ALMAN YAHUDİ ORYANTALİST ABRAHAM GEIGER’İN KUR’AN’A YÖNELİK İDDİALARININ TAHLİLİ
TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ
(DİNLER TARİHİ) ANABİLİM DALI
ALMAN YAHUDİ ORYANTALİST ABRAHAM GEIGER’İN
KUR’AN’A YÖNELİK İDDİALARININ TAHLİLİ
Tezli Yüksek Lisans Tezi
Harun GÜLTEN
TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ
(DİNLER TARİHİ) ANABİLİM DALI
ALMAN YAHUDİ ORYANTALİST ABRAHAM GEIGER’İN
KUR’AN’A YÖNELİK İDDİALARININ TAHLİLİ
Tezli Yüksek Lisans Tezi
Harun GÜLTEN
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Yasin MERAL
TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ
(DİNLER TARİHİ)
ALMAN YAHUDİ ORYANTALİST ABRAHAM GEIGER’İN KUR’AN’A
YÖNELİK İDDİALARININ TAHLİLİ
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Yasin Meral
TEZ JÜRİSİ ÜYELERİ
Adı ve Soyadı İmzası
1-
Prof. Dr. Ahmet Hikmet Eroğlu
3-
Dr. Öğr. Üyesi Tolga Savaş Altınel
Tez Savunması Tarihi
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü’ne,
Doç. Dr. Yasin Meral danışmanlığında
hazırladığım “Alman Yahudi Oryantalist Abraham Geiger’in Kur’an’a Yönelik
İddialarının Tahlili (Ankara.2021) ” adlı yüksek lisans 0 -
doktora/bütünleşik doktora □ tezimdeki bütün bilgilerin
akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplanıp
sunulduğunu, başka kaynaklardan aldığım bilgileri metinde ve kaynakçada
eksiksiz olarak gösterdiğimi, çalışma sürecinde bilimsel araştırma ve etik
kurallarına uygun olarak davrandığımı ve aksinin ortaya çıkması durumunda her
türlü yasal sonucu kabul edeceğimi beyan ederim.
09.06.2021
Harun Gülten
İÇİNDEKİLER.................................................................................................................. I
KISALTMALAR............................................................................................................. V
A.
Almanya
Yahudileri’nin Tarihi............................................................................ 5
B.
Abraham Geiger ve
Reformist Yahudilik.......................................................... 15
C.
Modern Dönem Alman
Düşünürlerde İslam ve Müslümanlar........................... 19
1.
Gustav Weil
(1808-1889)..............................................................................
20
2.
Theodor Nöldeke
(1836-1930)......................................................................
24
3.
Josef Horovitz
(1874-1931)...........................................................................
27
4.
Georg Wilhelm
Freytag (1788-1861)............................................................
29
I.
BÖLÜM:
ABRAHAM GEIGER’İN HAYATI, ESERLERİ VE KİTABININ ETKİSİ............................................................................................................................ 32
A.
Hayatı................................................................................................................. 32
1.
Frankfurt ve Bonn
Dönemi (1810-1832).......................................................
32
2.
Wiesbaden Dönemi
(1832-1840)..................................................................
36
3.
Breslau Dönemi
(1840-1863)........................................................................
38
4.
Frankfurt ve
Berlin Dönemi (1863- 1874) ................................................... 41
B.
Eserleri .............................................................................................................. 42
1.
Was hat Mohammed
aus dem Judenthume aufgenommen?.........................
43
2.
Nachgelassene
Schriften...............................................................................
44
3.
Das Judentum und
seine Geschichte ............................................................ 45
4.
Wissenschaftliche
Zeitschrift für jüdische Theologie/Jüdische Zeitschrift für
5.
Urschrift und
Übersetzungen der Bibel in ihrer Abhangigkeit von der innern
6.
Lehr- und Lesebuch
zur Sprache der Mischnah............................................. 49
7.
Sadducaer und
Pharisaer................................................................................ 49
8.
Parschandatha: die
nordfranzösische Exegetenschule................................... 50
9.
Moses ben Maimon:
Studien.......................................................................... 50
10.
Diğer Çalışmaları........................................................................................... 51
C.
Was hat Mohammed
aus dem Judenthume aufgenommen? Adlı Eserin Etkisi ve
Geiger’in
Hz. Muhammed ile ilgili Üslubu............................................................... 51
II.
BÖLÜM: ABRAHAM
GEIGER’E GÖRE HZ. MUHAMMED YAHUDİLİKTEN
A.
Muhammed Yahudilikten Bilgi Almayı İstedi mi?.......................................... 60
B.
Muhammed Yahudilikten Hangi Vasıtalarla Bilgileri Alabildi?...................... 72
C.
Muhammed Yahudilikten Bu Bilgileri Alabilir miydi?................................... 76
D.
Muhammed Yahudilikten Bilgi Aldı mı?........................................................ 78
III.
BÖLÜM: ABRAHAM
GEIGER’E GÖRE YAHUDİLİKTEN ALINAN
DÜŞÜNCE VE
KAVRAMLAR.................................................................................... 82
A.
Düşünceler.......................................................................................................... 82
1.
İnanç ile İlgili
Meseleler................................................................................ 82
a.
Yerin ve Göğün
Yaratılışı........................................................................ 83
b.
Ölümden Sonraki
Hayat ve Kıyamet........................................................ 85
c.
Dirilme Meselesi...................................................................................... 89
d.
Vahiy, Melekler ve
Cinler........................................................................ 90
2.
Namaz ve Kadın ile
İlgili Hükümler.............................................................. 93
3.
Hayata Dair Bazı
Görüşler............................................................................. 97
B.
Kavramlar......................................................................................................... 100
1.
Gramer
açısından Kavramlar....................................................................... 103
a.
Tâbût
(Ojls)............................................................................................. 103
b.
Tâğût
(o>ti)............................................................................................. 104
c.
Melekût (Oj£L)....................................................................................... 105
2.
Yahudilikteki
Meşhur Olması Açısından Kavramlar................................... 105
a.
Tevrat
(sljjs)............................................................................................ 105
b.
Cennâtu Adn (j^tk)................................................................................. 106
c.
Cehennem (^)......................................................................................... 107
d.
Ahbar (^l?^l)........................................................................................... 108
e.
Derase (o>)............................................................................................. 108
f.
Rabbanî (^■?j)............................................................................................ 110
g.
Sebt
(o(״.................................................................................................. 111
h.
Sekine
(ü£(״............................................................................................ 112
3.
Diğer
Kelimeler .......................................................................................... 113
a.
Furkan
(J*>)............................................................................................ 113
b.
Maûn
(ûj₺U)............................................................................................... 114
c.
Mesâni (^üa).............................................................................................. 115
IV.
BÖLÜM: ABRAHAM
GEIGER’E GÖRE MUHAMMED’İN YAHUDİLİKTEN
ALDIĞI KISSALAR.................................................................................................... 117
A.
Atalar
Dönemi.................................................................................................. 118
1.
Âdem’den Nuh’a
Kadar................................................................................ 118
a.
Âdem...................................................................................................... 118
b.
Habil ve Kabil......................................................................................... 121
c.
İdris......................................................................................................... 121
2.
Nuh’tan İbrahim’e
Kadar.............................................................................. 122
a.
Nuh......................................................................................................... 122
b.
Hud......................................................................................................... 124
c.
Salih........................................................................................................ 126
3.
İbrahim’den
Musa’ya Kadar......................................................................... 126
a.
İbrahim.................................................................................................... 126
i.
İbrahim ve
Putların Kırılması Olayı....................................................... 127
ii.
İbrahim ve Babası
Azer...................................................................... 128
iii.
İbrahim ve
Meleklerin Gelmesi.......................................................... 129
iv.
Kurban Edilme
Olayı.......................................................................... 130
b.
Lut........................................................................................................... 132
c.
Yakup...................................................................................................... 133
d.
Yusuf...................................................................................................... 134
B.
Musa
Dönemi................................................................................................... 137
1.
Musa’nın Doğumu ve
Himaye Edilisi.......................................................... 137
2.
Musa ve Tartıştığı
Adam.............................................................................. 139
3.
Musa ve Firavun........................................................................................... 140
4.
Harun ve Buzağı
olayı.................................................................................. 141
5.
Musa ve Karun.............................................................................................. 143
6.
Musa ve Bilge Kul........................................................................................ 145
7.
Musa ve
Kayınbabası.................................................................................... 145
C.
Saul, Davud ve
Süleyman Krallıkları............................................................... 147
1.
Saul/Talut...................................................................................................... 147
2.
Davud
.......................................................................................................... 149
3.
Süleyman .................................................................................................... 150
D.
Krallığın
Bölünmesinden Sonraki Dönem ..................................................... 151
2.
Yunus............................................................................................................ 152
3.
Eyüp.............................................................................................................. 153
4.
Daniel............................................................................................................ 153
5.
Ezra/Uzeyr.................................................................................................... 154
6.
Elyesa/Zülkifl............................................................................................... 155
KISALTMALAR
: Aleyhisselâm |
|
b. |
: İbn |
bkz. |
: Bakınız |
c. |
: Cilt |
c.c. |
: Celle Celâluhu |
çev. |
: Çeviren |
DİA |
: Diyanet İslam Ansiklopedisi |
DİB |
: Diyanet İşleri Başkanlığı |
Hz. |
: Hazreti |
İSAM |
: İslam Araştırma Merkezi |
MÖ. |
: Milattan Önce |
MS. |
: Milattan Sonra |
ö. |
: Ölüm Tarihi |
r.a. |
: Radiyallahu anhu |
s. |
: Sayfa |
s.a.v. |
: Sallallâhu aleyhi ve sellem |
ss. |
: Sayfadan sayfaya |
terc. |
: Tercüme |
vs. |
: Ve saire |
Yay. |
:Yayınevi, Yayınları |
Avrupa’da 18. yy’ın sonu ve 19. yy’ların
başlarında İslam araştırmaları bir disiplin haline gelmiştir. Yıllardır devam
edegelen bu araştırmalar Oryantalizm/Şarkiyatçılık bölümünü ortaya çıkarmış ve
İslam dini araştırıldığı gibi, doğunun dili, kültürü, edebiyatı, coğrafyası,
sanatı ve tarihi de araştırılmaya başlanmıştır. Genellikle İslam hakkında
yazılan bu eserler farklı dinlere mensup kişiler tarafından kaleme alınmış ve
İslam dinini tenkit etmeye yönelik çalışmalar olmuştur. Bu zaman diliminde
ortaya çıkan Oryantalistler arasında Theodor Nöldeke, Gustav Weil ve Josef
Horovitz gibi Alman asıllı birçok Yahudi İslam ile ilgilenmeye başlamıştır.
Abraham Geiger, hem İslam araştırmaları hem de
Yahudi dininin reform hareketinin öncülerinden sayılması açısından önemli bir
konuma sahiptir. Kendisi, Yahudiliğin çağa uygun bir şekilde “yenilenmesi”
gerekliliği yolunda çaba sarfetmiştir. İslam hakkında yazdığı ayrıntı dolu
eseri, Alman Oryantalistler arasında Abraham Geiger’i ayrı bir noktaya
çıkarmaktadır. Birçok Batılı Oryantalist hakkında çalışma olmasına rağmen
Geiger’in İslam hakkındaki eseri ile ilgili şu ana kadar özel bir çalışmanın
olmaması, bizi bu konuyu çalışmaya sevk etmiştir.
Çalışmamız giriş ve dört bölümden oluşmaktadır.
İlk olarak giriş bölümünde Alman Yahudi tarihi serüveni hakkında bilgi
verilmiştir. Ardından Abraham Geiger ve Reformist Yahudilik hakkında genel
bilgilendirme yapılmıştır. Son olarak da modern dönem Alman kaynaklarında İslam
ve Müslümanlar hakkında eserler yazan bir kaç oryantalistten bahsedilmektedir.
Birinci bölümde ise Abraham Geiger’in hayatı ve eserleri incelenmiştir. Bu
bölümde Abraham Geiger’in oğlu Ludwig Geiger tarafından ele alınan Abraham
Geiger - Leben und Lebenswerk adlı eseri örnek alarak kısımlandırmış
bulunmaktayız. İkinci bölümde, Hz. Muhammed’in Yahudilikten neden ve nasıl bilgi
aldı konusu ele alınmıştır. Üçüncü bölümde Geiger’e göre Yahudilikten alınan
düşünce ve kavramlar hakkında bilgi verilmiştir. Nitekim son ve dördüncü
bölümde ise Geiger’e göre İslam’a geçen kıssalar ortaya konulmaya
çalışılmıştır. Son üç bölümde Abraham Geiger’in Was hat Mohammed aus dem
Judenthume aufgenommen? adlı eserinin içeriği takip edilmiştir.
Yoğun bir süreçte bitirmiş olduğum bu çalışmada
maddi ve manevi katkısı olan yakınlarıma teşekkür etmeyi borç bilirim. Çalışmam
boyunca desteğinden dolayı danışman hocam Doç. Dr. Yasin Meral’e, tezle ilgili
düzeltmelerinden ve katkılarından ötürü Prof. Dr. Ahmet Hikmet Eroğlu, Dr.
Öğretim Üyesi Tolga Savaş Altınel, Ar. Gör. Esra Erdoğan Şamlıoğlu ve Ar. Gör.
Mukadder Sipahioğlu’na içtenlikle teşekkür ederim. Bu süre zarfında maddi ve
manevi desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen başta annem ve babam olmak üzere
ablam ve kardeşime de teşekkür ederim. Son olarak birçok fedakârlığa katlanan
ve desteğini her zaman hissettiğim eşime ve kızıma müteşekkirim.
Harun Gülten
Münih, 2021
Zamanımızda Oryantalistlerin İslam tarihi,
Kur’an ve Hz. Muhammed hakkında yazdığı birçok eserler bulunmaktadır. Bunların
arasında Alman Oryantalistlerin önemli bir yeri olduğu âşikardır. Fakat Abraham
Geiger’in Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen? adlı eserini
konu edinen müstakil bir çalışma bulunmaması bizim bu konuyu çalışmamıza sebep
olmuştur.
Geiger’in bu çalışması sadece Yahudi ve
Hıristiyan dünyada değil İslam dünyasında da yankıları olan bir çalışmadır.
Hindistan’daki Hıristiyan misyonerler Müslümanlara etki edebilmek için bu eseri
Almancadan İngilizce tercüme etmişlerdir. Günümüzde de Müslüman araştırmacılar
Geiger’in eserinde öne sürülen iddialara cevap vermeye çalışmaktadırlar. Bu
anlamda Geiger’in bu eseri Müslüman ilim adamları arasında da reddiye kültürünü
oluşturmuştur.
Bu çalışmada Alman asıllı Yahudi Oryantalist
Abraham Geiger’in 1833 yılında basılmış Was hatMohammed aus dem Judenthume
aufgenommen? adlı eseri incelenmiş ve kullanılmıştır. Hazırladığımız bu
tezde, Kur’an’ın kaynağının başta Tevrat olmak üzere Yahudi kaynakları olduğunu
iddia eden bu eser incelenmiştir. Bu vesileyle Geiger’in kullandığı kaynaklar
ve iddialarıyla ilgili değerlendirmeler yapılmıştır. Böylece konuyla ilgili
Türkçe sağlıklı bir bilgi ortaya çıkarılmaya çalışılmış ve sonraki
araştırmalara katkı sağlaması amaçlanmıştır.
Tezimizde Geiger’in öne sürdüğü iddialar
kaynaklarıyla ortaya konulmuş ve tarafsız bir şekilde değerlendirilmiştir.
Eserin incelenmesi sırasında kendisinin kitapta belirlediği içerik takip
edilmiştir. Geiger, İslam hakkında kaleme aldığı bu tek eseriyle çok övülmüş ve
kendisinden sonraki Oryantalistler için büyük bir örnek teşkil etmiştir. Bu
sebeple Geiger’in İslam ve Hz. Muhammed hakkında ortaya attığı iddiaların
çalışılması önem arz etmektedir.
Bu tezimizde dinler tarihinin deskriptif
(tasvirî) metodu kullanılmış ve savunmacı tutumdan kaçınılmıştır.
Oryantalistlerin gerek Kur’an gerek Hz. Muhammed hakkındaki olumsuz ifadeleri
objektif bir bakış açısıyla ele alınmış ve okuyucuya aktarılması amaçlanmıştır.
Yeri geldikçe bu iddialardan ilmi açıdan tutarsız olanlar dile getirilmiştir.
Tezimizde kullandığımız bir diğer yöntem de dinler tarihinin karşılaştırmalı
yöntemidir. Bilindiği üzere Geiger’in bu eseri İslam ile Yahudiliği
karşılaştırmaktadır. Bir diğer ifadeyle incelediğimiz bu eser tabiatı
itibariyle karşılaştırmalı bir dinler tarihi çalışması hüviyetindedir. Nitekim
bu eser incelenirken ve iddialar değerlendirilirken sık sık karşılaştırmalı
yöntem kullanılmak suretiyle İslam ve Yahudilik arasındaki benzer-farklı
yönleri ve etkileşimleri ele alınmıştır.
"^■Alman-Yahudi Oryantalistlerin İslam ile
ilgili araştırmaları 19. yüzyılda sistematik hale gelmeye başlamıştır. Yahudi
araştırmacılar, İslam dininin Yahudilikten ortaya çıktığını iddia etmişler,
böylece kendi dinlerinin üstün bir konumda olduğunu dile getirmeye
çalışmışlardır. Oryantalistlerin bu tarz çalışmaları günümüzde de devam
etmektedir.[5] [6] Abraham
Geiger’in amacı, Hıristiyanlığı ve İslam’ı Yahudilikten türemiş olarak
göstermek ve böylelikle Yahudiliğin diğer dinlere üstünlüğünü ve önceliğini
delillendirmektir.2
Yahudiler, İslam’a yönelik kaleme aldığı eserlerde
Hz. Muhammed’in şahsında ve nübüvvetinde, Kur’an’ın kaynağında/kökeninde ve
genel olarak İslam’ın hükümlerinde Yahudi etkisini araştırmışlardır.[7] Dinlerde
peygamberlerin rolü kritik olduğu için eleştiriler öncelikle onlara
yöneltilmektedir. Nitekim Hz. Muhammed’e hakaretlere varan ifadeler
kullanıldığı gibi, hasta olduğu ve sihirlendiği/büyüğe uğradığı gibi bazı
ifadeler kullanılmıştır. Yahudi anlayışına göre Hz. Muhammed peygamber
sayılmamaktadır. Yahudilere göre M.Ö. 5. yüzyılda yaşamış olan Malaki son
peygamber kabul edilmektedir. Bunun yanı sıra bazı görüşlere göre Hz.
Muhammed’in sadece Araplara yönelik bir peygamber olduğu görüşü de mevcuttur.[8] Dolayısıyla
Hz. Muhammed’in Müslümanların algıladığı gibi tüm insanlara gönderilen son
peygamber olduğu görüşü Yahudiler tarafından reddedilmektedir. Ortodoks
Yahudilere göre tek geçerli din Yahudiliktir. Yahudiler, Hıristiyanlığı ve
İslam’ı vahye dayanan bir din olarak değil, Yahudilikten alınan bilgilerle
ortaya çıkan dinler olarak görmektedirler.[9] Nitekim Geiger, Hz. Muhammed’i
bir peygamber olarak görmemekte, onun dünyada tek bir din oluşması için
dinlerden bir karışım oluşturmaya çalışan birisi olarak değerlendirmektedir.
Geiger, İslam ile ilgili yazdığı bu tek
çalışmasının hocası tarafından teşvik edildiğini bildirmektedir. Kaleme aldığı
bu kitabı ödüle layık görülmüş ve Marburg Üniversitesi’nde doktor unvanını elde
etmiştir. Eserinin ana konusu; Hz. Muhammed’in Yahudilikten ne aldığı, İslam
dininin yeni bir oluşum olmadığı, eski dinler ve kültürlerden karma bir din
olduğudur. Oryantalist çalışmalar bir önceki çalışmalardan yararlanarak
birikimsel olarak ilerlemiştir.[10] Abraham
Geiger’in bu çalışması da kendisinden sonraki birçok Oryantalist çalışmaya
ilham olmuş ve yön vermiştir.
Geiger, eserinin ilk bölümünde dış etkenlerin
Muhammed’e Yahudilikten birçok şeyi alma isteğini uyandırdığını ve bunu almaya
elinde imkânlarının olduğunu ve bu süreçte bir engelin olmadığını ispatlamaya
çalışmaktadır. O, bu konuya üç soru ile giriş yapmaktadır. Birincisi; “Muhammed’in
Yahudilikten bilgi almasının amacı neydi veya bu bilgileri almayı istedi mi?”,
ikincisi; “Muhammed’in bilgi alma vasıtaları var mıydı, varsa bunlar neydi?”,
son sorusu ise; “Bu bilgileri alabilir miydi ve nasıl alabildi?” şeklindedir.
Kitabının ikinci kısmında ise daha fazla detaya
girerek Kur’an’da geçen bazı kelimelerin, inanç ile ilgili görüşlerin, namaz ve
kadınlarla ilgili hükümlerin, hayata dair bazı meselelerin ve Peygamberler
kıssalarının Yahudilikten geçtiğini delillendirmeye çalışmıştır. Biz bu
çalışmamızda bu konuları ayrı ayrı bölümlerde ele alacağız. Geiger, Muhammed’in
bu bilgileri etrafında yaşayan Yahudiler vasıtasıyla şifahi olarak aldığını ve
Muhammed’in buradaki asıl amacının tüm dinleri bir araya getirerek onlara
hükmetme arzusu olduğunu söylemektedir. Ayrıca peygamberlerle ilgili kıssaların
hemen hemen hepsinin -eksik ve fazlalıklarıyla- Yahudi kaynaklarında geçen
kıssalar olduğunu belirtmektedir. Ona göre Muhammed’in amacı; insanlığın yararı
için tüm dini görüşleri bir araya getirerek insanlığın tek din altında
yaşamasını sağlamaktır.
A.
Almanya Yahudileri’nin Tarihi
İsrailoğullarının Hz. Musa’nın önderliğiyle
Mısır esaretinden kurtulmaları ve bugünkü Filistin topraklarına yerleşmeleri
yaklaşık 3000 küsür yıl önce vuku bulmuştur.[11] O zamandan itibaren
İsrailoğulları dönem dönem başka hükümranlıklar altında yaşamak zorunda kalmış,
sürgün edilmiş veya göç etmek zorunda bırakılmışlardır.
Yahudilerin ilk sürgün edilmeleri MÖ. 722-721
yıllarında Asurlular tarafından gerçekleştirilmiştir. MÖ. 586 yılında ise
Filistin toprakları Babilliler tarafından işgal edilmiş ve Yahudiler Babil’e
sürgün edilmişlerdir. MÖ. 538’de Babillilerin Persler tarafından yenilmesi,
Yahudilerin tekrar topraklarına dönmelerini sağlamışlardır. MÖ. 63 yılında
Romalılar Kudüs’e hükmetmişler ve orada yaşayan Yahudileri ağır koşullar
altında yaşamaya mahkûm etmişlerdir. MS. 70’de Yahudiler’in ayaklanması
sebebiyle Romalılar, Kudüs şehrini Süleyman Mabedi’yle birlikte harabeye
çevirmişlerdir. Bar Kohba’nın (MS. 132-135) liderliğinde tekrar ayaklanan
Yahudiler, Romalılara karşı üstünlük elde edememiş ve Kudüs’e girmeleri dahi
yasaklanmıştır. Bu tarihten itibaren Yahudi halkının kutsal topraklarla olan
fiziki bağlantısı koparılmıştır.[12]
Yahudiler bunun ardından
Roma İmparatorluğu’nda antik ticaret yollarına, Balkanlar, İtalya, İber
yarımadası ve Galya civarına yerleştirilmişlerdir.[13] Roma İmparatorluğu tarafından
Avrupa’nın farklı bölgelerine yerleştirilen Yahudilerden bazılarının o dönemler
itibariyle Almanya’ya kadar gittikleri bilinmektedir.[14] Böylelikle bugünkü Almanya
topraklarına ilk Yahudi grupları, yaklaşık 2000 yıl önce gelmişlerdir.[15]
İmparator Konstantin’in, MS.
313 yılında Hıristiyan dinine yasal bir statü kazandırması ve 381 yılında I.
Theodosius tarafından Hıristiyanlığın resmi din olarak kabul edilmesi
Yahudilerin Hıristiyanlaşan Romalılarla olan münasebeti açısından önemli bir
dönüm noktası olarak kabul edilmektedir.[16] Nitekim 4. yy’dan itibaren
Avrupa’da Hıristiyanlık güçlenince, Yahudilerin hem dini hem de siyasal alanı
daralmaya başlamış ve Yahudi karşıtlığı ortaya çıkmıştır. Bu zaman içerisinde
Yahudilerin, Hıristiyanlarla evlilikleri yasaklanmış ve bir Hıristiyan’ın
Yahudi dinine geçmesi dahi kabul edilmez hale gelmişti.[17]
8. ve 9. yy’da Almanya’da
bulunan Yahudi tüccarların Asya’dan özel eşyalar getirdikleri bilinmektedir.[18] Roma-Germen
İmparatoru Şarlman (768-814), “Yahudi koruma mektupları” adı altında Yahudilere
özel haklar vermiştir ve onları devlet koruması altına almıştır. Karl
Şarlman’ın oğlu Ludwig’in 839 yılında bir Yahudi’ye kısıtlama olmadan
topraklarını kullanabileceğini bildiren bir mektup vermesi, buna bir örnektir.[19] Aynı şekilde
Yahudi tüccarlarının vergi ödemekten muaf olduklarına dair belgeler de
mevcuttur. Böylelikle hayatlarını ve mal varlıklarını devlet koruması altına
alıyor ve zorunlu vaftiz edilmekten kurtulmuş oluyorlardı.[20] Haçlı Seferleri’nden sonra
Yahudiler, bu “koruma mektupları’nı”, Hıristiyanların şiddetinden korunmak için
kullanmışlardır.[21]
10. ve 13 yy.’da Almanya’da
yaşayan Yahudiler; Speyer, Worms ve Mainz gibi şehirlerde kendi bölgelerini
oluşturmuşlardı. Nitekim Almanya tarihinin en eski sinagogu Worms şehrinde
bulunmaktadır.[22] 12. yy’ın
başlarında Yahudiler, ticaretin dışında, faizle kredi verme işini de
yapmışlardır. Kilise’nin dini alanlarda faizi yasak kılması, Yahudiler için bir
fırsat oluşturmuştur. Nitekim Yahudiler yabancılardan faiz alabildiklerini
savunmaktadırlar.[23]
1095 yılında Papa II.
Urban’ın Haçlı Seferleri için çağrıda bulunması Hıristiyanlar arasında farklı
düşüncelere yol açmıştır. Bazı Hıristiyanlar, uzakta, Kudüs’te bulunan
Müslümanlar ile savaşmaktansa hemen yanlarında bulunan “Tanrı katilleri”ni yok
etme düşüncesini ortaya atmışlar ve böylelikle Yahudileri hedef
göstermişlerdir.[24] O sene Rein
nehri kenarlarında yaşayan Yahudilerin birçoğu bu karmaşa ortamında
öldürülmüştür.
Kısa bir sürede Speyer, Worms
ve Mainz şehirlerinde yaşayan birçok Yahudi katledilmiştir.[25]
Hıristiyanlık ile Yahudilik
arasındaki tartışmayı genellikle Kilise ateşlemiştir. Hıristiyanlar, Yahudileri
“Tanrı katili” olarak adlandırmış ve Yahudilerin, Hıristiyanlığı düşman olarak
gördüklerini belirtmişlerdir. Nitekim bu isimlendirmeden 1964 yılında II.
Vatikan konsilinde vazgeçilmiştir.[26]
Avrupa’da Yahudilere yönelik
birçok kısıtlama, imparatorlardan ziyade papalar tarafından konulmaktaydı.[27] Örneğin Papa
III. Eugene, Haçlı Seferleri’ne giden Hıristiyanların, Yahudilerden alınan
borçlarının sıfırlanacağını bildirerek, insanları bu seferlere katılmaya teşvik
etmiştir. Bunun yanında o, Yahudilerin silah kullanmasını da yasaklamıştı.
Ayrıca 1215 yılında Papa III. Innocent, Yahudilerin Hıristiyanlardan ayırt
edilebilmeleri için belirli kıyafet ve şapka giymeleri gerektiğine karar
vermiştir.[28] Bunlara
ilaveten zorla Hıristiyanlaştırılma, Yahudilere resmi bir görev vermeme, toprak
edinememeleri, çiftçilik yapmalarına izin verilmemesi, zorla Hıristiyan
eğitimine tabi tutulma, Yahudilere özel vergi ödeme gibi kısıtlamalar da
zikredilebilir.[29]
Yahudiler, Avrupa
ülkelerinde sık sık salgın hastalıkların müsebbibi olarak görülmüşlerdir. 1348
yılında Doğu bölgelerinden gelen gemilerden veba hastalığı Avrupa’ya yayılmış
ve bu hastalıktan Yahudiler sorumlu tutulmuştu. Yahudilere yönelik bir diğer suçlama
da Yahudilerin içme sularını ve kuyuları zehirlediklerine dairdir. Bu sebeple
de birçok Yahudiyi katletmişlerdir.[30] Yahudilerin sıkça
karşılaştıkları bir diğer suçlama da kan iftirasıdır. Bu iddiaya göre
Yahudiler, Pesah bayramında bir Hıristiyan çocuğu kaçırmakta ve öldürerek
çocuğun kanını Pesah hamurunda maya olarak kullanmaktadırlar.[31] Yahudiler bu
iftira sebebiyle de pek çok kez şiddete maruz kalmışlardır. Bu durum Osmanlı
topraklarında da cereyan etmiş ve Hıristiyanların kan iftirası suçlamalarından
ötürü bazı padişahlar bu sorunun önüne geçilmesi için ferman yayınlamıştır.[32]
Yukarıda zikredilen farklı
sebeplerden ötürü, 1349 yılında Almanya’da bulunan birçok Yahudi cemaati
Polonya topraklarına göç etmiştir. Polonya kralının Yahudilere tanıdığı olumlu
haklar da bu göçte büyük rol oynamıştır. Bu çerçevede Avrupa’nın doğu
bölgesinde yeni Yahudi yaşam merkezleri kurulmuştur.[33]
Martin Luther 1517 yılında
Katolik Kilisesi’ne karşı 95 maddelik tezini duyurmuştur. 1523 yılında
Luther’in neşrettiği, Dass Jesus Christus ein geborener Jude sei (İsa
doğuştan bir Yahudi) yazısı Yahudileri umutlandırmış ve kendilerine yapılan
haksızlıkların azalacağını ümit etmişlerdir. Fakat ileriki zamanda bu durumun
öyle olmadığını anlamışlardır. Martin Luther, bu yazısıyla Yahudilerin
Hıristiyanlığa geçmesini arzulamış, fakat geçmeyeceklerini anlayınca onlara
karşı açıktan nefretini belirtmiş ve şiddet uygulayarak onları Almanya’dan
kovmak istemiştir.[34] Luther, Von
den Juden und ihren Lügen (Yahudilere ve Yalanlarına Dair) adlı eserinde
ise yedi maddede Yahudilere karşı nasıl mücadele edileceğini belirtmiştir. Bu
kitap, Nazi rejimi zamanında birçok kez basılarak propaganda olarak
kullanılmıştır.[35]
1618-1648 yılları arasında
vuku bulan “Otuz yıl savaşında” göçler meydana gelse de Yahudiler’in çoğu aynı
bölgelerde kalmaya devam etmişlerdir. Bölgeleri yöneten prensler, ticaret ile
uğraşan birçok Yahudiyi çalıştırmış ve böylelikle gelir elde etmişlerdir.[36] O süre
zarfında Almanya topraklarında 60 bin Yahudi’nin yaşadığı bildirilmektedir.[37]
Almanya tarihinde ilk defa
1780 yıllarında Yahudiler’in özgürleşmesi, Almanlar gibi |aynı haklara sahip
olmaları ve topluma kazandırılmaları konuları gündeme gelmiştir.[38] 1 791
senesinde Fransa’da yaşayan Yahudiler, Fransızlar ile aynı haklara sahip
olmuşlardır.[39] Moses
Mendelssohn, Alman Yahudileri’nin de aynı haklara sahip olmalarını istemiş,
bunun için Yahudilerin, Alman dilini öğrenmeleri gerektiğini söylemiştir. Yani
bir nevi Yahudilerin, Alman toplumuna entegre olmalarını sağlamaya çalışmıştır.[40] Ayrıca Mendelssohn
Tevrat’ı Almancaya tercüme ederek yerel dilin kullanılmasını sağlamaya
çalışmıştır.[41] O, ayrıca
Yahudilerin Avrupa’nın dil, kültür ve bilim birikimini benimsemelerini
istemiştir.[42]
14.yy’dan itibaren
Almanya’nın çeşitli şehirlerinde yaşayan Yahudiler, sadece belirli bölgelerde
ve gettolarda ikamet edebilmişlerdi.[43] Frankfurt’ta yaşayan
Yahudiler, 1628’den Napolyon zamanına kadar duvarlarla çevrilmiş, büyük demir
kapılarla kapatılan bölgelerde kalmak zorunda bırakılmışlardır. Sabah olduğunda
kapıları açılır, akşam vakti olduğunda ise o bölgeye geri dönerlerdi.
Yahudilere tahsis edilen özel bir yer halinde olup, diğer bölgelerden ayrı
tutuluyordu.[44]
1806 yılında Frankfurt
şehri, Napolyon’un hükümranlığı altına girince, Yahudilerin hapsedildiği
sokaklardan çıkıp şehre gidebilmeleri sağlanmıştır. 1811 yılında ise Yahudiler
tamamen diğer insanlarla eşit haklara sahip olmuşlardır. Fakat bu durum uzun
sürmemiş ve Fransa’nın Ruslara karşı savaşı kaybetmesinden sonra Fransa’nın
hükümranlığı altında bulunan bölgeleri Almanya geri almış ve Yahudiler eskisi
gibi bazı haklardan mahrum edilmiştir.[45]
"^■Avrupa’nın
aydınlanma sürecinden Yahudiler de etkilenmiş ve bu gelişmelere ayak uydurarak
reform isteyenler ile geleneksel düşünceye bağlı kalanlar arasında tartışmalar
başlamıştı. Bu süreçte Moses Mendelssohn’un öncülüğünde haskala (aydınlanma)
adında yeni bir reform hareketi başlamıştı. Bu akımın ana fikri, Yahudilerin
içinde yaşadıkları Alman toplumuna entegre olmasını sağlamaktı.[46]
1835-1845 yılında Yahudi
cemaatler arasında büyük çekişmeler yüz göstermiştir. Bir kısım Yahudiler,
klasik dini metinlerin ihtiyaçları karşılamadığını ve yenilenmesi gerektiğini
söylerken, Ortodoks Yahudiler bunlara sıkıca tutunması gerektiğini savunmuştur.[47] Bunun
yanında birçok Yahudi artık müreffeh bir hayat yaşamaya başlamış, doktor,
avukat, bankacı, sanatçı gibi mevkilere gelebilmişlerdi.[48] Yahudilerin büyük bir kısmı
kısıtlamalara maruz kalırken, varlıklı Yahudi aileleri Preusen (Alman)
vatandaşı olabiliyordu. Diğerleri halen başkalarının “Koruma mektubuna”
muhtaçtı ve ikinci sınıf insan olarak hayatlarını geçiriyorlardı.[49]
1900 yılında, Doğu Avrupa’da
yaklaşık olarak 5 milyon Yahudi yaşamaktaydı.[50] Bu sayı Avrupa’da
yaşayanların sayısının iki katıydı. Rusların, II. Alexander’in ölümünden Yahudileri
sorumlu tutmaları[51] ve
böylelikle Yahudilere karşı başlattıkları kıyımlar sonucu yaklaşık 2 milyon
Yahudi Avrupa’nın Batı tarafına göç etmiştir. Çoğu İngiltere ve Almanya yoluyla
Amerika’ya gitmek isteseler de para imkanları olmayanlar Almanya’da kalmıştır.
Almanya’da da rahat edememelerinden ötürü bu dönemde Filistin topraklarına göç
etme fikri iyice gündeme gelmiştir. Bu süreçte Siyonizm’in fikir babası olarak
bilinen Macar Yahudisi Theodor Herzl, Yahudileri örgütleyerek Filistin’de bir
Yahudi devleti kurulmasının ilk adımlarını atmıştır.[52]
29 Ağustos 1897’de Basel
şehrinde bir kongre düzenlenmiş ve Dünya Siyonist teşkilatı kurulmuştur.[53] Herzl,
Yahudi devletini Basel şehrinde kurduğunu ve “5, belki 50 sene sonra bunu
herkesin göreceğini” günlüğünde dile getirmiştir.[54] Nitekim 50 sene sonra, Kasım
1947’de Birleşmiş Milletler, Filistin’in Araplar ve Yahudiler arasında
paylaşılmasına karar verdi. Bir sene sonra 14 Mayıs 1948 yılında İsrail devleti
resmen kurulmuş oldu.[55]
Birinci dünya savaşında
Yahudiler, Almanların yanında savaşa katılmış ve Almanya’nın kendilerini bu
ülke vatandaşı olarak görmelerine sevinmişlerdi.[56] Fakat savaş kaybedilince ve
oluşan ekonomik sıkıntılardan dolayı Almanya’da Yahudilere karşı tekrar şiddet
boy göstermeye başlamıştı.[57] O seneler
Yahudiler, yazar, sanat, müzik, mimarlık ve bilim gibi alanlarda ön plana
çıkmış ve birçoğu nobel ödülüne layık görülerek Almanya’nın kalkınmasına katkı
sağlamışlardır.[58] Fakat
Nasyonal Sosyalistler, bu kişilerin Yahudi dinine mensup olduklarını ön planda
tutarak, onları istemediklerini açıkça dile getiriyorlardı. Böylelikle
antisemitizmin yükselmesiyle birlikte birçok Yahudi Amerika’ya göç etmiştir.[59]
1933 yılının Nisan ayında aşırı sağ partisi NSDAP, Almanya’nın başına
geçerek, antisemitizmi devlet politikası haline getirmiştir.[60]
Yahudiler ile alışveriş yapılmaması, Yahudi asıllı olanların işlerine son
verilmesi gibi kararlar alınmıştır.[61]
1 93 5 yılında “Nürnberg yasaları” adında “Alman kanının ve Alman onurunun
korunması” ile ilgili hükümler çıkarılarak Yahudilerin durumları daha da
ağırlaştırılmıştır. Yahudiler ile evlilik yasaklanarak Yahudi olan ve
olmayanların hakları ayrılmıştır.[62]
9 Kasım 1938 yılında Almanya
genelinde Yahudilere ait yedi bin küsür dükkan yağmalanmış, yetmiş sinagog
yerle bir edilmiş ve iki yüzden fazla sinagog da ateşe verilmiştir. Baskılar
çoğalmış ve Yahudiler toplama kamplarına atılmışlardır. O sene ve ertesi sene
yaklaşık olarak 100.000’den fazla Yahudi Almanya’yı terk etmiş ve mal varlığına
devlet tarafından el konulmuştur.[63]
1941-1944 yılları arasında
pek çok Yahudi gaz odalarında öldürülmüştür.[64] Savaş sonunda Almanya’da
15.000 Yahudi’nin yaşadığı tahmin edilmektedir.[65] Birçok Yahudi için Almanya
artık yaşanılacak bir yer olmaktan çıkmıştır. Bugünkü Almanya’da yaşayan Yahudiler’in
çoğu göçmen olup birçoğu Sovyetler Birliği, Rusya ve Ukrayna’dan gelmişlerdir.[66]
Yahudiler 1950 yılında Almanya
Yahudilerinin Merkez Konseyi (Zentralrat der Juden in Deutschland) adında
bir şemsiye organizasyon kurarak Almanya’da tekrar var olmak için adım
atmışlardır.[67] 1952-1953
yılında yürürlüğe giren “Tazminat Kanunu” ile birçok Yahudi tekrardan
Almanya’ya gelerek kaybettikleri mal varlıklarını geri almaya başlamışlardır.[68]
Savaş öncesi birçok Alman
Yahudileri’nin de müntesibi olduğu Liberal Yahudiler, 1999 yılında “Abraham
Geiger Kolleg” adlı eğitim kurumunu hayata geçirerek tekrar haham yetiştirmeye
başlamışlardır.[69] Günümüzde
yaklaşık olarak 200 bin Yahudi’nin Almanya’da yaşadığı tahmin edilmektedir.
