa tepesinin yanında bir evdedir, yanında bir bölük ashabı vardır." dedi. Hz. Ömer de Hz. Peygamber'in ashabıyla birlikte bulunduğu yere doğru yola çıktı ve orada Müslüman oldu.^{^[285]}

Buna göre Hz. Ömer, eniştesi Saîd b. Zeyd'in yanında Müslüman olmaya karar vermişti. Saîd b. Zeyd, Hz. Ömer'in, Müslüman olmadan önce kendisine İslam'a girdiğinden dolayı eziyet ettiğini de söylemiştir. ^{^[286]}

Başka bir rivayete göre Hz. Ömer'in, eniştesi Hz. Saîd b. Zeyd'i dövme hadisesi olmamıştır. Buna göre Hz. Ömer, ''Hayır, Allah'a yemin ederim ki, ikinizin de Muham- med'in dinine tabi olduğunuzu haber aldım.'' dedikten sonra eniştesi Saîd bin Zeyd'in yakasına sarıldı. Kız kardeşi Fatıma, O'nu kocasının üzerinden itmek için araya girince, Hz. Ömer kız kardeşine vurdu ve onun yüzünü yaraladı. Böyle yapması üzerine kardeşi ile eniştesi, Hz. Ömer'e, "Evet, Müslüman olduk, Allah ve Rasûlüne iman ettik, elinden geleni yap!" dediler. Hz. Ömer, kanı görünce yaptığına pişman oldu ve geriledi. ^{^[287]}

Zuhrî, Hz. Ömer'in Müslüman oluşunu naklederken Saîd b. Zeyd'den bahsetmemiştir.^{^[288]}

Hz. Ömer’in Müslüman oluşuyla ilgili diğer bir rivayete göre İslam dinine girişi farklı bir şekilde gerçekleşmiştir. Buna göre o, bir gece şarap içmek için arkadaşlarını aramış, kimseyi bulamayınca Kâbe’ye gitmişti. Orada Hz. Peygamber’in namaz kıldığını görünce Kâbe’nin örtüsü altına saklanarak ona yaklaştı. Bu esnada Hz. Peygamber Hâkka sûresinden okuyordu. Kureyşlilerin Kur’an için söyledikleri, “Şairlerin, kâhinlerin veya Muhammed’in uydurmasıdır” şeklindeki sözlere cevaplar veren Hâkka sûresinin 41-46. âyetlerini^{^[289]} duyunca Müslüman olmaya karar vererek Hz. Peygamber’i takip etti. Hz. Peygamber, evine girmeden önce onu farkedip, “Ne var yâ Ömer?” diye sorunca, Hz. Ömer, “Allah’a, Rasûlüne ve onun Allah katından getirdiği şeylere iman etmeye geldim.” şeklinde karşılık verdi. Rasûlullah, (salla’llâhü aleyhi ve sellem) da O'na, “Ey Ömer! Allah sana hidayet nasip etti.” diyerek göğsünü sıvazladı ve imanda sebat etmesi için O'na dua etti.^{^[290]}

Bir araştırmacı, Hz. Ömer’in, Hz. Peygamber’i öldürme niyetiyle yola çıkıp da neticede eniştesi Saîd b. Zeyd'in evinde, Habbab’ın okuduğu Kur’an’ı dinlemesinden sonra Müslüman olması ile ilgili rivâyetin, sâdece târih kitaplarında geçmekte olduğunu, hadis kitaplarında geçmediğini tespit ettiğinden bahseder. Araştırmacı, Hz. Ömer’in Müslüman olmasıyla ilgili bizzat Hz. Ömer'in rivâyet etmiş olduğu diğer rivayetin ise hadis kitaplarından Ahmet b. Hanbel’in (v.h.241) "Müsned"inde mevcut olup; diğer hadis kitaplarında geçmediğini, ayrıca bu rivâyetin tarih kitaplarında da yer almadığını ifade etmiştir. ^{^[291]}