B.
Abraham Geiger ve Reformist Yahudilik
Reformist Yahudilik, 19.
yy’ın başlarında Alman Yahudilerinin öncülüğünde zuhur etmiştir. Avrupa,
aydınlanma sürecine girmesiyle birlikte Reformist Yahudiler akılcılık,
evrenselcilik ve ilerlemecilik gibi ilkeleri benimseyerek ortaya çıkmıştır.[70] Moses
Mendelssohn[71], Abraham
Geiger, Ludwig Philippson[72] ve Samuel
Holdheim[73] bu reformun
ilk öncüleri sayılmaktalar.70 Reformistler dinden
uzaklaşmaya başlayan Yahudiler için Yahudi dinini çağdaş modern hayatla uyumlu
bir hal ile cazip hale getirmeyi amaçlamışlardır.[74] Reform hareketi, toplumun
ihtiyaçlarına cevap veremeyen geleneksel Ortodoksluğa karşı bir hareket olarak
doğmuştur.[75] Geiger ve
diğerleri, modernleşmiş ve reform edilmiş bir Yahudiliğin, Yahudi olmayan
topluma daha çekici geleceğini ve böylelikle antisemitizmin de azalacağını ümit
etmişlerdir.[76]
Mendelssohn, Almanya‘da
bulunan Yahudileri birlikte yaşadıkları Alman dil, kültürüyle bütünleşmesi
gerektiğini savunarak reformun ilk adımını atmıştır.[77] Samuel Holdheim, Yahudiliği
yeniden şekillendirmede devrimsel bir anlayışa sahipken, Abraham Geiger zamanın
ruhuna göre evrimsel şeklinde yapılması görüşündeydi.[78] 71 72 73 74 [79] Bu
yapılanma, teorik alandan ziyade ritüel alanda yapılan değişikliklerle meydana
gelmiştir. Mesela dinen mükellef olan çocuklara yapılan bar mitsva[80] ve bat mitsva
törenleri ve evlilik merasimlerinde değişikliğe gidilmesi, ibadetlerin erkek
kadın karışık koro halinde yapılabilmesi ve bu ayinlerde yerel dil (Almanca)
kullanılması gibi fikirler savunulmuştur. Dolayısıyla Reformistler, Yahudiliği
özü itibariyle korunan fakat dinsel törenleri değiştirerek evrensel bir misyona
sahip bir inanç sistemi haline getirmeyi hedeflemi şlerdir .[81]
1840 yıllarında Abraham
Geiger, Samuel Holdheim ve bazı liberal görüşlü hahamlar, Yahudiliğin modern
bilimsel metot ışığında araştırılması gerektiğini savunmuşlardır.[82] Bu çerçevede
Talmud’un otoritesini reddetmişler, sünnet olmanın ve şabat kurallarına uymanın
gereksiz olduğunu savunmuşlardır. Kadınlara ve diğer milletlere jyönelik
olumsuz yerlerin dua kitaplarından çıkarılması istenmiştir. Bu çerçevede yeni
bir dua kitabı oluşturulmuştur.[83]
Reformist Yahudiliğin bir
nevi diğer mezheplerden bağımsızlıklarını ilan ettikleri 1885 yılındaki
“Pittsburgh Platformu”[84] çok önem
arzetmektedir. Nitekim bu platformda kendi fikirlerini açık bir şekilde
belirtmiş ve Ortodoks Yahudilik ile bağlarını koparmış oldular.[85] Reform
hareketi, yüce Tanrı fikrine sahip, etik temelleri üzerine kurulu, ilerleyici
ve tüm insanlığı kucaklayan bir topluluk olarak tanımlanmıştır.[86] Dolayısıyla
Yahudi inancı, Reformistlerle ciddi bir değişime şahit olmuştur.[87] Kendi
içerisinde zamana göre değişimler yaparak çok defa değişime uğradığı sonraki
platformlarda alınan kararlara da yansımıştır.[88] Pittsburgh Dökümanı, 1937
yılına kadar Reformist Yahudiliğin en önemli metni olmuştur. Muhafazakar
Yahudiler bu platformu eleştirerek kendileri de buna benzer bir platform kurmuş
ve Yahudiliğin Reformistlerin elinden kurtulması gerektiğini bildirmişlerdir.[89]
Reformistler’in farklı
düşüncelerinin başında Tevrat’ı Tanrı tarafından gönderilmiş ilahi bir kitap
olarak görmemekle birlikte atalarının yaşadığı dini bir gelenek olarak
görmeleridir. Bu iddiya göre dini emirler, yasaklar ve kıssalar bugün
geçerliliğini kaybetmiştir. Bunun yanısıra bazı Reformistlerin insanın türeyişi
ile ilgili olarak Darwin’in evrim teorisini benimsedikleri bilinmektedir.[90]
Reformist Yahudilere göre
Talmud’un herhangi bir kutsal değeri yoktur. Onlarda kurtarıcı Mesih düşüncesi
de bulunmamaktadır. İnsanların yaşadığı her yeri kutsal ve değerli gören
Reformistlere göre Filistin ve Kudüs’ün herhangi bir özel kutsallığı
bulunmamaktadır.[91]
Reformistler, İkinci Mabed’in yıkılmasıyla sürgün hayatı yaşamalarını Tanrı’nın
Yahudiliğin yayılması için oluşturduğu bir planı olarak algılamaktadırlar.[92] Kadınlar ve
erkekler dini açıdan eşit olduklarından dolayı ibadetlerde yan yana
oturabilirler ve kadınlarda haham olup ibadetleri yönetebilirler.[93] İbadetlerde
kadınların da kavrayabileceği şekilde Almancaya yer verilmiştir.[94] Reformist
Yahudilikte dış evliliğe müsade vardır. İbadetlerdeki dua ve diğer uygulamalar
kısaltılmış olup kipa takmak zorunlu değildir.[95] Reformist Yahudiler ayrıca
Şabat ve kaşer kuralları gibi Yahudiliğin en ayırt edici uygulamalarını da yerine
getirmemektedirler.[96]
Almanya’da başlayan bu
hareket daha sonra Amerika’ya taşınmış ve gerçek gelişimini Amerikan Yahudileri
arasında göstermiştir.[97] Reformist
Yahudiler, 1875 yılında Ohio’da ilk Amerikan haham okulunun kurmuşlardır.[98] Burada din
adamı yetiştirmeye ve karar mekanizması oluşturmaya yönelik teşkilatlanma
yapılmıştır. Bu teşkilatlanma ile Reformistler, Amerika’daki en sistemli ve en
güçlü Yahudi mezhebini oluşturmuşlardır.[99]
Reformist Yahudilik ilk
ortaya çıktığı anda çok sert bir şekilde gelenek ve kutsal kitap eleştirisi
yaparken zaman içerisinde daha ılımlı bir yol izlemiştir. Benzer şekilde ilk
zamanlarda ortaya attığı bazı fikirlerden vazgeçmişlerdir. 1976 yılında San
Francisco toplantısında Tevrat’ın hükümlerinin bağlayıcı olduğunu belirterek,
inanç ve pratik hayatın aynı seviyede önemine vurgu yapmışlardır. Aynı kongrede
İsrail topraklarına bağlılıklarını bildirmişlerdir.[100] 1999 yılında Pittsburgh
toplantısında ise Tevrat hükümlerinin önemli olduğuna, evrenselliğin yanında
millilik unsurları barındırdığına vurgu yapmışlardır.[101] Burada dikkat edilmesi
gereken husus, hareket içerisindeki herkesin aynı görüşte olmamasıdır.
Günümüzde Reformist
Yahudilik şartların ve zamanın değişmesiyle ciddi değişiklikler geçirmiş ve
dini kuralların uygulanması konusunda geleneğe ve pratiğe eskiye nazaran daha
önem verdikleri görülmektedir.[102] 1926
yılında Londra’da kurulmuş ardından New York’a ve son olarak Kudüs’e taşınan World
Union for Progressive Judaism adlı şemsiye kuruluş, dünyadaki tüm reformist
ve liberal Yahudi kuruluşlarını temsil etmekte ve reforumun yayılmasına destek
vermektedir.[103]
İsrail’de sadece 6-7 bin
civarında Reformist Yahudi bulunmakla birlikte bu mezhebin çoğunluğunu teşkil
eden Amerika’da yaşayan Yahudilerdir.[104] Bunun yanısıra Brezilya,
Şili, İngiltere, Almanya ve Rusya ve Ukrayna gibi ülkelerde de
güçlenmektedirler.[105] Bugün
Amerika’daki 6 milyon civarındaki Yahudi’nin iki milyonu Reform Yahudisi’dir.
C.
Modern Dönem Alman Düşünürlerde İslam ve Müslümanlar
Oryantalizmin oluşumunda
Alman düşünürlerin etkisi büyüktür. Bunlar arasında Alman Yahudi düşünürler de
önemli bir yer tutmaktadır. Alman Oryantalistlerden Abraham Geiger’le yolları
kesişen veya doğrudan ondan etkilenen isimleri incelemenin Geiger’in düşünce
dünyasını, içinde yaşadığı koşulları ve etkilerini anlamak açısından önemli
olduğu kanaatindeyiz. Bu sebeple bu bölümde bu isimlerden Gustav Weil, Theodor
Nöldeke, Josef Horovitz ve Georg Wilhelm Freytag incelenmiştir.
1808
yılında Sulzburg[106] şehrinde
doğmuştur. Küçük yaşında ailesinin maddi imkânları sayesinde İbranice, Latince,
Almanca ve Fransızca özel dersler almıştır.[107] 1928 yılında
Heidelberg Üniversitesi’nde Geiger’in sınıf arkadaşı olan Weil,[108] filoloji ve
tarih bölümüne ve aynı zamanda Arapça öğrenmeye başlamıştır.[109] İki sene
sonra Paris’e giderek Arapça ve Farsça bölümünde eğitimine orada devam
etmiştir. Weil, geçimini özel dersler vererek ve tercümanlık yaparak
sağlamıştır.[110] Fransa’nın
Cezayir’i işgal ettiği sırada kısa bir süre Cezayir’de muhabir olarak çalışmış
ve ardından 1831 yılında Mısır’a giderek Fransızca öğretmeni olarak görev
yapmıştır. 1835 yılına kadar Mısır’da kalan Weil, o dönemde Farsça ve Türkçe
öğrenme imkanı bulmuştur.[111] Bundan
sonra bir kaç ay da İstanbul’da kalarak Türkçesini geliştirmiştir.[112] Almanya’ya
döndükten sonra 1836 yılında Tübingen Üniversitesi’nde doktor ünvanını almış ve
kütüphanede görevli olarak çalışmaya başlamıştır. Bu sırada Binbir Gece
Masalları kitabının tamamını ilk defa Arapça aslından Almancaya tercüme
etmiş.[113] 1845 yılından itibaren Heidelberg
Üniversitesi’nde Doğu dilleri dersleri vermiş ve 1861
yılında bu üniversitede ilk Yahudi asıllı profesör olarak görev yapmıştır. 29
Ağustos 1889 yılında Freiburg şehrinde hayatını kaybetmiştir. Kendisine ait birçok
el yazma Arapça eserleri, çocukları tarafından Heidelberg Üniversitesi’ne
bağışlanmıştır.[114]
Gustav Weil’in kaleme aldığı
eserlerin çoğu İslam ile ilgilidir. Bunlardan bazısı tercüme bazısı ise telif
eserdir. Örneğin Zemahşeri’nin Atvâku’z-Zehebn'[115] adlı eserini, Joseph
von Hammer[116] tarafından
yapılan Almanca tercümesinde bulunan yanlışları düzelterek tekrardan tercüme
etmiştir. Ayrıca İbn Hişam’ın es-Siretu ’n-Nebeviyye adlı eserini
Almancaya çevirerek, önemli bir Arapça kaynağını Almancaya kazandırmıştır.
Hz. Muhammed hakkında
yazdığı eser Mohammed der Prophet, sein Leben und seine Lehre (Peygamber
olan Muhammed’in Hayatı ve Öğretisi) Avrupa’da Muhammed hakkında Arapça
kaynaklara dayanarak yazılan ilk eser olarak kabul edilmektedir.[117] Weil,
bu eserini başka tarihçilerin yazdıklarına göre değil, bizzat kendi
araştırmalarına bağlı olarak ele aldığını belirtmektedir.[118] Ayrıca bu kitabında Weil,
Muhammed’in Ehli Kitap inançlarını biraraya getirerek bu yeni dini kurduğunu,
fakat bunu yaparken Yahudiliğin katı kurallarını ve Hıristiyanlığın teslis
inancını almadığını belirtmektedir.[119] Weil, ayrıntılı
bir şekilde Hz. Muhammed’in epilepsi olduğu iddialarıyla ilgili
açıklamalar yapmaktadır.[120] Ona göre
Hz. Muhammed’in vahiy alışlarına dair rivayetler incelendiğinde onda epilepsi
olduğunun ortaya çıktığını belirtmektedir. Fakat ona göre Muhammed, bu
hastalığını gizlemek için Cebrail’le görüştüğünü öne sürmemiştir. Bilakis Weil,
epilepsi rahatsızlığının Muhammed’in vahiy almasına vesile olduğunu iddia
etmektedir.[121] Yoğun dini
tecrübeleri, reform yapmadaki hırsı ve isteği Muhammed’in kendisini
kaybetmesine ve cezbe hali yaşamasına vesile olmaktadır. Weil, bu iddiasını
delillendirmek için de Hz. Muhammed’in vahiy alış sırasında terlere boğulduğu,
titrediği, korktuğu gibi rivayetlere dayanmaktadır. Weil’in önceki Batı’lı
araştırmacılardan ayıran özelliği ise Muhammed’i samimi bir reformcu olarak
görmesidir.[122] Abraham
Geiger gibi Gustav Weil de Orta Çağ’da öne sürülen olumsuz Muhammed portresinin
nispeten nötr hale gelmesinde etkili olmuşlardır.[123]
En önemli eserlerinden biri
olan Historisch-Kritische Einleitung in den Koran (Kur’an’a tarihsel ve
eleştirisel bir giriş) adlı çalışması günümüzde halen oryantalistler tarafından
kullanılmaktadır. Bu eseri üç kısma ayırmıştır. İlk kısmında Muhammed’in
hayatını konu edinmektedir. İkinci kısmında Kur’an hakkında ve onun oluşumuna
dair bilgi vermektedir. Son kısmında ise İslam’ın ne olduğu, yasaları,
Yahudilik ve Hıristiyanlığa karşı olan bakışını ve geleceğini incelemiştir.[124] Weil’ın, Kur’an’ın
oluşumu hakkında en çarpıcı iddiası, Muhammed’in bilerek Kur’an ayetlerini
kronolojik olarak koymadığıdır. Ona göre Muhammed, böylelikle istediği vakit
istediği ayetlerin yerlerini değiştirebiliyordu.[125]
Geschichte der Chalifen (Halifeler Tarihi) adlı eseri, Weil’ın yazdığı en kapsamlı
kitabıdır. Beş ciltten oluşan bu eser, Hz. Ebu Bekir döneminden başlayıp Abbasi
halifelerinin sonuna kadarki dönemi ele alır.[126] Weil, çalışması sırasında çok
az kaynak bulunduğunu ve eseri çoğunlukla el yazmalarından derlediğini
belirtmiştir. Ayrıca kitabında doğu tarihinin yanısıra Mısır tarihini de ele
almıştır.[127] Weil, bu
belirtilen üç kitapta genellikle Yahudi ve Hıristiyan tarihi araştırmaları
sırasında elde ettiği bilgilerle İslam tarihini yeniden değerlendirmeye çalışmıştır.[128] Bu eserinin
ardından Geschichte der islamischen Völker von Mohammed bis zur Zeit des
Sultans Selim (Muhammed’den Sultan Selim’e kadar gelen Müslüman halkların
tarihi) adlı eser, Weil’ın en son kitabı olmuştur.
Weil, Biblische Leğenden
der Muselmanner aus arabischen Quellen zusammengetragen undmit jüdischen Sagen
verglichen (Arapça kaynaklardan derlenmiş ve Yahudi efsanelerle
karşılaştırılmış Müslümanların Kutsal kitap efsaneleri) adlı çalışmasında, Hz.
Adem’den başlayarak Hz. İsa’ya kadar geçen peygamberler ve bazı şahsiyetler
hakkında malumat vermektedir. Bunu yaparken Kur’an’da geçen bilgilerle kendi
literatüründe, yani Tanah ve Talmud’da geçen bilgileri karşılaştırdığını
bildirmektedir.[129] Önemli olan
noktanın bu efsanelerin asıl kaynağını bilmek ve bunların İslam dini ile nasıl
bir değişim yaşadığını öğrenmek olduğunu dile getirmektedir.[130] Bu eserinde
Yahudilikten alınan bilgilerin İslam’ı nasıl etkilediğini ele almaktadır.[131] Aynı
Abraham Geiger gibi, Weil da bu bilgilerin kesin bir şekilde Yahudiler
tarafından ortaya çıktığını dile getirmektedir.[132] Buna ilaveten Weil,
Muhammed’i bir peygamber olarak değil, eski dinleri kullanarak yeni bir düzen
kuran bir kişi olarak algılamaktadır. Hatta Muhammed’i bilerek insanları
aldattığı şeklinde değil, kendisini aldanmış bir insan olarak görmektedir.[133] Ayrıca Hz.
Peygamber’in hadisleri hakkında da bilgi veren Weil, Buhari’nin 600 bin
hadisten sadece bir kaç bini sahih kabul ettiğini, bu durumun Hz. Muhammed
hakkında ne kadar çok istismarın olduğunu gösteren bir delil olduğunu
vurgulamaktadır.[134]
2.
Theodor Nöldeke (1836-1930)
Theodor Nöldeke, 1836
yılında Hamburg şehrine bağlı Harburg ilçesinde doğmuştur. 1853 yılında
Göttingen Üniversitesi’nde filoloji ve oryantalizm bölümünü okumaya
başlamıştır.[135] Arapça,
İbranice, Türkçe, Farsça, Sanskritçe ve Latince gibi birçok dil öğrenmiştir.[136]
Şarkiyatçılık alanında birçok önemli eser kazandırmasına rağmen klasik dillere
ve literatürüne daha fazla değer verdiği ve o alana bağlı kaldığı
görülmektedir.[137]
1857 yılında Leiden’e (Hollanda’ya)
giderek zamanın önemli şarkiyatçılarıyla tanışmıştır. 1860 senesinden sonra
ilmi çalışmalarını Süryani, Arami veSabiî dilleriyle Mişna ve Tanah üzerinde
sürdürmüştür. Ertesi sene Göttingen Üniversitesi’nde ders vermeye başlamıştır.
1872 yılında ise Strassburg Üniversitesi’nde Sami dilleri profesörlüğüne
atanmış ve birçok ünlü oryantalist yetiştirmiştir. 1906 yılında Üniversite’den
emekliye ayrılmış ve 1930 yılında Karlruhe’de ölmüştür.[138]
Birçok oryantalist gibi
Theodor Nöldeke de Kur’an’ın Hz. Muhammed tarafından yazıldığını ve Kur’an’ın
oluşumu ve toplanmasında Muhammed’in rolünün olduğunu iddia etmektedir.[139] Bu alanda
Nöldeke’nin en önemli eseri Geschichte des Qorans[140] (Kur’an
Tarihi) adlı eseridir. Bu kitabı oryantalistler tarafından kullanılmakta olup
kaynak kitap niteliğindedir. Bu çalışma, Nöldeke’nin 1856 yılında Latince
yazdığı doktora tezinin Almanca diline çevrilerek genişletilmiş halidir. 1860
yılında ise bu eser sayesinde henüz 31 yaşında Kiel Üniversitesi’nde hoca
olmuştur.[141] Kitabın
ikinci baskısı başka oryantalistlerin eklemeleri ve düzenlemelerinden dolayı
komisyon çalışmasına dönmüştür. Nöldeke, Kur’an’ın ayet ve sure sıralamasının
Muhammed’in dilsel kullanım çerçevesinde oluştuğunu iddia etmektedir.[142] Fakat
Weil’ın dediği gibi Hz. Peygamber’den sonra değiştirildiği görüşünü benimsemez.
Ona göre ayetlerin sıralaması Muhammed’in zamanında belliydi.[143] Bu eser
modern Avrupa Kur’an araştırmalarında temel eser olarak ele alınmaktadır.[144] Nöldeke,
Muhammed’in etrafında duyduğu yanlış bilgilerle Kur’an’ı meydana getirdiğini
iddia etmektedir. O, Varaka bin Nevfel, Rahip Bahira ve Ehl-i Kitap’tan İslam’a
geçen sahabilerin Muhammed’in bilgi kaynaklarından olduğu dile getirmektedir.[145] Weil ise
Varaka bin Nevfel’i hakikat öğreticisi olarak görmektedir. Sürekli din
değiştiren talebesi Muhammed’e gerçekten arındırılmış bir dini benimsemesini
telkin ettiğini bildirmektedir.[146]
Nöldeke’nin Muhammed’in
hayatıyla ilgili kaleme aldığı Das Leben Mohammed’s (Muhammed’in hayatı)
adlı kitabı, yedi bölümden oluşmaktadır. Başta Muhammed’in peygamberlik öncesi
hayatını ele alan Nöldeke, daha sonra “Medine’ye hicrete kadar”, “Uhud savaşına
kadar”, “Mekke’nin fethine kadar” gibi bölümlere ayırmıştır.[147] Son bölümü
ise Muhammed’in karakteristik özelliği hakkında yazmıştır.[148] İslam tarihinde
olmuş olan olayları atlamadan ayrıntılı bir şekilde ele alması dikkat
çekicidir. Nöldeke, Muhammed’in hayatını kısa ve bilindik kaynaklara
dayandırarak ele almanın gerekli olduğunu ifade etmiştir.[149]
Orientalische Skizzen
(Oryantal eskizler) adlı eseri farklı
zamanlarda yazdığı çeşitli makalelerden oluşmaktadır. Bu kitapta Sami ırkın
karakter özellikleri, İslam, Kur’an, Halife Mansur, Suriyeli azizler ve
Habeşistan krallığı gibi konuları ele almıştır.[150] Kendisi bu kitabı August
Müller’in[151] Der
İslam im Morgen- und Abendland (Doğu ve Batı dünyasında İslam) adlı
çalışmasının bir tamamlayıcısı olarak görmektedir.[152]
Theodor Nöldeke, Abraham
Geiger’in Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen? adlı eserinin
üzerinde çalışılması gerekliliğinden bahsederek bu eserin klasik olarak
kalacağını zikretmektedir.[153] Bunların
yanında Nöldeke’nin eski Arapların şiir bilgisi, eski ahitin eleştirisi, İran
tarihi, klasik Arapça ve Süryanice dil bilgisi hakkında birçok eseri mevcuttur.
Aynı zamanda ilmi dergilerde ve ansiklopedilerde birçok makalesi bulunmaktadır.[154] Ernst Kuhn,
Theodor Nöldeke’nin neşrettiği eserlerin (telif kitap, tercüme, makale, not vs)
sayısının 564 olduğunu belirtmiştir.[155]
Yahudi haham Markus
Horovitz’in[156] oğlu Josef
Horovitz, Almanya’nın Lauenburg şehrinde dünyaya gelmiştir. Kendisi Marburg ve
Berlin üniversitesinde Doğu dilleri bölümünü okumuştur. 1898 yılında Horovitz,
Vâkıdi’nin El-Megazisi[157] üzerine
hazırladığı eseri ile doktor ünvanına sahip olmuştur. 1902’de Berlin
Üniversitesi’nde doçent olmuştur.[158]
Josef Horovitz, 1905-1906
yılları arasında Leone Caetani’nin görevlendirmesiyle İstanbul, Mısır, Filistin
ve Suriye’ye gitti. Bu yolculuğun birinci amacı, adı geçen ülkelerde Arapça yazma
eserlerini incelemekti. İkinci amacı ise, Filistin’deki İslam fetihlerinin
topografik meselelerini araştırmaktı.[159] 1 907 yılında Hindistan’da
bir okulda ilk Avrupalı Arapça profesörü olarak görevde bulundu. Hindistan’da
İslamiyet konusunda eserler telif etmiştir.[160] Horovitz, birinci dünya
savaşında esir düşüp serbest bırakıldıktan sonra ülkesine dönüp Frankfurt
Üniversitesi’nde Sami diller bölümünde Tevrat tefsiri, Talmud literatürü ve
İslam alanında hocalık yapmıştır. Bununla birlikte Kudüs’teki İbrani
Üniversitesi’nde Oryantalist Enstitüsü’nü kurarak ve bu enstitüyü yönetmiştir.[161]
Josef Horovitz, Muhammed’in
hayatı, ilk dönem İslam tarihi, arap şiiri ve Kur’an alanlarında ün yapmıştır.[162] Bunların
arasında Koranische Untersuchungen (Kur’an Araştırmaları) adlı
çalışmasını bitirememesine rağmen[163] günümüzde oryantalistler
tarafından kullanılmaktadır. Bu kitabı iki bölüme ayıran Horovitz, birinci
kısmında Kur’an hakkında genel bilgiler, cezaya çarptırılan kavimler, peygamber
kıssaları, salih şahıslar ve Kur’an’ın peygamberlik hakkındaki görüşlerine yer
vermektedir. Diğer bölümde ise Kur’an’da bulunan özel isimlerin asıl menşeini
ve manalarını açıklamaktadır.[164] Yine diğer
oryantalistler gibi Horovitz de Muhammed’in Kur’an’da bulunan bilgilerin çoğunu
Tanah’tan, az bir kısmı ise Yeni Ahit’ten aldığını iddia etmektedir.[165]
Horovitz’in İslam hakkında
“Muhammeds Himmelfahrt (Muhammed’in göğe yolculuğu)”, “Aus den Bibliotheken von
Kairo, Damaskus und Konstantinopel (Kahire- Şam ve İstanbul
kütüphanelerinden)”, “Das Koranische Paradies (Kur’anî Cennet)”, “Jewish Proper
Names and Derivatives in the Koran (Kur’an’da Yahudilere ait özel isimler ve
türevleri” ve “Judeo-Arabic Relations in Pre-Islamic Times (İslam öncesi Yahudi
Arab ilişkileri)” gibi birçok çalışması mevcuttur.[166] Josef Horovitz, Abraham
Geiger’in Was hatMohammedaus dem Judenthume aufgenommen? adlı eserinin
yetersiz olduğunu ve Yahudi etkisinin daha derin araştırılması gerektiğinden
bahsetmektedir. Zira ona göre, artık daha fazla kaynak gün yüzüne çıkmıştır.[167]
4.
Georg Wilhelm Freytag (1788-1861)
1788 yılında Lüneburg
şehrinde doğmuştur. 1807’de Göttingen Üniversitesi’nde ilahiyat, Doğu dinleri
ve felsefe okumuştur. 1815 tarihinde ordu papazı olarak Prusya’nın Fransa
seferine katılmış ve Fransa’nın ünlü şarkiyatçılarından olan Silvestre de Sacy
ile tanışmış ve onun en önde gelen öğrencilerinden biri olmuştur. Prusya Kültür
Bakanlığı’nın verdiği burs ile Sacy’nin yanına gitmiş ve ondan Arapça, Farsça
ve Türkçe öğrenmiştir.[168] Almanya’ya
döndüğünde 1819 yılında Bonn Üniversitesi’nde ilk defa açılan Doğu Dilleri
bölümüne profesör olarak atanmıştır.[169] Bu yıldan itibaren hem
öğretmen hem de yazar olarak hayatına devam etmiştir.[170] Freytag, 1861 yılında Bonn’a
bağlı Dottendorf kasabasında ölmüştür.[171]
Freytag’ın yedi yılda (1830-1837)
tamamladığı[172] Lexicon
Arabico-Latinum adındaki sözlüğü klasik Arapça ve Latince kelimeleri de
kapsadığından dolayı günümüzde önemini korumaktadır. Birçok Arapça kaynaklardan
yararlandığı gibi, Golius’un 1653 yılında çıkardığı Lexicon Arabico-Latinum’un
bir nevi genişletilmiş ve düzeltilmiş halidir.[173] Bu sözlüğün yanında Arapça
dilinden Latinceye çevirdiği birçok tercümesi de bulunmaktadır. Ayrıca
kendisinin çok iyi İbranice bildiği gibi bu dilin gramerini öğrencilerine
öğretebilmek için Tevrattan derlediği İbranice Gramer kitabı hazırlamıştır.[174] Hayatının
son aşamasında cahiliye Arap ve Kur’an öğretilerine değinerek[175] Arapça
diline giriş mahiyetinde önemli bir kitap kaleme almıştır.[176]
Georg Wilhelm Freytag,
Abraham Geiger’in Bonn Üniversitesi’nde okurken kendisini Oryantalistik
bölümüne teşvik eden ve çok değer verdiği bir hocasıdır. Abraham Geiger’i
“Muhammed Yahudilikten Ne Aldı?” sorusuyla teşvik etmiş ve bu çalışma sayesinde
1832 yılında Geiger doktor ünvanını kazanmıştır. Freytag vesilesiyle kaleme
alınan bu eser, yazılmasından 30 yıl sonra bile ünlü şarkiyatçılar tarafından
övülmüştür. Oğlu Ludwig bu bilgiyi, babasının ünlü Hollandalı
şarkiyatçılarından olan Dozy[177] ile
yazıştığı mektuplardan aldığını bildirmiştir.[178] Geiger,
kendisini okul derslerinden ziyade
bu hocasının özel
dersleriyle yetiştirdiğini açıklamaktadır.[179]
I.
BÖLÜM: ABRAHAM
GEIGER’İN HAYATI, ESERLERİ VE KİTABININ ETKİSİ
Bu bölümde Abraham Geiger’in hayatı dört döneme
ayrılarak incelenecektir.
Buradaki tasnifte Geiger’in oğlu Ludwig’in
dönemlendirmesi esas alınmıştır.
1.
Frankfurt ve Bonn Dönemi (1810-1832)
Reformist Yahudiliğin
kurucularından kabul edilen Abraham Geiger, 24 Mayıs 1810 yılında[180] Almanya’nın
Frankfurt şehrinde Yahudi anne ve babadan[181] dünyaya gelmiştir. Babasının
adı Michael Lazarus Geiger[182], annesinin
adı ise Rösge’dir[183]. Altı
kardeşin en küçüğü olan Abraham, aşırı dindar Ortodoks bir ailede yetişmiştir.
Erken yaşlarda İbranice ve Aramice eğitimi almıştır.[184] [185] Bunun üzerine Yahudi dinini
daha iyi öğrenmesi için iki sene hederm eğitimine dahil olmuş
fakat bu eğitimin ve hocasının kendisine çok bir şey katmadığını
bildirmektedir.[186] Buna
ilaveten çok erken yaşta Yahudi teolojisiyle tanışmış olan Geiger, aynı zamanda
da klasik dillerde ders görmeye başlamıştır.[187] Kendisinin o zamana kadar
devlet okullarına gitmediğini ve sadece din ile meşgul olduğunu bildirmektedir.[188]
Geiger ailesi, 1600
yıllarından beri birçok Yahudi ailesi gibi Frankfurt’un Yahudi mahallelerinde
ikamet etmişlerdir.[189] Din
alanında bilgili bir öğretmen olan babası Michael, oğlunun ilk din hocası
olmuştur. Ailede sadece babası değil aynı zamanda en büyük ağabeyi Salomon
Geiger[190] da
kardeşinin eğitimine destek olup kendisine İbranice ve Almanca okumasını
öğretmiştir. Onbir yaşından itibaren İbranice ve Talmud derslerinin yanında
Latince, Grekçe ve Almanca dillerinde özel dersler almıştır.[191]
Bar mitsva kutlamasında Abraham Geiger İbranice dilinde Moses
Maimonides hakkında bir konuşma gerçekleştirmiş ve ardından Almanca olarak da
Maimonides’in bazı düşüncelerini eleştirmiştir.[192] Bu olay insanlar arasında
büyük bir şaşkınlığa sebep olmakla birlikte onun küçük yaşta böyle konuşmasına
hayran bırakmıştır. Okuduğu kitaplar sayesinde Grek ve Roma dinlerinin
Yahudilikten etkilendiklerini söyleyerek tenkitli analizler yapmaya
başlamıştır. Abraham Geiger on üç yaşına girmeden babasını kaybetmekle zor bir
sürece girmiş[193], bu dönemde
Rabbani metinleri eleştirel bir gözle incelemeye başlamıştır. On yedi yaşında
iken Mişna’yı ve Talmud’u araştırmıştır.[194]
Mişna’da geçen kelime ve
cümleleri gramer kitaplarına ve sözlüklere bakarak, önceden hiç dikkate
alınmayan İbrani dilinin gelişimini incelemiştir.[195] Dilbilimsel çalışmalarının
yanında Mişna hakkında yorum yazarak Talmud’un farklı bir yapıya sahip olduğunu
söylemiştir. Eleştirel yapısıyla o zamanda Gemara’nın Mişna ile uyumsuz
olduğunu iddia ederek kendince bir yöntemle Mişna’da bulunan fakat Gemara’ya
aktarılmayan manalarını ortaya koymaya çalışmıştır.[196] Yapmış olduğu bu çalışmalarla
Reformist Yahudilik anlayışının temellerini atmıştır. Abraham Geiger,
ortodoksluğun aslının düşünmemeye dayalı olduğunu söyleyerek, bu duruma karşı
gelmiş ve sonraki yaptıklarının başlıca etkeni bu olduğunu belirtmiştir.[197]
Üniversiteye başlamadan önce
Geiger kendisine yakın bir köyde ikamet eden Wolf Heidenheim[198] isimli
hocasından ders almıştır.[199] Zamanında
her Yahudi genç gibi Abraham Geiger da Yahudi dinini yüceltip doğru bir şekilde
onu anlatmayı hedeflemiş, bundan dolayı da teoloji okumaya karar vermiştir.
Daha üniversiteye başlamadan önce, on dokuz yaşındayken, İbranice dilinin
yanında Keldani ve Süryanice ile uğraşmış ve bunlardan sonra da Arapçayla
ilgilenmeye başlamıştır. O zamandaki Yahudi gençlerin Rabbani bilgileri
aldıktan sonra yüksek akademik çalışmaları için üniversitede Yahudi teolojine
yönelmeleri yaygın bir durumdu. Fakat kısıtlı şartlarda yaşayan Geiger ailesine
yardımcı olmak için Abraham Geiger’in arkadaşları yardım toplayarak, kendisinin
2 Mayıs 1829 yılında Heidelberg Üniversitesine doğu filolojisine kayıt olmasını
sağlamışlardır.[200] Bilhassa
büyük ağabeyi olmak üzere birçok akrabası onun üniversite okumasına karşı
çıkmıştır. Bunun sebebi ise üniversiteyi dünyevi bir müessese ve
Hıristiyanların eğitim kurumu olarak görmeleridir. Fakat kendisi yine de bir yol
bulup üniversite okumaya ailesini ikna edebilmiştir. Resmi bir okula gitmediği
için hiçbir diploması bulunmayan Geiger’in üniversiteye özel hocasının verdiği
diploma ile giriş yapması ilginç bir durumdur.[201] Heidelberg üniversitesindeki
eğitim sürecinde, kendisinin bir başka üniversite öğrencisiyle konuşma
cesaretinin dahi olmadığını, çünkü o ana kadar hiçbir Hıristiyan ile irtibatı
olmadığını söylemektedir. Kısa bir süre içerisinde bu utangaçlığından
kurtulduğunu ve birkaç Hıristiyan öğrenciyle irtibata geçtiğini belirtmektedir.[202] Burada bir
dönem boyunca filoloji, Süryanice, İbranice, antik Yunan ve Roma edebiyatıyla
ilgili dersler almıştır.[203]
Abraham Geiger, Sami dilleri
ile ilgili dersler de görmüş ve bu alanda çok çalışarak kendini geliştirmiştir.
Üniversiteye başladığında Yahudi teoloji öğrencilerinin kendi alanlarıyla
ilgili özel bölümler bulamadığından yakınmış ve bu durumu kendisinin
değiştirebileceğine inanmıştır.[204] Daha sonra
kış döneminde Bonn’daki Rhein Üniversitesi’ne geçiş yaparak doğu dilleri ve
feslefe üzerinde çalışmaya başlamıştır.[205]
Geiger, önemli
şarkiyatçılardan olan hocası Georg Wilhelm Freytag’dan dersler alarak Arapça ve
Kur’an üzerine yoğunlaşmıştır. Bu hocası 1832 yılında Abraham Geiger’in
üniversite hayatının son senesinde onu fakültenin yarışmasına bir Latince
yazısı yazması için teşvik etmiştir. Yarışmanın konusu ise “Inquiratur in
fontes Alcorani seu legis Mohammedicae eas qui ex Judaismo derivandi sunt” dur.[206] Yani
“Kuran’ın kaynağı: Muhammed’in yasası Yahudilikten alındı mı?” sorusunu
araştırmasını istemiştir. İslam dininin kaynağının Yahudiliğe dayandığını ispat
etmek amacıyla Was hatMohammedaus dem Judenthume aufgenommen? eserini
kaleme almış ve bu eseri ile ödüle layık görülmüştür.[207] Latince olarak kaleme aldığı
bu eseri bir yıl sonra Almancaya çevrilmesiyle büyük ilgi görmüş ve Haziran
1834 yılında kendisine Marburg Üniversitesi’nde doktor unvanı kazandırmıştır.[208]
2.
Wiesbaden Dönemi (1832-1840)
Abraham Geiger, akademik
hayata devam etmek istese de Alman üniversitelerinin Yahudi hocaları kabul
etmemelerinden dolayı herhangi bir üniversiteye öğretim üyesi olarak
girememiştir. Bundan dolayı 1832 senesinden itibaren 5 yıl haham, vaiz ve din
öğretmeni olarak Wiesbaden şehrinde görev yapmıştır.[209] Çevre köylerdeki Yahudi
toplumlarıyla ilgilenmesinin yanında tarihsel-eleştirici çalışmalara da vakit
ayırmıştır.[210]
Geiger, 6 Mayıs 1833 yılında
Bonn’lu İşadamı’nın kızı Emilie Oppenheim (18081860) ile nişanlanmış ve
yaklaşık yedi sene sonra evlenebilmiştir. Bunun sebebi ise Almanya’nın
Yahudileri kısıtlayan özel yasaları olmuştur. Bu yasalar gereği her sene sadece
belirli sayıda Yahudi evliliğine izin verilmiştir.[211] Böylelikle 1 Temmuz 1840
senesinde Frankfurt’un baş hahamı Salomon Abraham Trier tarafından
evlendirilmiştir.[212]
Görevinin dışında Abraham Geiger
Yahudi din adamlarıyla birlikte 1835 yılında başlayan ve on iki yıl sürecek
olan Wissenschaftliche Zeitschrift für jüdische Theologie (Yahudi
Teolojisinin Bilimsel Dergisi) adında Yahudi araştırma yazılarının yayınlandığı
bir dergi çıkarmıştır. Bu dergi sayesinde reformist düşüncelerini ve ibadet
düzeyinde yaptığı değişiklikleri açıkça yayınlayabilmiştir.[213] Wiesbaden’de kaldığı zaman
zarfında bu derginin ilk üç sayısını ve dördüncü sayısının da ilk iki yazısını
çıkarmıştır.[214]
Geiger, Yahudilikte reform yapmak
amacıyla 1837 yılında ilk hahamlar toplantısını gerçekleştirmiştir. Ondört kişi
olarak toplanılan bu ilk görüşmenin düzensiz yürüdüğünü fakat sonunda bazı
noktalarda sonuca ulaşabildiklerini aktarmaktadır. Belirli dini konuların ele
alınması ve yazı halinde insanların okuması için dergide yayınlanma kararına
varılmıştır.[215] Bu
toplantıların amacını açıklarken Abraham Geiger bir mektubunda Yahudi
arkadaşına “yeni bir Yahudiliğin ortaya çıkmasına karşı olduğunu, kaybolmuş
olan Yahudi ruhunun tekrardan canlanmasını istediğini” açıkça zikretmektedir.[216]
Frankfurt’ta yapılan diğer
toplantıda ise otuzdan fazla haham katılmış ve on dört gün boyunca farklı
konular tartışılmıştır. Bu toplantıda tartışılan konular ise genellikle ibadet,
Tora okuması ve ibadet dili ile ilgili olmuştur. İbranicenin, ibadetlerde Tanrı
tarafından mecbur kılınmış bir dil olup olmadığı tartışılmış ve mecbur
olmadığına kanaat getirilmiştir.[217] Ayrıca şabat gününde org
çalınmasına onay verilmiş, fakat mikve ve sünnet olunmasının devam edilmesi
gerektiği kararına varılmıştır.[218] Abraham
Geiger, “eskiye dayalı olan herşeyin din olmadığını” bildirerek, bazı dini
sayılan ibadetlerin yapılmaması gerektiğini söylemiştir.[219] Bunun gibi çoğu insana zıt
olan görüşlerinden dolayı bazı şahsiyetler tarafından uyarılmasına rağmen,
düşündüğü ve kutsal kitaplarda bulmadığı şeyleri açıkça ve korkusuzca insanlara
söylemeye ve dergisinde yazmaya devam etmiştir.[220]
Abraham Geiger,
Wiesbaden’den daha büyük bir şehre geçmesinin liberal Yahudiliği daha iyi
yayabilmek için olduğunu bildirmektedir.[221] Aynı sene içerisinde
Breslau’a giden Geiger, 1838 yılında Yahudi cemaatine, dini hâkim ve yardımcı
haham olarak atanmıştır. Fakat orayı kazanmasına rağmen Ortodoks Yahudilerin
engellemelerinden dolayı görevine ancak iki sene sonra başlayabilmiştir. Bu iki
sene zarfında akademik çalışmalarına Berlin’de devam etmiştir.[222] Geiger’in
ifadesine göre Breslau şehrinde de ibadet dili konusunda değişiklikler yapmaya
çalışmış fakat bunlar engellenmiştir.[223]
Abraham Geiger, 21 Temmuz
1838 Breslau’da şabat günü vaaz vermesi için çağırıldığında, başhaham olan
Salomon Abraham Tiktin ile tartışma yaşamıştır. Tiktin, Geiger’in seçilmesine
karşı çıkmış ve Abraham’ın, dergisinde “Yahudi dinine saldırdığını ve
üniversiteyi bitiren bir kimsenin haham olamayacağını” söylemiştir.[224] Geiger’in
tabirine göre bu olay tam manasıyla “bilgisizliğin bilimsel bilgilerle olan
savaşı” olmuştur. Uzun çabalarına rağmen Tiktin, Abraham Geiger’e karşı
koyamamış ve Geiger oy birliği ile göreve getirilmiştir.[225]
Ortodoks Yahudilerin devlet
bazında yenilikçi fikirli olan kimselerin görev almaması için çok
uğraştıklarını bildirmektedir. Bu çerçevede Tiktin ve ekibi, Geiger’i polislere
ve Breslau yöneticilerine şikayet etmiştir. O ve ekibi, her türlü yolu deneyip
Geiger’in Yahudi dinine yenilik getirmesine karşı olduklarını göstermişlerdir.[226]
Geiger, 1840 yılında Bonn
Üniversitesi’nden tanışmış olduğu ve altı buçuk yıl nişanlı olarak kaldığı
bayan ile evlenmiştir.[227] Dört yıl
yardımcı hahamlık görevini yaptıktan sonra Yahudi cemaatinin liberal
fikirlerinin çoğalması sebebiyle Rabbi mevkiine getirilmiş ve 1844-1863 yılları
arası bu göreve devam etmiştir. [228]Geiger, bu süre içerisinde
Ortodoks düşüncesine sahip olan Yahudi din adamlarıyla birçok tartışma
yaşamıştır. Onlar Abraham Geiger’i Saduki[229] veya Karai[230] olarak
nitelemişlerdir.[231] Geiger
ise kendisini Ferisi[232] olarak
tanımlayıp, Tevrat’ın ruhuna bağlı kalarak zamana ve şartlara uygun bir şekilde
yorumladığını, kendilerinin ise Tevrat’ın lafzına takılıp kaldıklarını
söylemiştir. Bu tartışmalar ve uğraşlar neticesinde Abraham Geiger, Reformist
Yahudiliğin mezhepleşme serüvenini başlatmıştır.[233]
1854 yılında uzun çabalar
sonucunda Breslau’da ilk Yahudi Teoloji Fakültesi’ni kurmuştur. Bu sayede kendi
düşüncesini daha kolay yayıp, Yahudiliğin modern akademik bakış açısına sahip
ve Hıristiyanlığın ön yargısından uzak din adamları yetiştirme fırsatını
yakalamıştır. Geiger, bu çalışmalarına Wissenschaft des Judentums
(Yahudi bilimi) adını vermekteydi.[234] Bu yoğun uğraşlarından sonra
Geiger, Breslauer gazetesinde muhafazakar Yahudi olan Dr. Zacharias Frankel’in[235] bu teoloji
fakültesinde görev yapmaya başlamasıyla zor durumda kalmıştır.[236]
Zor bir dönemden geçmesine
rağmen Geiger’in en önemli eseri olan Urschrift und Übersetzungen der Bibel
in ihrer Abhangigkeit von der inneren Entwicklung des Judenthums (Asıl yazı
ve Yahudiliğin iç gelişmelerine bağlı olarak Kutsal kitabın tercümesi) adlı
çalışmasını üç sene içerisinde tamamlamıştır.[237] Bu eserinde, Grekçe, Aramice
ve Süryanice Tanah çevirilerini analiz eden Geiger, reformist Yahudiler’in
Ferisilerin yolundan devam ettiğini de özellikle vurgulamıştır. Bunun yanında
Katolikler ile Sadukiler ve Protestanlar ile Ferisiler arasında benzerliklerden
bahsetmektedir.[238]
Breslau’da 1847 yılında
Abraham Geiger’in ilk oğlu Berthold August Michael[239] dünyaya gelmiştir.
Ertesi sene 1848 yılında oğlu Ludwig[240] ve 1849 yılında ise kızı
Jenny dünyaya gelmiş ve Bielefeldli Gustav Meyer ile evlenmiştir. En küçük kızı
İda ise evlenmemiştir.[241]
1847-1862 yılları arasında
dergi editörlüğüne ara verdikten sonra, ölümüne kadar devam edecek olan Jüdische
Zeitschriftfür Wissenschaft undLeben (Bilim ve Hayat İçin Yahudi Dergisi)
adlı yeni bir derginin editörlüğünü yapmıştır. Derginin son sayısı Abraham
Geiger’in ölümü sebebiyle arkadaşı J. Derenburg tarafından hazırlanan özel bir
baskı ile son bulmuştur.[242]
1856 yılında Abraham
Geiger’in eşi Emilie Oppenheim ölmüş ve kendisini Breslauer Strasse’de bulunan
mezarlığa defnedilmiştir.[243]
4.
Frankfurt ve Berlin Dönemi (1863- 1874)
Abraham Geiger, Breslau’da
yürüttüğü yirmi üç yıllık hahamlığını Frankfurt’ta liberal Yahudiliğin
sinagogunda devam ettirmiştir. Abraham Geiger’e göre liberal Yahudiliğin
görevi, asıl inancı halkın inandığı şeklinden çözmek ve akıl dini haline
getirmektir. Dolayısıyla Geiger bu görüşüyle Yahudi dininin gelişmesini
sağlayan kimselerden olmuştur. Onun asıl görüşü “Yahudiliğin tarihsel aslından
tutunup, adetlerde yenileme yapmaktır”.[244]
Frankfurt’ta yaşadığı sürede
canlılığın ve hevesli arkadaşlarının olmadığından yakınmıştır. Bundan dolayı
kendisini akademik çalışmalarına adamıştır. Frankfurt’ta kaldığı sürede Zeitschrift
für Wissenschaft undLeben dergisinin sekiz sayısını çıkarmıştır. Bu
dergilerde bilimsel olarak Yahudilik, Yahudi tarihi, dua kitabı hakkında ve
ayinle ilgili yazılar çıkmıştır.[245]
Alman-Fransız savaşından
sonra Abraham Geiger hayaline kavuşmuştur. 29 Kasım 1871 yılında öğretmen seçim
komisyonu Abraham Geiger’i çağırmış ve eğitim kurumuna katılmasını
söylemişlerdir. Uzun bir süre geçmeden 8 Mayıs 1872 yılında Wissenschaft des
Judenthumes (Yahudi Bilimi) adında bir üniversite Moritz Lazarus’un
yardımlarıyla açılmıştır. Bu üniversite dünya çapında liberal Yahudiliğin ilk
kurumu olmuştur. Geiger bu kurumun ilk rektörü seçilmiş ve on öğrenci ile
eğitime başlamıştır.[246] Geiger,
ölümüne kadar bu üniversitede hoca olarak görev yapmıştır. 23 Ekim 1874 yılında
Berlin’de hayatını kaybetmiştir.[247]
Üniversitedeki öğrencileri
tarafından Tanah eleştirileri not alınmış ve ileride oğlu tarafından gözden
geçilerek müstakil bir eser olarak yayınlanmıştır.[248] Abraham Geiger, ölmeden bir
sene önce bir yazısında, Yahudiliğin diğer inançlarla eşit değer görmesi
amacıyla çaba sarfettiğini söylemektedir.[249] Naaşı, Berlin’de Schönhauser
Alle mezarlığında onur sırası bölümüne gömülmüştür. Bugün dahi Berlin
belediyesi Abraham Geiger’in mezar bakımını üstlenmektedir.[250]
Abraham Geiger, dindar
ortodoks bir ailede yetişmesi ve çok küçük yaşta babasının yardımıyla Yahudi
dini kitaplarını okumaya başlayabilmesi, onu Yahudi dinini iyi öğrenebilme
imkanı sağlamıştır. Aynı zamanda abisi, Salomon Geiger’den Almanca da
öğrenmiştir. Dolayısıyla küçük yaşlarındaki birikimiyle ileriki yaşlarında
birçok dini eser kaleme almış ve bunlarla Yahudiliğin yeniden şekillenmesinde
büyük rol oynamıştır.
İslam dini ile ilgili yazdığı
tek eser “Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?”dir. Bunu da
hocasının teşviki ile yazmıştır. Bunun yanında “Die Geschichte des Judenthumes”
eserinin ikinci cildinde İslam hakkında kısa bir yazısı mevcuttur. İslam dini
ile çok ilgilenmemesine rağmen bu denli titiz bir çalışma ortaya koyması onun
bilimsel çalışmalara ne kadar önem verdiğinin açık göstergesidir.
1.
Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?
Abraham Geiger, Was hat
Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen? adlı eserini Bonn Üniversitesi’nin
“Kur’an kaynağının temeli / Muhammed’in yasası Yahudilikten mi alındı?”
sorusuna cevap niteliğinde yazmıştır. Geiger, Yahudilikten alınan şeylerin
küçük detaylardan, belirli bir sistemden oluşmadığını söylemektedir. Ve bu
alınan şeylerin kitabının ileriki bölümlerde kendince delilleriyle açıklamaya
çalışmıştır.[251] 1 83 2
yılında Latince olarak ele aldığı bu çalışmayla Rhein Üniversitesi tarafından
ödüle layık görülmüş ve bir sene sonra Almanca çevirisiyle de Marburg
Üniversitesi’nden doktor unvanına sahip olmuştur.[252] Almanca tercümesini
yaptığında farklı birçok yardımcı kaynaklardan yararlandığını söylemektedir.[253]
Abraham Geiger, bu kitabında
aslı Yahudilikten olup Kur’an’a geçen kelimelerden (Tabut, Tevrat, Cennatu Adn,
Cehennem, Ahbar, Rabbani, Sebt vs.), itikadi görüşlerden ve kıssalardan
bahsetmektedir. Bunları, Muhammed’in etrafında yaşayan ve toplumsal bir
ilişkisi olduğu Yahudilerden şifahi olarak aldığını ve kendince şiirsel bir
üslup ile yeni bir din çıkardığını söylemektedir. Muhammed’in buradaki asıl
amacının tüm dinleri bir araya getirerek kendisinin onlara hükmetme arzusunun
olduğunu söylemektedir. Ayrıca peygamberlerle ilgili kıssaların çoğunun da
(Adem, Nuh, Hud, İbrahim, Lut, Yakup, Yusuf, Musa, Süleyman, Davud) yine Yahudi
kaynaklarından alındığını belirtmektedir.
Bomhoff, Geiger’in
Yahudiliği Hıristiyanlığa karşı savunma ihtiyacından dolayı Hıristiyanlıkla
ilgilendiğini belirtmektedir. Ona göre Geiger’in İslam’la ilgilenmesinin sebebi
ise bu alana sevgi duymasıdır.[254] Abraham
Geiger’in bu eseri, 1898 yılında Hindistan’daki Hıristiyan misyonerler
tarafından İngilizceye çevrilerek büyük yankı ?sı yaratmıştır.[255]
Abraham Geiger’in oğlu
Ludwig Geiger tarafından hazırlanan bu eser 5 ciltten oluşmaktadır. Babasının
yazılarını, mektuplarını, broşürlerini, defterlerini, programını, dualarını,
üniversitede verdiği derslerini bir araya getirerek toplu bir şekilde gün
yüzüne çıkarmıştır. Babasının bazı yazılarının mevcut baskılarının olmasına
rağmen önemine binaen tekrar bu eserde bastığını belirtmektedir.
Bu kitabın ilk cildinde
Ludwig, babasının farklı konulara değinen notlarını ele aldığını bildirmektedir
(“son iki sene 1840”, “cemaate konuşma”, “dua kitabının ana özellikleri” vs.).
Bir sonraki bölümde Breslau’daki din okulunun programlarına değinmiştir. Son
olarak da babasının vaazlarını ele almıştır.[256]
Ludwig Geiger, ikinci
cildinde Breslau Üniversitesi’nde Abraham Geiger’in ders verdiği esnada
öğrencileri tarafından tutulan notları derlemiştir. Üç bölümden oluşan bu
cildin birinci bölümü Yahudi teolojisine giriş, ikincisi Yahudi bilimine genel
bir giriş ve üçüncüsü ise 1853 yılındaki edebi mektuplardan bahsetmektedir.[257]
Bir sonraki ciltte bulunan
yazıların piyasada olmasından dolayı sadece bazı bölümlere eklemeler yaptığını
belirterek tekrar yazdığını söylemektedir. Bu ciltte, babasının Josef Salomo
del Medigo, Musa bin Meymun, Yehuda Halevi ve İsaak Troki hakkında yazdığı kısa
risalelerini eklemiştir. Ayrıca bu cildin sonuna, Abraham Geiger’in
“Zeitschrift der deutsch-morgenlandischen Gesellschaft” dergisinde yayınlanan
yazılarını eklemiştir.[258]
Bu eserin dördüncü cildinde
ise Ludwig Geiger, babasının üniversitede verdiği “Yahudi Bilimi” derslerinin
notlarını yazdığını belirtmiştir. Bu kitabın ilk bölümünde Abraham Geiger’in
“kutsal kitaplar” ile ilgili söylediklerinden, ikinci bölümde “kutsal
kitapların yazısı” hakkında yazdıklarından, üçüncü bölümde “tercümelerden” ve
son bölümde de “kutsal metinlerin oluşumu ve son buluşundan” bahsetmektedir.[259]
Ludwig Geiger, son ciltte
babasının hayatına yer vermiştir. Fakat bunun tam bir biyografi kitabı
olmadığını da belirtmektedir. Babasının gençlik yıllarında yazdığı günlüğünü (1834
yılında bitmiş) ve geçmiş kırk senede farklı kişilere yazdığı ve farklı
kişilerden aldığı çok sayıdaki mektuplar sayesinde derleyebildiğini
söylemektedir. Bu kitabın ilk bölümünde gençlik yıllarını, ikinci bölümde
Wiesbaden şehrindeki yaşantısını, sonraki bölümde Breslau şehrindeki hayatını
ve son bölümde de Frankfurt ve Berlin’de yaşadıklarını yazmıştır.[260]
3.
Das Judentum und seine Geschichte
Abraham Geiger’in bu eseri
derslerinden ve konferanslarından oluşmaktadır. Üç cilt halinde basılmış ve
toplam otuz dört bölümden meydana gelmektedir. Birinci cildi, İkinci Mabed’in
yıkılışına kadarki konuları ele almaktadır ve on iki dersliğe bölünmüştür.
Bu ciltte dinin varlığı, vahiy,
milliyetçilik, kölelik, sürgün, Sadukiler ve Ferisiler, Hıristiyanlığın oluşumu
gibi konulardan bahsetmektedir.[261]
Mabedin yıkılışından 12.
yüzyıla kadarki konular ikinci ciltte işlenmektedir. Abraham Geiger, bu ciltte
ise Mabed’in yıkılması ve onun sonuçları, Mişna, Karailer, İspanya, Almanya ve
Fransa’daki Yahudilerden bahsetmektedir.[262] Geiger, ikinci ciltte
İslam’dan da bahsetmektedir.[263] 7. yüzyılın
başlarında İslam ile birlikte dünyanın barbarlığa sürüklendiğini iddia
etmektedir. Ona göre, Müslümanlar birçok güzel ülkeyi ele geçirerek orada
hükümranlık sürmüşlerdir. O, ayrıca İslam dininin, Avrupa ve Hıristiyanlığın
düşmanı olduğundan bahsetmektedir. İslam dininin gücünün söneceği sırada
Osmanlıların ortaya çıktığını, Osmanlılarla birlikte İslam’ın tekrar güç
kazandığını belirten Geiger, Osmanlıların Hıristiyanların ana şehirlerinden biri
olan İstanbul’u ele geçirdiklerini ve yüzyıllar boyunca Avrupalılar için
tehlikeli bir güç olarak kaldıklarını bildirmektedir. Osmanlıların sadece bu
din ile hükmetmediğini, ayrıca bilimin ve bilgi kaynaklarının da onların elinde
olduğunu şaşırarak dile getirmektedir. İslam’ın ilk başlarda bilime sıcak
bakmadığını, Hz. Ömer’in “eğer bu kitaplarda Kuran’ın dışında birşeyler
yazıyorsa, putlara hizmet ediyordur. Kur’an ile ilgiliyse gereksizdir” sözüyle
açıklamakta ve ardından Hz. Ömer’in İskenderiye kütüphanesini yaktırdığına dair
rivayeti aktarmaktadır.[264] Geiger, ilk
başlarda bilime bu şekilde mesafeli olmakla birlikte Müslümanların ileriki
zamanlarda Yunanlılardan alınan bilgileri Arapçaya tercüme ederek hızlı bir
şekilde yayılmasını sağladıklarını belirtmektedir.[265]
Geiger, İslam’ın bu kadar
uzun egemen olmasının sebebini, Yahudilerden aldığı hakikatlere bağlamaktadır.
Ona göre, İslam’ın asıl başarısı ise bu hakikatleri çağına uygun bir şekilde
aktarmasıdır. Bunlara ilaveten, Tanrı’nın tek olduğu hakikatine sarılmalarının
da bu kadar güce sahip olmalarında etkili olduğunu iddia etmektedir. Geiger’in
Müslümanların başarılı oluşlarıyla ilgili temel iddiası, onların geçmişle değil
yaşanılan hali hazırdaki zaman diliminin sorunlarıyla meşgul olmalarıdır.
Geiger, daha sonra Tanrı’nın merhametli oluşuna dair bilgiyi Yahudilikten
aldığını ve her surenin başında kullanılan “Rahman’ın ismiyle” cümlesinin de
bunun sonucu olduğunu iddia etmektedir.[266] Geiger, burada yine temelsiz
bir iddia ortaya atmaktadır. Kur’an’daki surelerin başlarında bulunan besmele
tarzı bir kullanım Yahudi kutsal kitabı Tanah’ın hiçbir bölümünün başında yer
almamaktadır. Bu anlamda Yahudi kutsal kitaplarından taklit edilerek alınmış
bir ibare olması imkansızdır.
Geiger, Yemen’de Yahudi
krallığının varlığından bahsederek, Yahudilerin Arabistan’da çok eskiden beri
var olduklarını bildirmektedir. Yahudi kabilelerin büyüklüğünden ve güç sahibi
olduklarından, Abdullah bin Selam gibi Yahudilerden bahsetmektedir. Geiger,
Kur’an’da yer alan birçok kavramın ve kıssanın Yahudi kaynaklarından alındığını
savunmaktadır. O, Yahudiliğin, Hıristiyanlığın anası olduğu gibi İslam’ın da
dadısı ve öğretmeni konumunda olduğunu bildirmektedir. Ona göre Muhammed,
birçok konuda Yahudileri kendi safına çekmek istemiştir. Bunlara örnek olarak
aşure veya kıble tayini meselesine değinmektedir. Bunlarla Yahudileri yanına
çekemeyeceğini anladıktan sonra, Muhammed’in Yahudilere savaş açtığını
söylemektedir.[267]
Geiger, üçüncü cildi ise 13.
yüzyıldan on altı yüzyılın sonuna kadar olan konulara ayırmıştır. Bu cilt ise
on bölümden oluşmaktadır. Bunlardan bazıları şunlardır: “Tarihsel ve ruhsal güç
olarak Yahudilik”, “Maimonides’in hayatı ve öğretisi ve onun hakkındaki
tartışma”, “Felsefe ve onun muhalifleri”, “Humanizm ve Reformasyon” ve “bu
zamanda kilisenin Yahudilere karşı tutumu”.[268]
4.
Wissenschaftliche Zeitschrift für jüdische
Theologie/Jüdische Zeitschrift für Wissenschaft und Leben
Abraham Geiger 1835 yılında bir grup Yahudi din
adamıyla birlikte on iki yıl aralıklarla süren Wissenschaftliche Zeitschrift
für jüdische Theologie (Yahudi Teolojisinin Bilimsel Dergisi) adında Yahudi
araştırma dergisinin ilk sayısını çıkarmıştır.[269] Bu çalışmalar sayesinde
reformist düşüncelerini ve ibadet düzeyinde yaptığı değişiklikleri açıkca
yayınlayabilmiştir.
İlk sayısını şu yazı ile başlatmıştır: “Bizim
zamanımızın Yahudiliği ve ondaki çabalar.” Dergi’nin ikinci sayısını:
“Yahudi-teolojik bir Fakültesinin kurulması, çok acil bir ihtiyaç” yazısıyla
çıkarmıştır. Bu yazısında şimdiye kadar yapılan eleştirisiz bir Talmud
okumasının yeni zamanda yetersiz olduğunu açıkça belirtmektedir.[270]
5.
Urschrift und Übersetzungen der Bibel in ihrer Abhangigkeit
von der innern Entwicklung des Judenthums
Abraham Geiger’in 1857 yılında Breslau’da
yazdığı en önemli çalışmalarındandır. Urschrift und Übersetzungen der Bibel
in ihrer Abhangigkeit von der inneren Entwicklung des Judentums (Asıl Yazı
ve Yahudiliğin İç Gelişmelerine Bağlı Olarak Tanah’ın Tercümesi). Bu eserinde
İkinci Mabed zamanında yaşayan Yahudi dini akımlarının kutsal kitabın İbranice
tercümelerle ilgili bağlantılarına değinmektedir. Yahudi Ferisiler ile İsa’nın
yaşadığı zamandaki Ferisilere farklı bir bakış açısı getirmektedir. Bu eserinde
Ferisi ve Sadukiler’in, dini mezhep değil siyasi parti olduğunu söylemesi önem
arz etmektedir.[271]
Ayrıca bu eseriyle Tanah’ı eleştirmiş, eski
tercümeleriyle onun zamanındaki kutsal metin tercümelerinin aynı olmadığını ve
çeliştiğini ortaya çıkarmıştır. Aramice ve İbranice dil bilgisine sahip olması,
onu bu alanda öne çıkarmıştır.[272] Geiger,
Kitab-ı Mukaddes’in ilahi vahiy olmadığına dair çalışmalarını Alman-Protestan
Kitab-ı Mukaddes araştırmacılarından görerek uygulamıştır.[273]
6.
Lehr- und Lesebuch zur Sprache der Mischnah
Abraham Geiger, Lehr- und Lesebuch zur
Sprache der Mischna (Öğrenim ve Okuma Kitabı Olarak Mişna’nın Dili)
adındaki bu çalışmasının sadece birinci kitabını yazabilmiştir. Bu kitapta
Mişna’nın genel olarak dil ve karakteristik yapısını, önceki zamanlarda
kullanılan diller ile incelemiştir. Ardından Aramice, Yunanca ve Latinceden
Mişna’ya geçen kelimeleri incelemiştir. Son olarak da kelime ve dil yapılarının
değişiminden bahsetmektedir. Dolayısıyla önceden hiç dikkate alınmayan İbrani
dilinin gelişimini incelemiş ve bununla birlikte Gemara’nın Mişna ile uyumsuz
olduğunu iddia ederek kendince bir yöntemle Mişna’da bulunup Gemara’ya
alınmayan konuları ortaya koymaya çalışmıştır. [274] Bu eserinin devamını yazmak
istese de farklı çalışmalarından dolayı bu çalışmasına zaman ayıramamış ve
bitirememiştir.
Abraham Geiger’in bu yazısı “Bilim ve Hayat
İçin Yahudi Dergisi”nin ikinci sayısında çıkmış ve müstakil bir baskı ile
okuyucu ile buluşturulmuştur. İsminden de anlaşıldığı üzere Sadukiler ve
Ferisilerin tarih sahnesindeki yerinden bahsedilmektedir.
Ayrıca İsa’nın bu iki gruba olan tutumunu ele
almaktadır.[275] Bu çalışma
Geiger’in, Sadûki-Ferîsî farklılığı üzerinden Hıristiyanlığın kökenlerini ele
aldığı makalesidir.[276]
8.
Parschandatha: die nordfranzösische Exegetenschule
Bu eser kuzey Fransa’da 11. ve 12.yy’da yaşayan
Yahudi bilginlerin Tanah’ın tefsiriyle ilgili yazdıklarında bahsetmektedir.
Abraham, basılmamış kaynakların düzenli bir şekilde ortaya çıkması için bu
çalışmanın yarısını İbranice olarak ele almıştır. Geiger kuzey Fransa’daki
ekole Parschandatha adını vermektedir. Parschan açıklayan ve Datha ise
yasa manasına gelmekte olduğunu Parschandatha kelimesininin ise “yasayı
açıklayanlar” anlamına geldiğini söylemektedir.[277] Bu ifadeyle Kuzey Fransa’daki
Tanah tefsircilerini kastettiği anlaşılmaktadır.
Müellifin İbn Meymun, hakkında kısa bir yazısı
mevcuttur. Geiger, birçok kişinin İbn Meymun hakkında güzel araştırmalar
yaptığını, bununla birlikte kendisini de bu önemli şahsiyet hakkında önemli
bulduğu noktaları yazma ihtiyacı hissettiğini belirtmektedir. O, İbn Meymun’la
ilgili bilindik noktalara çok değinmediğini bildirmektedir.[278]
Abraham Geiger’in Salomo
Gabirol[279] ve Karai
alimi İsaak Troki[280] hakkında
çalışmaları vardır. Bunun yanında Josef Salomo del Medigo’nun[281] hayatını ve
mektuplarını ortaya çıkararak bir eser yazmıştır. Ayrıca Venedikli Yahudi
rabbisi olan Leon de Modena[282] hakkında da
çalışması mevcuttur. Bu kimsenin Kabala, Talmud ve Hıristiyanlığa karşı olan
tutumunu ele almıştır. Buna ilaveten Yehuda Halevi’nin[283] yazdığı şiirleri
ve divanını gösteren bir çalışması da günümüze ulaşmıştır.
C.
Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen? Adlı
Eserin Etkisi ve Geiger’in Hz. Muhammed ile iİgili Üslubu
Abraham Geiger, bu eserinde
Hz. Muhammed’in Kur’an’ı Yahudi dininden esinlenerek yazdığını söylemesi,
kendisinden sonra gelen oryantalistlere örnek teşkil etmiştir.[284] Nitekim
Batılı araştırmacıların hemen hemen hepsi hocalarının veya önceki
oryantalistlerin fikirlerine bir şekilde atıfta bulunmuşlardır.[285]
Was hat Mohammed aus dem
Judenthume aufgenommen? eserinden sonra
bazı Yahudi ve Hıristiyan bilim adamları Geiger’in görüşüne benzer çalışmalar
ortaya çıkararak Hz. Muhammed’in Yahudilikten ve Hıristiyanlıktan alıntılar
yaptığını ileri sürmüşlerdir. Bu bağlamda Isaac Gastfreund[286], Hartwig Hirschfeld[287], Josef
Horovitz[288], Ignaz
Goldziher[289] ve Abraham
Isaac Katsh[290] gibi
Yahudilerin Kur’an’daki bilgilerin Yahudi kaynaklı olduğunu, Adolf von Harnack[291] ve Julius
Wellhausen[292] gibileri
ise Kur’an’ın Hıristiyanlığın tesirinde kaldığını iddia etmişlerdir.[293]
Geiger’in bu eseri Batı’da
İslam çalışmalarının önünü açmış olsa da bu konu hakkında ilk eser değildir.
Daha önce kaleme alınmış iki bilimsel makale bulunmaktadır. Bunlardan birincisi
David Mill’in[294] ikincisi de
Henricus Lyth’in[295] yazdığı risalelerdir.[296] Bu
metinlerin eksik ve istifade yönünden yeterli olmadığı da söylenmektedir.[297] Kur’an’ın
Tevrat kökenli oluşunu sadece Abraham Geiger ve yukarıda belirttiğimiz şahıslar
söylememiş, asırlardır var olan ve halen de devam edegelen bir iddia olmuştur.
Bu intihal suçlaması Yahudi geleneğinde yaygın bir görüş olmuştur. Nitekim Orta
Çağ’da yaşamış olan Yahudi alimlerin eserlerinde de bu görüş bulunmaktadır.[298]
Bu çalışması Abraham
Geiger’e Marburg Üniversitesi’nden doktora unvanını kazandırmıştır. Dönemin
ünlü şarkiyatçılarından Hollandalı Dozy, Geiger’e yazdığı mektubunda
takdirlerini bildirmiştir.[299] Eserin
İngilizceye çevrilmesi[300] de bu
eserin etkisini göstermektedir. Böylelikle ilk önce Latince ve bir yıl aradan
sonra Almanca yayınlanan bu eser, 1898 yılında İngilizce olarak şarkiyatçıların
eline geçmiştir.
İngilizce yayınlanan bu
tercümenin Hindistan’da bulunan Hıristiyan teşkilatının misyonerlik amaçları
doğrultusunda tercüme edildiği bildirilmektedir.[301] The Society for Promoting
Christian Knowledge (Hıristiyanlık Fikriyatını Yayma Cemiyeti) tarafından
finanse edilerek basımı gerçekleştirilmiştir.[302] F. M. Young, bu tercümeyi
Müslümanlarla olan ilişkilerde kullanmak için Hindistan’ın Delhi kentindeki
Cambridge Misyonu’nun başkanı George Alfred Lefroy’un[303] isteği üzerine tercüme
yaptığını belirtmiştir.[304] Lefroy,
Hindistan’daki Müslümanların Hıristiyanlaştırılması için bu kitabın faydalı
olabileceğini düşünerek eseri İngilizceye tercüme ettirmiştir. Delhi Birliği
misyonerleri, Kur’an metninin Yahudilikten esinlenerek yazıldığını belirten bu
eserin Hindistan’da yayılmasının neticesinde yerel halk arasında
Hıristiyanlığın daha fazla takdir edileceğini ummuşlardır.[305]
Geiger’in bu çalışmasında
söylenmesi gereken en önemli hususlardan biri de Abraham Geiger’in Hz. Muhammed’e
karşı olan üslubudur. Nitekim Geiger, bu eserinde Hz. Muhammed’in Yahudilikten
bilgi “çaldığını ve hırsızlık yaptığı” üslubu ile değil, daha çok bilgileri
“aldığı ve kullandığı” tarzında ifadeler kullanmıştır. Tarih boyunca Hz.
Muhammed’e ağıza alınmayacak şekilde sözler[306] sarf eden oryantalistlere
karşı
Abraham Geiger’in kendisinden
öncekilere kıyasla ılımlı bir üslup kullandığı görülmektedir.
Abraham Geiger’den önce Hz.
Muhammed’in Yahudilikten ve Hıristiyanlıktan “bilgileri çaldığı ve hilekâr olduğu”
üslubu yaygın bir kullanma şekli olmuştur. Buna benzer üslup birçok yerde
karşımıza çıkmaktadır. Geiger bu durumu şöyle aktarmaktadır:
Biz Muhammed’in her adımını düşünerek atan bir düzenbaz/hilekâr
değil, aksine Muhammed’in kendisini Tanrı tarafından gönderildiğine ikna olmuş
bir hayalperest olarak düşünmemiz gerekmektedir. Kendisi tüm dini görüşleri bir
araya getirmek istemiştir. Bunun insanlar için en iyisinin olacağını
düşünmektedir ve bu durumla kendisi o kadar hemhal olmuştur ki, her düşüncesinin
bir tanrısal ilham olduğunu sanmıştır.[307]
Bu bağlamda Geiger, Hz.
Muhammed’in iyi niyetli bir şekilde insanları bir araya toplamak istediğini ve
bu sebeple de Yahudilerden duyduğu bilgileri kendi kurduğu hayal doğrultusunda
kullandığını bildirmektedir.
Buna benzer bir durum
Silvestre de Sacy[308] tarafından
da belirtilmiştir. Nitekim o, Was hat Mohammed aus dem Judenthume
aufgenommen? adlı eserini gözden geçirip yorumlar eklemekle, Abraham
Geiger’in Hz. Muhammed’e çok ılımlı yaklaştığını bildirmektedir. Buna ilaveten
Sacy, Geiger’in Muhammed’i değerlendirirken biraz cömert davrandığını
belirterek, Muhammed’i İslam davasında fanatik ve çok hevesli biri olarak
tanımladığına işaret ederek şaşkınlığını gizlememektedir.[309] Sacy makalesinde öncelikle
Geiger’in bu eserinde kullandığı kaynakları zikrettikten sonra Yahudilikten
alıntı yapıp yapmadığı hakkındaki görüşlerini zikretmektedir.[310] Daha sonra
Abraham Geiger’in Hz. Muhammed hakkında kullandığı üslubunu şu sözleriyle
aktarmaktadır:
Bay Geiger, Muhammed’i kendi menfaatini
düşünen bir yalancı, bir sahtekâr olarak görmüyor. Aksine onun amacının
insanların mutluluğu ve selameti için bütün dinleri tek bir sistemde /dinde
birleştirmek olduğunu belirtiyor.[311]
Sacy, bu sözleriyle Hz.
Muhammed hakkında Yahudi ve Hıristiyan düşünürler tarafından söylenen tahkir
edici ifadelerin Abraham Geiger’de bulunmadığına dikkat çekmektedir. Yani
Geiger, Hz. Muhammed’e ve İslam’a yönelik pek çok eleştiri yapmasına rağmen Hz.
Muhammed’e yönelik Avrupalı Hıristiyan ve Yahudi meslektaşlarından daha nazik
olma konusunda öncü bir rol üstlenmiştir.[312]
Sacy, Hz. Muhammed’in
İbranice kökenli kelimelerini kullanmasının bu bilgilerin Yahudilikten
geldiğine dair bir işaretin olduğunu söylemektedir.[313] Bunların yanında Yahudilik
ile Kur’an arasındaki benzerliklerine değinmiştir.[314] Sonuç olarak Sacy, Hz.
Muhammed’in Yahudi geleneğinden aldığı bilgileri “Araplaştırmak” suretiyle
insanları kendine çekmektedir.[315]
II.
BÖLÜM: ABRAHAM
GEIGER’E GÖRE HZ. MUHAMMED
YAHUDİLİKTEN NEDEN
VE NASIL BİLGİ ALDI?
Geiger, Was hat Mohammed
aus dem Judenthume aufgenommen adlı eserine Muhammed’in Yahudi dininden
birçok şeyi aldığı iddiasıyla başlamıştır. O, kitabın ileriki bölümlerinde bu
iddiaları gerekçeleriyle delillendirmeye çalışmaktadır.[316] Geiger’e göre Muhammed’in din
kurduğu o dönemde birçok din benzer görüşlere sahipti. Dolayısıyla “Kur’an
Yahudilik’ten alınmıştır” sözünü söylerken dikkatli olunması gerektiğini
vurgulamaktadır. Zira o zamanda pek çok din mevcut olduğundan dolayı, bu
bilgilerin Yahudilikten alındığına iddia etmek makul değildir. Kur’an
sonrasında oluşan İslam kaynaklarıyla ile Yahudi kitaplarında birçok dini
olgunun benzerlik gösterdiğine dikkat çeken müellif, bu olguların Yahudilikten
çalındığı zannı oluşmaması için kitabında yer vermediğini söylemektedir.[317] Bu çerçevede
Geiger, bu olguları iyi araştırdığını ve hangi bilgileri nereden aldığını titiz
bir çalışma sonucu ortaya çıkardığını iddia etmektedir.