Fayda, Birinci rivâyetin -çok yaygın olmasına rağmen- ikinci rivâyetle çelişmesi ve o dönemin sosyal yapısı gereği nedeniyle târihsel bir vâkıa olarak değerlendirilmesinin mümkün olmadığını ileri sürmüştür. İkinci rivâyet, târih kitaplarının yanı sıra Ahmet b. Hanbel’in Müsnedi’nde de yer almıştır. İkinci rivâyetin, tercihe şâyan olduğu savunul-muştur. Hz. Ömer'in Müslüman olmasının Peygamberimizin, " Ya rabbi! İslam’ı Ömer b. Hattab veya Amr b. Hişam ile teyit et" duasının bir sonucu olduğu belirtilmiştir.^{^[292]}

Hz. Ömer ile Saîd b. Zeyd arasında daha başka vesilelerle çeşitli münasebetler yaşanmıştır. İkisi birgün Rasûlullah'a gelerek Saîd'in ölmüş olan babası Zeyd'in durumunu sorduklarında; Rasûlullah (salla’llâhü aleyhi ve sellem) onlara, ''Allah, Zeyd’i bağışlasın ve O'na merhamet etsin. O, İbrahim'in dini üzere vefat etti.'' şeklinde cevab vermiştir.^{^[293]}

İbn İshak'a göre de Saîd b. Zeyd ile Hz. Ömer, Hz. Peygamber'e (salla’llâhü aleyhi ve sellem); “Zeyd b. Amr için bağışlanma dileyelim mi?” diye sorduklarında, Hz. Peygamber (salla’llâhü aleyhi ve sellem) O'nlara şöyle cevap vermiştir: “Evet, çünkü o tek başına bir ümmet olarak diriltilecektir”.^{^[294]}

Hz. Ömer, Medine'ye hicret ettiğinde kabilesinden Müslüman olanlarla Saîd b.

Zeyd onunla beraber olmuşlardır.^{^[295]} Hz. Ömer hicret edip Medine’ye geldiğinde; Saîd bin Zeyd'le beraber kendi ailesinden, kavminden ona katılanlar ile birlikte Küba'da Amr b.Avf oğullarından Rifaa b. Abdülmünzir b.Zübeyr'in yanında kalmışlardır.^{^[296]}

2.3. HZ. OSMAN'IN AŞERE-İ MÜBEŞŞERE'DEN OLAN DİĞER SAHABİ- LERLE MÜNASEBETLERİ

Hz. Osman’ın Aşere-i Mübeşşere’den olan diğer ashabla arasındaki münasebetlerle ilgili kaynaklarımızda çok az rivayete rastlayabildik. Şimdi bu rivayetlere bakalım.

Kureyş’in Müslüman olduğu haberini duyan Hz. Osman, Zübeyr b. Avvâm ile diğer birçok sahabe aynı şekilde Habeşistan'dan Mekke’ye birlikte geri dönmüşlerdir.^{^[300]}

Habeşistan'a hicret eden ilk kafile içinde Hz. Osman, Zübeyr b. Avvâm, Abdurrahman b. Avf beraber idiler. Hitti, onlara Hz. Osman'ın başkanlık ettiğini söylemişse de ^{^[297]} İbn Hişâm'a göre başlarında Osman b. Mazun vardı.^{^[298]} Habeşistan'a ilk hicret edenler içinde Hz. Osman ile Hz. Zübeyr'in beraber olması ve Habeşistan'da bulunmaları ^{^[299]} aralarındaki yakınlığın artmasına sebep olmuş olabilir.

Hz. Osman, Talha b. Ubeydullah ve Zübeyr b. Avvâm'ın birlikte Müslüman oldukları rivayet edilmiştir. Onlar, Hz. Peygamber'e geldiklerinde Hz. Peygamber, İslam’dan bahsederek Kur'an okudu ve Onlara Allah'ın ikramını vaat etti. Bunun üzerine üçü iman edip Hz. Peygamber'i tasdik ettiler.^{^[301]}

Talha b. Ubeydullah, Hz. Osman ile ilgili olarak Rasûlullah'ın şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: ''Her nebinin bir arkadaşı vardır. Benim cennetteki arkadaşım Osman'dır." ^{^[302]}