Geiger, Yahudilikten alınan
bilgilerin belirli bir sistematik biçimde alınmadığını, bu bilgilerin
detaylardan oluştuğunu belirterek, bunun sebebini Hz. Muhammed’in
arkadaşlarının bilgi seviyesine ve bilgileri alma sıralarındaki keyfî
tercihlerine bağlamaktadır. Ona göre Muhammed ve arkadaşları, sadece kendi
zihin dünyalarına uygun olan bilgileri almışlardır.[318]
Geiger, kaynak olarak sadece
Hinckelmann baskılı Arapça Kur’an metnini ve O’nun Wahl tarafından yapılan
tercümesini[319]
kullandığını söylemektedir. Kur’an dışında Bakara ve Al-i İmran sureleriyle
ilgili Beyzavi Tefsiri’nden[320]
yararlandığını bildirmektedir. Bu sayede tefsirleri dikkate almayarak onların
etkisinde kalmaksızın, önyargısız bir bakış açısı ile kendi düşüncelerini
ortaya koyduğunu iddia etmektedir. Böyle yapmasıyla Kur’an’daki bazı kapalı ve
muğlak ifadeleri kendi gayretiyle çözebildiğini ve sonraki yüzyıllarda yazılan
İslam kaynaklarında bu bulduklarının doğru olduğu öğrenerek sevindiğini
belirtmektedir.[321]
Daha önce de ifade edildiği
üzere Geiger, bu çalışmasını Latince olarak kaleme almıştır. Ödüle layık
görüldükten sonra bizzat kendisi Almancaya tercüme etmiştir. O, tercüme
sırasında çalışmasını genişletmek için yardımcı kaynaklar kullandığını ifade
etmektedir. Mesela, Maracci’nin[322] Kur’an ile
ilgili çalışmasını, Beyzavi ve Ferra’nın tefsirini319 kullandığını
ifade etmektedir. Ebu’l-Fida’nın320 annales moslemitici[323] ve historia
anteislamica" sından322, Pococke’nin323
yazılarından ve D’Herbelot’s bibliotheque orientale32'4
ansiklopedisinden de faydalandığını açıkça zikretmektedir.[324]
319
Ebu Ya’la el-Ferra (ö. 822) küçük yaşlardan itibaren lugat
ve tefsir ilmiyle meşgul olmuştur. Basra’da Arap dili, tefsir ve kıraat
ilimlerini öğrenip tekrar Kufe’ye dönmüştür. Kendi ilmini etrafındaki insanlara
kabul ettirmiş ve o zamanın halifesinin huzuruna davet edilecek kadar itibar
görmüştür. Nahiv hocası Kisai’yi gölgede bırakmasına rağmen, her zaman
hocasının kendisinden üstün olduğunu dile getirmiştir. Sa’leb’in deyimine göre
Arapça dilinin kaybolmasını engelleyen kimselerden olmuştur. Ayrıca kendisinin
Basra ve Kufe mekteplerini birleştirip Bağdat mektebinin kurucusu olarak da
algılanmaktadır. Bkz. Zülfikar Tüccar, “Ferra”, DİA, İstanbul 1995, c. XII ss.
406-408. “Meâni’l-Kur’an adındaki tefsiri lügavi tefsirlerin en önemlileri
arasındadır. İslam devletin genişlemesi ile farklı dillere sahip olan
insanların, İslam dinine girmesi döneminde kaleme alınmıştır. Nitekim Arapça
dilinin bozulmaması yönünde önem arz etmektedir. Bu tefsir Abbasi vali’nin
lugat ve nahiv alimi Ömer bin Bükeyr’e bazı soruların sorulması üzerine
cevaplayamaması ve bu sorular hakkında Ferra’dan yardım dilemesi üzerine
yazılmış bir eserdir. Onun sonraki eserleri etkilediği en önemli husus lugavi
ve filolojik açıklamalarının olduğudur. Diğer özellikleri ise kıraat
farklılıklarına, Arap edebiyatına, irab şekillerine, Nahiv, Sarf, Belagat ve
kelimelerin türetilişlerine ve farklı durumlarını değinmesi olmuştur. Bkz.
Şükrü Arslan, “Meâni’l-Kur’an”, DİA, Ankara 2003, c. XXVIII, s. 208.
320
Bizim kaynaklarımızda tarihçi ve çoğrafyacı olarak bilinen
Ebü’l-Fidâ (672-732) Suriye’nin Hama şehrinde doğup yetişmiştir. Kendisi küçük
yaşta olmasına rağmen haçlıların işgal etmiş oldukları toprakları geri almak
için birçok sefere katılmıştır. Ayrıca farklı hocalardan fıkıh, tefsir, mantık,
nahiv, tıp, botanik, tarih ve çoğrafya gibi dersler almıştır. İleriki
yaşlarında güvenilir olması hasebiyle Memlük kralının güvenini kazanmış ve oda
kendisini Hama’ya sultan tayin etmiştir. İdareci sıfatıyla bilinmesinin yanında
ilmî tarafını da telif ettiği eserleriyle göstermektedir. Bkz. Abdülkerim
Özaydın, “Ebü’l Fidâ”, DİA, İstanbul 1994, c. X, ss. 320-321.
321
Ebü’l-Fidâ’nın “El Muhtasar” adlı eserinin son ve en
kapsamlı bölümünü J. J. Reiske Arapça’dan Latince’ye “annales moslemitici”
adında çevirmiştir. Bkz.
Oskar Ludwig Bernhard Wolff, Neues
elegantestes Conversations-Lexicon für Gebildete aus allen Standen, Ch. F.
Rollmann, Leipzig 1834, s. 14.
322
“İslam öncesi tarih” anlamında olan bu eserin asıl adı
“El-Muhtasar fi ahbari’l-beşer”dir. Ebü’l Fidâ bu kitabındaki bilgileri çeşitli
tarihî kitaplardan özetleyerek aldığını bizzat kendisi mukaddimesinde
açıklamaktadır. Hz. Âdem’den başlayarak diğer peygamberler hakkında, İslam
öncesi çeşitli dinler, millet ve devletlerden bahsetmektedir. Buna ilaveten Hz.
Peygamber’in atalarından kendi yaşadığı zaman dilimine kadar kronolojik olarak
genel tarihi serüveni aktarmaktadır. Ayrıca kendi zamanına kadar gelen âlimlerimizden
de bahsetmekedir. Peygamberler hakkındaki bilgileri Kutsal kitab’a
dayandırmaktadır. Tevrat hakkında bilgi sahibi olduğu, farklı dillerde yazılmış
olan Tevratların arasındaki farklılıkları ve Grekçe Tevrat’ın en aslına uygun
olanın olduğunu zikretmesinden anlaşılmaktadır. Bu kitabı Latince’ye tercüme
edenler arasında Abraham Geiger’in hocası Georg Wilhelm Freytag da
bulunmaktadır. Bkz. Abdülkerim Özaydın, “El-Muhtasar”, DİA, İstanbul 2006, c.
XXXI, ss. 70-71. Bu kitabın birinci bölümünü, yani Hz. Âdem’den Hz.
Peygamberimize olan kısmını Heinrich Leberecht Fleischer Arapça’dan Latince’ye
“Historia anteislamica” adı altında çevirmiştir. Bkz.
Oskar Ludwig Bernhard Wolff, Neues
elegantestes Conversations-Lexicon für Gebildete aus allen Standen, s. 14.
323
Pococke Edward (1604-1691), İngiliz asıllı Hıristiyan bir
papazdır. Genç yaşlarında farklı hocalardan İbranice, Aramice, Süryanice ve
Arapça öğrenmiştir. Kendi zamanında basılmış olan İncil’de yer almayan
mektupları Grekçe İncillerde mevcut olan bu mektupları Süryanice ve İbranice
nüshalarıyla karşılaştırıp Latince’ye çevirmiştir. 1636 yılında Halep’e İngiliz
Levantenleri’nin vaizliğine tayin edilmiştir. Orada bulunurken hem Arapçasını
geliştirmiş hem de Müslüman ve Yahudi arkadaşları sayesinde birçok el yazma
eserini ülkesine götürmüştür. İngiltere’ye döndüğünde Oxford Üniversitesi’nin
ilk Arapça hocası olarak görev almış ve şarkiyat çalışmalarının önem
kazanmasında büyük rol oynamıştır. Hz. Muhammed hakkında bazı bilgilerin doğru
olmadığını kaynaklarıyla ispatlamıştır. Ayrıca avrupalıların Müslümanlara karşı
olan bazı ön yargılarını Araplar’dan yola çıkarak doğru olmadığını ilk defa o
ispatlamıştır. İslam öncesi
Yahudi dini açısından asıl
kaynak olarak Tanah, Talmud ve Midraşları kullandığını söylemektedir. Ayrıca Sefer
ha-Yaşar ve Zunz’un yazdığı “Die gottesdienstlichen Vortrage der Juden”[325] 324
325 [326]
kitaplarından faydalandığını da belirtmiştir.[327]
Geiger, kitabına başlarken
bazı insanların hislerinin çok güçlü olduğunu, ellerinde kesin bir delil
olmamasına rağmen, geleceğe dair birçok şeyi doğru tahmin edebildiklerini
söylemektedir. İşte bu his ile Muhammed’in birçok şeyi Yahudilikten aldığı
düşüncesine varmış ve Muhammed’in bunu neden yaptığını bilmek istemiştir.
Abraham Geiger’den önce de birçok oryantalist bu hisse kapılıp asırlardır
Kur’an’ın kökeninin Tevrat olduğunu iddia etmişlerdir. Bu çerçevede Geiger,
tahminini bilimsel olarak ispat etmek, Kur’an’ın ve Yahudiliğin kaynaklarını
iyi araştırarak Muhammed’in Yahudilikten aldığını delillerle açıklamak
istemiştir.[328]
Bu yaptığı tespitlerin
sadece sözde kalmaması ve bir hikâye gibi anlatılmaması için, konuyu akademik
bir çalışma haline getirmiştir. Fakat bunu yaparken de Muhammed’in tüm
hayatının ve etkisinin iyi araştırılması gerektiğini ifade etmektedir.
Böyle bir çalışmanın yani
“Muhammed’in planını açığa çıkarmanın”, ancak ve ancak bu dini ortaya çıkarmasındaki
gerekçesini ortaya koyarak ve yaşadığı zamanındaki olaylarla iyi bir şekilde
irtibat sağlanıldığı zaman doğru bir şekilde kanıtlanabileceğini savunmaktadır.[329] Sadece kuru
bir şekilde Muhammed’in Yahudilikten aldığı yerleri sıralamaktan ziyade, bu
bölümleri delilleriyle zikredeceğini bildirmektedir.
Geiger, çalışmasına
başlarken önce Muhammed’in kendisini Yahudiliğe kaptırdığını ve kendi inancını
kurmak için Yahudi dinini kullandığını söylemektedir. Ayrıca bunu yaparken de
amacının ne olduğunu, zamanının ve etrafının yapısının çok iyi bilinmesi
gerektiğini açıklamaktadır.[330]
Bu çercevede müellif,
eserinin ilk bölümünde bu konuya üç soru ile giriş yapmaktadır. Birincisi;
“Muhammed’in Yahudilikten almasının amacı neydi veya bu bilgileri almayı istedi
mi?” İkinci soru ise; “Muhammed’in bilgi alma vasıtaları var mıydı, varsa
bunlar neydi ve bu bilgileri nasıl aldı?” Son soru ise “alabilir miydi ve nasıl
alabilirdi?” şeklindedir.
A.
Muhammed Yahudilikten Bilgi Almayı İstedi mi?
Geiger, kitabının ilk
bölümünde Muhammed’in Yahudilikten bilgiler nakletmeyi neden istediğinden
bahsetmektedir. O, Muhammed’in hayatında ve Kur’an’da Yahudiler ve Yahudilik
hakkında nefret içerikli izler bulunduğunu ifade etmektedir.[331] Ona göre
bunun sebebi Yahudilerin Muhammed’e tâbi olmamalarıdır. Geiger, Yahudilerin
Arabistan’da çok güçlü olduklarını ve Muhammed’in mesajını kabul etmeyerek ona
taraftar olmayı reddettiklerini dile getirmektedir. O, Muhammed’in maddi güce
sahip olan Yahudileri yanına çekerek büyük kitlelere ulaşacağını ve onlar
sayesinde büyük güce sahip olacağını umduğunu söylemektedir. Ayrıca Muhammed’in
ve arkadaşlarının cahil ve bilgisiz olmalarına rağmen, Yahudilerin diğer dini
topluluklara kıyasla ne kadar üstün olduğunu bildiklerinden bahsetmektedir.
Geiger, Muhammed’in Yahudilere imrendiğini ve onları kendi tarafına çekmek
istediğini iddia etmektedir.
Abraham Geiger, Muhammed’in
bundan önce hiçbir kitap okumadığını ve hiçbir şey yazmadığını söyleyerek buna
şu ayeti delil göstermektedir:
332jjf.i^l
ÇJjj^ IjtMjun ^Lkj ^j ^jIjŞ
j^ <1צ j^ Jjj <Tıl£ Uy
Sen bundan önce ne bir yazı okur, ne de elinle
onu yazardın. Öyle olsaydı, bâtıla uyanlar kuşku duyarlardı.
Geiger’e göre Muhammed,
Kur’an’ın kendisine Allah tarafından indirildiğine bu ayeti delil olarak
göstermektedir. Bu ayette geçen ifade, yani Hz. Peygamber’in bundan önce ne
okuduğu ne de yazdığı olgusu, Müslümanlar tarafından benimsenen bir inançtır.
Nitekim Hz. Muhammed’in Hira mağrasında ilk ayetlerin nazil olduğu sırada
Cebrail’in üç kere onu silkelemesi ve ona “Oku” emrini vermesine karşılık “Ben
okuma bilmem”[332] [333] demektedir.
Fakat Geiger gibi asırlardır bu görüşü benimseyen ve benimsemeye devam eden
birçok oryantalist, Hz. Muhammed’in okuryazar olduğunu[334] fakat bunu gizleyerek
dâvâsını yaydığını iddia etmektedirler.
Geiger’in bu iddialarına şu
şekilde cevap verilebilir: öncelikle psikolojik açıdan bir insanın kendi
yazdığı kitabı bir başkasına atfetmesi pek görülür bir şey değildir. İnsanoğlu
kendisinin yazdığı ile övünmek ister, fakat Hz. Muhammed bu kitabı kendine
değil, Allah’a atfetmiştir. Dolayısıyla Kur’an’ın olağanüstü etkisini kendisine
nispet ederek insanların kendisini büyük ve olağanüstü görmesini tercih
etmemiş, bu kitabın Allah tarafından kendisine vahyedildiğini bildirerek tüm
övgüyü Allah’a nisbet etmiştir. Buna ilaveten bir insan kendi yazdığı bir
kitapta kendinden olumsuz bir şekilde bahsetmek istemez elbette. Lakin Hz.
Muhammed’in açıkça uyarıldığı birçok ayet bugün elimizdeki Kur’an’da yer
almaktadır. Bunlar arasında Ümmü Mektum hadisesi (Abese, 80:1-12), Bedir savaşı
esirleri (Enfal, 8:67-69), Tebük seferinde Münafıklara izin verilmesi (Tevbe,
9:43-48), Münafık Abdullah bin Übeyy’in cenaze namazı olayı (Tevbe, 9:84)335 gibi örnekler zikredilebilir. Bu uyarılar bize Hz.
Muhammed’in Kur’an’dan hiçbir şeyi gizleyemediğini ve Allah tarafından
vahyedildiğinin açıkça göstergesidir. Nitekim kendisi yazmış olsaydı,
kendisinin uyarıldığı ayetleri elbette kitabında barındırmazdı.
Bu iddiaların yanında bir de
Hz. Muhammed’in mecnun olduğunu söyleyenler de çıkmıştır.[335] [336] Mecnun ifadesi kelime olarak
“cinlenmiş” veya “cini olan” anlamına gelmektedir. Hz. Muhammed’e yapılan
mecnun yakıştırması bilgileri cinlerden aldığına dair[337] bir iddiadır. Bu iddianın
kökeninde Kur’an vahyinin kaynağının Allah değil cinler olduğu yatmaktadır.
Kur’an’da Mekke müşriklerinin Hz. Muhammed’e yönelik sahir, şair, kâhin gibi
eleştirilerinin kökeninde de cinlerden bilgi almakla ilgili bir itham vardır.
Kur’an’da bu gibi ithamlar zikredildikten sonra sürekli olarak Hz. Muhammed’in
bilgi kaynağının Allah olduğu vurgulanmakta ve müşriklerden Kur’an’ın bir
benzerini getirmeleri istenerek meydan okunmaktadır.
Geiger’a göre, Muhammed’in
zamanında Yahudilerin Arabistan’da birbirinden bağımsız birçok kabile halinde
özgürce yaşamaları, onların büyük bir güce sahip olduklarının bir
göstergesidir. Bu çerçevede Muhammed, onlardan bilgi alarak aynı şekilde güç
sahibi olmak istemiştir. Bu kabilelerle Muhammed’in açıkça savaştığını aktaran
Geiger, Hicretin ikinci veya üçüncü yılında Beni Kaynuka[338], hicretin dördüncü senesinde
Beni Nadir’i[339] ile
savaşıldığını aktarmaktadır.[340] Medine’nin
civarında bulunan Hayber Yahudileri ile de hicretin yedinci yılında
savaşıldığını nakletmektedir.
Fakat Medine’de
bulunan diğer Yahudi kabilesi olan Beni Kurayza[341] hakkında bilgi
vermemesi
şaşırtıcıdır.[342] [343]
Geiger, Haşr suresinin başında geçen ayetin, Beni Nadîr kabilesinden
bahsettiğini söyleyerek ayeti alıntılamaktadır:
.1 , o xit i i'\. , fi fi - ° î t
- h t *\|׳ o k 11 , ° ,׳ •te"îI
K î ° 1 ı? '• t?l
1 • ׳
׳ *stl 1׳
f-^^U Iji^j Ija,j^J jl ^m^ U J^^J' Jj* jUû j, ^-עצג/נ JAl j, Ijjâ^ jJûJl £j^J ^ûJ) jA
jiajilı ^.Jj e^yjly ^■2Jy jjyjM c
Ehl-i Kitap’tan inkâr edenleri, ilk
sürgünde yurtlarından çıkaran O’dur. Siz onların çıkacaklarını sanmamıştınız.
Onlar da kalelerinin, kendilerini Allah’tan koruyacağını sanmışlardı. Ama Allah
(azabı), onlara beklemedikleri yerden geliverdi. O, yüreklerine korku düşürdü;
öyle ki evlerini hem kendi elleriyle, hem de müminlerin elleriyle harap
ediyorlardı. Ey akıl sahipleri! İbret alın.
Geiger, “Orada [Kur’an’da] Beni Nadîr kabilesi o kadar güçlü tarif
ediliyor ki, Müslümanlar Yahudileri yenmelerinden tereddüt etmişlerdi”
ifadelerine yer vermektedir. O, ayetin devamında Yahudilerin evlerini kendi
elleriyle yıktıklarını ve Kur’an’ın bunu abartarak ifade ettiğini
belirtmektedir. Konuyla ilgili Ebu’l-Fida’nın yorumunu aktaran Geiger,
Yahudilerin kuşatmanın çok uzun sürmesinden dolayı kaleyi bıraktıklarını
belirtmektedir. Bu süre İslam kaynaklarında yirmi bir gün olarak geçmektedir.[344] Bu ayette
gözümüze çarpan husus, Geiger’in ayette yine kendi görüşüne uygun düşen
kısımları alması ve kendi fikirlerine uymayan yerleri ise kendine göre
uyarlamasıdır.
Geiger’a göre, Muhammed’in
hâkimiyeti ele geçirebilmesi, Yahudilerin Arabistan’da rahat ve refah
içerisinde bir yaşayış tarzından dolayıdır.[345] Geiger, Yahudilerin fiziksel
ve zihinsel üstünlüklerinden dolayı Muhammed’in onlara karşı saygı ve korku
içinde olduğunu iddia etmektedir. Ayrıca Muhammed onların karşısında bilgisizce
durmamak için, görünüşte Yahudilere eğimli olduğunu ve onların görüşlerini
tatmin etmek için çalıştığını iddia etmektedir.[346] Burada şunu belirtmemiz
gerekir ki, Hz. Muhammed tüm insanlığa gönderilmiş bir peygamberdir.
Karşısındaki insan ister bir dine mensup olsun veya olmasın, herkese aynı
şekilde son din olan İslam’ı tebliğ etmekle görevlendirilmiştir. Yahudileri
İslam’a davet etmesi onları özel bir konuma düşürmemektedir. Nitekim Hz.
Muhammed herkesin hak yola girmesi için tüm varlığı ile çaba sarfetmiştir. Hz.
Muhammed’in bu çerçevede Yahudilerin de İslam’ı kabul etmelerini istemesi ve
bunun için gayret göstermesi anlaşılabilir bir durumdur. Fakat Geiger’in
resmetmeye çalıştığı gibi bütün çabasını bu yönde kullandığı veya tebliğinin
merkezinde bu husus yer alıyormuş gibi sunulması sağlıklı değildir.
Bu ifadesinin ardından
Geiger, Muhammed’in Yahudilerin görüşünü öğrenmek ve onları kendi dinine çekmek
istemesini normal karşıladığını belirtmektedir. Bunun sebebini ise Muhammed’in
birçok dini tartışmalarda Yahudilere karşı yenilmesinden ve
onlara karşı
küçük düşmemek için olduğunu söylemektedir. Geiger, şu ayet ile bu
durumun açıkça
zikredildiğini ifade etmektedir:[347] [348] [349]
jtLj^ll 1-j'־jA £^ yi 'A3 >A
û2*■ AA û*^ IjŞIjI
y ûjA=jÂj jjSll
348Û^J-kJ' ¢3^1 *- lSjS&İI ג*ג ^î
Âyetlerimiz hakkında ileri geri konuşmaya
dalanları gördüğünde, onlar başka bir söze geçinceye kadar onlardan uzak dur.
Eğer şeytan sana unutturursa, hatırladıktan sonra artık o zalimler topluluğu
ile oturma.
Geiger,
Mumtehine suresinde geçen şu ayeti de alıntılamaktadır:
-i—'
j- _yİSiı us r^' Û- ijim ל^ e^k ^צ ו ıjbl jJı ı^ 1i ;:';Aı
Ey iman edenler! Kendilerine Allah'ın
gazap ettiği bir kavmi dost edinmeyin. Zira onlar, kâfirlerin
kabirlerdekilerden (onların dirilmesinden) ümit kestikleri gibi ahiretten ümit
kesmişlerdir.
Ayette Allah’ın gazap ettiği
kavim, Yahudiler olarak anlaşılmaktadır. Yahudilerin
dost edinilmemesine dair uyarı, Geiger’e göre
Yahudilerin bu konudaki üstün
konumlarından ötürü Müslümanların Yahudilerle
ilişki kurması tehlikesidir. Kendi
ifadesiyle Müslümanlar’a
“hediye edilen” dinde sağlam duramamalarından dolayı böyle söylendiğini iddia
etmektedir.[350] Burada
Geiger, İslam dinini “onlara hediye edilen din” olarak zikretmesi, onun
Muhammed tarafından meydana çıkarıldığını îmâ etmektedir. Böyle yapmakla İslam
dinini küçümseyerek, Müslümanlara gelen dinin ilahi kaynaklı değil de kendisi tarafından
üretildiğini ve uydurulduğunu söylemektedir. Diğer taraftan da yeni
Müslümanların Yahudilik karşısında sağlam duramadıklarını iddia etmektedir.
Geiger, Yahudilerin
Muhammed’e alaycı cevaplarla yanıt verdiklerini ve söylenilmesini istediği
kelimeleri benzer fakat zıt anlamlı kelimeler ile değiştirerek karşılık
verdiklerini aktarmaktadır. Kendilerinin eğlenceli ve şaşırtıcı yorumlarla[351] Muhammed’e
karşı üstün olduklarını gösterdiklerini aktarmaktadır. Bu duruma örnek olarak
“Bizim sana iman etmemizde elimizden bir şey gelmiyor, bizim kalplerimiz
mühürlü”[352] diyerek Hz.
Peygamber’e nazil olan ayeti öne sürerek iman edemediklerini alaycı bir tavırla
bildirmektedirler.[353] Fakat
Geiger’e göre bu durum Yahudilerin Hz. Muhammed’e karşı aklen üstün olduğunu ve
onlardan bilgi alma isteğini gösteren delillerindendir.
Buna benzer birçok konuda
Hz. Muhammed’i zor durumda bırakan Yahudiler, alaycı tavırlarıyla karşılık
vermişlerdir. Nitekim onların Hz. Muhammed’e sordukları sorulardan, onların
amacının birçok yerde bilgi almak için değil, bilakis onu zor duruma düşürmek
için olduğunu anlamaktayız. Bu sorularla Yahudiler, fiili mücadele
edemediklerinden dolayı sözlü mücadelerle Hz. Muhammed’i yıpratmaya
çalışmışlardır. Üstelik Kureyşlilere de bu tarz soruları öğreterek psikolojik
açıdan onu zor durumda bırakarak baskı kurmak istemişlerdir.[354] [355]
Geiger,
Bakara suresinde geçen şu ayetleri de alıntılamaktadır:
355/jjj^
âAl! A \^ûj j ^Sa j aJSj aL t^l
laY^A <âl j3Lı lâLİa 1Je a! \j AjIî J û^J
I jse /İS aa J2 J J ^5 J
De ki: Cebrail'e kim düşman ise şunu iyi
bilsin ki Allah'ın izniyle Kur'an'ı senin kalbine bir hidayet rehberi, önce
gelen kitapları doğrulayıcı ve müminler için de müjdeci olarak o indirmiştir.
356jyj^Jj 5^ ^' jp
cMjuaJ Jj_^j^_j 6^)3 4jSjİLj
A IjSc. (j/S (ji
Kim, Allah'a, meleklerine, peygamberlerine, Cebrail'e ve Mikâil'e
düşman olursa bilsin ki Allah da inkârcı kâfirlerin düşmanıdır.
Geiger, bu ayetlerin sebeb-i
nuzüllerine dikkat çekerek Beyzavi’den bir rivayet nakletmiştir. Bu rivayette
şöyle geçmektedir: Hz. Ömer’in bir gün Yahudi meclisine gidip Cebrail hakkında
soru sormuş, onlar da “Cebrail bizim düşmanımızdır. O, Muhammed’e bizim
sırlarımızı anlatıyor ve dünyadaki azapları gerçekleştiriyor. Mikail ise her
daim iyi şeyler yapmaktadır. Cebrail, Allah’ın sağında, Mikail ise solunda
durmaktadır. Onların arasında düşmanlık vardır” cevabını almıştır. Bunun
üzerine Hz. Ömer, oradaki Yahudilerin inançsız olduklarını söylemiştir.[356] [357]
Geiger, bu rivayette geçen
bazı bilgilerin Yahudilikle uyuştuğunu belirtmektedir. Mesela Tanrı’nın
cezalandırma vasıflarını Cebrail’e yüklemiş olmasını Yahudi kaynaklarında da
görülen bir bilgi olduğunu belirtmektedir. Bununla birlikte Cebrail’e sadece
cezalandırma vasfını yüklenmiş olmasının doğru olmadığını ifade etmektedir.
Müellifin, bu rivayetten yola çıkarak İslam’da Cebrail’e sadece cezalandırma
vasfının verildiğini söylemesi ilginçtir ki gerçeği yansıtmamaktadır. Geiger,
ayrıca Talmud’da Cebrail’e “İsrail’in günahlarını örten”[358]nitelemesinin yapıldığını
eklemektedir. Yazar buna ilaveten rivayette geçen meleklerin Tanrı’nın hangi
tarafında durduğunun gerçeğe aykırı olarak kastedildiğini söylemektedir.
Yahudilere göre Tanrı’nın sağında Mikail, solunda ise Cebrail bulunmaktadır.
Ona göre Muhammed’in Yahudiler ağzından Cebrail’i Tanrı’nın sağında
konumlandırması vahiy aldığını iddia ettiği Cebrail’in konumun daha büyük
olduğunu göstermeye yöneliktir.[359] Müellif, bu
rivayette hatalı olan bir başka hususun ise Yahudilerin Cebrail ile veya
Cebrail’in Mikail ile bir düşmanlığının olduğu iddiasıdır.[360] [361] [362] [363] Burada Geiger’in ayetten yola
çıkarak tefsirlerdeki rivayetleri incelediğini açık bir şekilde görmekteyiz.
Tüm detayına kadar meseleyi incelemiş olması gerçekten şaşırtıcıdır. Beyzavi
tefsirini ele alırken Yahudi kaynaklarda geçen hususlarla kıyaslaması ve benzer
yerlerinin olduğunu belirterek delillendirmesi, onun her iki kaynağa da vâkıf
olduğunun göstergesidir.
Geiger, ardından Yahudilerin
ağzından nakledilen “Şüphesiz ki Allah fakirdir” sözlerinden hareketle üç ayet
paylaşmaktadır:
־,t ׳ ־׳ i ־׳»-« ־׳ı fi i i ׳ -* i
׳• • î »i, ׳Mil * ı ı fi i '• \fı ״t »i -,^ıi ׳ ־׳
Jf^־j jjkj
elujyi f^Jıâj IjJLa U ı.nSı^ eÇyt' O^־J J^3 ^' U cjy^J'
Jf3 ^' ^ל^
“Gerçekten Allah fakir, biz ise zenginiz”
diyenlerin sözünü andolsun ki Allah işitmiştir. Onların (bu) dediklerini,
haksız yere peygamberleri öldürmeleri ile birlikte yazacağız ve diyeceğiz ki:
Tadın o yakıcı azabı!
362jjkkJ kâj fdyjJ i>^jSj &İJE ־Jy£ ÜlkLal kİ kact^li tjlıâ. IL J âl ı>□ Jy ^ג1 |1ג <ji
Verdiğinin kat kat fazlasını kendisine
ödemesi için Allah'a güzel bir borç (isteyene faizsiz ödünç) verecek yok mu?
Darlık veren de bolluk veren de Allah'tır. Sadece O'na döndürüleceksiniz.
363 *^ ^A <j£y
jÜLjLû^ גג1ס Jj ׳ ijli Uj IjjJj ^■$ —^ E kîjki ^ ■) 3j|jJl
—İIİJ
Yahudiler, Allah'ın eli bağlıdır, dediler.
Hay dedikleri yüzünden elleri bağlanası ve lânet olasılar! Bilâkis, Allah'ın
elleri açıktır, dilediği gibi verir.
Geiger, Yahudilerin bu sözü
gerçek manada söylemediğini belirtmiştir. Nitekim Yahudilerin bu sözü
söylemelerine iten sebebin “Tanrı’ya borç verin” cümlesinin gülünç ve saçma
gelmiş olduğunu ifade etmektedir. Dolayısıyla ona göre, böyle komik bir duruma
Yahudiler tarafından alaycı bir üslup ile karşılık verilmesi normal
karşılanmalıdır. Muhammed’in ise bu durumu kendi lehine çevirerek Yahudileri
suçlama için koz olarak kullandığını söylemektedir.[364]
İslam kaynaklarındaki
bilgilere göre, Yahudiler birçok konuda Hz. Muhammed ile alay etmişlerdir.
Yahudiler, İbranice ve Arapça’da benzer sesli olan fakat her iki dilde de
farklı anlamlara gelen lafızlar kullanarak Hz. Muhammed ile dalga geçmişlerdir.
Örneğin “unzurna” (Bize bak) kelimesinin yerine “râina”[365] (bizi gözet/İbranice ve
Süryanice dilinde sövme amaçlı kullanılmaktadır) demeleri[366], “hittatun”[367] (Ya Rabb
bizi affet) kelimesi yerine “hati’etun” veya “hubbetun” dediklerini
belirtmiştir. Yani Muhammed’in söylediği kelimelere kafiyeli ve farklı anlamlı
kelimeler bulmuşlardır. Farklı kaynaklarda ise bu kelime yerine buğday anlamına
gelen “hintatun” dedikleri aktarılmaktadır.[368] “Selamun aleykum” yerine
“es-sâmu aleyk” (aşağılama/ölüm senin üzerine olsun) dedikleri de kayda
geçmiştir. Bu olaylar karşısında Muhammed’in, Yahudileri Müslüman yapma
çabasıyla sakin davrandığını bildirmektedir. Daha sonra Müslüman
olmayacaklarını anladığında ise bu alay konularından dolayı Yahudilere ve
Yahudi dinine karşı büyük bir kin ve nefretin ortaya çıkmasına sebep olduğunu
dile getirmiştir.[369]
Geiger, Muhammed’in
Yahudileri kendi safına çekmek için çok büyük çaba sarf ettiğini söylemektedir.
Buna örnek olarak Muhammed’in sadece ve sadece Yahudiler için Mekke’deki
kıblesini Kudüs’e çevirttiğini iddia etmektedir. Sonra Yahudilere karşı
çabalarının yararsız ve sonuçsuz olduğunu görünce kıbleyi yine Mekke’ye
aldırdığını bildirmektedir.[370] Bununla
birlikte Müslümanlardan, önce Kudüs’e doğru namaz kılan ve hayatta olmayanların
ibadetlerinin boşa gittiğine dair kafa karışıklığına sebep olmuşlardır.[371] [372] Buna
ilaveten Geiger, Kur’an’da Yahudilerle tartışırken yumuşak ve nazikçe
davranılmasını istemesini de iddiasına delil olarak kullanmaktadır:
iSjll J jjlj IjjJl J 1ע tül l־U I ־AİL û^l VI û^l t A VI
UiSJl JÂl I «BU□ V j
\ '^ ^״ק^ ק
372jjAVuü kî
jkjj ^.Ij ^^11½ W|j
İçlerinden zulmedenleri bir yana, ehl-i
kitapla ancak en güzel yoldan mücadele edin ve deyin ki: Bize indirilene de,
size indirilene de iman ettik. Bizim Tanrımız da sizin Tanrınız da birdir ve
biz O'na teslim olmuşuzdur.
Geiger, bu ayeti delil
alarak Muhammed’in Yahudileri kendi safına çekmeye çalıştığını ve Müslümanların
onlarla iyi geçinmelerini istediğini söylemektedir. Ehl-i Kitap’ın tevhid
inancı açısından İslam dinine diğer dinlerden daha yakın bir konumda olduğu
bilinmektedir. Bu ayette Ehl-i Kitap’a karşı iyi davranılmasının emredilmesi,
onlarında Allah tarafından gönderilen bir din olmaları sebebiyledir. Hz. Muhammed’in
hayatına baktığımız zaman onun her insana nazik ve güzel davrandığını
görmekteyiz. Nitekim başka bir ayette “Sen kaba davransaydın, kimse yanında
kalmazdı“[373] buyrulmuştur.
Bu ayet ile yanında kalanların sadece Ehl-i Kitap’tan olan kimseler olmadığı
görülmektedir.[374] Bu
çerçevede Geiger’in, Hz. Muhammed’in Yahudilere kibar davranmak zorunda kalmış
gibi anlatıma girmesi abartı görünmektedir.
Bunlara ilaveten Geiger,
Muhammed’in Yahudiliği ağır eleştirmesine rağmen diğer dinlere karşı
öncelediğini de söylemektedir. Bunun en büyük kanıtı ise, birçok ayette
Müslümanlardan sonra doğrudan Yahudilerden bahsedilmiş olmasıdır. O, bu
çerçevede Bakara suresinden şu ayeti paylaşmaktadır:
âA >kl âi-b t-klt^a J^C. i
)AYI a üİ1 o ^Li (jîl i\a
(jjjjt^all o ^ Jİ >^11'־ o I oJİÂ (jjjll o I
alil /jjSll Qİ f
375ûJj^
f V i f^ ^ jA ^J e4?J
Şüphesiz iman edenler; Yahudilerden,
Hıristiyanlardan ve Sâbiîlerden de Allah’a ve ahiret gününe inanıp sâlih amel
işleyenler için Rableri katında mükâfatlar vardır. Onlar için herhangi bir
korku yoktur onlar üzüntü çekmeyeceklerdir.
Geiger, Muhammed’in
Yahudilikten birçok şeyi almayı önemsediğini ve kendi Kur’an’ına onlardan
aldığı bilgileri eklemek istediğini buradan açıkça görebildiğini iddia
etmektedir.[375] [376] Hz.
Muhammed’in Ehl-i Kitap’ı önemsemesinin sebebi, tek olan Allah’a inanmaları
olmuştur. Yani Yahudiliğin de Hıristiyanlığın kaynağı olan Allah tarafından
gönderilmeleri, onları diğer din mensuplarından bir adım önde olmalarını
sağlamıştır. Hz. Peygamber’in bu nazik ve güzel davranışına karşı büyüklük
taslamaları, gururlu olmaları, insanlara ve Allah’a karşı sözlerini
tutmadıklarını görülmektedir. Nitekim siyer kaynaklarındaki bilgilere
göreYahudiler, Hz. Muhammed’de her zaman bir yanlış ve açık bulmaya çabalamışlardır.[377]
B.
Muhammed Yahudilikten Hangi Vasıtalarla Bilgileri Alabildi?
Geiger, Hz. Muhammed’in
Yahudilikten neden alıntı yaptığını açıkladıktan sonra, ikinci sorusuna cevap
aramaktadır. Yani Hz. Muhammed’in Yahudilikten bilgileri almak
için ne tür vasıtalarının
olduğu ve bu bilgileri alabildiyse nasıl aldığından bahsetmektedir.
O, Bakara
suresindeki şu ayeti alıntılamaktadır:
<נ^~^ ג aı^a t^j ua^ı ıJts nı ילי^ t^ı '5^ ı«kı âJi »ולו ע־י
ס^ ^
378jj^^^
(Münafıklar) inananlarla
karşılaştıklarında “İman ettik” derler. Birbirleriyle başbaşa kaldıkları vakit
ise: Allah’ın size açtıklarını (Tevrat’taki bilgileri), Rabbiniz katında sizin
aleyhinize hüccet getirmeleri için mi onlara anlatıyorsunuz; bunları
düşünemiyor musunuz? derler.
Geiger, Kur’an’ın Yahudileri
hilekâr ve ikiyüzlü olarak ifade ettiğini söylemektedir. Ayrıca Müslümanların
Yahudilerle normal bir şekilde konuşarak ve sohbet ederek Yahudi görüşlerini
almak istedikleri iddiasını öne sürmektedir. Geiger, bu ayette Müslümanların
Yahudiler ile irtibat kurup onlardan hileli bir şekilde bilgileri aldıklarını
imâ etmektedir.[378] [379]
Geiger, Muhammed’in
Yahudiliği bir zamanlar Yahudi olan ve İbranice bilen Varaka b. Nevfel[380] ve benzer
şekilde bir başka Yahudi olan Habib b. Malik aracılığıyla öğrendiğini belirtmektedir.[381] Halbuki Hz.
Muhammed’in Varaka b. Nevfel ile görüşmesi kısa olmuştur. Ayrıca çok yaşlı
olduğu ve gözlerinin görmediği de rivayet edilmiştir. Ondan Yahudi dini
hakkında bilgi almış olması zorlama bir yorumdur. Bunun yanında kaynaklarda Hz.
Muhammed’in bu ilk görüşmesi dışında başka zamanlarda onunla görüştüğüne dair
rivayetler yoktur.[382] Lehte veya
aleyhte anlaşılabilecek birçok rivayetler aktaran râvîler, elbette de Varaka b.
Nevfel ile daha fazla görüşülmüş olduğunu da aktarmış olurlardı. Ayrıca tek
görüşmede hayatın her alanını kapsayan bir Kur’an’ın
ortaya
çıkabilmesi de pek makul gelmemektedir.[383]
Geiger, Hz. Muhammed’in ne
kitap okuyabildiğini ne de sağ eliyle yazdığını
belirten Ankebut
48. ayet ile Şura 52. ayeti[384] Kur’an’ın
Allah kelamı oluşuna delil olarak
kullandığını öne
sürmektedir. Fakat bunun yanında Muhammed’in, Yahudi kitaplarından
habersiz
olduğunu bildirmektedir. Geiger, “Yahudi kitaplarını bilmiş olsaydı,
Yahudilerden
aldığı bilgiler ortaya çıkar ve kendisinin de yalancı ve sahtekar biri olduğu
ortaya çıkmış
olurdu” demektedir.[385] [386] [387]
Geiger, konuyla ilgili Nisa ve
En’am surelerinde geçen ayetleri de ele almaktadır:
°1 ! •I ׳ °• ! 1° I ? ־׳ M ° ׳°• 1 ı tl • ׳ I
• ׳“ • ° ־׳ ^ ־׳ M ־׳°•111 ı ׳ ׳ I
° ־׳ 1 _ ׳ ׳1° ' ' -A ' °
I" ־׳.