Hz. Osman ile bazı Müslümanlar Habeşistanda iken Kureyş’in Müslüman olduğu haberi onlara ulaştığında Hz. Osman, Zübeyr b. Avvâm, Abdurrahman b. Avf ve diğer birçok sahabe birlikte geri dönmüşlerdir. ^{^[306]}

Hz. Peygamber sahabileri arasında iki defa kardeşlik bağı kurmuştur. Birincisinde, hicretten önce Muhacirleri birbirleri ile kardeş yapmıştı.^{^[303]} Mekke'de Hz. Osman ile Hz. Abdurrahman b. Avfı birbiriyle kardeş ilan etmişti.^{^[304]}

Cahiliye döneminde geçen bir olayla ilgili aktarılan rivayete göre Hz. Osman ile Hz. Abdurrahman gençliklerinde birlikte bir seferde bulunmuşlardı. Buna göre Ku- reyş’ten Avf b. Abdimenaf, Affan b. Ebi’l-As'ın olduğu Kureyşli bir topluluk Yemen'e ticaret için gitmişti. Affan'ın yanında oğlu Osman, Avfin yanında da oğlu Abdurrahman vardı. Yemen’den dönerken orada ölmüş olan Cezime b. Amir oğullarından birinin malını mirasçılarına getirmek için develerine yüklediler. O sırada topluluktan Halid b. Hişam adlı kişi, bu malın kendisinin olduğunu iddia edince diğerleri malı vermek istemediler. Bunun üzerine Halid b. Hişam, aşiretinden kimselerle birlikte onlarla çatıştı. Bu çatışmada Abdurrahman’ın babası olan Avf öldürülürken, Affan b. Ebi’l-As, oğlu Hz. Osman ve Abdurrahman b. Avf kurtuldu. Abdurrahman b. Avf da bu çatışmada babasının katili Halid b. Hişam'ı öldürdü.^{^[305]} Bu rivayete bakarak ikisi arasındaki münasebetin çok önceye dayandığını söyleyebiliriz.

Hz. Osman’ın Saîd b. Zeyd, Sa’d b. Ebi Vakkâs ve Ebû Ubeyde b. Cerrah ile Münasebetleri

Hz. Osman’ın bu sahabilerle olan münasebetiyle ilgili herhangi bilgi ve habere ulaşılamamıştır.

2.4. HZ. ALİ'NİN AŞERE-İ MÜBEŞŞERE'DEN OLAN DİĞER SAHABİ-LERLE MÜNASEBETLERİ

Hz. Zübeyr’in annesi Safiyye, Hz. Ali’nin halasıdır. Bu yakınlık ikisi arasındaki münasebete de yansımıştır. Hz. Peygamber (salla’llâhü aleyhi ve sellem) önemli işlerde bu iki değerli sahabisini birlikte görevlendirirdi. Bunlardan biri Bedir Savaşı öncesinde olmuştur. Hz. Peygamber (salla’llâhü aleyhi ve sellem), Bedir Savaşı öncesinde Hz. Ali'yi, Zübeyr b. Avvâm ve Sa'd b. Ebi Vakkas ile birlikte Bedir civarına göndererek kendisine haber getirmelerini istedi. Onlar, Kureyş ordusuna su götürmekte olan bir grubu yakalayıp Hz. Peygamber'e getirdiler.^{^[307]} Bu esnada Hz. Peygamber (salla’llâhü aleyhi ve sellem) namaz kılmakta idi. Sahabiler bu yakladıkları kişileri sorguya çektiler. O'nlar, ''Biz Kureyş'in sucularıyız, onlara su bulup götürmek üzere bizi göndermişlerdi.'' dediyseler de, Müslümanlar buna inanmayıp Ebû Süfyan'dan haber vermeleri için O'nları dövmeye başladılar. Bu sefer, ''Evet, biz Ebû Süfyan'ın adamlarıyız.'' deyince sahabiler O'nlara vurmayı bıraktı. Hz. Peygamber (salla’llâhü aleyhi ve sellem) namazını bitirince, ''Bu iki kişi size doğru söylediklerinde onları dövdünüz, yalan söyleyince de bıraktınız. Doğru söylediler. Gerçekten bunlar Kureyş'in sucularıdır. Allah'a yemin ederim ki Onlar Kureyş'e aittir. O ikisine: ''Bana Kureyş'ten haber verin." diye buyurdu.^{^[308]}