Uı^ al Ul !ע^ צ^■ 1( ^Jl Ijj גס^ r
aâxj J , «■^1 J JcUJ J ,aJAI u) Jl Ljj^
al j oâxj /t» / uujJI J
J J ע^ ^ J J J ה^ ׳־*^ J ••J J
J
386Ijjjj 3jjE
üjjlj^jlkiÎLj jjj/Âj û^jl) rj)b 3Ayç3־ -Uşl&Ij
Biz Nuh'a ve ondan sonraki peygamberlere vahyettiğimiz
gibi sana da vahyettik. Ve (nitekim) İbrahim’e, İsmail’e, İshak’a, Yakup’a,
esbâta (torunlara), İsa’ya, Eyyûb’e, Yunus’a, Harun’a ve Süleyman’a vahyettik.
Davud’a da Zebûr’u verdik.
־׳ ־׳ 1 ■j f 1 •°k ° ־׳ il־׳ ־׳ ־׳ °^ ־׳, s ׳S i *5 A ־׳ • *Al־׳0•! ° ° \ ־׳ 1 ־׳ . ־־. ׳
JJj rj-'j j^“J ûjjö
<!Jj2 j»j Jâ j» IjjâA ■^jJj IJJ^A J^ r./*dj İ■^’ 4J UıAjj^^
ו _ ז־־ - ° i • ״ וז u י ,>?'!- .׳- ı-0•־ ■ ■ - •־־־■> 4!-־■
»h • = • -aA?־ »
-
dji^l-A^l^^jj-sJl .^11
j» J£ c>y״ J c^^^ 9״PJJ^j.!jA ^7>>
<amj jj j■^ J <>>J-».J
387(j^^/^J' <J^■
/jJAa Jîj cıLjJj (ûjîj *AjJ'j
Biz ona İshak ve (İshak’ın oğlu) Yakup’u
da armağan ettik; hepsini de doğru yola ilettik. Daha önce de Nuh’u ve onun
soyundan Davud’u, Süleyman’ı, Eyyub’u, Yusufu, Musa’yı ve Harun’u doğru yola
iletmiştik; Biz iyi davrananları işte böyle mükâfatlandırırız. Zekeriyya,
Yahya, İsa ve İlyas’ı da (doğru yola iletmiştik). Hepsi de iyilerden idi.
İsmail, Elyesa, Yunus ve Lût’u da (hidayete erdirdik). Hepsini âlemlere üstün
kıldık.
Geiger, bu ayette
peygamberlerin isimlerinin kronolojik olarak yanlış bir sıralamayla yazılmış
olduğunu, bunun da Muhammed’in hiçbir zaman İbrani kaynaklara bakmadığının bir
kanıtı olduğunu ileri sürmektedir. Dolayısıyla ona göre Muhammed, doğrusunun
nasıl olduğundan habersiz bir şekilde, doğru veya yanlış olup olmadığını
araştırmadan sadece etrafındaki Yahudilerden duyduğunu aktarmaktadır.[388]
Geiger, Kur’an’da geçen
Yahya isminin, ondan önce hiç kullanılmamış olduğuna[389]dair ayeti dile getirerek, Hz.
Muhammed’i Yahudi tarihiyle ilgili bilgisinin olmamasıyla itham etmektedir. Ona
göre Muhammed’in Yahudi tarihine dair birazcık bilgisi olmuş olsaydı kolaylıkla
Makkabiler’in tanınmış başrahibi Matthatias’ın babasının ve oğlunun böyle
adlandırıldığını bilmiş olacaktı.[390] Aynı Geiger gibi tarihte
birçok Yahudi ve Hıristiyan Kur’an mütercimlerinin bu ayetlerde Yahya isminin
yerine Yuhanna yazarak bu konuda Kur’an’ın yanıldığını iddia etmektedirler.
Onlara göre Yuhanna ismi, vaftizci Yuhanna’dan önce de kullanılıyordu. Bundan hareketle
de Kur’an’ın yanlış bilgi verdiğini söylemektedirler. Halbuki Yuhanna ve Yahya
kelimelerinin etimolojileri karşılaştırıldığı esnada bu iki kelimenin
birbiriyle uyuşmadığı ortaya çıkmaktadır. Bir diğer ifadeyle Kur’an, Yahya
isminden bahsederken Yahudi ve Hıristiyanlar Yuhanna ismini delil olarak
göstermektedirler. Halbuki bu isimler birbirinden tamamen farklıdır. Ayrıca
Kuzey Arabistan’da bulunan mezar taşlarında Yahya isminin geçtiği ve bu
mezarlıkta Yahya ismini taşıyan kişilerin, Kur’an’ın anlatımıyla uyumlu bir
biçimde, Hz. Yahya’dan sonra ve İslam’dan önce yaşadıkları görülmektedir.[391]
Buna ilaveten Geiger,
Muhammed’in kendi cehaletinin farkında olduğunu ve bunu bazı yerlerde çok güzel
gizlediğini ifade etmektedir. O, buna örnek olarak “Biz sana önceki
peygamberlerin hepsini anlatmadık, sadece bazılarını anlattık”[392] ayetini
nakletmektedir. Bu ayeti takipçilerine bildirerek Muhammed, tüm peygamberler
hakkında bilgi sahibi olmadığını önceden belirtmiş olmaktadır. Böylece onu
takip edenler ve muarızları başka peygamberler hakkında Muhammed’in neden
bilgisinin olmadığını sorgulayamayacaklardır.[393]
Geiger, Muhammed’in
Yahudiliğe ait malumatarı öğrenmek için birçok sebebinin olduğunu zikretttikten
sonra, bütün imkanları kullanarak Kur’an’a bilgileri dahil ettiğini
söylemektedir. Ayrıca Muhammed’in Yahudi kaynaklardan olmasa da Yahudi halkının
ağzından şifahî olarak bilgiler alarak kendi masal ve hikayelerini öğrenmek
için bir temel bulduğunu söylemektedir.[394] Geiger’in bu yorumunda da
yine İslam dinini küçümsediğini görmekteyiz.
C.
Muhammed Yahudilikten Bu Bilgileri Alabilir miydi?
Geiger, Muhammed’in bilgi
almak için yeterince vasıtalarının olduğunu iddia ettikten sonra, bu bilgileri
kendi dini ile nasıl bağdaştırdığını aktarmaktadır. Muhammed’in önceki din
sistemine kendi görüşlerini eklemek istediğini belirten yazar, Muhammed’in
kendisine özel bir sistem değil, bilakis öncekilere dayanan bir sistem
geliştirdiğinden bahsetmektedir. Eski olan birçok şeyi aynı bıraktığını,
peygamberlerin isimlerinin zikredilmesinden anlaşıldığını dile getirmektedir.
Ayrıca kendisinin “öncekileri tasdik eden biri olduğunu”[395] belirterek önceki
peygamberlerle uyuşan bir sistemin kurucusu olduğunu savunduğunu aktarmaktadır.
Geiger’e göre, bu tür ifadeler, Muhammed’in Yahudilikten bilgiler alabileceğine
dair bir zemin oluşturmuştur. Böylelikle Muhammed, kendisine bu yönde
gelebilecek muhtemel eleştirileri de önlemiş olmaktadır.
Geiger, Muhammed’in
Yahudilikten kendisine uygun gözüken birçok şeyi şiirsel tabiatıyla alıp
kullandığını belirtmektedir.[396] Ayrıca
Muhammed’in bazı bilgileri olduğu gibi bırakmasına rağmen, bazı kendine uygun
gördüğü yerleri de değiştirip veya süsleyip aldığını iddia etmektedir.
Muhammed’in bunu bilinçli bir şekilde yaptığını ve ileride şahsına yöneltilecek
suçlamalardan dolayı kendisini ayetle doğrulama ihtiyacı hissettiğini
söylemektedir. Geiger’e göre Muhammed, Yusuf suresi 111. ayetindeki “Kur’an
uydurulacak bir söz değildir” ifadesini kendi söylediklerinin doğruluğu için
delil olarak kullanmıştır.
Müellif, Muhammed’in her
adımını düşünerek atan bir düzenbaz/hilekâr olmadığını, aksine kendisi Tanrı
tarafından gönderildiğine ikna olmuş bir hayalperest/coşkulu adam olarak
düşünülmesi gerektiğini ifade etmektedir. Tüm dini görüşleri biraraya getirerek
insanlar için en iyisinin böyle olacağını düşünerek yaptığını söylemektedir. Bu
durum ile kendisinin çok fazla hemhâl olduğunu ve her düşüncesinin tanrısal
ilham olduğu zannına kapıldığını bildirmiştir.[397] Geiger, bu ifadeleriyle Hz.
Muhammed’in aslında iyi niyetle bu yola çıktığını belirtmeye çalışmıştır. Yani
Hz. Peygamber’in hayallere dalarak kendisini sadece bu düşünce ile meşgul
ettiğini ve tüm benliğiyle böyle bir yola kalkıştığını iddia etmektedir.
Geiger, daha sonra en
hayalperest kafadan dahi aydınlatıcı fikirlerin gelebileceğini ve bu durumun
inkar edilemiyeceğini belirtmektedir. Bunu söylemekle sanki Abraham Geiger Hz.
Muhammed’in yaptığı veya uyguladığı bazı şeylerin güzel ve mantıklı olduğunu
itiraf etmiş olmaktadır. Ona göre Hz. Muhammed’in hırsı ve hükmetme isteği,
bazı eylemlerinin hareket noktasını oluşturmaktadır.[398]
D.
Muhammed Yahudilikten Bilgi Aldı mı?
Geiger, Muhammed’in bu
hayalini gerçekleştirmek için Yahudileri kendi tarafına çekmek zorunda olduğunu
ifade etmektedir. Bunu yapmanın da en güzel yolu, onların dini görüşlerine
yaklaşarak onları kendi safına çekmek olduğunu belirtmektedir. Buna misal
olarak, aşure gününün Yahudilikten alındığına dair hadis rivayetini zikrederek
“Biz Musa’ya daha yakınız” kısmını aktarmaktadır. Bu durumun Yahudi dininden açıkça
bir günün alındığına dair bir delil olduğunu ifade etmektedir. Muhammed’in,
Yahudilerin uyguladığı bir ibadeti alarak, onlara yaklaşmak istediğini
aktarmaktadır. Ardından, Muhammed’in Yahudilerden bir oruç gününü aldığını,
fakat onun bu günü aynı kıbleyi değiştirmesi gibi sonradan iptal ettiğini iddia
etmektedir.[399]
Müellif, Muhammed’in
Yahudilikten alıntı yaptı mı sorusunu cevaplandırmak için yine sadece Kur’an’a
başvurabileceğini, çünkü o zamanda bu konuyla ilgili noktalara değinen başka
bir kayanağın olmadığına değinmektedir. Fakat Kur’an’da Yahudilerden alındığını
destekleyen yeterince malzemenin mevcut olduğunu da ilave etmektedir. Bu
çerçevede Geiger, Muhammed’in Arapların kendi sözüne “Eskilerin masalları”[400] ve “Bu eski
bir yalandır”[401] demelerine
kızdığını ve Kur’an’ın’da birçok yerde bu durumdan şikayetçi olduğunu
söylemektedir.[402]
Geiger, Kur’an’ın kaynağına
dair iddiaların Muhammed’in hayatında sıkça gündeme gelen bir konu olduğunu
Kur’an’dan örnekler vererek aktarmaktadır. Bu çerçevede o, Arapların açık bir
şekilde Hz. Muhammed’i “O’na bir insan öğretiyor” şeklinde itham ettiklerini
aktarmaktadır:
403 ־ ל* ö •ז - ו* ־־ ־ rA - ıs ■־ז > .׳ וז״ג 1 ״ ־* ■Jı • ײי ־־ ו \ -,V -* ־• ו•t •
i •־
U4* j■^ uM
'•*j <jt^'
44] dj^ ^4' uM ^ 4-4^ 1^-י ujb^ 41־' r*■4 44ö
Şüphesiz biz onların: “Kur’an’ı ona ancak
bir insan öğretiyor” dediklerini biliyoruz. Kendisine nisbet ettikleri şahsın
dili yabancıdır. Halbuki bu (Kur’an) apaçık bir Arapçadır.
Bu ayetin devamında müellif,
“Peygambere öğretiyor zannında bulundukları kimsenin dili yabancıdır” kısmında
belirtilen kişinin Abdullah bin Selam[403] [404] olduğunun ve bu kimseyi
tefsir yorumcularının da kabul ettiğini söylemektedir. Geiger, Abdullah bin
Selam’ın bilgili bir haham olduğunu bildirmektedir. Muhammed’in onun üzerinde
titizlikle durduğunu ve tefsir yorumcularının da çokça bahsettiği bir kişi
olduğunu ifade etmektedir.[405]
Oryantalistlerin çoğu Hz. Muhammed’in Medineli Yahudi hahamlarından bütün bu
bilgileri aldıklarını iddia etmektedirler. Özellikle Yahudiler arasında yaygın
olan bu iddiaya göre Medineli Yahudilerinden bazı hahamlar, Hz. Muhammed’in
Yahudilere zarar vermemesini engellemek için göstermelik Müslüman olmuşlardır.
Bunun neticesinde bu Yahudi hahamlar Hz. Muhammed’i kendi kaynaklarındaki
bilgilerle donatmışlar ve ardından da Kur’an’ı yazdırmışlardır. Bu durum da
onların iddia ettiği Kur’an’ın Tevrat kökenli görüşüne temel oluşturmuştur.[406]
Müellif, başka bir yerde
geçen “onu başka kimseler destekledi”[407] ayetini getirip Ferra’nın
yorumunu ekleyerek açıklamaktadır. Nitekim bu kısmı aktarırken “Mücahid dedi ki
bunlar Yahudilerdir” şeklinde bir ifadeyi nakletmektedir. Buna benzer yerlerde
Geiger’in, kendi fikirlerine uyan tefsir rivayetlerini kullandığını
görmekteyiz.
Geiger, Kur’an’ın
başkalarından yardım alarak derlendiği ve sözlerinin eskilerin masalları
olduğuna dair iddiaların Muhammed tarafından ciddiye alındığını bildirmektedir.
Çünkü ona göre Muhammed, bu iddiaya sürekli olarak cevap verme ihtiyacı
hissetmiş ve bu durumu çürütmeye çalışmıştır. Müellif, daha sonra Muhammed’in
de bu durumu kabul edip, “geçmiş dinleri tasdik ettiğini belirterek” birçok
şeyin önceki dinlerde/ Yahudilikte mevcut olduğunu itiraf ettiğini
belirtmektedir.
Ona göre, Muhammed’e yapılan
kınamalardan biri de “Neden kendisi tarafından hiçbir mucize
gerçekleştirmediği” sorusu olmuştur. Bu soruya peygamberin “kendisinin sadece
bir uyarıcı olduğu ve mucize getiren olmadığı”[408] cevabını verdiğini nakleden
Geiger, bu durumun peygamberi sıkıntıya soktuğunu ilave etmektedir. Ayrıca
Muhammed, önceki indirilen kitaplarda (Tevrat ve İncil’de) açıkça mucizelerden
bahsedildiğini, dolayısıyla kendisinin göstermesi gerekmediğini söylemiştir.[409] Geiger,
Arapların bu ve benzeri birçok konuda Muhammed’i yanıltmak ve sinirini bozmak
için uğraştıklarını dile getirmektedir. Buna misal gerek Araplar gerekse
Yahudiler, ruh, kıyamet alametleri, kıyametin ne zaman kopacağı, göklerin ve
yerin yaratılışı gibi konular hakkında sorular sormuşlardır.[410]
Geiger, Kur’an’da bazı
bilgin Yahudilerden Kur’an’da bahsedildiğine işaret etmektedir. O, bu çerçevede
“Benî İsrail bilginlerinin onu bilmesi, onlar için bir delil değil midir?”[411] ayetini
nakletmektedir. O, özellikle Abdullah bin Selam’dan Al-i İmran 75. ayette şu
ifadelerle bahsedildiğini dile getirmektedir:
Ehl-i Kitap’tan öylesi vardır ki, ona
yüklerle mal emanet bıraksan, onu sana noksansız iade eder. Fakat onlardan
öylesi de vardır ki, ona bir dinar emanet bıraksan, tepesine dikilip durmazsan
onu sana iade etmez. Bu da onların, “Ümmîlere karşı yaptıklarımızdan dolayı
bize vebal yoktur” demelerindendir. Allah adına bile bile yalan söylüyorlar.
Geiger, bu ayetten eskiye
dayalı hikâyelerin doğruluğunun Yahudilere danışılarak onaylatıldığını
anlamaktadır. Buna ilaveten müellif, Muhammed’in kendisinin hakiki peygamber
olarak gönderilmesindeki şüphesini Yahudilerin gidermesini istediği Yunus
suresinde geçen şu ayet ile anlamaktadır:[412] [413]
jjj^J dhj j? (j^Jı âiM? צ!!^^ 51ג j? çü£Ji jjij^j jaIi jIlü 211
ul jjl il? 212 ^ cd£
jü
413jjJiAjjl
Eğer sana indirdiğimizden (bu anlattığımız
olaylardan) kuşkuda isen, senden önce Kitab’ı (Tevrat’ı) okuyanlara sor.
Andolsun ki, Rabbinden sana hak gelmiştir. Sakın şüphecilerden olma!
Geiger’e göre bu ayet, inen
ayetlerin Muhammed tarafından Yahudilere onaylatılması anlamına gelmektedir.
Böylece ona göre, Kur’an’daki sözlerin kaynağının Yahudi dini olduğunu açık bir
şekilde belirtilmiş olmaktadır.
III.
BÖLÜM: ABRAHAM
GEIGER’E GÖRE YAHUDİLİKTEN ALINAN DÜŞÜNCE VE KAVRAMLAR
Abraham Geiger, başka
dinlerden alınan bilgi ve düşüncelerin iki tür olabileceğini bildirmektedir.
Birincisi, alınan düşünceler tamamen yeni kelime ve kavramlarla ifade edilerek
yeni bilgiler haline dönüşebilir. Yani alınmış olduğu dinden hiçbir bağı
kalmaksızın yeni köklere, kavramlara ve kelimelere sahip olabilir.
İkinci tür ise, alınmış
belirli bilgilerin uzun süredir başka dinlerde mevcut olup, sadece
bağlantılarının yeni kurulmuş olabileceğini ifade etmektedir. Başka bir deyişle
önceden bilinen bağlamının dışında yeni düşünceler ve kavramlar meydana
getirilmiş olduğundan bahsetmektedir.[414] Geiger’in bu ikinci yorumu
birçok Oryantalistin ortak söylemi olarak gözümüze çarpmaktadır. Nitekim bu
şarkiyatçıların hemen hemen hepsi İslam dininin kökenini diğer kültür ve
dinlerde olduğunu iddia etmişlerdir.[415]
Abraham Geiger, Yahudilikten
alınan düşüncelerin ayrıntılı bir şekilde kanıtlanması ve Yahudilik ruhuyla
olan bağlantısının gösterilmesi gerektiğini zikretmektedir. Aksi takdirde bir
ağacın asıl olan gövdesinden değil de sadece dallarından bahsedilmiş olacağını
ifade eder. Yahudilikten alınan görüş ve bilgileri bir düzen içerisinde
gösterebilmek için ilk önce inanç ile ilgili meseleleri, daha sonra namaz ve
kadınlarla ilgili hükümleri ve son olarak da hayat ile ilgili bazı görüşleri
ele almıştır.[416]
Geiger, bazı inanç
noktalarının insanlığın ortak mülkiyeti olduğunu ve bir dinin başka bir dinden
bilgiler aldığı düşüncesinin hemen akla gelmemesi gerektiğini söyler.
Buna ilaveten bazı görüşlerin
de başka dinden açık bir şekilde alındığından ve herkes tarafından
bilindiğinden dolayı kanıtlamaya ihtiyaç duymadığını ifade eder. Bu duruma
misal olarak Tanrı’nın tek olduğu görüşünü zikretmektedir. Bu tevhid inancının
Yahudiliğin ve İslam’ın temelini oluşturduğunu ve İslam’ın ortaya çıktığı
sıralarda sadece Yahudilikte bulunduğunu bildirmektedir. Dolayısıyla bu
düşüncenin kesin olarak Yahudilikten alındığını iddia etmekle birlikte bunu
kanıtlama ihtiyacı duymamaktadır.[417]
Geiger, İslam dinindeki
tevhid inancının Yahudilikten alındığı iddiasını ortaya atması çok şaşırtıcıdır.
Nitekim bazı ortak bilgi ve düşüncelerin başka dinlerde de olabileceği görüşünü
savunmuştur. Başka önemli bir nokta ise Abraham Geiger’in bu kitabını
İngilizce’ye tercüme eden F. M. Young tam bu bölüme bir dipnot düşerek, kendi
dini olan Hıristiyanlığın da tek Tanrı düşüncesine sahip olduğunu notunu
eklemesidir. Yani İslam’ın zuhuru sırasında sadece Yahudilik değil
Hıristiyanlığın da tevhid inancına sahip olduğunu aktarması dikkat çekici bir
noktadır.[418]
Geiger, İslam’ın tevhid
inancını Yahudilikten aldığını aktardıktan sonra Muhammed’in, yaratılışı
Tanrı’ya isnad ettiğini bildirmektedir. Bunu da Muhammed’in, Tevrat’ta geçtiği
gibi “Tanrı altı günde göğü, yeri ve arasında olanları yaratmıştır”[419] şeklinde
aldığını ifade etmektedir.
Müellif, buna bağlı olarak
Muhammed’in Kur’an’da diğerlerinden farklı olarak, yeri iki günde, dağları ve
ondaki gıdaları dört günde ve göğü de kendi içerisindeki ayırmalarla birlikte
yine iki günde yarattığını ifade ettiğini anlatmaktadır (Fussilet, 41:912).
Dolayısıyla yerin ve göğün sekiz günde yaratıldığından bahsetmektedir. Geiger,
bu ayetin Muhammed’in Tevrat’tan habersiz olduğunu gösteren bir kanıt olarak
kullanmaktadır. Muhammed’in yaratılışın altı günde olduğunu, farklı bir ayette
sekiz gün olarak zikrettiğini ve her bir günde nelerin yaratıldığı bilgilerini
bilmediğini söylemektedir.[420] Bununla
birlikte tefsirlerde bu dört günde (evrede) hem yerin, hem de dağların ve
ondaki gıdaların yaratıldıkları aktarılmaktadır. Yani dört gün (evre) içerisinde
yeryüzü ile ilgili yaratılmaların meydana geldiğini, diğer iki günde de göğün
yaratıldığını belirtilmiştir. Dolayısıyla yine altı günde (evrede) yer ve
gökyüzünün yaratıldığı bilgisi ortaya çıkmaktadır.[421]
Geiger, Muhammed’in haftanın
yedinci gününü “sebt” olarak adlandırdığını, fakat o günün kutsallığını
tanımadığını söylemektedir. Bununla birlikte Geiger, Yahudiliğe göre Tanrı’nın
bu yedinci günde dinlendiği bilgisini aktarmaktadır. Muhammed ise bu dinlenmeyi
zor bir işten sonraki dinlenme olarak algıladığını ve dolayısıyla da
reddettiğini açıklar. Geiger, ayetten böyle bir mananın çıkmaması için
Muhammed’in, Tanrı’nın herşeyi altı günde yarattığı bilgisini verdikten sonra,
“Bize hiçbir yorgunluk çökmedi”[422] ifadesini
eklediğini bildirmektedir.[423]
Geiger, göğün sayısı
hakkındaki görüşün Tevrat’ta çokça zikredildiğini ve Muhammed’in bu bilgileri
Yahudilerden aldığını ifade etmektedir. Ayrıca bu göklerin farklı farklı
isimlendirilmelerinin[424]
Yahudilikten İslam’a geçtiğini söylemektedir.[425] Müellif,
Muhammed’in yedi göğü “Seb‘a Semavât” ve “es-Semavâtu’s-Seb‘u” (Bakara, 2:29;
İsra, 17:44; Fussilet, 41:12; Talak, 65:12; Mülk, 67:3) olarak
isimlendirdiğini, başka bir yerde ise “seb’an şidâdâ” (Nebe, 78:12) yani “yedi
kale/sığınak” olarak
adlandırıldığını bildirmektedir. Başka yerde
ise “seb’a taraika” (Müminun, 23:17) yani
“yedi yol” olarak anıldığını ve bu ismin
Talmud’da da geçtiğini aktarmaktadır.
b.
Ölümden Sonraki Hayat ve Kıyamet
Geiger, ikinci nokta olarak
her inanç sisteminde yer alan ölümden sonraki yargılanmadan bahsetmektedir.
Tanrı’nın yaratması, mutlak gücün onda olduğunun ve dolayısıyla onun
yasalarının (emir ve yasaklarının) yerine getirilmesini gerektiğine bir işaret
olarak görülmektedir. Bu yargılanma sonucu gidilecek yerlerin Yahudilikte gan
eden (cennet) ve gehinnom (cehennem) olarak adlandırıldığını ve bu
şekliyle İslam’a geçtiğinden bahsetmektedir.[426]
Geiger, bu yerlerin önce
sembolik ve hayalî bir düşünce olarak algılandığını, daha sonra katı bir anlama
kavuştuğunu anlatır. Her hayalî sembol gibi bu kelimelerin de ahiret yerleri
için kullanılmış ve sonradan daha net bir şekil almış olduğunu ifade eder.
Yahudilikte cennet için “Bu dünya, cennetin 60’ta 1’idir. Ve o cennet, Eden’in
60’ta 1’idir”[427] [428] şeklinde
geçtiğini açıklamaktadır. Bu konuya ilişkin Muhammed’in Kur’an’da cennetin
büyüklüğünü gösteren bir ifade kullandığını aktarmaktadır:
428(j'î^^"
O3c.l /ya jVl 5 Clll âl âuJl
Igkı °)E Ajâ. o â£j j
ya Ö jâk^ .'dİ I
ac. jtdı o
5 5 5 \ 5
Rabbinizin bağışına ve takvâ sahipleri için
hazırlanmış olup genişliği gökler ve yer kadar olan cennete koşun!
Geiger, cehenneme girmenin
ve buna karşı hissedilen korkunun, cennetin ebedi mutluluk düşüncesinden çok
daha etkili olduğundan bu sebeple cehennemin daha ayrıntılı bir şekilde tarif
edildiğinden bahsetmektedir. Bu çerçevede yedi tane cehennemin var olduğunu ve
buralarda cezaların farklı derecelere göre ayrıldığını bildirmektedir. Müellif,
İslam’da cehennemin Talmud’da
geçtiği gibi[429] yedi farklı
isim ile adlandırıldığını söylemektedir.[430] [431] Geiger, Muhammed’in
Yahudilikten bilgi alma hususunda geri kalmadığını iddia ederek bu konu
hakkında aşağıdaki ayeti delil olarak kullanmıştır:
4310־•! ז׳^ז׳- ־־ו°
* • ײי * »יtu■ז־•
ו ־־0־
fj^â? ç j> >$!? UJU cAJ ^'j^' <*1 ^ג^
Cehennemin yedi kapısı vardır. Onlardan her kapı için birer grup
ayrılmıştır.
Müellif, cehennemin girişi
hakkında Talmud’dan şu ifadeye yer vermektedir: “Ben-Hinnom (Cehennem)
vadisinde iki hurma ağacı bulunmaktadır. Aralarından duman yükselmektedir. İşte
burası cehennemin girişidir.”[432] Geiger,
Muhammed’in “şeceratu’z- zakkum” adı altında bir cehennem ağacı tanıttığını, bu
ağacın da cehenneme girenlere yedirildiğini aktarmaktadır. Bununla ilgili
birçok şey anlatıldığını Saffat suresinin 62. ve Duhan suresinin 43.
ayetleriyle nakletmektedir.[433]
Müellif, buna ilaveten
Tanah’ta cehennem hakkında “Ölüler diyarı doymak bilmiyor, ağzını ardına kadar
açtı”[434] [435] ifadesini
delil alarak, Muhammed’in de buna benzer bir ifadeye Kur’an’da yer verdiğini
bildirmiştir:
435 ^J? û? <Jâ Jjâjj Jâ ■üg$l
Jjjjj ^jj
O gün cehenneme “Doldun mu?” deriz. O da “Daha var mı?” der.
Geiger, cennet ile cehennem
kelimelerinin ödül ve yargılanma manalarına geldiğine ilaveten daha detaylı,
açık ve belirgin manalar eklenmesinden sonra, bu iki yere giremeyen kimselerin
durumuna da değinmiştir. Nitekim iyi kimseler cennete, kötüler de cehennemde
yerlerini alacağından dolayı, bu iki yere de giremeyenler, cennet ve cehennemin
ortasında bulunan bir yerde kalacaklardır. Kendi Yahudi kaynaklarında geçen
“Cennet ve Cehennemin arasında ne kadar bir boşluk var?” sorusuna RabbiYohanan
“bir duvar”, Haham Aha ise “bir karış” demiştir. Her iki tarafta olan kişilerin
birbirlerini görmeleri için, cennet ve cehennem yanyana bitişik bir şekildedir”[436] ifadesi
ile açıklayanlar da olduğunu aktarmaktadır.[437] [438]
Abraham Geiger, anlatmaya
çalıştığı düşüncenin Kur’an’da geçtiğini bildirmektedir:
*si״ ״•HV h.״ ׳ו. ׳ î ı »w• ׳e °־lı ־׳ ׳ ור ׳° ג • ־׳e* .1 ׳ i ־׳ * ־׳ ^J ^ס1בצ £^ jl 41^^/^ ע^ג IjûUj ^U״J ^צ jjâ j*J JIa.j <-âlj^ 2’ ^^J ^½^
1 Al Wj
438(jjl^Lu ^aj UjLCü
İki taraf (cennetlikler ve cehennemlikler)
arasında bir perde ve A'râf üzerinde de herkesi simalarından tanıyan adamlar
vardır ki, bunlar henüz cennete giremedikleri halde (girmeyi) umarak cennet
ehline: “Selâm size!” diye seslenirler.
Geiger, ayette geçen “Araf
üzerindeki adamları” Ferra’nın rivayetiyle açıklamaya çalışmıştır. Bu
kimselerin iyilikleri ile kötülükleri aynı olan kimseler olduğunu, hem cennete
hem de cehenneme layık olmadıklarını ve Allah’ın dilediği süre kadar orada kalacaklarını
bildirmektedir.[439]
Ahiretteki yaşam yerini ele
aldıktan sonra oradaki ebedi hayatın lezzetini ve ona ulaşma konusundaki
zorluğunun İslam’da ve Yahudilikte aynı olduğunu bildirmektedir. Ahiret
hayatının lezzeti hakkında Mişna’da geçen “Ahirette bir saat huzur, bu
dünyadaki tüm hayatın lezzetinden daha çoktur”[440] ifadesini Kur’an’da geçen şu
ayetlerle kıyaslamaktadır:
441 וצ sjdtfl <J Udi ־udi id
Fakat dünya hayatının faydası ahiretin yanında pek azdır.
442f/u וצ s ~וצ ,j udi ־udi u ־ udi sudu ı«ı 4« ^ş^
Onlar dünya hayatıyla şımardılar. Oysa ahiretin
yanında dünya hayatı, geçici bir faydadan başka bir şey değildir.
Ahiretin lezzetini
aktardıktan sonra cennete ulaşmanın zorluğundan bahseden Geiger, Rabbani bir
tasvir olan “bir filin iğne deliğinden”[441] [442] [443] [444] geçmesi olayını, Kur’an’ın şu
ifadesi ile karşılaştırmaktadır:
444Ludi ^u ^î judi ^^u ddi ûjiajj yj
Onlar, deve iğne deliğine girinceye kadar cennete
giremiyeceklerdir!
Müellif, bu ifadenin
Yahudilikten ziyade daha çok Hıristiyanlıktan alınmış olduğunu iddia
etmektedir. Çünkü Yeni Ahit’te mecazi olarak “devenin iğne deliğinden geçmesi”[445] tabirinin
bir çok yerde geçtiğini aktarmaktadır.[446]
Kur’an’da geçen kıyamet
sahnelerini Tanah’ta geçen bilgilere benzetmekte olan Geiger, bunlara örnek
olarak semavatın dürüleceğini[447], semavatın
dumanda kaybolacağını[448], tüm
şehirlerin yok olacağını[449] ve
insanların sarhoş olmadığı halde sarhoş gibi gözükeceğini[450], sûra üfleneceği, herşeyin
yok olacağını[451] ve Yecüc
ile Mecüc’ün[452] ortaya
çıkacağını ele almıştır.[453]
Abraham Geiger, kıyamet
gününde sadece insanların ve kabilelerin değil, Tanrı olarak tapınılan
varlıkların da ceza alacaklarını bildirmektedir. Bunu delillendirirken
Tevrat’tan “Mısır’ın tanrılarını da cezalandıracağım”[454] cümlesini kullanmıştır. Hz.
Muhammed’in bu konuda ise şu ayeti kanıt olarak getirdiğini aktarmaktadır:[455] [456]
456(jj^j'j U^ f^ *■ J‘■^ ^ (jj^ d? jj^Z Uj ^Jİ
Siz ve Allah’ın dışında taptığınız şeyler cehennem yakıtısınız.
Siz oraya gireceksiniz.
Müellif, Muhammed’in kıyamet
gününün ne zaman kopacağı sorusu ile çokca sıkıştırıldığını fakat bu konu
hakkında bilgi vermekten kaçındığını söylemektedir. Bu olaylar karşısında
Yahudilikle ilgili bilgileri kullandığını ve “Tanrı katında bin yılın bir gün
hükmünde olduğunu”[457] şiirsel
süslemelerle ifade ederek aktardığını söylemiştir. Burada Kur’an’dan Hac suresi
47. ve Secde suresi 5. ayetini delil olarak getirmiştir.[458]
İnançla ilgili değinilmesi
gereken başka bir husus, Geiger’in “insan, ruh ve cesedi ile birlikte
dirileceği” görüşüdür. Kendisine göre sadece ruhun dirilmesi, ölmüş olan
insanın aynısı olmamaktadır. Ölen kimseyi insan yapan ve meydana getiren
olayın, ruh ile bedeni birleştiren bağ olduğunu savunmaktadır. Dolayısıyla
çürümüş olan bedenin de tekrardan dirilmesi gerektiğini ifade eder. Muhammed’in
insanların aklına takılan “çürümüş olan kemiklerin nasıl tekrar dirileceği”[459] sorusuna
cevap bulmaya çalıştığını ve bundan dolayı da Kur’an’da birçok yerde bu konuya
tekrar tekrar değinildiği bilgisini aktarır. Geiger, bu duruma karşı
Muhammed’in Talmud’da geçen ölmüş toprağın yağmur ile tekrar hayat bulduğu
örneğini kullandığını söylemektedir ve Kur’an’da geçen ayetleri[460]
sıralamaktadır.[461]
İyi kimselerin kendi
kıyafetleri ile dirileceğine dair iddiayı[462] Geiger, buğdayın saf haliyle
gömülmesine benzetmektedir. Nitekim buğdayın kabuksuz yere dikildiğini, fakat
birçok kabuk ile yerden tekrar çıktığını söylemektedir. İnsanın öldüğü elbisesi
ile dirileceği durumu En’am suresinde geçen ayet ve hadis rivayeti[463] ile
karşılaştırarak, İslam’ın bu görüşe yabancı olmadığını dile getirmektedir:[464] [465]
465ûj^ Jp&\ E^dı & çJı ^j
çJı ^Jı &^£\j
çdı $1 ^ j
Şüphesiz Allah, tohumu ve çekirdeği çatlatandır, ölüden diriyi
çıkaran, diriden de ölüyü çıkarandır. İşte Allah budur. O halde (haktan) nasıl
dönersiniz!
Geiger, dirilme bahsinden
sonra semavi dinlerin vahiy esası üzerine kurulduğunu fakat vahyi anlama
tarzında farklılıkların bulunduğunu dile getirmektedir ve bu konuda da
Muhammed’in Yahudilikten esinlendiğini, fakat bilgileri değiştirerek farklı bir
tarzda sunduğunu iddia etmektedir.[466]
Müellif, Yahudilerin “tüm
peygamberler koyu bir camdan, fakat Musa parlak/temiz bir camdan baktı”[467] [468] olan
sözüne binaen Muhammed’in Şûra suresinde bulunan şu ayetin devamına ekleme
yaptığını iddia etmektedir:
4’־a^ *ij. & ־l ük ־ ^ıa(jl a? u«
Allah bir insanla ancak vahiy yoluyla veya perde arkasından
konuşur.
Geiger, müfessirlerin de bu
ayet ile Musa’nın üstünlüğünü reddetmekte olduklarını dile getirmektedir.
Nitekim Yahudiler, Musa’nın Allah’ı bizzat gördüğünü ve onunla konuştuğunu öne
sürerek, Musa’nın diğer peygamberlere üstün olduğunu iddia etmektedirler. Bunun
üzerine yazar, Ferra’nın rivayetini aktararak Yahudiler’in Muhammed’e şöyle
soru yönelttiklerini bildirmektedir: “Sen de Musa’nın Tanrı ile konuştuğu ve
gördüğü gibi O’nunla konuşuyor ve onu görebiliyor musun? Bunun üzerine
Muhammed: “Musa Allah’ı görmedi” dedi”Müellif, bunun ardından Şura suresinin
devamının nazil olduğunu aktarmaktadır. Yani Geiger, Muhammed’in, Musa’nın
Allah’ı görmediğini, Allah’ın bir insanla ancak “vahiy yoluyla veya perde
arkasından konuştuğu” ayetin devamına şunu eklediğini iddia etmektedir:[469] [470]
470c־-
?s r u m i - ı ••j , -,i v -* ■4״■* ז״ ־
^Je. AjI <pL ^.jJâ V״־; j-j jl
Yahut bir elçi gönderip izniyle ona dilediğini vahyeder. O
yücedir, hakîmdir.
Geiger, buradaki elçinin
“Ruhu’l-Kuds” veya sadece “Ruh”[471] olduğu bilgisini aktarmaktadır. Bu Kutsal Ruh’un
müfessirlere göre Cebrail olduğunu ve Yahudiliğe de
yabancı olmadığını aktarmaktadır. Nitekim Tanah
yorumcularının da “konuşan ruh’u”[472]
Cebrail olarak ele aldıklarını ifade eder.[473]
Melekleri Tanrı’nın
buyruklarını yerine getirmekle emrolunan, temiz ve ruhanî
varlıklar olarak tarif eden
Geiger, bunun yanında da bir de orta sınıf, yani insan ile melek arası, karışık
ruhlu, ateşten yaratılmış[474], üstün ruh
gücüne sahip, fakat daha çok kötüye eğilimli bir varlık olan cinlerin hayal
edildiğini söyler.[475] Geiger,
cinlerin bilgi almak için gökyüzünü dinlediklerini[476] ve bundan dolayı da Kur’an’da
“racim” sıfatıyla anılmalarına sebeb olduklarından bahsetmiştir.[477] Bu
kelimenin “taşlanmış” anlamına geldiğini ve meleklerin kendilerinin
dinlendiğini anladıklarında onlara taş attıklarını aktarmaktadır. Müellif,
cinlerin kovulması için melekler tarafından taş atıldığını ve bu olayın da
Muhammed tarafından yıldız kayması anlamını kazandığını ifade etmektedir. [478]Geiger, bu
durumun daha açık bir şekilde Mülk suresinde yer aldığını açıklar:
479 [479] h ׳ ıV ־Mı î • ıı4־־Mi
ı ־ * * m •f' - - - ı ־• ־־ ı 2־־Ilı
-1 •4־ iı ı •4 • -
jj*^ın ^סבי LAıoij ^jhihMI
j iaui*^.j £jjl^xûj עגגם *Umjı ujj mJj
Andolsun ki biz, (dünyaya) en yakın olan
göğü kandillerle donattık. Bunları şeytanlara atış taneleri yaptık ve onlara
alevli ateş azabını hazırladık.
Bu konuların Cin suresinde
cinlerin durumunun ayrıntılı bir şekilde ele alındığını belirten Geiger, bu
surede daha çok bu yeni öğretiye, yani cinlerin yeni pozisyonuna dair cinlerden
bir onay ve kabullenme söz konusu olduğunu belirtmektedir. Geiger, Muhammed’in
cinlere vahyi aktardığında onların bizatihi orada hazır bulunmalarını ve
tanıklık etmelerini[480] Talmud’da
geçen şu ifadelerle kıyaslamaktadır: “Tevrat talimi sırasındaki sıkışıklığın
sebebi, cinlerdi”.[481] Yazar, cin
öğretisinin büyük çoğunluğunun Yahudi kökenli olmadığını, zira Yahudiliğe de
Perslerden geçmiş olduğunu iddia etmektedir.[482]
2.
Namaz ve Kadın ile İlgili Hükümler
Abraham Geiger, Yahudilikten
alınan inanç meselelerine dair bilgileri belirttikten sonra ahlakî ve yasal
bazı kuralların da yine bu dinden alındığını iddia etmektedir. Yahudiliğin
bireysel emirler konusunda çok zengin olduğunu ve Muhammed’in de kendisine
uygun gördüğü bu kurallardan bazılarını aldığını bildirmektedir. Bu alınan
kurallara namaz ibadeti ile başlamaktadır. Yazar, Muhammed’in namazı ayakta
durarak kılınmasını Yahudilikte olduğu gibi aynı şekilde kendi dinine
geçirdiğini ifade ederek Kur’an’da namazın ayakta kılındığına dair kaynakları
Bakara suresi 238-239. ayetlerle açıklamaktadır:[483] [484] [485]
Wj J Vuj &
*^ â ijiJj
Allah‘a saygı ve bağlılık içinde namaz kılın. Eğer (herhangi bir
şeyden) korkarsanız (namazlarınızı) yürüyerek yahut binmiş olarak (kılın).
484A«□ A J₺ j IsAİ־ UUa âl j ־ 'A âJ| “ j
^ 5 j 5 5
Onlar, ayakta dururken, otururken, yanları üzerine yatarken (her
vakit) Allah'ı anarlar.
485t^ıi j ı^ıi § t^s ^ı jt^yı ^ ıiij
İnsana bir zarar geldiği zaman, yan yatarak, oturarak veya ayakta
durarak (o zararın giderilmesi için) bize dua eder.
Geiger, Yahudilerin ibadeti
ayakta yapmaya aşırı dikkat etmediklerini, fakat onlarda da ibadetin ayakta
yapılmasına dair bir kaidenin[486] mevcut
olduğunu söyler. Hatta bir yerde şöyle geçtiğini bildirir: “Eğer merkebin
üzerinde ise insin, eğer inemiyorsa yüzünü Kudüse doğru çevirsin.”[487] Buna benzer
“zor” durumlarda İslam’da insanın namazı kısaltabileceğini aktaran Geiger,
aşağıdaki ayeti delil olarak getirir:[488] [489]
489IjjlS (Jj^Il ikllL j ^jik j 2־—Jl j» G j——^ jl £11ג ^jîc. £״& ^□ jVl ^i ^3^= צילי
Yeryüzünde sefere çıktığınız zaman kâfirlerin size kötülük
etmelerinden endişe ederseniz, namazı kısaltmanızda size bir günah yoktur.
Müellif, bu ayetin benzerini
Yahudi kaynağında geçen “Kim tehlikeli yerlerde gezinirse, ibadetini kısa
tutsun”[490] [491] cümlesiyle
kıyaslayarak Muhammed’in bu kaideleri Yahudilikten aldığını ispatlamaya
çalışmıştır.
Geiger, namazın kılınış
şeklini konu edindikten sonra mevzuyu başka hususa getirerek, Muhammed’in
anlamsız konuşmalara karşı olduğunu ve bu durumu Müslümanlar için bir kazanç
haline getirdiğini ifade etmektedir:
491 jj,Lajâi jilll
(JE (âA jşjîlj
Onlar ki, boş ve yararsız şeylerden yüz çevirirler.
Bu ayeti yine Tanah’ta geçen
“boş söylemlerden kaçınmak”[492] kısmına
benzeterek, aslının Yahudi kaynaklı olduğunu savunur. Ayrıca bu ayetin mealini
verirken “boş ve yararsız şeylerden yüz çevirirler” kısmına “namazda” ifadesini
parantez içinde vermesi dikkat çekicidir. Ayetten her türlü boş sözlerden
kaçınılması gerektiği anlaşılırken, yazarın bu durumu sadece namaza hamletmesi
düşündürücüdür.
Geiger, Müslümanların
namazlarına ve düşüncelerine dikkat etmeleri için namazda içkinin Muhammed
tarafından yasaklandığını söylemektedir:
4¾^ İ^l
צ^ו Ijkd <yi 1$
Ey iman edenler! Sarhoş iken namaza yaklaşmayın.
Geiger, Talmud’daki sarhoş
birisinin ibadet etmemesine dair ifadeyle[493] [494] bu ayetin uyumlu olduğunu
zikrederek aslını yine Yahudi dinine dayandırmaktadır.[495] [496] Namazda düşüncelerin kontrol
altına alınması gerektiğini söyleyen Geiger, namaz esnasında insanın kendi
sesini duyabileceğini fakat gürültülü bir şekilde olmaması gerektiğini
Kur’an’dan şu ayet ile bildirmektedir:
496iLp âp> (jjş
£jjlj l$j cLâlÂj ^j AiN_=ç 3I4■2 ^3
Namazında yüksek sesle
okuma; onda sesini fazla da kısma; ikisinin arası bir yol tut.
Müellif, bu ayeti
zikrettikten sonra Tanah’ta geçen “Hanna, dualarında dudaklarını oynatıyordu”[497] kısmına
değinerek görüşünü desteklemektedir. Bu şekilde namaz kılan bir kimsenin
kelimeleri söylemesi icap ettiği, fakat sesinin duyulmaması gerektiğini
bildirmektedir. Dolayısıyla İslam’da var olan bu uygulamanın yine Yahudi
kaynaklı olduğunu vurgulamaktadır. Buna ilaveten cemaat halinde yapılan
ibadetlerde, duaların sesli olması ve dıştan okunmasının gerekliliğini ve
insanın şevk ve huşuya erişmesine katkı sağladığını ifade eder. O, ayrıca
topluca yapılan ibadetlere her iki dinde değer verildiğini aktarmaktadır.[498]
Müellif, namaz konusundan
sonra kadınların durumuna geçerek İslam ve Yahudi dininde birbiriyle uyuşan
hükümlerin bulunduğunu söylemektedir. Mesela boşanmış bir kadının tekrar
evlenebilmesi için üç ay beklemesini[499], Mişna’da geçen ifade benzer bir ifadeyle[500] karşılaştırmaktadır.
Daha sonra emzirme süresinin her iki kitapta da iki sene olarak belirlendiğini[501] [502] ve buna
benzer bir ifadenin Ahkaf suresinde geçtiğini ifade etmektedir:
5021 ־־'*'. i V - i׳ if»־ן _ ׳. Aij Ait׳ »
ı 1 - 1 ■1- - -
1J^ UJJ^J <JL^ J 4/^j lAj^ 4ix^jj
lAj^ 4^1 411^ UUil 4j^Jjj j^J2־' Uj^jj
Biz insana, ana-babasına iyilik etmesini
tavsiye ettik. Annesi onu zahmetle taşıdı ve zahmetle doğurdu. Taşınması ile
sütten kesilmesi, otuz ay sürer.
Geiger, bebeğin anne
karnında kalma ve emzirme süresinin otuz ay olarak belirtmesinden sonra
Ferra’dan şu rivayeti aktarmaktadır: “Burada hamileliğin en kısa süresi altı
ay, emzirme süresi ise 24 ay olarak anlaşılmıştır.” Bu rivayeti Talmud’da geçen
“bir kadın bebeğini iki yıl emzirmeli, eğer daha fazla emzirirse bu bir
solucanın emmesi gibidir”[503] ifadesi ile karşılaştırarak İslam’ın bu bilgileri yine
Yahudilikten aldığını iddia etmektedir.[504]
Abraham Geiger, bu bölümde
İslam ile Yahudi dini arasında olan yasa ve hüküm benzerliklerinin az olmasını
Muhammed’in yeni yasalardan ziyade, temiz olarak gördüğü inanç görüşlerini
yaymak istemesine bağlamıştır. Yani Muhammed’in birçok Yahudi yasalarından
haberi olduğunu söylemesinin yanında, önceden var olan ve kendisine
uygun gördüğü
hükümleri kullandığını ifade etmektedir. Ayrıca Geiger’e göre,
Muhammed Arap
kökenine çok fazla bağlı olmasından ve öncekilerin adetlerinden
sapmak
istememesinden dolayı Yahudilikten sınırlı sayıda yasa almıştır.[505] [506]
Abraham Geiger, iki dinin namaz/ibadet ve kadınlar hakkındaki benzer
hükümlerini açıkladıktan sonra, bu bölümde Muhammed’in Yahudilikten parçalar
halinde aldığı bilgi ve sözlerini aktarmaktadır. O, ilk önce İslam’da iyilerle
birlikte ölmenin çok değerli olduğuna dair Kur’an’dan şu ayeti zikretmektedir:
506 1' >>S?l A^ İJâ־^־ ÜjÜjLi 11— °âS j Üj־A 111 °dc.lî 11j j A j j ^
Artık bizim günahlarımızı
bağışla, kötülüklerimizi ört, ruhumuzu iyilerle beraber al, ey Rabbimiz!
Geiger, buna atıf olarak Bel’am’ın[507] “beni iyilerle öldür”[508] sözünü
Tevrat’tan aktarmaktadır.[509] [510]
İnsanın kırk yaşında belli bir olgunluğa
gelmesini ise şu ayet ile açıklamaktadır:
510* Atı •־ ı f־•
״
* f״ -- -lı 'd••'° • ■וז־• ־• ׳- 1־ • °• 1 •־i ı'• ז • ־־- - *vM '•Hu ı -־־
^Jlj ^k. j ^k ^*Jl ^תב ki^xj j£^l jl ^xjj cjj Jb 4נ^ג U^xjj' £4j ö^» ^b U
Nihayet insan, güçlü
çağına erip kırk yaşına varınca der ki: Rabbim! Bana ve ana-babama verdiğin
nimete şükretmemi ve razı olacağın yararlı iş yapmamı temin et.
Geiger, aynı görüşün Mişna’da
da geçtiğini “Kırk yaşında idrake sahip
olunuyor”[511] [512] cümlesiyle göstermektedir.
Geiger, Yahudi dini ile
benzerliği bulunan başka bir hususun, Cuma suresinde geçen “Kitap taşıyan
eşekler” şeklindeki ifade olduğunu iddia etmektedir:
512IjÜLıl lU^j jt^Jl UjlaJLj fj öIjJjİI IjLi jAİl JL
Tevrat’la yükümlü tutulup
da onunla amel etmeyenlerin durumu, ciltlerce kitap taşıyan merkebin durumu
gibidir.
Kur’an’da geçen bu ayet
açıkça Tevrat’a sahip olup onunla amel etmeyenler hakkında nazil olmuştur.
Geiger’in Kur’an’daki “Tevrat” lafzına değinmeyip sadece kendi kaynaklarında
geçen “kitap taşıyan merkep” cümlesinin aynı olduğunu ifade etmesi gözden
kaçmamaktadır. Diğer taraftan Geiger, bu ifadenin İbranicesi olan “hamor
nose sfarim (kitap taşıyan eşek)” ifadesinin hangi Yahudi kaynağında
geçtiğini belirtmemektedir. Elimizdeki bilgilere göre bu ifade Kur’an sonrası
dönemde Kur’an’dan etkilenerek Orta Çağ’da İbraniceye geçmiş bir ifadedir. Bir
diğer ifadeyle Geiger’in zannettiğinin tam aksine Kur’an’dan Yahudilere
geçmiştir.[513]
Geiger, İslam kaynaklarında
geçen “Ölüyü üç şey takip eder” hadisini kendi Yahudi kaynakları ile
kıyaslamaktadır.[514] Hadislerde
bu düşünce şu şekilde ifade edilir: “Üç şey ölüyü takip eder, onlardan biri
kendisinin yanında kalıp diğer ikisi geri döner. Ölmüş olan kimseyi ailesi,
malı ve yaptığı ameli takip eder. Ailesi ve malı kendisini bırakıp geri döner,
sadece ameli kendisiyle beraber kalır.”[515] Görüldüğü üzere İslam
kaynaklarındaki hadisler hakkında dahi bilgisi olan yazar, bu rivayetin
benzerini Yahudi
kaynaklarında
geçtiği şekliyle aktarmaktadır. Bu şekilde Muhammed’in Yahudilikten
bilgiler aldığı
düşüncesini desteklemeye çalışmaktadır.[516]
Geiger, Pirke de-Rabbi Eliezer’de[517] geçen ifadeleri şu şekilde
tercüme etmektedir:[518]
İnsanın yaşamış olduğu süreç içerisinde üç tane arkadaşı olur.
Ailesi, malı ve iyi amelleri. Dünyadan ayrıldıktan sonra ailesini bir araya
toplayıp şöyle seslenir: “Size rica ediyorum, lütfen gelin ve beni bu kötü
ölümden kurtarın”. Ailesi ise: “Hiç kimsenin ölüm günüyle ilgili bir gücünün
olmadığını duymadın mı?” diye cevap verirler.[519] Ardından denilirki,
hiçkimse kardeşini dahi kurtaramaz. Çok sevdiğin servetin dahi seni kurtaramaz.
Kurtulmak için Tanrı’ya fidye de veremez, çünkü ruhun fiyatı çok pahalıdır.[520]Sonra “barış içinde kendi nasibine düşen
pay ile günlerin sonuna kadar yaşa”[521] denilecek. Senin payın
iyilerin arasındadır. Ölmüş olan insan bunu duyunca, kendi malını toplayıp
onlara şöyle seslenecek: “Sizi kazanmak için gece gündüz çalıştım. Lütfen, size
rica ediyorum beni çözün ve bu ölümden kurtarın.” Malları ise şöyle cevap
verecek: “Gazap gününde malın hiçbir fayda vermediğini duymadın mı?”[522] Ardından iyi amellerini bir araya toplayıp şöyle
diyecek: “Gelin ve beni şu ölümden kurtarın, bana yardımcı olun, benim bu
dünyadan gitmeme izin vermeyin. Onlar ise şöyle cevap verecek: “Selametle git,
fakat ayrılmadan önce sana yetişiriz.” Son olarak “Senden önce senin
yaptıkların gider, ardından ise Tanrı’nın şanı ve yüceliği gelir”[523]
Geiger’in burada hadisteki
bilgiye kaynak olarak gösterdiği Pirke de-Rabbi
Eliezer isimli
Yahudi metni, Hz. Muhammed’den iki asır sonra yani 9. yüzyılda derlenmiş bir
metindir. Diğer bir ifadeyle buradaki etkilenmenin Geiger’in dediğinin tersi
yönde olduğunun iddia edilmesi daha makuldur.
Abraham Geiger, Yahudilerin
Arabistan bölgesinde yaşamalarından dolayı Arapça konuştuklarını fakat dini
kavramlar için İbranice kullanmaya devam ettiklerini bildirmektedir. Bu durumu
Nahl suresinde geçen ayet ile delillendirmektedir:
524 ־ ל* ö •־־ ־ * i - ־•
23 - ז ° İ ı וף '■ < ıfı • ײי ־־ ו 'î•' u -,V ־• ו 8־ •i • j •־
u^ j■^ uM '■As a■^' 44J us^A <ş■' uM ^ ^-4^ 1^-י ujb^ 41־' r*1־ ■*“•j
Şüphesiz biz onların:
«Kur’an’ı ona ancak bir insan öğretiyor» dediklerini biliyoruz. Kendisine
nisbet ettikleri şahsın dili yabancıdır. Halbuki bu (Kur’an) apaçık bir
Arapçadır.
Geiger, bu ayette geçen
“nisbet edilen şahsın dili yabancıdır” cümlesini Yahudilerin en azından dini
kavramlarını İbranice dili ile ifade ettiklerinin delili olarak görmektedir.
Böylelikle aslı İbranice olan belirli kelimelerin Araplar tarafından
kullanılmaya başlandığını ve bu kelimelerin Yahudilikten alıntı olduğunu
ispatlamış olduğunu savunmaktadır. Dolayısıyıla İbrani dilinden Kur’an’a ve
böylelikle de Arapçaya geçen kelimelerin varlığından bahsetmektedir.[524] [525]
Bu konu hakkında İslam
alimlerinin iki çeşit yaklaşımı mevcuttur. Bir kısmı Kur’an’da hiçbir yabancı
kelime ve kavramın bulunmadığını söylerken diğer kısmı ise var olduğunu
bildirmişlerdir. İmam Şafii (ö. 204), Ebu Ubeyde (ö. 210), İbn Cerir (ö. 310)
ve Kadı Ebu Bekir Bakıllani’ye (ö. 404) göre Kur’an-ı Kerim’de hiçbir şekilde
yabancı bir kelime bulunmamaktadır. Bu görüşlerinin temelini “Kur’an’ı Arapça
bir dil ile indirdiği”[526] ayetine
dayandırmışlardır.[527]Abdullah bin
Abbas (ö. 68), Mücahid b. Cebr (ö. 103), İkrime el Berberi (ö. 105), Ata bin
Ebu Rebah (ö. 114), İbn Ebu Şeybe (ö. 235), İbn Nakib (ö. 698) ve Suyuti (ö.
911) gibi alimler ise Kur’an’da yabancı dilden kelimelerin mevcut olduğunu
bildirmişlerdir.[528]
Kur’an’da bulunan ve
anlaşılması zor olan kelimeler hakkında çok erken bir dönemde “Ta‘rib ve
Muarreb” (kelime ve terimlerin Arapçalaştırılması) adı altında çalışmalar
yapılmıştır. Dil ile ilgili eserlerde özel bölüm teşkil eden bu çalışmalar M.S.
7. yüzyılda başlanmış, M.S. 12. yüzyılda ise müstakil eser halini almıştır.[529] Yabancı
kökenli kelimeleri müstakil bir eser olarak bir araya toplayan ilk Suyuti olmuş
ve 118 kelimeyi inceleyerek bu kelimelerin Arapçaya dönüştülürerek, dilin bir
parçası olduğunu bildirmiştir.[530]
Bu ikinci görüş acaba
Kur’an’da geçen “Kur’an Arapça bir dil ile indirildi” ayetine ters mi düşüyor
anlayışı ilk akla gelebilir. Alimler bu ayetleri de göz önünde bulundurarak,
Kur’an’da yabancı kelimelerin bulunmasını, Kur’an’ın Arapça bir kitap
olmasından çıkmadığını belirtmişlerdir. Aslı itibariyle hangi dile ait olursa
olsun Araplar tarafından kullanılması, bu kelimelerin Arapça sayıldığı anlamına
ulaştırmaktadır.[531] Nitekim
insanlar başka bir dine mensup olan insanlarla etkileşim ve sosyal kültürel bir
hayat içerisindedirler. Aynı şekilde Arapların da İslam’dan önce cahiliye
döneminde farklı milletlerle ilişkiler olmuş ve onlardan alınan yabancı kökenli
kelimeler kullanılmıştır.[532] Dolayısıyla
yabancı kelimeler kullanılmıştır. Her dilde, kökleri başka bir dile ait olan
kelimeler mevcuttur. Örneğin bir Farsça kasidenin içerisinde bulunan Arapça bir
kelimenin, bu kasideyi Farsça olmaktan çıkarmaması gibi Kur’an’da bulunan bazı
yabancı kökenli kelimelerin bulunması da Arapça olmaktan çıkarmamaktadır.[533] Aynı
şekilde insanın Türkçe konuştuğunda cümlelerinde İngilizce kökenli birkaç
kelime kullanması, bu kişinin İngilizce konuştuğunu göstermemektedir. Etrafındaki
insanların o İngilizce kökenli kelimelere alışmış olmaları hasebiyle herkes
onun Türkçe konuştuğunu teyit etmektedir.
Özetle bu hususta
değinilmesi gerekenler; Kur’an’da geçen yabancı kavram ve kelimelerinin kökleri
itibariyle yabancı oluşu, toplumda yerleşik bir halde kullanılmakta ve zamanla
Arapçalaşmış olduğu anlaşılmaktadır. Nitekim her toplum başka milletlerden
kelimeler almış ve farklı toplumlara da kelimeler vermiştir. Tarih boyunca bu
durum yaşanmış bir gerçektir.[534] Dolayısıyla
bazı kelimelerin yabancı kökenli olması Kur’an’ın Arapça bir kitap olmasına
aykırı değildir. Ayrıca bu kavramların kullanılmasındaki bir başka önemli nokta
ise, Hz. Muhammed’in tebliğ etme açısından önceki dinlerin devamı niteliğinde
olduğunun göstergesidir. Yani bu kelimelerin tek bir Allah tarafından geldiğine
dair bir teyittir.[535]
Geiger, bu kelimenin
“sandık” manasına geldiğini ifade etmektedir. Ayrıca bu sözcüğün vav ve te
harfi ile son bulmasının, aslının Arapça olmayıp İbranice olduğuna dair çok
önemli bir kriter olduğunu belirtmektedir. Burada Geiger, hiçbir Arapça
kelimenin sonunun vav ve ta ile bitmeyeceğini iddia etmektedir.[536] [537] [538] Yazar,
Tabut kelimesinin Kur’an’da iki yerde farklı anlamda geçtiğini söylemektedir.
Birincisi Taha suresinde şu şekilde geçmektedir:
f ־׳ ■,it 28* ׳ ׳- t 28* ' /•
* | ־׳ t £־־?( ı **?*?*<־׳״ît • ı • • •*1 * .• Üt ( • ı
• • •*t • t
<ב^ ^Jlj A j^j Jj j^ o^L J^WL ^SJI 4#â
>pl j ^^ala ojA^' j Aj^I j
537J^ ^L^j
Musa'yı sandığa koy; sonra onu denize
(Nil'e) bırak; deniz onu kıyıya atsın da, benim düşmanım ve onun düşmanı olan
biri onu alsın. (Ey Musa! Sevilmen) ve benim nezaretimde yetiştirilmen için
sana kendimden sevgi verdim.
Burada Tanrı’nın Musa’nın
annesine oğlunu sandığa koymasını önerdiğini ve buradaki sandığın İbranice
manasında kullanıldığını iddia etmektedir. Buna ilaveten Abraham Geiger, tâbût
lafzının ikincisi manada Bakara suresinde geçtiğini belirtmektedir:
j
5 Jİ J1 j ,'_d ai J! d jj tÜi AjL j â£j j zji 4'nSut Ajâ O ־jtjll 4£jjU
(jl <SİÎ AjI jl Âıüı âil J/S j
L>Jj j ^5a ^s ••״•j ^ j ^ j
538 jA?3i j 1^J?
jâ ûl EkSj5tdl kLkJ
Peygamberleri onlara: Onun hükümdarlığının
alâmeti, Tabut'un size gelmesidir. Meleklerin taşıdığı o Tabut'un içinde
Rabbinizden size bir ferahlık ve sükûnet, Musa ve Harun hanedanlarının
bıraktıklarından bir kalıntı vardır. Eğer inanmış kimseler iseniz sizin için
bunda şüphesiz bir alâmet vardır, dedi.
Geiger, bu ayette ise tâbût
lafzının hükümdarlığın alameti olan “sandık” manasına geldiğini bildirmektedir.
Geiger, ayetteki tabut kelimesine dönen “fihi” zamirinin müzekker olarak
geldiğini hâlbuki Arap dilinde vav ve te ile biten bir kelimenin
müzekkerlik veya müenneslik alameti olmadığını açıklamaktadır.[539] Dolayısıyla
bu kelimenin müzekker olarak kullanıldığını ve İbranice manasına uygun bir
şekilde alındığının bir kanıtı olduğunu ileri sürmektedir.[540]
Yahudilerin Ahit Sandığı
İbranice Aron ha-Brit olarak kullanılmaktadır. Bakara suresi 248. Ayette
ise Ahit Sandığı tâbût olarak isimlendirilmektedir. Burada kelimenin
kullanımı dönemin peygamberi Samuel’in ağzından yapılmaktadır. Bu durumda
ortada biri Yahudiler tarafından kullanılan aron (sanduka, sandık, dolap)
kelimesi, diğeri de Kur’an tarafından kullanılan tâbût kelimesi
bulunmaktadır. Tevrat’ta Hz. Nuh’un gemisi ve Hz. Musa’nın içerisinde olduğu
halde nehre bırakılan sepet de Kur’an’ın Ahit Sandığı için kullandığı tâbût
kelimesiyle aynı köke sahip teba kelimesiyle geçmektedir. Tabut
kelimesinin Antik Mısır kültüründe kullanılan debat/tebat
(sandık/sanduka) kelimesinden türemiş olması kuvvetle muhtemeldir. Bununla
bağlantılı olarak da aron isimlendirmesinin daha geç dönemde ortaya çıkmış bir
isimlendirme olup geriye dönük Ahit Sandığı için kullanıldığını söylememiz
mümkündür.[541] Etiyopya
Kilisesi’nde ahit sandığı için tabot isminin kullanılması da Kur’an’ın
kelime tercihinin orijinal olduğuna dair bir ipucu vermektedir.[542]
Geiger, tâğut kelimesinin
“dalalet” manasına geldiğini bildirmektedir.
Putperestliğe karşı kullanılan bu kelimenin
kutsal yazılarda geçmediğini fakat Arap
Yahudilerinin bu kelimeyi bu manada
kullandıklarını belirtmektedir. (Bakara, 2:256, 257;
Nisa, 4:60; Nahl, 16:36; Zümer, 39:17). Bu
kelimenin sonu vav ve te harfi ile bitmesinin
de İbranice bir kelime olduğuna delil olarak
görmektedir.[543]
Yazar, “melekût”[544] kelimesinin
“hükmetme ve saltanat” manasında geldiğini ve sadece Tanrı’nın hükümranlığı
kastı ile kullanılmakta olduğunu bildirmektedir. Bunun Kur’an’da En’am 75, Araf
185, Müminun 88 ve Yasin 83. ayetlerde geçtiğini açıklamaktadır.
Bu kelimenin dar manada ve
yanlış etimoloji bağlantılar kurularak hatalı bir anlam aldığını
bildirmektedir. Bu çerçevede “mal’ak” veya “melek” kökünden yanlış olarak
türetilerek “Tanrı’nın elçisi ve melek” anlamına geldiğini ve sonradan da âlem-i
melekût (ruhlar diyarı) manasını aldığını belirtmiştir.[545]
2.
Yahudilikteki Meşhur Olması Açısından Kavramlar
Geiger, bu kelimenin “yasa”
anlamına geldiğini ve sadece Yahudilere inmiş olan vahiy için kullanıldığını
bildirmektedir. Muhammed’in herşeyi sözlü aktarma ile bilmesine rağmen doğru
bir şekilde “Tevrat” kelimesini Musa’ya verilen beş kitap[546] manasında kullandığını
ifade eden yazar, sonraki müfessirlerin ise “Tevrat” lafzı ile Yeni Ahit’in
dışında tüm Tanah’ı anladıklarını aktarmaktadır. Ayrıca bu kelimenin Kur’an’da
birçok ayette[547] “İncil”
lafzı ile birlikte zikredildiğini de değinmektedir.[548]
Geiger, Arap dilinde “Adn”
kelimesinin cennet bağlamında kullanıldığı fakat bu kelimenin “eğlenme, zevk
alma, hoşluk ve uygunluk” gibi manaları kapsamadığını söylemektedir. Geiger,
müfessirlerin bu manayı bilmemelerini ve farklı bir şekilde ele almalarını, bu
kelimenin Arapça olmayışına bağlamaktadır. Ferra’nın ise “Adn” kelimesine
“ikame” yani “süre” manasını vermekte olduğunu ve iyi kimselerin orada ebedi
kalacağı bir yer manasında kullanıldığını ifade etmektedir.[549]
Yazar, adn
kelimesinin İbranice dilinde bu sayılan tüm manaları kapsadığını fakat cennet
olarak anlaşılmadığını açıklamaktadır.[550] Bu kelimenin Tevrat’ta
dünyada ilk insan çiftin ağaçlıklı bir bahçede kaldıkları yerin özel bir adı
olarak anlaşıldığını ifade etmektedir.[551]
Geiger, ayrıca Yahudilere
yabancı olmayan ve Hıristiyanlığa ait cennetu ’l-firdevs kelimesinin de
Kur’an’a geçtiğini bildirmektedir (Kehf, 18:107; Müminun, 23:11). Bu kelimenin
birçok yanlış anlatımlarının yanında sadece Ferra’nın rivayetini doğru görerek
bu kelimenin Yunancada bahçe manasına geldiğini
ve bu kelimenin Arapçaya sonradan
geçtiğini aktarmaktadır.[552]
Geiger, bu kelimenin de
Yahudilikten alındığını iddia etmektedir.[553] Cehennem lafzının Tanah’ta
bir yerin özel adı olarak geçtiğini fakat bu ismin cennet ismi kadar önemli
olmadığını da eklemektedir.[554] Aslında bu
yerin ismi “Hinnom vadisi”dir ve orada putlara tapılmaktadır. Geiger, bu
yerdeki putperest uygulamalara olan nefret ve iğrenmeden dolayı bu yerin adının
ölüm sonrası gidilecek kötü yer olarak meşhur olmasının şaşırtıcı olduğuna
dikkat çekmektedir.[555]
Bu kelimenin Talmud’da çok
yerde geçtiğini ve Yeni Ahit’e de “Gehenna” olarak alındığını söylemektedir. Bu
lafzın Hıristiyanlıktan mı İslam’a geçtiği sorusuna şöyle cevap vermektedir:
“Cennet kelimesi Yahudilikten alındığına göre, büyük olasılık ile cehennem
lafzı da Yahudilikten alınmıştır.” Buna delil olarak da kelimenin yapısını
ileri sürmektedir.[556] Arapça
cehennem kelimesinin sonunda gelen “mim” harfinin Süryanice dilinde mevcut
olmadığını, böylelikle bu kelimenin aslının İbraniceden (Gehinnom kökünden)
geldiğini dolayısıyla da Yahudilikten alındığını ifade etmektedir.[557] Sacy,
cennet ve cehennem tasavvurlarının Yahudilikten değil de belki milenyumcu[558] fikirlerden
esinlenen Hıristiyan mezheplerinden alınmış olabileceğini öne sürmektedir.[559]
Geiger, bu kelimenin Maide
suresi 44. ve 63. ve Tevbe suresi 31. ve 34. ayetlerinde “öğretmen” anlamında
ifade edildiğini söylemektedir. O, aslında bu kelimenin İbranicede “yoldaş,
arkadaş” manasında kullanıldığını bildirmektedir. Müellif, Mişna’da “ahbar”
kelimesinin sadece bir mezhepteki belirli bir grup için kullanıldığını ve
manasının ise “ayrılmış ve dini gerekçelerle kendisini uzlete çekmiş” olan
Ferisiler anlamına geldiğini ifade etmektedir.[560]
Kendilerini uzlete çekerek
dinin sıkı prensiplerini hayatlarına rehber edinen bu bilgili kimselere rağbet
gösterilmeye başlanmış ve böylelikle yeni bir grup oluşmuştur. Müellif, bu
bilginlere arkadaşlar/dostlar manasında “haverim” denildiğini aktarmaktadır.
Dolayısıyla bu kelimenin bizzat “öğretmen” manasına gelmediğini ama bu bilgili
grubun oluşmasıyla birlikte bu kelimenin anlam genişlemesine uğrayarak bunu
kazandığını öne sürmektedir.[561]
Geiger, bu kelimenin
“yazılarda derin manayı, gayretli çaba sonucunda kavramak” anlamına geldiğini
bildirmektedir. Bu tarz gayretli araştırmaların Kur’an’da Al-i İmran, 3:79;
Araf, 7:169; Sebe, 34:44; Kalem, 68:37 ayetlerinde geçtiğini açıklamaktadır. Müellif,
bu mananın yanı sıra insanın “aklına gelmeyen, farklı ve bilinmedik manaları
arama” anlamında da kullanıldığını söylemektedir. Yani bu kelimeye yeni bir
mana verildiğini ve bilinmeyen farklı bir mananın ortaya çıkarılması şeklinde
bir yan anlam kazandığını belirtmektedir.[562]
Geiger, bu kelimenin ikinci
manadaki kullanımının Kur’an’da Muhammed’i inkar edenlerin ağızından çıktığını
ve şimdiye kadar da bilinmediğini iddia etmektedir.[563] [564] [565] Ayrıca bu kelimenin Kur’an’da
az kullanılmasına rağmen, sadece iki kez belirtilen manada En’am suresinde
geçmesini ilginç karşılamaktadır:
564ûj^ ^j$J ‘-'L_j3 'Jjijlj <^j/j5?1 _ j_âl£&j
Böylece biz âyetleri geniş geniş
açıklıyoruz ki, “Sen ders almışsın” desinler de biz de anlayan toplum için
Kur’an’ı iyice açıklayalım.
565 □4^ ^Mj^ jc ı^ ûU W <>? (jj^/^> 4^'
J jjl b^,! 'jJj^ û
Kitap, yalnız bizden önceki iki topluluğa
(Hıristiyanlara ve Yahudilere) indirildi, biz ise onların okumasından gerçekten
habersizdik demeyesiniz diye.
Geiger, bu ayetlerde geçen
“sen ders almışsın” ve “onların okuması” kısmını “sen bilinmedik manalar
çıkarıyorsun” ve “onların zorla bir mana çıkarmasından habersizdik” şeklinde
anlamaktadır. Yani önceki toplumların kendilerine gelen vahyi ve bilgileri
saptırmış ve yanlış bir şekilde yeni manalar ekleyerek aktarmış oldukları
anlamına işaret edildiğini dile getirmektedir. Başka bir deyişle onlar vahye
bilinmedik manalar ekleyerek değiştirmişler ve bundan dolayı da Muhammed
onların yolundan gitmemiştir.[566]
Geiger, En’am suresinde ise
“derase” kelimesinin Yahudilerin, Muhammed için kullandığı şekliyle Kur’an’a
alındığını söylemektedir. Dolayısıyla, ona göre, bu kelimenin En’am suresinde
Yahudi literatüründeki kullanımına uygun bir şekilde
geçmesi Yahudilerden alındığına dair bir
kanıttır.[567]
Yazar, bu kelimenin
“öğretmen” anlamına geldiğini ve aslının İbranice “Rab” (Tanrı, terbiye eden)
kelimesinden “elif” ve “nun” ekini almak suretiyle ortaya çıktığını
söylemektedir. Süryanice, Arapça ve sonraki kullanılan İbranice dilinde böyle
bir ekin mevcut oluşunu belirten Geiger, böyle ek almış bir kelimeye yeni bir
kelime gibi bakıldığını belirtmektedir.[568]
Müellif, zamanla “rabbanî”
kelimesinin yeni bir anlam oluşturduğunu ve sadece “örnek teşkil edecek
öğretmenler” için kullanıldığını söylemektedir. Ayrıca Kur’an’da[569]rabbani
kelimesinin olumlu bir manada kullanıldığına dikkat çekmektedir.[570]
Geiger, “rabbanî (din
adamları)” kelimesinin “ahbar (haham ve alimler)” kelimesinden daha dar/özel
bir anlamda kullanıldığını söylemektedir. Bundan dolayı Maide suresinin 44. ve
63. ayetlerinde sıra bakımından “ahbar” kelimesinden önce geldiğini
söylemektedir. Yani önce din adamları zikredildikten sonra genel olarak haham
ve alimlerden bahsedildiğini bildirir.[571]
g. Sebt (ם^)
Abraham Geiger, bu kelimenin
“dinlenme günü” ve “cumartesi günü” anlamına geldiğini ifade etmektedir.
Ardından “sebt” lafzının her ne kadar dinlenme günü olarak algılanmasa da tüm
doğu ülkelerinde yaşayan Hıristiyan ve Müslümanlar tarafından kullanıldığını
açıklamaktadır.[572] Ardından
Kur’an’da geçen yerleri zikretmektedir (Bakara, 2:65; Araf, 7:163; Nahl,
16:124). Bu ayetler arasında Geiger, Nahl suresinin 124. ayetini ele alarak,
Muhammed’in bu günün kutsal bir gün olarak algılanmasını eleştirdiğini iddia
etmektedir.[573] [574]
574ûjfoAj
<jâ Ijj/S lÂşâ <4j2İI fjj ^|jjj p*A)l (¾ jljcAjs
IjUjA.1 jAİI Ji /VJI J*A. UjI
Cumartesi tatili, ancak
onda ihtilaf edenlere (farz) kılınmıştı. Kıyamet günü Rabbin, muhakkak onların
ihtilafa düştükleri şey hakkında aralarında hüküm verecektir.
Ayrıca bu kelimenin
Yahudilikten alındığını belirten Geiger, ünlü Tevrat tefsircisi İbn Ezra’nın
Tevrat tefsirinde[575] yaptığı şu
yorumunu aktarmıştır: “Arapça’da haftanın beş günü sayılar ile ifade
edilmektedir. Birinci gün, ikinci gün vs. Altıncı günü ise “cum’a”, yani
toplanma günü ile anılmaktadır. Bu gün onlar için haftanın kutsal günüdür.
Şabat gününü ise sebt diye adlandırmışlardır, çünkü “şin” harfi ile
İbranicedeki “sameh” harfi birbirlerinin yerine kullanılan harflerdir. Nitekim
Müslümanlar, bu ismi Yahudilerden almışlardır”.[576] Geiger, burada bir Tevrat
tefsircisine dayanarak iddiasını delillendirmeyi tercih etmektedir.
Abraham Geiger, “sekine”
kelimesinin “Tanrı’nın tecellisi” manasına geldiğini bildirmektedir. Müellif,
Yahudi dininde Tanrı’nın varlığına insanî fiiller atfedilemediğinden dolayı,
Tanah’ta geçen Tanrı’nın konuşması[577], mabedi mesken edinmesi[578] ve
dinlenmesi[579] gibi
meselelerin Tanrı’ya özel mecazi anlamlarda kullanıldığını aktarmaktadır.
Geiger, Hıristiyanların Tanrı’ya insanî fiilleri atfederek cisimleştirdiklerini
de bildirmektedir.[580] Özellikle
Tanrı’nın mabedi mesken edinmesine ve dolayısıyla da Tanrı’nın tecellisinin
ortaya çıkmasına, “Şekina” ismi verildiğini açıklamaktadır. Geiger, bu
kelimenin “Tanrı’nın insanlar arasında var olması” ve “kendini belirtmeksizin
müdahele etmesi” manalarına geldiğini eklemektedir.[581]
Müellif, “sekine”
kelimesinin asıl anlamının; Tanrı’nın varlığının mabette, sandığın üzerinde
olması olduğunu, bu anlamın da Bakara suresinin 248. ayetinde kullanıldığını
ileri sürmektedir. Buna benzer bir kullanımın Tanah’ta, Tanrı’nın varlığının
mabette bizzat sandığın üzerinde ve keruvlar (meleklerin) arasında[582] olması
şeklinde bir anlatımda karşımıza çıktığına işaret etmektedir.