Her iki sahabi, Hz. Peygamber'in yanındayken O'nu yalnız bırakmamışlardır. Ya'kubi’ye göre, Uhud'da Müslümanlar yenilgiye uğrayıp dağılınca Rasûlullah’ın yanında sadece Hz. Ali, Zübeyr ve Talha kalmıştı.^{^[309]}

İbn Sa'd, Uhud Savaşı’nda Hz. Hamza şehid edildiğinde; kız kardeşi Safiyye'nin O'nu aramaya koyulduğunu ve Hz. Ali ile Zübeyr'e rastladığını söylemiştir. Hz. Ali, Zübeyr'e, ''Annene sen söyle.'' deyince Zübeyr, ''Hayır hayır, halana sen söyle!'' diyerek bunu kabul etmemiştir. Hz. Safiye, ''Hamza ne yaptı?'' diye sorduğunda ise bir şey bilmediklerini söylemişlerdir.^{^[310]}

Hz. Peygamber’in yanında yer alan bu iki sahabi seferlerde de birlikte görevler ifa etmişlerdir. Hendek Savaşı’nda Amr b. Abdivüd ile birkaç kişi hendekten Müslümanların tarafına geçip Müslümanlara meydan okuyunca Hz. Ali, Amr b. Abdivüd'e karşılık vermek için Hz. Peygamber'den müsaade istemiştir. Bunun üzerine Hz. Peygamber (salla’llâhü aleyhi ve sellem) O'na kalkan ile kılıcını verdi ve, ''Allahım! O'nun (Amr) hakkından gel.'' buyurdu. İbn Sa'd, Hz. Ali ile Zübeyr b. Avvâm'ın hasımlarını yere serdikten sonra Rasûlullah'a döndüklerini aktarmaktadır.^{^[311]}

Hz. Ali, Hendek Savaşı esnasında Zübeyr b. Avvâm ile ilgili olarak Rasûlullah’ın (salla’llâhü aleyhi ve sellem) şöyle buyurduğunu söylemiştir: ''Her Peygamber'in bir havârisi vardır; benim havârim de Zübeyr b. Avvâm'dır.'' ^{^[312]}

İbn Hişâm, Beni Kureyza Savaşı’nda Hz. Ali ve Hz. Zübeyr'in birlikte öne çıktıklarını ifade etmiştir. Hz. Ali, Kureyzaoğullarını kuşattıkları sırada; "Ey iman taburu!" diye seslendikten sonra Zübeyr b. Avvâm ile birlikte öne çıkarak, "Vallahi bugün ya Hamza'nın tattığını ben de tadarım ya da kalelerini fethederim' demiştir." ^{^[313]}

Taberî'ye göre Kureyza Savaşı’ndan sonra Rasulullah (salla’llâhü aleyhi ve sellem), esirlerin cezalandırılması görevini Hz. Ali ve Zübeyr'e vererek kendi önünde esir Kureyza'lıların cezasının infazını sağlamıştır.'' ^{^[314]}

Bir diğer olayda da bu iki sahabinin birlikte görev üstlendikleri ve yardımlaştıkları rivayet edilmiştir. Hz. Peygamber (salla’llâhü aleyhi ve sellem), Hayber'in fethinden sonra Vâdiu'l-Kura denilen yere geçerek ashabını savaşa hazırladı ve karşısındakileri İslam'a davet etti. Onlardan bir adam çıkıp meydan okumaya başladı. Bunun üzerine Zübeyr b. Avvâm O'nu öldürdü. Sonra başka biri çıktı, O'nu da öldürdü. Üçüncü çıkan kişiyi de öldürdü. Dördüncü bir kişi çıktığında, karşısına bu sefer Zübeyr b. Avvâm’ın yardımına koşan Hz. Ali çıkarak onu öldürdü.^{^[315]}