Geiger, bu kelimenin “gözle
görülür, etkin bir şekilde olaylara müdahele etme” ve “açık bir şekilde yardım”
manasında Tevbe suresinin 26. ve 40. ayetlerinde geçtiğini söylemektedir.[583] Buna
ilaveten Fetih suresinin 4, 18 ve 26. ayetlerinde ise iç huzur ve ruhanî ve
manevi yardım manasında geçtiğini açıklamaktadır.
Geiger, bu kelimenin sadece
Bakara, Tevbe ve Fetih surelerinde bulunmasını, son iki surede ise birkaç kez
geçmesini ve her surede farklı bir manada gelmesini ilginç karşılamaktadır. Bu
durumu ise aynı “derase” kelimesinde olduğu gibi surelerin yazılış sırasında bazı
dış etkenlerden, yani Yahudilerin bu kelimeyi farklı kullanmalarından
kaynaklandığını iddia etmektedir.[584]
Geiger, “kurtuluş” manasına
gelen bu kelimenin çok önemli olduğunu ve şimdiye kadar yanlış anlaşıldığını
düşünmektedir. Yazar, Ferra’nın, Enbiya suresinin 48. ayetini[585] açıklarken
aktardığı İbn Said’in rivayeti hakkında, kendi manasına yaklaştığını
bildirmektedir. Nitekim İbn Said, ayette geçen “furkan” kelimesine “düşmanlara
karşı yardım“ anlamı vermektedir.[586]
Geiger, Enfal suresinin 29.
ayetinde geçen “furkanen” lafzının “kurtuluş” manasında da kullanıldığını dile
getirmektedir:
587 !•-h A-ı
«׳־׳״ ® â1וד- ־־®
-זס ז־2ס •«•• ו•
ו - -•־ ı •ı ı • - ־i '■ •.f [587]» - ו וî ׳ ו
ftif»*'l j^âh jJ ^1 j
-»Sİ J&Jj ■-Sjl m»
»Sjc. :Sjj Lılajâ -»S! JiAj ^1
Ijajj jl IjU jj^H Ljjl b
Ey iman edenler! Eğer Allah'tan
korkarsanız O, size iyi ile kötüyü ayırdedecek bir anlayış verir, suçlarınızı
örter ve sizi bağışlar. Çünkü Allah büyük lütuf sahibidir.
Bu ayete Ferra’nın beş
farklı mana verdiğini fakat hiçbirisinin uymadığını dile getiren Geiger, aynı
şekilde Wahl’ın Kur’an tercümesindeki[588] verdiği mananın da kelimenin anlamını yansıtmadığını dile
getirmektedir. Ayrıca yazar, “furkan” kelimesinin, Enfal suresinin 41.
ayetinde, Bedir gününün “kurtuluş günü” olarak anıldığını ve Bakara suresinin
185. ayetinde ise Ramazan ayının da bu isim ile yani “kurtuluş ayı” olarak
günahlardan arınma günü olarak adlandırıldığını belirtmektedir.[589]
Müellif, Muhammed’in kendi
dininin dünya genelinde bir din olmasını istemesinden, geçmiş zamana
“cahiliyye” diyerek kınamasından, bu dinin çok öncelerden beri Tanrı’nın
elçileri tarafından gönderilmiş olduğundan ve kendisinin bunu sadece
yenilediğinden ve daha açık ve ikna edici bir şekilde aktardığından bahsetmektedir.[590]
Geiger, Muhammed’in, kendi
dini dışında bulunan insanların günahkar olarak gördüğünü nakletmektedir. Ona
göre Muhammed, diğer insanları günahkar olarak niteledikten sonra içlerinde
bulundukları durumdan kurtulmaları için de kendi kitabı olan Kur’an’ı takip
etmeleri gerektiğini söylemektedir. Geiger’e göre Muhammed, insanları bu
durumdan kurtarmak için Kur’an’ın bir diğer adını kurtuluş anlamına
gelen Furkan olarak isimlendirmektektedir.[591] Bazı yerlerde ise Kur’ân’ın
“Rahmet” (Merhamet)[592] olarak
tanıtıldığına dikkat çeken Geiger, bazı ayetlerde ise Musa’ya ve Harun’a
verilen şeyin de Furkan olarak isimlendirildiğini belirtmektedir.[593] Son olarak
Geiger, “kurtuluş” anlamının her yere çok güzel bir şekilde oturduğunu,
dolayısıyla bu kelimeye başka manalar aranmasına gerek kalmadığını
belirtmektedir.[594]
Geiger, bu lafzın “sığınma”
manasına geldiğini ve yabancı bir kelime izlenimi oluşturduğunu ileri
sürmektedir. Müfessirlerin bu kelimeyi farklı manalarla açıklamaya
çalıştıklarından bahsetmektedir. Ayrıca Golius[595] [596] tarafından da çeşitli
manalara zorlandığını söylemektedir.
596Û jkLÜl jj^ij
Hayra da mâni olurlar.
Geiger, bu ayete “onlar
kendilerine sığınananları reddetmişlerdir”, yani “yardım isteyenlere kucak
açmayı reddetmişlerdir” şeklinde mana vermiştir. Bu kelimenin Golius’un
söylediği me ‘ân kelimesinden değil de ‘ânâ kelimesinden
türediğini ve dolayısıyla “destek, yardım ve sadaka” manasına geldiğini
bildirmiştir.[597]
Bu kelimenin “tekrarlama”
anlamına geldiğini söyleyen Geiger, manası hakkında çok tahmin yürütüldüğü
bilgisini paylaşır. Bunun sebebini ise “mesânî” kelimesinin Arapça kökenli bir
kelime olarak düşünüldüğünü ve asıl kaynağına inilmediğinden dolayı böyle bir
düşüncenin yer ettiğini iddia etmektedir.[598]
Geiger, Yahudi geleneğindeki
yasanın ikiye ayrıldığını, birincisinin yazılı, ikincisinin ise ağızdan
aktarılan sözlü gelenek olduğunu bildirmektedir. O, Yazılı Tora ile meşgul
olmanın “okuma (kara’)” fiiliyle, sözlü gelenekle ilgilenmenin ise
“tekrar etme/ezberleme (şana)” fiiliyle kullanıldığını zikretmektedir.
Bu sözlü geleneğe Mişna adı verildiğini ve sonradan bu geleneğin yazıya
aktarılması neticesinde ortaya çıkan kitabın da aynı isim ile anıldığını ifade
etmektedir.[599]
Geiger, bu kelimeyle ilgili
etimolojik bir hatanın ortaya çıktığını ifade etmektedir. Buna göre “Mişna”
(sözlü gelenek) kelimesinin “tekrar etme” anlamına gelen “şana” lafzından
türediğini, fakat bu tekrarlamanın sözlü geleneğin yerine, yazılı olan
öğretileri tekrar etme manasında (Mişne Tora) kullanıldığını bildirmektedir.
Bu kelimenin Roma Yahudileri
tarafından yanlış kullanılarak kabul gördüğünü ve böylece “mişna” kelimesini
“ikinci versiyon/baskı” olarak adlandırdıklarını bildirmektedir. Aynı şekilde
bu sözcüğün Arap Yahudileri arasında yaygın kullanıldığını ve böylelikle de
“mesâni” kelimesinin sözlü gelenek anlamında kullanılması gerekirken Kur’an
için kullanıldığına dikkat çekmektedir. Yani Tanah’a tekabül eden Mikra
kelimesi İslam’daki Kur’an kelimesinin karşılığı iken, Mişna kelimesine tekabül
eden ve aslında sözlü geleneği ifade etmesi gereken Mesani kelimesi de Kur’an
için kullanılarak hata yapılmış olmaktadır.[600]
Özetle Geiger, bu
kelimelerin, ne kadar önemli dini kavramlar olduğuna işaret ederek bunların
Yahudilikten İslam’a geçtiğini vurgulamaktadır.[601] Bu anlamda Kur’an’ın temel
kavramları aslında Yahudi külliyatından bazen korunarak bazen kısmi
değişikliklerle bazen de anlam farklılaşmasına uğrayarak Kur’an’da kullanılmış
olmaktadır. Müellifin bütün bu çabası, İslam’ın Yahudilikten kotarılmış bir din
olduğunu göstermeye yöneliktir. Sami kökenli iki dil olan Arapça ve İbranicede
ortak köklü harflerden türetilmiş ortak kelimelerin hem Yahudi kaynaklarında
hem de Kur’an’da kullanılması, Yahudiliğin kronolojik olarak Kur’an’dan önce olmasının
avantajına dayanarak zorunlu bir bağımlılık iddia edilemez.
IV.
BÖLÜM: ABRAHAM GEIGER’E GÖRE MUHAMMED’İN
Kur’an’ın yaklaşık dörtte
birini oluşturan kıssalar, geçmiş peygamberlerden ve yaşadıkları toplumlardan
bahsetmektedir. Bu konuda bu kadar ayetin mevcut olması konunun aslında ne
kadar önemli olduğunu göstermektedir. Kur’an’ın nazil olduğu dönemde, müşrik
Arapların ayetlerin vahiy olmadığını ve Hz. Muhammed’in bu bilgileri başka
gizemli birilerinden aldığı varsayımlarla Peygamber’e geldikleri Kur’an’da açık
bir şekilde dile getirilmektedir: “Şüphesiz biz onların: “Kur’an’ı ona ancak
bir insan öğretiyor” dediklerini biliyoruz”.[602] Ayrıca müşriklerin “Eskilerin
masalları”[603] diyerek
Kur’an’ın ayetlerini inkar ettikleri de bilinmektedir.[604] Bu çerçevede Geiger,
Kur’an’ın vahiy ile hareket ettirilen bir dilin ürünü olmadığını, Yahudi
etkisine maruz kalan verimli bir insan ürünü olduğunu iddia etmektedir.[605]
19. ve 20. yüzyılda bazı
oryantalistler Kur’an’da bulunan kıssaların aslının Yahudiliğe veya
Hıristiyanlığa ait olduğunu iddia etmeye ve delillendirmeye çalışmışlardır. O
zamanda Kitab-ı Mukaddes’ e uyguladıkları tenkit metodunu Kur’ an için de
uygulamaya çalışmışlardır. Fakat bu duruma dikkatli bakıldığında Kitab-ı
Mukaddes’in ve Kur’an’ın bu kıssalardaki hedefi, anlatım tarzı ve içerik
hakkında bariz farkların bulunduğu ve dolayısıyla Kur’an’da bulunan kıssaların
menşeinin Yahudilik veya Hıristiyanlık olmadığı açık bir şekilde ortaya
çıkmaktadır.[606] Buna
ilaveten Hz. Musa’ya vahyedilen beş kitabın tarihi bir süreç içerisinde ekleme
ve çıkarmalara maruz kaldığı ve farklı kültürlerin etkisiyle sözlü bir geleneğe
dayandığı ifade edilmektedir.
Ayrıca içerikte birçok
çelişkinin bulunması kitabın sonradan kitap şekline geldiği görüşünü desteklemektedir.[607]
Abraham Geiger, Yahudi
olması hasebiyle Kur’an’da bulunan kıssaların Tevrat kökenli olduğunu iddia
ederek Yahudilikten Muhammed’e geçtiğini ifade etmektedir. Anlatılan
hikâyelerin güzel bir şekle bürünmüş olarak halkın ağzında dolaştığını ve bu
masalların efsanevi oluşunun, Muhammed’in şiirsel fantazisinden kaynaklandığını
söylemektedir. Ayrıca eğitim durumları çocuk seviyesinde olan çağdaşlarının
(sahabe) bu anlatılanlara çokça rağbet gösterdiği ve Muhammed’in onlara etki
ettiğini dile getirmektedir.[608] Burada
Geiger’in sahabileri açık bir şekilde küçümsediği görülmektedir.
Geiger, bu kıssaların
Hıristiyanlıktan alınmış olabileceği görüşünü reddetmektedir. Nitekim
Hıristiyanların, Yahudilerden ayrıldığını öne sürmektedir. Ona göre
Hıristiyanlar, kendilerini bağımsız bir din gibi göstermek için Yeni Ahit’e
özel bir önem göstermektedirler. Ayrıca Hıristiyanlar, Tanah’ın Yahudilere ait
olduğunu bildikleri için onu sahiplenememekte ve dolayısıyla da ona karşı daha
az ilgi göstermektedirler.[609]
Abraham Geiger, Âdem’in
yaratılmasından önce meleklerin onu kıskanması ve Tanrı’ya yaratılmamasını
tavsiye etmelerinden bahsetmektedir. Ayrıca Tanrı’nın Âdem’i daha zengin
bilgilerle donatmasıyla[610] melekleri
mahçup bir duruma düşürdüğünü ifade etmektedir.[611] Geiger, bu ayetlere benzer
ifadelerin Yahudi kutsal metninde geçtiğini ve Tanrı’nın insanı kendi suretinde
yaratarak yüceliğinden ve diğer canlılara egemen olmasından[612] bahsetmektedir.[613]
Müellif, bu yaratılmadan
sonra diğer efsanelerin oluştuğunu ifade etmektedir. Tanrı’nın insanı
yarattıktan sonra meleklere onun önünde secde etmelerini emrettiğini ve
hepsinin de bunu yaptığını, sadece şeytanın secde etmediğini Kur’an’da geçen
ayetlerle nakletmektedir.[614] Fakat o, bu
anlatımda apaçık Hıristiyanlığın izlerinin mevcut olduğunu iddia etmektedir.
Âdem’in ilk başlarda Tanrısal bir insan olarak secdeyi hak ettiğini söyleyen
Geiger, Yahudiler’in bu görüşe çok uzak olduğunu bildirmektedir.[615]
Müellif, Yahudi kaynaklarında
meleklerin Âdem’e büyük bir saygı ve hürmet gösterdiklerini andıran yerlerin
olduğunu, fakat bunların hiçbir zaman secde etmeye kadar gitmediğini özellikle
belirtmiştir. Böyle bir durumun yanlışlıkla meydana gelecekken, Tanrı’nın bu
duruma hemen müdahele ettiğini şöyle aktarmaktadır: “Tanrı, insanı yarattıktan
sonra, melekler bu duruma şaşırdı ve Âdem’i kutsamak istediler. Ardından Tanrı
Âdem’e uyku verip onu uyuttu, bunun üzerine melekler onun bir fâni olduğunu
anladılar.”[616] Müellif, bu
hikâyenin kaynağının Hıristiyanlıktan geldiğini bildirmektedir. Nitekim
İbranice kelime olan “şeytan”ın yerine, bu hikâyenin geçtiği yerlerde hep
Hıristiyanların kullandığı “iblis” kelimesinin kullanıldığını delil olarak
göstermektedir.[617]
Geiger, Muhammed’in bu olaydan
sonra şeytanın insan ırkına olan nefretini yazdığını belirtmiştir.[618] Çünkü
şeytan, insan yüzünden lanetlenmiştir. Dolayısıyla da ilk işi insanı cennetteki
ağaçtan yemeğe teşvik etmesi olmuştur.[619] Geiger, bu ayetlerde İbranice
olan “şeytan” lafzının kullanıldığını özellikle ifade etmektedir.[620]
Geiger, Muhammed’in
Kur’an’da geçen şeytanın Âdem’i ayartması olayında, “bilgi ağacı” ile “ebedi
hayat (yaşam) ağacını” karıştırdığını ifade etmektedir. Tanrı’nın yasakladığı
ağacın sadece bilgi ağacı olduğunu[621] ve şeytanın yılan şeklinde bu
ağaç ile onları ayartmaya çalıştığını bildirmektedir.[622] Geiger, bu yasak ihlalinden
sonra kendilerine bir endişe hâsıl olduğunu ve ondan sonra ebedi hayat
ağacından yemek istediklerini söylemektedir.[623] Muhammed’in sadece ebedi
hayatı bahşedecek olan ağaçtan bahsettiğini belirten Geiger, Kur’an’ın Âdem ve
Havva hakkında başka bilgilere yer vermediğini belirtmektedir.[624]
Bilindiği üzere Tevrat’a
göre Tanrı, Âdem ve eşini bilgelik ağacından yemekten men etmiştir. Fakat onlar
bundan yiyince, Âdem ve eşinin iyiyi ve kötüyü bilmede Tanrı gibi olduğunu
belirtmiştir. Benzer şekilde yaşam ağacından yememeleri için Tanrı yaşam
ağacına giden yolları meleklerle kapamıştır. Zira Tevrat’ın kaydına göre yaşam
ağacından yemeleri durumunda da bu kez Tanrı gibi ölümsüz olacaklardır.
Kur’an’da ise bilgelik ve yaşam ağacı motiflerinin tek ağaçta birleştirildiği
görülmektedir.
Bundan sonra Geiger,
Kur’an’da geçen Kabil ile Habil’in kıssasında[625] sadece bir olayın Yahudilikte
mevcut olduğu gibi aktarıldığını bildirmektedir. Bunun ise Kabil’in Habil’i
öldürmeden, aralarındaki görüşmesi olduğunu belirterek, bunu anımsatan bir
tarzın Yahudi kutsal metninde[626] geçtiğini
belirtmektedir.[627]
Öldürme gerçekleştikten
sonra, Kur’an’da Kabil’e örnek olsun diye Allah bir karga göndermiştir.[628]Böylece
kardeşinin cesedini nasıl gömeceğini Kabil kargadan öğrenmiş ve pişmanlığını
ifade etmiştir. Geiger’e göre Pirke de-Rabbi Eliezer isimli midraşın 21.
bölümünde bu karganın Kabil’e değil, Âdem ve Havva için geldiği
aktarılmaktadır: “Âdem ve eşi oturup, ağlıyorlardı. Habil‘in cesedi ile ne
yapacaklarını bilmiyorlardı, çünkü toprağa gömüleceğini bilmiyorlardı. O sırada
bir karga geldi ve ölmüş bir başka kargayı onların gözlerinin önünde topraya
gömdü. O sırada Âdem: “Bu karga’nın yaptığı gibi yapacağım” dedi. Ardından
Habil’in cesedini aldı ve toprağa gömdü.[629]
Daha önce başka örneklerde
de görüldüğü üzere Pirke de-Rabbi Eliezer isimli eser 9. yüzyıla ait bir
metin olup Kur’an sonrası dönemde kaleme alınmıştır. Bu metnin, Kur’an’da yer
alan bir anlatıma kaynaklık teşkil etmesi fiilin mümkün değildir.
Kur’an’da atalar döneminden
bahsedilirken belirtilenlerin yanında sadece İdris’in[630] isminin geçtiğini söyleyen
Geiger, onun Enoh olduğunun “onu makamını yücelttik”[631] ayetinden anlaşıldığını
bildirmektedir. Müellif, bu düşüncesine Tevrat’ta“Tanrı onu yanına aldı”[632] ifadesinden
ulaştığını belirtmektedir. Ayrıca başka bir Yahudi kaynağına göre ise “hayatta
iken cennete giren dokuz kişiden biri”[633] olduğunu belirterek
İslam’daki görüş ile karşılaştırmaktadır.[634]
Geiger’in da belirttiği gibi
İdris peygamber, Yahudi geleneğindeki Enoh ile özdeşleştirilmektedir. Kur’an’da
İdris’in yüce bir mekâna yükseltilmesine paralel olarak apokrif kitaplardan
Enoh Kitabı’nda da Enoh’un yüce bir mekana yükseltildiği bilgisine yer
verilmektedir.[635]
Geiger, peygamberlere
geçmeden önce Kur’an’da yer alan Harut ve Marut ile ilgili olan ayetin[636] Yahudi
kaynaklarıyla[637] uyuştuğunu
söylemektedir. Ona göre, Yahudi kaynaklarında da insanların bu melekler
aracılığıyla eşlerin arasının açılmasını öğrendikleri yer almaktadır. Geiger,
ayrıca Harut ve Marut isimlerinin Yahudi kaynaklarında Şemhazay ve Azael olarak
geçmekte olduğunu belirtmektedir.[638]
Geiger, Muhammed’in öğüt
vermesi ve müjdeleyici olması açısından Nuh’u örnek aldığını bildirmektedir.
Kur’an’da geçen bazı yerlerin Rabbani literatürdeki anlatımlara uygun düştüğünü
söyleyen Geiger, “Halk onunla alay ediyordu”[639] ayetini “Onlar Nuh ile alay
edip sataşıyorlardı”[640] ifadesiyle
karşılaştırmaktadır. Ayrıca “tandır kaynamaya başlayınca”[641] ifadesi ile “suyun kaynar
oluşu”[642] bilgisinin
aynı olduğunu söylemektedir.[643]
Geiger, Kur’an’da Nuh
hakkında birçok yanlışlıkların ve karıştırmaların bulunduğunu belirterek
misaller vermektedir. Örneğin sel felaketinden önce 950 yaşında[644] olduğunu,
fakat bu yaşın Tevrat’a göre bütün ömrünün toplamı olduğunu söylemektedir.[645] Bilindiği
üzere Kur’an’da Nuh’un yaşı için 950 yıl ifadesi kullanılmaz. Kur’an’daki ifade
“bin seneden elli yıl eksik” şeklinde özel bir kullanımdır. Bu kullanımda bin
sene elfe senetin şeklinde, elli yıl eksik illa hamsine ‘âmâ
şeklindedir. Bu tür bir rakamsal kullanımın Nuh’un yaşadığı toplumun sayı sistemine
dair özel bir kullanım olması kuvvetle muhtemeldir. Kanaatimizce burada
kullanılan “bin seneden elli yıl eksik” ifadesi günümüz takvimindeki 950 yıla
denk gelmemektedir. Bu sebeple, Kur’an metninin doğrudan Tevrat’taki gibi 950
yıl dememesi özel bir araştırmayı hak etmektedir.
Geiger, ayrıca bir oğlunun
kendisine itaat etmediğini, gemiye binmediğini ve kendisinin dağın ucunda
emniyette olacağını bildirmesinin[646] muhtemelen yanlış bir
bağlantı kurarak oğlu Ham’ın sel felaketinden sonraki kötü davranışı[647] ile
karıştırılmış olabileceğini söylemektedir.[648] Burada da Geiger’in Tevrat’ı
merkeze alan ve Tevrat’ı baştan doğru kabul eden bir tutumla Kur’an’ı
yargıladığını görmekteyiz. Halbuki bugün Batı’daki Kutsal Kitap tenkitçileri
Nuh’un dördüncü bir oğlunun olabileceğine dair ciddi sorgulamalar
içerisindedirler.
Geiger’in dikkat çektiği
hususlardan biri de Nuh’un eşinin iman etmeyenler arasında zikredilmesidir.[649] Müellif, bu
inançsızlığın neyden kaynaklandığına dair Kur’an’ın bir açıklamada
bulunmadığına değinmektedir. Nuh’un eşinin iman etmemesiyle ilgili ne Tanah’ta
ne de hahamların yazılarında birşeye rastlamadığını belirten Geiger, Lut’un
eşinin iman etmemesi gibi, neden Nuh’un eşinin de böyle yansıtıldığına anlam
veremediğini dile getirmektedir. Muhammed’deki bu yanılma ve hataların, farklı
zamanları ve olayları karıştırmasından kaynaklandığını ifade etmektedir. Ona
göre bazı farklılıklar da Muhammed’in bilinçli olarak yaptığı değişikliklerden
kaynaklanmaktadır.[650]
Nuh’dan sonra Hud’un
anıldığını belirten Geiger, bu kimsenin Yahudi kutsal kitabında “Eber” olduğunu
iddia etmektedir. Müellif, Muhammed’in bu kimse hakkında bilgisiz olduğunu öne
sürmektedir. Fakat ona göre Muhammed’in Hud hakkındaki sınırlı bilgisi,
Muhammed’in etrafındaki Yahudilerin konuyla ilgili malumatlarının olmamasından
kaynaklanmaktadır. Geiger, “İbrani” isminin “Eber”den türediğini fakat sonraki
zamanlarda bu kelimenin unutulmaya yüz tutmuş olduğunu ve yerine Yahudi
kelimesinin konulduğunu belirtmektedir. Arapların, Yahudileri “Yehud” veya
“Hud” olarak andığını söyleyen yazar, Yahudilerin ataları Eber’e gerçek ismini
unutmaları sebebiyle “Hud” dediklerini anlatmaktadır.[651]
Geiger, Hud’un zamanının
Tanrı’nın ikinci kez cezalandırmasına sebep olduğunu bildirmektedir. Hud
kavminin şımarık ve küstah bir tavır sergilediklerini ayetlerle[652] belirterek,
o yerin adının da “sutünlar sahibi (İrame zati’l-imâd)”[653]
olarak isimlendirildiğini aktarmaktadır. Ayrıca bu kısmın Yahudi kutsal
metninde geçen insanların göklere erişecek kuleler yapmak istemeleri anlatısıyla[654]
kıyaslanabileceğini söylemektedir.
Bu kavme isabet eden ceza
konusunda, yine bir benzerliğin bulunduğunu söyleyen yazar, “hem bu dünyada,
hem de kıyamet gününde lanete tabidirler”[655] ayetini, Yahudi kaynaklarında
geçen “onların hem bu dünyada hem de diğer dünyada dağıtıldığı”[656] ifadeleriyle
karşılaştırmaktadır. Yahudi kaynaklarında bu cezanın ne olduğunun
belirtilmediğini, fakat Muhammed’in onların tamamının zehirli bir rüzgar ile[657] yok
edilmesinden bahsettiğini söylemektedir.[658] İlgili ayetlerde Ad kavminin
bir rüzgar veya kasırga ile helak edildiği ifade edilmekle birlikte ayetlerin
metninde bunun zehirli olduğuna dair bir detay geçmemektedir. Bu bilginin
tefsirlerden hareketle yorumlandığı anlaşılmaktadır.
Geiger, Kur’an’da geçen
Semud kavmininde diğer kavimler gibi helak olduğunu ve Salih’in oraya
gönderildiğini söylemektedir.[659] Fakat o,
Salih’i Tanah’taki karakterlerden hangisiyle ilişkilendireceğine emin
olamadığını ifade etmektedir. Müellif, Salih’in, Semud kavmine Tanrı’nın bir
mucizesi olarak bir dişi deveye iyi bakılmasını ve sularını paylaşmalarını
söylediğini aktarmaktadır.[660] Geiger,
Salih’e inanmayanların sadece dokuz kişi (tis‘atu rahtirif[661] olduklarını, Salih’in
dediğini yapmayıp deveyi kesince, ilahi cezayı hak ettiklerini belirtmektedir.[662] Geiger, bu
olayla ilgili Yahudi kaynaklarında bir bilginin olmadığını söylemektedir.
Yukarıda da ifade edildiği üzere Geiger, Salih’in Tevrat’ta hangi karaktere
denk geldiğiyle ilgili bir sonuca varamamıştır. Bununla birlikte o, tahminde
bulunmaktan kaçınmamaktadır. Ona göre Salih, isim benzerliği sebebiyle Eber’in
babası Şelah[663] olabililir.[664] Fakat
Salih’in Hud’dan yani Geiger’in ifadesiyle Eber’den sonra yaşadığı dikkate
alındığında Eber’in babası Şelah’ın Salih olması kronolojik olarak mümkün
olmamaktadır. Bu durumda eğer Eber, Hud ise Şelah da Salih ise Tevrat’ın
kronolojisinin yeniden tartışılmaya açılması gerekmektedir.
Abraham Geiger, Muhammed’in
önceki peygamberlerle olan bazı benzerliklerin bulunmasına rağmen İbrahim’i
örnek aldığı ve en çok ona değer atfettiğini belirtmektedir.
Ona göre ayrıca Muhammed,
kendisini İbrahim ile aynı seviyeye getirmek ve İbrahim’in görüşlerinin kendi
görüşleriyle tamamen aynı olduğunu vurgulamak istemektedir.[665]
Yazar, bu duruma örnek
olarak İbrahim’in inancının “millet” olduğunu ve bunun Muhammed tarafından
Kur’an’da anlatılan inancın[666] aynısının
olduğunu söylemektedir. Ona göre Muhammed, İbrahim’in tek tanrı inancına sahip
yani “hanif’,[667] bir
Müslüman olarak resmedildiğini, Yahudi veya Hıristiyan olmadığını[668] bidirmek
suretiyle kendisiyle İbrahim arasında özdeşlik kurmuştur. Ayrıca İbrahim’in
“Halilullah”[669] yani
“Allah’ın dostu” olarak tüm doğuda anıldığını aktarmaktadır.[670]
Müellif, İbrahim’in
konumunun öneminden dolayı yeterince hikâye, efsane ve söylentinin bulunduğunu
söyleyerek Kur’an’da Kâbe’nin inşasının ona atfedildiğine,[671] kendisinin
Kâbe’nin yanında yaşadığına[672] [673] ve kitaplar
yazdığına (suhuf-uİbrahim)613 dair ayetlere dikkat
çekmektedir. Geiger, birçok hahamın kabalistik yazıların ilklerinden olan Sefer
Yetsira’’yı İbrahim’e nispet ettiklerini belirtmektedir.[674]
i.
İbrahim ve Putların Kırılması Olayı
Abraham Geiger, devamında
İbrahim’in hayatındaki bazı olaylarından bahsetmektedir. İlk önce Tanrı
anlayışına nasıl ulaştığını,[675] babasını, ailesini
ve halkını ikna etmeye çalışmasını,[676] bu çerçevede putları
kırmasını, ardından kullandığı değneği putların en büyününe asarak ona suçu
yıkmasını aktarmaktadır.[677] Bu durumun
imkansız olacağını bilen halkını bu yol ile ikna etmeye çabalamasından, fakat
başarılı olamamasından[678]
bahsetmektedir.[679] Geiger,
İbrahim’in putları bir değnek ile kırdığını belirtmektedir. Halbuki ayetlerde
değnek ifadesi geçmemektedir. Saffat suresinin 93. ayetinde İbrahim’in sert bir
darbeyle putları kırdığı ve en büyüğünü sağ bıraktığı geçmektedir. Bu durumda
eliyle kırmış olabileceği gibi tefsirlerde yer aldığı şekliyle bir baltayla da
kırmış olması mümkündür. Bunun yanında sert bir değnekle yapması da zayıf da
olsa ihtimal dahilindedir. Fakat ayetin metninde ne ile kırdığına dair net bir
ifade yer almamaktadır.
Geiger, ayrıca babasının
cehennem cezasından kurtulması için çaresizce yalvarmasından[680], öfkeli
halkın putları yıktığından dolayı İbrahim’i yakmak istemesinden, fakat
Tanrı’nın yardımıyla o cezadan kurtulmasından bahseden ayetlere değinmektedir.[681] Ona göre
hikâyelerin hepsi Yahudilikten[682] alınmıştır.[683] Geiger,
burada benzer anlatımları doğal olarak zorunlu etkilenme kategorisinde
değerlendirmektedir.
Geiger, İbrahim’in babası
için dua etmesinin Yahudi kaynaklarında geçmediğini bildirmektedir. Ona göre
ayrıca İbrahim’in babasının putperest olduğuna dair Kur’an’daki bilgiler,
Yahudi inancına uymamaktadır. Ona göre Tevrat’ta yer alan “Sen esenlik
içerisinde babalarına geleceksin”[684] ifadesi babasının da ebedi hayattan
bir payı olduğuna dair bir delildir. Ayrıca genel kurala göre şöyle
söylenildiğini aktarmaktadır: “Oğul babayı temizler, fakat baba oğulu
temizlemez.”[685] Dolayısıyla
İslam’ın çizdiği İbrahim’in babasına dair portrenin Yahudilikle uyuşmadığını
ifade etmektedir.[686]
Müellif, İbrahim’in
babasının isminin Kur’an’da “Azer”[687] diye adlandırdığını fakat
Tevrat’ta “Terah”[688] diye
geçtiğini bildirmektedir. Bu isim farklılığının sebebini ise Eusebius’un Kilise
Tarihi kitabında İbrahim’in babasının “Athar” olarak geçmesine
bağlamaktadır. Sonra Yunanca “Athar” isminin Arapça “Azer”e dönüşmüş olduğunu
söylemektedir. Bazı Kur’an müfessirlerin bu kelimenin anlamı hakkında
söyledikleri sözlerinin saçma olduğunu belirten Geiger, onların “Azer”
kelimesinin “Ya Zerr” olduğunu iddia ettiklerinden bahsetmektedir. Manasının
ise “Ey dalalette olan, ey yoldan sapmış” anlamına geldiğini ve İbrahim’in güya
putlara tapan babasına böyle seslenmiş olduğunu garipsemektedir.[689]
İbrahim’in babasının
Kur’an’da Azer, Tevrat’ta ise Terah olarak geçmesi müstakil olarak incelenmeyi
gerektiren bir konu olduğu açıktır. Öncelikle Kur’an’daki Talut, Tanah’taki
Şaul örneğinde olduğu gibi aynı karakter hakkında iki farklı isimlendirmenin
sebebinin iyi irdelenmesi gerekmektedir. Azer-Terah farklılığı, birinin şahsın
rahip, vezir, mimar, hizmetçi vs gibi bir unvan adı, diğerinin de özel ismi
olması olabilir.
iii.
İbrahim ve Meleklerin Gelmesi
Geiger, İbrahim’in
meleklerle karşılaşmasından[690] ve onları
misafir olarak kabul etmesinden bahsetmektedir.[691] Yazar, İbrahim’in onları Arap
zannetmesinden,[692] onların
önlerine konulan yemekleri yemediklerini görünce şaşırdığından ve korktuğundan,[693] meleklerin
ise ona bir oğul müjdesi[694] ve Sodom
halkının helak olacağı haberini[695] getirmesinden
bahsetmektedir. Buna benzer bir yerin: “Melekler indiler ve yemek yediler.
Onlar yemek mi yedi? Hayır! Ama sanki yer ve içer gibi gözüktüler”[696]
ifadeleriyle karşılaştırmaktadır.[697]
Meleklerin gelmesiyle
birlikte İbrahim’in eşi Sara’ya müjde verilmesine değinen Geiger, de Hicr
suresinin 54. ayetinde geçen yaşlı olmalarından dolayı çocuk dünyaya
getirmelerinden şüphe ederek şaşkınlığını ifade edenin Sara değil, İbrahim
olduğunu söylemektedir. Kur’an’da başka yerlerde ise bu şaşkınlığın Sara’ya
atfedildiği görüldüğünü belirten Geiger, Tevrat’ta da[698] şaşkınlığın İbrahim’e
atfedildiği kaydının olduğunu bildirmektedir.[699] Geiger’in asıl garipsediği
yer ise Hud suresi 71-73. Ayetlerde İbrahim ve eşinin nasıl çocukları
olacaklarına dair şaşkınlıklarını ve Sara’nın gülmesinin ardından 74. ayette
İbrahim’e (çocukla ilgili) müjdenin verilmesidir. Bir diğer ifadeyle daha
müjdeyi almadan nasıl olur da gülüp sevinebilirler? Müslüman müfessirlerin bu konuda
çok absürd açıklamalar yaptığını belirten Geiger, bazı müfessirlerin bu çocuğun
İsmail olduğunu söylediklerini belirtmektedir.
Geiger, Muhammed’in İsmail’i
çok iyilik sahibi biri olarak[700] andığını,
devamlı olarak atalar ve peygamberler sıralamasına dahil ettiğini[701] ve ayrıca
Kabe’nin temel taşlarını babasıyla birlikte yerleştirdiğini[702] konu ettiğinden
bahsetmektedir. Bu çerçevede kurbanlık olayını da İsmail’e atfettiğini dile
getirmektedir.[703] [704]
Kurban edilen oğlun kim
olduğu konusunda Yahudiler ve Hıristiyanlar arasında ittifak olduğunu belirten
Geiger, Müslümanlar arasında ise tam bir uyum olmadığını dile getirmektedir.
Müellif, bu bölümde Ferra’nın Saffat suresi 101. ayetine yazdığı uzun bir
yorumunu ele alarak her iki görüşün de (İshak veya
İsmail’in kurban edilmesi) Muhammed’in sözlerine dayandığını öne sürmektedir.
Geiger, kurban edilenin İshak olduğunu iddia edenlerin, bunu Kur’an’ın Saffat
suresinin 101-102. ayetlerini delil getirerek yaptıklarını belirtmektedir.
Saffat suresinde ilgili ayetler şu şekildedir:
ı
׳
••׳ °
i• •ı î W ־׳ 5־kî
•î i • ־׳
îı ג ı ־׳ î •ı s ״ ı׳ ־־tıs 4 ״ ׳ tıl׳ ׳ •V
ı w t ׳־
Sı • ■׳' ױ °
Jla ^ j bU jAjLs ^pl
^j| ^UJI ^ lSJ' ^j| ^jj Lj Jla <jA^' 4^ £4 13*-י V ç^■ ?^ ־LjJ■^3
70½^1 & at *C ö» ^£^5$ u JMI Ij
İşte o zaman biz onu uslu bir oğul (İshak)
ile müjdeledik. Babasıyla beraber yürüyüp gezecek çağa erişince: Yavrucuğum!
Rüyada seni boğazladığımı görüyorum; bir düşün, ne dersin? dedi. O da cevaben:
Babacığım! Emrolunduğun şeyi yap. İnşallah beni sabredenlerden bulursun, dedi.
Kur’an’da İbrahim’in sadece
İshak ile müjdelendiği bilgisinin yer aldığını belirten Geiger, Hud suresi 71.
ayetteki “Ona da İshak’ı, İshak’ın ardından da Yakup’u müjdeledik” kısmını
alıntılamaktadır. Ona göre müjdelenen İshak olduğu için Saffat suresinde kurban
edilen evlat da İshak olmalıdır. Geiger rivayetin devamını aktararak: “Fakat
kurban edilenin İsmail olduğunu iddia edenlere gelinirse, Hud suresinin 71.
ayetinde “Biz onu İshak ile müjdeledik, İshak’ın ardında da Yakup’u” ifadesinden
anlaşılıyor ki İshak ile müjdelendikten sonra, İshak’ın soyundan gelecek olan
oğlu Yakup ile de müjdelenmektedir. İshak’ın arkasından gelecek olanı
belirtmesinden sonra, nasıl olurda Allah, İshak’ın kurban edilmesini
emredebilir sorusunu Ferra kendisine sorduğunu aktarmaktadır.”[705]
Ferra’nın son olarak
getirdiği delilin çok sağlam olmadığını belirten yazar, Yahudi kutsal kitabında
bu argümanın aynısının bulunduğunu dile getirmektedir. Nitekim orada İbrahim’in
soyunun İshak ile devam edeceğinin[706] zikredildiğini ve İbrahim’in
yinede İshak’ı kurban etmesine[707] bir engel
olmadığını aktarmaktadır. Geiger, Muhammed’in kurban olayını İshak’tan alınıp
İsmail’e verilmesiyle İshak’ın sadece salihlerden bir kimse olarak ve ataların
geçtiği yerlerde anıldığını zikretmektedir.[708]
Geiger, meleklerin iki
sebeple İbrahim’e gönderildikleri belirtir. Birincisi İbrahim’e çocuk müjdesini
vermek, ikincisi ise Lut’a Sodom halkının helakını bildirmektir. Müellif,
meleklerin Lut’a helak edilmeden önce şehirden çıkmaları için gönderildikleri
bilgisinin Tevrat’tan[709] alındığını
ve Muhammed’in de bu olayı Kur’an’a[710] geçirdiğini iddia etmektedir.[711] Geiger,
bazı yerlerde fazladan süslemeler bulunmasına rağmen genel olarak her iki
kıssada anlatılanların birbiriyle uyumlu
olduğunu belirtmektedir.[712] Ayrıca
Lut’un İbrahim sayesinde iman ettiğini Enbiya[713] ve
Ankebut[714] surelerinde
geçen ayetlerle delillendirmektedir.[715]
Abraham Geiger, Muhammed’in
Yakup ile İbrahim arasındaki bağı karıştırdığını ve bu konuda bir bilgisinin
olmadığını söylemektedir.[716] Ayetlerde
açık bir şekilde İshak’tan sonra Yakup’un geldiğini[717] belirten yazar, Bakara
suresinde[718] Yakup’un
ataları olarak İsmail’in de anılmasını, Muhammed’in Yakup’un soyunu
karıştırdığına dair bir delil olarak görmektedir. Geiger, Muhammed’in, Yakup’u
İbrahim’in oğlu olarak gördüğünü iddia etmediğini, sadece Muhammed’in bu ikisi
arasındaki bağı bilmediğini iddia etmektedir. Sonraki müfessirlerin bu meseleyi
daha net anladıklarını dile getirerek Muhammed’den daha doğru rivayetlerle
aktardıklarını söylemektedir.