Mekke'nin fethi öncesinde de her ikisi, Hz. Peygamber'in verdiği bir görevi birlikte yapmışlardır. Hz. Peygamber'in Mekke’yi fethetmesinden önce Hatıb b. Ebi Beltaa adlı bir sahabi, Kureyş’e bir mektup yazarak, Rasûlullah'ın Mekke'yi fethetmeye hazırlandığını bildirmek istemişti. Hatıb b. Ebi Beltaa, Kureyş'i Hz. Peygamber'in bu hazırlığından haberdar etmek üzere onlara bir mektup yazarak bir kadına verdi. Onu

Kureyş'e götürmesi için kadına ona ücret de ödedi. Kadın, mektubu alarak yola koyuldu. Bunun üzerine Cebrail (as), Hz. Peygamber'e, Hatıb'ın yaptığı şeyi haber verdi. Hz. Peygamber (salla’llâhü aleyhi ve sellem) bu durum karşısında Hz. Ali ile Zübeyr b. Avvâm'ı göndere-rek kadına yetişip mektubu getirmelerini söyledi. Rivayete göre ikisi yola çıkıp Hulayka ^{^[316]} denilen yerde kadına yetiştiler. Kadın'ı devesinden indirdiler, yükünü araştırdılar. Fakat bir şey bulamadılar.^{^[317]} Hz. Ali, kadına Rasûlullah'ın asla yalan söyleyemeyece-ğini, kendilerinin de yalan söylemediklerini belirterek ondan mektubu vermesini istedi. Kadın onların ciddi olduklarını görünce mektubu çıkarıp verdi. Mektup Hz. Peygamber'e (salla’llâhü aleyhi ve sellem) getirildi. Rasûlullah (salla’llâhü aleyhi ve sellem), Hatıb'ı çağırdı ve: ''Ey Hatıb, neden böyle yaptın?'' diye sordu. O: “Ya Rasûlallah, Allah'a yemin ederim ki ben Allah'a ve Resûl'üne iman eden biriyim, imanımı da değiştirmedim ve de bozmadım; ancak ben, o kavmin arasında ne aslı ne de aşireti olmayan bir birisiyim. Benim onların arasında çocuklarım ve ailem var,” dedi. Bunu gören Hz. Ömer, “Ya Rasûlallah, beni bırak, onun boynunu vurayım, bu adam münafık oldu.” dedi. Hz. Peygamber (salla’llâhü aleyhi ve sellem) de, “Ne biliyorsun, Ya Ömer! belki Allah, Bedir'e katılanların kalbine baktı da; ‘Ne yaparsanız yapın, sizi bağışladım.' buyurdu” dedi. Bu durum üzerine Allah Teala, Hatıb b. Ebi Beltaa hakkında ayet ^{^[318]} indirdi.'' ^{^[319]}

Hz. Ali (r.a), bizzat kendi kulağıyla işittiğini söyleyerek Hz. Peygamber'in Zübeyr b. Avvam için şöyle buyurduğunu söylemiştir: ''Talha ve Zübeyr cennet komşularımda!''^{^[320]}

İbn Sa'd'a göre Rasûlullah (salla’llâhü aleyhi ve sellem), bir göreve gönderdiği Hz. Zübeyr b. Avvâm'a bir mektup göndermek isteyince Hz. Ali'ye ''Bu mektup, Allah'ın elçisi Muhammed'den Zübeyr b. Avvâm'adır." şeklinde başlayan bir mektup yazdırmıştır.^{^[321]}

Hz. Peygamber'in vefat ettiği gün Beni Saide gölgeliğinde Hz. Ebû Bekir'e biat edildiğinde Hz. Ali ile Zübeyr b. Avvâm'ın birlikte hareket ettikleri rivayet edilmiştir. İbn Hişâm, Rasûlullah (salla’llâhü aleyhi ve sellem) vefat edince Ensar topluluğunun Saide oğulları gölgeliğinde Sa'd bin Ubade'nin yanında toplandığı esnada; Hz. Ali’nin Zübeyr b. Avvâm ve Tal- ha b. Ubeydullah ile birlikte Hz. Fatıma'nın evine çekildiğinden bahseder.^{^[322]} Başka bir rivayette Hz. Ali ile Zübeyr b. Avvâm'ın biat esnasında kızdıkları ve bazı Muhaciler'le birlikte Hz. Fatıma'nın evine girdikleri nakledilmiştir.^{^[323]}

Hz. Peygamber'in (salla’llâhü aleyhi ve sellem) vefatı esnasında Talha b. Ubeydullah birlikte hareket etmişlerdir. Hz. Peygamber vefat edince ensar topluluğu, Saide oğulları gölgeliğinde Sa'd b. Ubade'nin yanında toplandılar. Hz. Ali ise Talha b. Ubeydullah ve Zübeyr b. Avvâm ile birlikte Hz. Fatıma'nın evine geçmişlerdi.^{^[329]}

Hz. Ali ile Talha b. Ubeydullah arasındaki münasebetle ilgili çok az bilgiye ulaştık. Tesbit edebildiğimiz kadarıyla onların ilk karşılaşmaları Hz. Ömer'in Müslüman olma hadisinde geçmektedir. Hz. Ömer, Müslüman olmaya karar verdikten sonra eniştesi Saîd b. Zeyd'in evinden ayrılıp Daru-l Erkam'a vardığında; kapıda bekleyen Hz. Hamza, Hz. Ali ve Talha b. Ubeydullah ile karşılaşmıştır.'' ^{^[324]}

Hz. Ali ile Talha b. Ubeydullah, Uhud Savaşı’nda birlikte hareket ederek Hz. Peygamber’i (salla’llâhü aleyhi ve sellem) bulunduğu zor durumdan çıkarmak için büyük çaba sarfetmişlerdir. Uhud Savaşı’nda sahabe geri çekilmek zorunda kalmıştı. Müşrikler Hz. Peygamber'e yetişip O'nun yüzünü yaralamış, bir dişini kırmış, miğferini başına geçirip, O'nu taşa tutmuşlardı.^{^[325]} Utbe b. Ebi Vakkâs, o gün Hz. Peygamber'in mübarek yüzüne taş atarak onun ön sağ alt dişini kırdı ve alt dudağını yaraladı. Abdullah b. Hişam Hz. Peygamber'in yüzünü, İbn Kaime da yanağını yaraladı. Miğfer'in halkalarından ikisi yanağına saplanmıştı. Hz. Peygamber (salla’llâhü aleyhi ve sellem), bu esnada Müşriklerden Ebu Amir'in Müslümanlar bilmeden içine düşsünler diye kazdığı çukurlardan birine düştü. Yardıma koşan Hz. Ali onun elinden tutarken Talha b. Ubeydullah da O'nu bağrına bastı ve yukarı kaldırdı.^{^[326]}

Yine Uhud Savaşı’nın en sıkıntılı anlarında Hz. Ali ile Talha b. Ubeydullah, Hz. Peygamber’in en yakınında diğer sahabelerle birlikte müşriklere karşı büyük bir mücadele vermişlerdir. Uhud Savaşı’nda ''Peygamber öldürülmüş'' söylentisinden sonra Rasûlullah'ı (salla’llâhü aleyhi ve sellem) ilk tanıyan kişi Ka'b'dır. İbni Şihab'ın, kardeşi Abdullah b. Ka'b'dan naklettiğine göre Ka'b şöyle demiştir: ''O'nu miğferinin altında parlayan gözlerinden tanıdım ve yüksek sesle ''Ey Müslümanlar! Sevinin, bu Rasûlullah'dır.'' dedim. Hz. Peygamber susmamı işaret etti. Müslümanlar, Rasulullah’ı tanıyınca onu kaldırdılar. Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer, Hz. Ali, Talha ve Zübeyr bu Müslümanlar içindeydi.'' ^{^[327]}

Hz. Ali, Talha’nın Hz. Peygamber’in (salla’llâhü aleyhi ve sellem) cennetteki komşusu olduğunu, bunu Hz. Peygamber'den (salla’llâhü aleyhi ve sellem) bizzat kulaklarıyla duyduğunu rivayet etmiştir.^{^[328]}

Sa'd b. Ebi Vakkas ile Münasebetleri

İbn Esir, Sa’d b. Ebi Vakkâs'ın, Müslüman olmasıyla ilgili şöyle bir hadiseyi anlattığını nakletmiştir: “Müslüman olmadan önce rüyamda kendimi hiçbir şeyi göremediğim karanlık bir yerde gördüm. Bu arada ay doğdu ve ben O'nun aydınlığına tabi oldum. Benden önce bu aya kimlerin uymuş olduğuna bakıyordum. Onlar, Zeyd b. Harise, Ali b. Ebî Talib ve Ebû Bekir’di. Onlara ne kadar zamandan beri burada olduklarını sorduğumda, "Bir saat kadardır." dediler. Bu rüya üzerine durumu araştırdığımda, Rasûlullah'ın (salla’llâhü aleyhi ve sellem) gizlice İslâm’a davette bulunduğunu öğrendim. O’na Ecyad tepesi taraflarında rastladığımda namaz kılıyordu. Orada İslâm'ı kabul ettim. Benden önce bu kimselerden başkası imân etmemişti.” ^{^[330]}

Her iki sahabi birbirleri hakkında Hz. Peygamber tarafından söylenmiş hadisleri aktarmışlardır. Hz. Ali, Sa’d b. Ebi Vakkâs ile ilgili olarak şunları söylemiştir: ''Rasûlullah (salla’llâhü aleyhi ve sellem), Uhud Savaşı’nda Sa'd b. Ebi Vakkâs'tan başkası için anam babam sana feda olsun dememiştir. Yalnız Sa'd için, (feda olsun derken) babasını ve annesini birlikte söylemiştir. Rasûlullah (salla’llâhü aleyhi ve sellem) Uhut'ta 'At ya Sa'd! Anam babam sana feda olsun, ey bahadır delikanlı!' diye buyurdu." ^{^[331]}

Sa’d b. Ebi Vakkas da Hz. Ali ile ilgili, Hayber Vak'ası’nda Hz. Peygamber'in, ''sancağı, Allah ve Peygamberini seven, Allah ile Peygamberinin de kendisini sevdiği bir kimseye vereceğim'' buyurduğunu işittiğini ve hepsinin sancak için gerildiğini, Rasûlullah'm (salla’llâhü aleyhi ve sellem), ''Bana Ali'yi çağırınız.'' dediğini aktarmaktadır. ^{^[332]}

Yine Sa’d b. Ebi Vakkas, Hz. Peygamber'in, Tebük Seferi’ne çıktığında yerine Hz. Ali'yi halef bıraktığını rivayet etmiştir.^{^[333]}

Sa’d b. Ebi Vakkâs, Hz. Ali hakkında bir gün hatalı sözler söylediği için Hz. Peygamber tarafından azarlandığını belirterek hadiseyi şöyle anlatmıştır: “Mecliste iki kişiyle birlikte oturuyordum. Konuşma sırasında Hz. Ali hakkında hoş olmayan şeyler söyledik. Söylediklerimizi işitmiş olan Hz. Peygamber (salla’llâhü aleyhi ve sellem), yüzünde öfkeli olduğunu belli eder halde yanımıza geldi. Kendisini bu halde gördüğümde onun öfkesinden Allah'a sığındım. Hz. Peygamber, "Beni incitmiş olduğunuzun farkında mısınız? Çünkü kim Ali'yi incitirse beni incitmiş olur." buyurdular.” ^{^[334]}

Ebû Ubeyde b. Cerrah ile Münasebetleri

Uhud Savaşı'nda Hz. Ali ile Ebû Ubeyde birbirlerine yardım etmişlerdir. Bu savaşta sahabe geri çekilmek zorunda kaldığında Müşrikler, Rasûlullah'a (salla’llâhü aleyhi ve sellem) yetişip O'nu yaralamışlardı. Öyle ki Hz. Peygamber bu arada yan tarafı üzerine bir çukura düşmüştü. Miğferin halkalarından iki tanesi Rasulullah’ın (salla’llâhü aleyhi ve sellem) yüzüne batmıştı. Hz. Ali O'nun elinden tutmuş, Hz. Ebû Ubeyde b. Cerrah da onları ağzı ile çıkarmış, bu yüzden ön dişlerinden ikisi kırılmıştı.^{^[335]}