Yakup’un hayat şartlarından
çok az bahsediliğini ve bir işaret olarak onun meleklerle kavgasından[719] [720] söz
edildiğinden bahsetmektedir:
öl
3 âb I çpll J Sİ 3 âl J >□ jl 3jÜ
(j^ <^k .1Jc. Jbl 3L1I »yâ. t^ VI JjjI
3bl ,־jj!
b^■ <jtS atkLU J£ . »^ ^ק»
720 j^4^> (jl IâJjIÎ
Tevrat’ın indirilmesinden önce, İsrail’in
(Ya’kup’un) kendisine haram kıldıkları dışında, yiyeceğin her türlüsü
İsrailoğullarına helâl idi. De ki: Eğer doğru sözlü iseniz, o zaman Tevrat’ı
getirip onu okuyun.
Müellif, bu ayeti
Tevrat’taki anlatımla[721]
kıyaslamaktadır. O, Tanrı’nın Yakup’u uyluk kemiği ile kutsadığından dolayı
Yahudilerin uyluk kemiği üzerindeki siniri (kalçadan topuğa kadar uzanan
siniri) yemedikleri bilinmektedir. Ayette geçen Yakup’un kendisine haram kıldığı
şeyin, tefsirlere göre uyluk siniri olduğuna dikkat çeken Geiger, bu durumda bu
ayetin Yakup’un Tanrı ile güreş tutmasına bir işaret olarak algılanabileceğini
belirtmektedir.[722] Geiger,
burada tefsirleri esas alarak Kur’an’ı söylemediği bir şey üzerinden itham
etmektedir. Diğer taraftan Tevrat’taki güreş anlatımını mutlak doğru kabul
etmesi de bir başka sorunlu noktadır.
Kur’an’da Yakup hakkında
Yusuf’un hikâyesi dışında bir de ölümünden önce oğullarını uyarmasından[723]
bahsedildiğini aktaran Geiger, bunu benzer bir yerin Yahudi kaynaklarında[724] geçtiğini
dile getirerek Yahudi kutsal kitaptaki yerlerle[725] kıyaslayarak İslam ile aynı
portrenin çizildiğini aktarmaktadır.[726]
Yakup’un oğulları arasında
sadece Yusuf’un onurlu bir şekilde istisna edilerek anıldığını aktaran Geiger,
12.surenin (Yusuf suresi) neredeyse tamamı[727] onunla ilgili olduğunu
belirtmektedir. Buna ek olarak sadece Mü’min suresinin 34. ayeti onun hakkında
geçtiğini bildirmektedir. Yazar, Kur’an’da geçen kıssanın, Yahudi kutsal
metninde geçtiği şekliyle[728] alındığını,
fakat bazı kısaltmalar, eklemeler ve değişikliklerle birlikte aktarıldığını
söylemektedir.[729]
Geiger, Kur’an’da geçen
Yusuf’un kardeşlerinin babalarının yanına gelerek Yusuf’u da yanlarında
göndermelerini istemelerini,[730] Tevrat’ta
geçen Yakup’un bizzat kendisinin Yusuf’u göndermesi[731] ifadesiyle çeliştiğini ifade
etmektedir. Ayrıca İsmailoğullarından birinin, kuyudan su çekmek isterken
Yusuf’u bulduğu,[732] Yahudi
kutsal metinde susuz bir kuyuya atıldığı[733] ifadelerle zıt olduğunu dile
getirmektedir.[734]
Geiger, Yusuf’un hikayesinde
Mısırlı kadınların Potifar’ın eşiyle alay etmesinden, ardından da onları davet
edip, Yusuf’un güzelliğine bakarak ellerini kesmelerinden bahsetmektedir.[735] Aynı
ifadelerin Yahudi midraşlarından Sefer ha-Yaşar’da geçtiğini
bildirmektedir.[736] Bu masala
işaret eden bir yerin de Midraş Avkir’de ve Yalkut Şim‘onî gibi Yahudi
kaynaklarında geçtiğini aktarmaktadır.[737] [738] Geiger’in saydığı bu Yahudi
kaynakları Kur’an sonrası dönemde derlenmiş eserlerdir.
Geiger, Yusuf’un zindandaki
durumuyla ilgili de bazı değerlendirmelerde bulunmaktadır:
738ûA^ f^
û44^' ^■ş 1M* 5□) j^ lA4^1I
»l^fe
Fakat şeytan ona, efendisine anmayı unutturdu.
Dolayısıyla (Yusuf), birkaç sene daha zindanda kaldı.
Geiger, Yusuf’un
içeceklerden sorumlu kişiden kendisini Firavun’un yanında anmasını[739] istemesine
rağmen, iki sene daha zindanda kaldığını[740] bildirmektedir. Bunun sebebi
ise Muhammed’in, Yusuf’un Allah’a değil de içeceklerden sorumlu kişiye
güvenmekle günah işlemiş olduğunu söylemektedir. Dolayısıyla ayet “Şeytan ona
(Yusuf’a) Tanrı’sını anmasını unutturdu”
anlamına geldiğini söylemektedir.[741]
Müellif, Yusuf’un kardeşleri
Benyamin’in çuvalındaki kâseyi bulduklarında “O çaldıysa, onun kardeşi de
çalmıştı”[742] dediklerini
aktarmaktadır. Burada bir yanılmanın olduğunu dile getiren Geiger, Kur’an’daki
bu anlatımın Yusuf’un annesinin, babasının terafimini çaldığı olayla[743]
değiştirildiğini söylemektedir. Müessirlerin birçok farklı görüş
belirttiklerini dile getiren Geiger, bunlar içinde kendi görüşlerini destekleyen
rivayetin Ferra’ya ait olduğunu belirtmektedir. Nitekim o, Ferra’da şöyle
geçtiğini aktarmaktadır: “Yusuf’un annesi Rahel, babasının taptığı bir putu
gizlice aldı.”[744]
Kur’an’a göre Yakup’un
üzüntüden gözlerinin kör olduğunu,[745] Yusuf’un gömleğini üzerine
koyarak tekrar görme yetisinin geri geldiğini[746] aktaran Geiger, bu olayın
sonradan görme gücünün eksilmesiyle karıştırıldığını[747] ve bu olayı kendisinin dahi
bilmediği bir efsaneye dayandırılmış olabileceğinden bahsetmektedir.[748] Burada da
ilginç olan husus, Geiger’in benzer bir kıssayı Yahudi kaynaklarında bulamaması
durumunda bilinmeyen bir efsaneye dayandırıldığını iddia etmesi manidardır.
Müellif, bu kıssasının
sonunda[749] Yusuf’un
anne ve babasının “ebeveyhi” lafzıyla anıldığını ve Mısır’a, Yusuf’un yanına
geldiklerinden bahsetmektedir. Bu çerçevede Geiger, Yusuf’un annesi olan
Rahel’in çok önceleri hayatını kaybettiğini[750] belirtmekte ve bazı
hahamların Yusuf’un yanına gelen kadının Yusuf’un bakıcılığını üstlenen üvey
annesi “Bilha” olabileceği aktarmaktadır. Ferra’dan da nakilde bulunan müellif,
rüyada kendisine secde eden gök cisimlerinden ay’dan kastın teyzesi,
“ebeveyhi”den kastın da babası ve teyzesi Lea olduğunu iddia etmektedir.[751]
1. Musa’nın Doğumu
ve Himaye Edilişi
Abraham Geiger, Muhammed’in,
Musa’dan önceki dönemi çok önemli görmediğini ve ileriki çağlara az etkisinin
olmasından dolayı kısa değindiğini belirtmektedir. Fakat ona göre Musevi yasa
ve Musa’nın yüksek şahsiyeti, Muhammed’e yeterince aktarılacak malzeme
vermektedir.[752]
Firavun’un danışmanları
hakkında Rabbanilerin çok konuştuğunu belirten Geiger, onların aralarından
Bilam, Eyüp ve Yitro’ya değinmiştir. Yazar, Bilam’ın Firavun’la işbirliği
yaptığını bu sebeple daha sonra İsrailoğulları tarafından öldürüldüğünü, ikinci
ismin İsrailoğullarına yapılan zulme sessiz kaldığını bu sebeple kendisinin de
acı çekmeye devam ettiğini belirtmektedir. Üçüncü isim ise zulme ortak olmamak
için Firavun’dan kaçmış ve neticede Musa’nın kayınpederi olmakla
şereflendirilmiştir [753]
Yahudilere başlatılan zulmün
sebebinin Kasas suresinde[754] geçtiğini
belirten Geiger, aynı olayın Yahudi kaynağında da geçtiğini söylemektedir.
Nitekim ilgili Yahudi kaynağında “Sihirbazlar Firavun’a dedi ki: Bir çocuk
doğacak ki, İsraillileri Mısır’dan sürecek. Firavun bunu duyunca ‘Tüm erkek
çocuklarını nehire atın ki, o da onların içinde ölmüş olsun’[755] demiştir”
şeklinde geçtiğini zikretmektedir.[756] Yukarıda başka örneklerde
görüldüğü üzere burada Kur’an’a kaynak olarak gösterilen Pirke de-Rabbi
EliezeP in Kur’an’dan iki asır önce yazılmış bir metin olduğu hatırdan
çıkarılmamalıdır.
Musa’nın kurtarılmasının,
Kur’an’da Firavun’un eşi tarafından gerçekleştirildiği[757] ve bu kimsenin imanlı[758] olduğunu
aktaran Geiger, bu durumun Tevrat’ta[759] geçmekte olduğunu fakat
Firavun’un kızıyla karıştırıldığını belirtmiştir. Ayrıca Firavun’un kızının
“Bitya” isminde[760] olduğunu ve
bunun Asiye şeklinde değiştirilerek Firavun’un eşine verildiğini anlatmaktadır.[761] Geiger’in
ifadelerindeki bazı hususların açığa kavuşturulması gerekmektedir. Öncelikle
Kur’an’a göre Musa’yı nehirde bulup alan kişinin Firavun’un karısı olduğu açık
değildir. Kur’an sadece Musa’nın “Al-u Fir‘avn” tarafından nehirden alındığını
ifade etmektedir. Bu ifadenin içerisine saraydaki herkes girebilir. Bu durumda
Kur’an’a göre de Musa’yı Firavun’un kızı bulmuş olabilir. Yine bu ifadenin
içerisine Firavun’un karısının girmesi de imkân dâhilindedir. Ayetin hemen
devamında Firavun’un karısı “onu öldürmeyin” diyerek konuştuğu için Musa’yı
bulanın da o olduğu düşünülmüş ve tefsirlerde konu Firavun’un karısı üzerinden
işlenmiştir. Geiger da aslında Kur’an metnini değil tefsirleri esas alarak
eleştiri yapmaktadır. Bu durum bizi Kur’an metninin esas alınarak inceleme
yapılmasının önemli olduğu sonucuna götürmektedir.
Musa’yı emzirmek için İbranilerden
bir sütanne çağrıldığına[762] değinen
Geiger, hahamların bu olayı efsanelendirmiş olduğunu aktarmaktadır. Aynısını
Muhammed’in de Kur’an’da[763] yaptığını
söylemektedir.[764] Talmud’da
Musa’nın neden sadece İbranilerden emdiği konusu şöyle açıklanmaktadır:
Musa’nın Mısırlı kadınlara süt emmesi için verildiğinin fakat onun emmediği
söylenmektedir. Yahudi geleneğe göre Musa’nın Mısırlı kadınlardan süt
emmemesinin sebebi ilerde Tanrı’yla konuşacak bir ağza putperest bir kadının
sütünün girmemesidir. Bu durum Talmud’da Tanrı’nın ağzından şu şekilde ifade
edilmektedir: “Benimle ileride konuşacak olan ağız, kirli kimselerden mi
emsin?”[765]
Geiger, Muhammed’in Musa’yı
bir Mısırlıyı öldürmesi sebebiyle günahkâr ve pişman olan biri[766] olarak
aktardığını söylemektedir. Yahudi kaynaklarına göre bu görüşün ters olduğunu
ifade etmektedir. Nitekim bu kaynaklara göre, Musa meseleyi iyice düşünüp
kavradıktan sonra onun ölümü hak ettiği kararını vermiştir.[767] Mısırlıdan kurtardığı adamın
ertesi gün bir başka Mısırlıyla tartıştığını görünce Musa’nın ona yardım
etmemesini ve adamın Musa’nın adam öldürdüğüne dair bilgiyi bildiğini
söylemesinin[768] süslendirme
olduğunu belirten Geiger, ayrıca Musa’yı Mısır’dan kaçması için uyaran kişinin[769] de güzel
bir uydurma olduğunu söylemektedir. Müellif, Musa’nın Medyen’e kaçışının ve
orada kalmasının kısa anlatıldığını belirterek, bu kısımda da değişiklik
yapılarak Medyenli kişinin yedi kızı yerine[770] sadece iki kızı[771] hakkında
bilgi verildiğinden bahsetmektedir.[772]
Burada anlatılanlara dikkat
edildiğinde Geiger’in yine Tevrat’ı kriter kabul ederek Kur’an’ı eleştirdiğini
görmekteyiz. Hz. Musa, Medyen’e kaçtığında bir kuyunun başında davarlarını
sulamak üzere bekleyen iki kız görmüş ve onların davarlarını sulamıştır. Tevrat
ise bu hadiseyi yedi kız olarak nakletmektedir. Kur’an’ın bu kadar ilginç bir
detaya yer vermek istemesinin özel bir sebebi olmalıdır. Bunu Tevrat’ı tashih
amaçlı bir detay olarak görmek imkan dâhilinde olmakla birlikte bu detayın
altında Medyen yöresinin çobanlık sistemi, kadın-erkek ilişkileri, hukuksuzluk
vb. konularda ilginç ipuçlarını barındırıyor olması kuvvetle muhtemeldir.
Geiger, Firavun’un Musa’yı
bir Mısırlının öldürülmesiyle suçladığı olayın[773] Tevrat’a[774] zıt
düştüğünü bildirmektedir. Çünkü o Firavun’un o vakit itibariyle ölmüş olduğu
bilgisinin var olduğunu aktarmaktadır. Fakat diğer Yahudi kaynaklarla[775] kıyaslandığında
bu durumun anlaşıldığını belirtmektedir. Nitekim orada Mısır kralının
ölmesinin, cüzzam hastalığına yakalandığı anlamında kullanıldığını ve bu
hastalığa yakalanan kimsenin ölmüş olarak görüldüğünü söylemektedir.[776]
Müellifin görüşüne göre
Firavun’un da bir sihirbaz olduğunu diğer sihirbazlarla olan konuşmasından[777]
anlaşılmaktadır. Yahudi kaynaklarında: “Musa’nın zamanında yaşayan Firavun, çok
büyük bir sihirbazdı”[778] şeklinde
bir ifade geçtiğini ve böylece aynı portrenin çizildiğini zikretmektedir.[779] Ayrıca
Kur’an’ın farklı yerlerinde Firavun’un kendisini tanrı olarak görmesinin[780] Yahudi
kutsal kitabında Nil nehrini kendisinin yarattığını söylemesiyle[781] uyuştuğunu
dile getirmektedir.[782] Firavun’un
kendisini ilah olarak görmesi, Mısır’ın çok tanrı anlayışı içerisinde yerini
bulmaktadır. Nitekim Musa’nın, Firavun’a Tanrı olması durumunda insanî
ihtiyaçlarını gidermesi
gerekmediğini dile getirmesine karşılık
kendisinin gerçek Tanrı olmadığını, fakat akılsız
olan halkına karşı böyle kendisini savunduğunu
dile getirmektedir.[783]
Muhammed’in Musa dönemindeki
felaketler/mucizeler hakkında da tam emin olmadığını söyleyen Geiger, bazı
ayetlerde dokuz mucizeden,[784] başka bir
ayette ise beş tanesinden[785]
bahsettiğini söylemektedir. Ayrıca yazar, Yahudi kutsal kitabında bu
felaketlerin sıralamasının farklı ve daha fazla[786] olduğunu belirtmektedir.[787]
Müellif, Musa’nın firavundan
kurtulduktan sonra kayaya vurmasıyla on iki pınarın çıkmasını,[788] Refidim
bölgesinde gerçekleşen kayanın kırılması[789] ve Elim bölgesinde geçen on
iki pınarın bulunmasının[790] karışımı
olduğunu söylemektedir.[791] Geiger’in
buradaki yorumu da yine benzer şekilde Hz. Muhammed’in Tevrat’ı esas alarak
Kur’an’ı oluşturduğuna dair iddianın bir yansımasıdır. Bu yorumda görüldüğü
üzere ona göre Hz. Muhammed bazen tasarruflarda bulunarak birebir alıntı yapmak
yerine bazen süsleme, bazen değişiklik bazen de karışım yapmaktadır.
Kur’an’da geçen buzağı
hikayesini Muhammed’in istediği gibi süslediğini belirten Geiger, bunu
çoğunlukla hahamların yolunu takip ederek yapmış olduğunu söylemektedir.
Geiger, Harun’un, insanların buzağı yapmasına engel olmak istediğini fakat
kendisini öldürmeye kalkıştıklarını belirten ayeti,[792] insanların Harun’u buzağı
yapmaması durumunda öldürüleceği şeklinde algılamaktadır. Geiger, bu
ifadeleriyle Tevrat’taki anlatıma benzer bir şekilde aslında -Kur’an’a göre de-
buzağıyı Harun’un yaptığını söylemeye getirmektedir.
Buzağı heykelinin Tevrat’ta
bizzat Harun tarafından yapıldığı açık bir şekilde belirtilmesine rağmen[793] Tevrat
tefsircileri Harun’u temize çıkarmaya çalışmışlardır. Bunun sebebini ise
Harun’un buzağı yapmaması durumunda kendisini öldüreceklerini bilmesi ve bu
duruma mecbur kalması olduğudur. Bu sebeple de buzağıyı kendi isteğiyle
yapmadığı için Harun’un bu olayda bir suçu yoktur.[794] Yahudi kaynaklarına göre halk
buzağı yapması için önce Harun’un yeğeni Hur’a talepte bulunmuş, o bunu
reddedince halk tarafından öldürülmüştür. Halk, ardından Harun’a gitmiştir.
Harun, kavmini dinlemediği takdirde kendisini de Hur gibi öldüreceklerini[795] bildiği
için mecburen buzağıyı yapmıştır.[796] Geiger, Yahudi
kaynaklarındaki bu anlatımlarla Kur’an’da Harun’un halk tarafından
öldürülmekten korkmasını aynı tepkiler olarak ele almaktadır.
Müellif, Kur’an’da geçen
başka bir ayetten yola çıkarak İsraillilerden olan Sâmirî’nin[797] buzağı
yapımına sevk ettiğini bildirmektedir. Geiger, melek Samael’in buzağı yapımında
yardım ettiğini belirtmektedir. Buna göre Muhammed de Samael ile Samiri
kelimelerini birbirine karıştırmış olabilir.[798] Yahudi kaynaklarında Harun’un
dışında Mika[799] isimli bir
İsraillinin de buzağı yapımında rol aldığından bahsedildiğini aktaran Geiger,
Kur’an tefsirlerinde Mika ile Sâmirî’nin aynı kişi olduğuna dair iddiaların
bulunduğuna dikkat çekmektedir.[800]
Samiri’nin kimliğiyle ilgili
çok farklı iddialar vardır. Meral, Samiri kelimesinin Mısırca “sevgili oğul”
anlamına geldiğini, bununla da Hz. Yusuf’un kastedildiğini belirtmektedir. Ona
göre Samiri, “Yusufî” anlamına gelen bir sıfattır ve Samiri karakteri Yusuf
kabilesinden önemli bir ismin sıfatıdır. Yine Meral’e göre günümüzdeki
Samiriler de buzağıyı yapan Samiri’nin hem etnik hem de kültürel olarak
devamıdırlar.[801]
Geiger “Musa’nın kavmi
içerisinde öyle bir topluluk vardır ki onlar hakkıyla rehberlik ederler ve o
hakikat sayesinde adaletli davranırlar”[802] ayetini de ilginç bir şekilde
buzağı hadisesiyle ilişkilendirmektedir. Geiger, bu ayette bahsedilen
topluluğun Levi kabilesi olabileceğini iddia etmektedir.[803] Ona göre Levi kabilesi buzağı
hadisesi sırasında Musa’nın yanında yer alıp buzağıya tapanları öldürdükleri
için muhtemelen bu ayetteki hakka davet eden ve hak ile adaletli davranan
topluluk olabilirler.[804]
Karun’un zenginliği
sebebiyle kibirli olduğunu belirten Geiger, Muhammed’in bunu kullanarak
hikâyeyi güzel bir şekilde süslediğini ileri sürmektedir. Musa’nın Karun ile
tartışmasının Ahzab suresinin 69. ayeti[805] ile bağlantılı olabileceğini
belirten Geiger, Musa’yı zina ile suçlamak istediklerini, fakat Tanrı’nın
yardımıyla Musa’nın onların suçlamasından temize çıktığını belirtmektedir.[806] Geiger, bu
olay ile ilgili Ferra’dan rivayet aktararak, Karun’un Musa’yı halkının önünde
suçlaması için bir fahişe kiraladığını, Allah’ın da o kadını engellediğini,
Musa’yı bu iftiradan temizleyip Karun’u yerle bir ettiğini aktarmaktadır.[807]
Ahzab suresi 69. ayette
Musa’ya yapılan eziyetin ne olduğu açık değildir. Tefsirlere göre, Hz. Musa’nın
bedenî bir kusuru bulunduğudur. Bu iddianın sebebi de Musa’nın
İsrailoğullarıyla birlikte yıkanmamasıdır. Bir başka rivayette de Harun ile
Musa birlikte dağa çıktıklarında Harun ölmüştür. İsrailoğulları, Musa’yı
Harun’un öldürmekle suçlamışlardır. Bu rivayetlerin dışında İsrailoğullarının
Musa’ya karşı itaatsiz olmaları ve Musa’nın sihirlendiğini iddia etmeleri de
yer almaktadır. Bu görüşlerinin yanında en dikkat çekici eziyet ise Musa’ya
yapılan zina suçlamasıdır. Nitekim bu suçlamanın Hz. Peygamber ile de
irtibatlandırıldığı takdirde, onun Zeynep ile evliliği hakkında söylenen
sözlerden eziyet gördüğü ve incindiği anlaşılmaktadır. Bunun sonucunda ise
Allah’ın Hz. Musa’yı temize çıkardığı gibi Hz. Peygamberi de temize
çıkarmıştır.[808]
Geiger, Karun’un bu
iftirasının Musa’nın zina ile ilgili hükümleri aldıktan sonraya denk geldiğini
belirtmektedir. Buna göre Karun, zina ile hükümlerin Musa’nın kendisini de
kapsayıp kapsamadığını Musa’ya sorunca “evet” cevabını almıştır. Ardında da
Karun, Musa’yı zina ile suçlamıştır. Musa da söylenenleri duyunca yüzüstü yere
kapanmıştır.[809] Bu
rivayetleri nakleden Geiger, bu vesileyle Kur’an’da Musa’ya yapılan eziyetin
zina suçlamasıyla ilgili olabileceğini ima etmektedir.[810] Geiger, son olarak bu ayetin
doğru anlamının Musa’nın abisi Harun’un ve ablası Meryem’in kendisinin evliliği
hakkında olan kınamasıyla[811] ilgili
olduğunu söylemektedir.
Bilindiği üzere Tevrat’a
göre Hz. Musa’nın kız kardeşi Miryam ve abisi Harun, Tanrı ile sadece Musa’nın
değil kendilerinin de irtibatı olduğunu söyleyerek Musa’nın Kuşlu (Etiyopyalı)
bir kadınla evliliğini kınamışlardır. Gelenekteki açıklamalara göre evlendiği
kadının İbrani olmadığı ve cildinin siyah olmasından dolayı kınadıkları
bildirilmiştir. Bunun ardından kardeşi Miryam, suçun türüyle benzer şekilde
deri hastalığıyla cezalandırılmıştır. Tevrat’ta “Miryam deri hastalığına
yakalanmış, kar gibi bembeyaz olmuştu. Harun Miryam’a baktı, deri hastalığına
yakalandığını gördü” ifadeleriyle buna işaret edilmektedir.[812]
Geiger, Kehf suresinin
60-82. ayetleri Musa ve Hızır’ın yolculuğu hakkında olduğu ve bu durumun
Yahudiliği anımsatsa da hakkında Yahudi kaynaklarında bir ize rastlamadığını
belirtmektedir.[813] Bu kıssa
hakkında Orta Çağ’da hiçbir bilgi bulunamazken, son iki asırdır batılı
oryantalistler Yahudi veya Hıristiyan kaynaklı olduğuna veya başka efsanelere
dayandığını iddia etmektedirler. Fakat ilginç bir şekilde Kur’an’daki Musa ve
bilge kul kıssasına kaynaklık ettiği öne sürülen bazı hikâyelerin Kur’an
sonrası dönemde derlendiği görülmektedir.[814]
Geiger, Musa kıssasına
Medyenli kayınbabasının dahil edildiğini ve açıkça Şuayb olarak anıldığını
belirtmektedir. Şuayb karakterinin Tevrat’ta Yitro olarak geçtiğini belirten
müellif, yinede ikisinin aynı kişi olup olmadığı konusunda farklı görüşlerin
mevcut olduğunu belirtmektedir. Yazar, Ferra’dan rivayetten bulunarak birçok
kimsenin Musa’nın kayınbabasının peygamber Şuayb olduğunu söylediklerini ve bu
kimsenin Tevrat’taki Yitro olduğunu dile getirdiklerini aktarmaktadır. Fakat
diğer bir görüşe göre Yitro’nun, Şuayb’ın bizzat kendisi değil, onun babası
veya yeğeni olduğudur. Bir başka görüşe göre ise Yitro, Şuayb’a iman eden başka
bir kimsedir.[815]
Geiger, Hobab isminin Yahudi
kaynaklarında Yitro için kullanıldığını belirterek, Muhammed’in bu ismi
telaffuz benzerliğinden ötürü Şuayb ile karıştırdığını iddia etmektedir. Buna
ilaveten müellif, Yahudi kaynaklarından Yitro’yla ilgili ilginç bir rivayet
aktarmaktadır. Buna göre Musa’nın asası Yitro’nun bahçesinde büyüyen bir
ağaçtan yapılmadır. Arapçada Şuayb ismine yakın bir ses olan “şa’betun”
kelimesinin asa/değnek anlamına geldiğine dikkat çeken Geiger, “Şuayb” isminin
de buradan hareketle “asa sahibi” anlamına gelebileceğini iddia etmektedir.[816]
Geiger, en yaygın görüşe göre
Musa’nın kayınpederinin Şuayb olduğunu belirterek onun Medyen halkını
uyardığını[817] ve sonradan
Medyenlilerin cezaya maruz kaldıklarını bildirmiştir.[818] Geiger, burada Musa’nın
Medyen’de bir adamla tanışıp kızıyla evlendiğinden bahsedilmekle birlikte Medyenlileri
ölçü ve tartıda dikkatli davranmakla uyarıp[819] azapla tehdit eden Şuayb ile
Musa’nın kayınpederi arasında doğrudan bir ilişki kurulmadığını belirtmektedir.
Bir diğer ifadeyle Şuayb, Medyenlileri uyarmış ve uyarılara kulak tıkayan
Medyenliler helak edilmişlerdir. Bu sırada Musa’nın kayınpederi ve ailesi ne
durumda olduğu bilgisinin verilmediğini belirtmektedir.[820]
Ayrıca Geiger, Şuayb’ın
Kur’an’da Medyen[821],
Ashabu’l-Eyke[822] ve
Ashabu’r- Ress’e[823]
gönderildiğini, bu isimlerin aynı kavmin farklı isimleri olup olmadığını
araştırmaya çalışmıştır.[824] Müellif,
Muhammed’in kavimleri yanlış anladığını söyleyerek, Kaf suresinin 12. ve 14.
ayetlerinde geçen Ashabu’r-Res ve Ashabu’l-Eyke’nin ard arda gelmesinin bu
kavimleri farklı olarak algıladığının bir delili olarak ele almaktadır.
Geiger’in bu konudaki görüşü Medyen, Ashabu’l-Eyke ve Ashabu’r-Res kavimlerin
aynı olduğudur. Fakat Muhammed’in Medyen ve Ashabu’l-Eyke’yi bir, Ashabu’l-Eyke
ve Ashabu’r-Ress’i farklı kavim olarak algıladığını iddia etmektedir.[825]
C.
Saul, Davud ve Süleyman Krallıkları
Geiger, Musa’nın arkasından
gelen Hakimler döneminde tam Muhammed’in istediği ve amaçlarına uygun
kahramanlarının bulunmasına rağmen, onlar hakkında az bahsedilmesini,
Muhammed’in o dönem hakkında çok fazla bilgisinin olmamasına bağlamaktadır.[826] Müellif,
İsrailoğulları liderleri arasından Saul, Davud ve Süleyman üzerinde
durmaktadır.
Geiger, Kur’an’da Saul’un
çok arka planda kaldığını ve hikayesinin çok kısaltılmış bir şekilde
anlatıldığını söylemektedir. Muhammed’in Saul’un şahsiyeti hakkında az bilgi
sahibi olduğunu söyleyen yazar, Saul’a başkalarının olaylarını isnad ettiğini
bildirmektedir.[827] Onun ile
ilgili bilgilerin Bakara suresinin 246. ile 251. ayetler arasında geçtiğini
anlatarak, Tanah’ta Musa’dan sonra İsraillilerin cihad etmek için bir kral
istediklerinden,[828] ardından da
Tanrı tarafından Talut’un gönderildiğinden ve halkın onu liyakatsiz gördüğünden[829]
bahsetmektedir. Kur’an’da hükümdarlığa layık olduğuna işaret olarak tâbûtun
geri geleceğini[830]
belirtilmesinin Tanah’la çeliştiğini bildiren Geiger, bu tâbûtun Talut
(Saul) kral olmadan önce[831]
İsrailoğullarına geri geldiğini söylemektedir.[832] Müellif, ayrıca Talut’un
kendi ordusunu bir nehirden su içmeyle imtihan ettiği hadisenin,[833] Gideon’un
kendi halkını suyun başına götürmesi[834] ile Saul’un ordusuna yemeği
yasakladığı[835] hikâyelerin
karışımı olduğunu bildirmektedir.[836] Yukarıda bazı
kıssalarla ilgili örneklerde olduğu gibi burada da Geiger, Hz. Muhammed’in
Tanah’taki bazı kıssaları karıştırdığını, bazısını değiştirdiğini bazılarının
da farklı yönlerini alarak, bunları birleştirip tek kıssa gibi anlattığını
iddia etmektedir.
Kur’an’da Talut’un kral
seçilmesi olayındaki peygamberin adının anılmadığını aktaran yazar, Beyzavi
tefsirinden bu peygamberin “Yuşa veya Şem’un (Şemşun) veya İşmoil”
olabileceğini aktarmıştır. Burada geçen İşmoil isminin Samuel’in farklı bri
telaffuzla yazımı olduğu açıktır. Geiger, Kur’an’da Saul’un uzun anlamına gelen
“Talut” olarak anılmasının sebebinin muhtemelen uzun olması olduğunu
söylemektedir. Saul’un uzun olması Tevrat’ta geçtiği gibi[837] Muhammed’in de Kur’an’da[838] değindiğini
bildirmektedir.[839]
Davud’un şahsiyeti ve
Calut’a karşı elde ettiği başarının Kur’an’da belirgin bir şekilde
anlatıldığını belirten Geiger, Davud’un hayatının asıl olayı olan Bat-Şeba
hikâyesine[840] sadece üstü
kapalı bir şekilde değinildiğini hatta neredeyse hiç bahsedilmediğini
söylemektedir.[841] Geiger, Sad
suresindeki ilgili ayette Davud hakkında “evvab” lafzının kullanıldığını ve
bunun “pişman olup dönen” anlamına geldiğini belirterek, burada Bat-Şeba
olayının kastedildiğini iddia etmektedir. Bu olayın, Peygamber Nathan
tarafından bir dava meseli[842] şeklinde
anlatıldığını bildiren Geiger, Davud’un bu hadiseyle kendisine bir işaret
verildiğini,[843] sonra da
tövbe ederek, Tanrı tarafından rahmetine dâhil edilmesinden[844] bahsedildiğini söylemektedir.
Kur’an’da bu davanın bir peygamber tarafından anlatılmadığı, bizzat iki
davalının Davud’un yanına gelerek yüzleştiğini bildirmektedir.[845]
Geiger, Davud’un dağları ve
kuşları Tanrı’yı tesbih etmeye zorladığını[846] aktarmaktadır.
Wahl’ın tercümesinden yararlanan yazar, bu durumun Davud’un tüm
yaratılanlara karşı şiirsel
hitabıyla canlılık vermesinden ve böylelikle kendisiyle birlikte dağların ve
kuşların Tanrı’yı yüceltmesini istemesinden bahsetmektedir.[847]
Davud’un, Mezmurların şairi
olarak bilindiğini[848] söyleyen
yazar, cumartesi yasaklarının çiğnenmesinin ve bunun sonucu olarak da
maymunlara dönüştürülmesinin[849] onun
zamanında olduğunu bildirmektedir. Yahudi kaynaklarında ise bunlarla ilgili bir
ize rastlamadığını söylemektedir.[850] Geiger, Ashab-ı Sebt olarak
bilinen cumartesi ashabının yaşadığı zamanı Davud peygamber dönemiyle
ilişkilendirse de Kur’an’da Ashab-ı Sebt’in ne zaman ve nerede yaşadığı net
değildir.
Geiger, Süleyman’ın
hayatının aslında önemsiz olduğunu fakat Tanah’ta övülesi bilgeliği sayesinde
tüm doğuda kahraman olarak anıldığını belirtmektedir.[851] Kur’an’da onun hakkında daha
çok bilginin mevcut olacağını umduğunu fakat yeterince malumat bulunmadığını
dile getirmektedir. [852]Geiger,
Muhammed’in Süleyman hakkında bilgili ve kuşların dilini anladığını[853]
zikrettiğini belirtmektedir. Bunun yanında rüzgarın ve cinlerin onun emrinde
olduğu bilgisini[854] Yahudi kaynaklarıyla
kıyaslayarak “Süleymana cinlerin ve kötü ruhların her türlüsü boyun eğdiğini”
aktarmaktadır.[855]
Geiger, Muhammed’in Süleyman
ile Sebe kraliçesinin kıssasına[856] değinerek
genel olarak aynı portrenin Esther Kitabı’nın Aramice çevirilerinden biri olan
ve Targum Şeni le-Ester adıyla bilinen kitapta geçtiğinden
bahsetmektedir.[857] Yazar,
küçük değişiklikler yapan Muhammed’in, Kral ile Kraliçe arasında olan hakimiyet
hadisesini bir din olayına çevirdiğini ve Süleyman’ın Sebe kraliçesine
gönderdiği mektubuna “Besmele”[858] ekleyerek
başladığına dikkat çekmiştir.[859]
Geiger, Süleyman’ın ordusundan
kaçan karıncaların hikayesini[860] muhtemelen
Yahudi kutsal metinde geçen karıncalara bakılıp ders çıkarılması
gerekliliğinden[861] alındığını
söylemektedir. Müellif, ayrıca Talmud’da[862] karınca ile ilgili bir
hikayenin geçtiğini, fakat Kur’an’daki anlatılanın aynısını bulamadığını
belirtmektedir.[863]
Geiger, Muhammed’e göre Musa
ile İsa arasında tarihsel olarak çok önemli bir şahsın olmadığını ve bunlar
hakkında Kur’an’da sadece kısa bölümlerin mevcut olduğunu bildirmektedir.
Dolayısıyla Tanah’ta doğunun bilgesi olarak resmedilen ve çok fazla ön plana
çıkarılan Süleyman’ın, Kur’an’da az zikredilmesine şaşırılmaması gerektiğini
bildirmektedir.[864]
D.
Krallığın Bölünmesinden Sonraki Dönem
Geiger, Muhammed’in birçok
önemli şahsiyetten bahsetmesine rağmen, diğer birçoğuna değinmemesini bu
kimseler hakkında bilgisinin olmamasına bağlamaktadır. Ayrıca anlattığı
şahsiyetler hakkında genel olarak bilgiler verdiğini, bazılarını biraz daha
detaylı ele aldığını ve bu kimseleri salihler arasında zikrettiğini
bildirmektedir.[865] Onun bu
çerçevede işlediği figürlerden İlyas, Yunus, Eyüp, Daniel, Üzeyr ve Elyasa
hakkındaki değerlendirmeleri şu şekildedir:
Geiger, bu kimselerden
bahsederken ilk olarak İlyas’ı[866] ele almakta
ve Kur’an’da bir kez de kafiyeden dolayı “İlyasin”[867] olarak geçtiğini
belirtmektedir. Bunun yanında İlyas’ın, kavmi ile Baal putları konusundaki
tartışmasına[868] kısaca
değinildiğini söylemektedir.[869] Tanah’ta
ise bu olay detaylı bir şekilde geçmektedir.[870] İlyas’ın, İslamî efsanelerde
olduğu gibi, sonraki Yahudi hikayelerinde önemli bir rol oynadığı belirten
Geiger, onun mistik bir şahsiyet olduğunu ve “Hızır”[871] adıyla bilindiğini
söylemektedir.[872]
Geiger, Kur’an’da Yunus[873] peygamberin
“Zu’n-Nun”[874] ve
“Sahibu’l-Hut”[875] olarak
adlandırıldığını söylemektedir. Onun “Nineva”[876] halkına gönderildiği, balık
tarafından yutulduğu ve ondan kurtarıldığı[877] bilgisinden kısa bir şekilde
bahsedildiğini aktarmaktadır.[878]
Yazar, Eyüp’ün acı çektiği
ve şifa bulduğunu[879] belirterek
ayağıyla yere vurması ile ona serinletici ve ferahlatıcı bir kaynağın
çıkarıldığından[880]
bahsetmektedir. Buna benzer bir yerin Yahudi kaynaklarında geçmediğini
söylemektedir.[881] Burada da
görüldüğü üzere Geiger, Yahudi kaynaklarında benzer bir anlatım bulamamanın
şaşkınlığını yaşamaktadır. Araştırmasına başlarken tamamen şartlanmış bir
biçimde Kur’an’ın Yahudi kaynaklarından oluşturulduğu düşüncesinde olduğu için
benzer bulduklarını paylaşmakta, bulamadıklarında nereden aldığını bulamadığını
söylemektedir. İlginç bir şekilde bulamadığı kıssaların ve detayların nereden
gelebileceğine dair akıl yürütmeme ya da sorgulama yapmaması manidardır.
Geiger, şimdiye kadar yanlış
anlaşılan Buruc suresinin 4-9. ayetlerini müfessirlerin Yahudi Himyar kralın
Hıristiyanları cezalandırdığı anlamına geldiğini bildirmektedir. Buradaki
Hıristiyanların “imanlı kimseler” olarak anıldığını ve Kur’an’da başka hiçbir
yerde Hıristiyanlara yönelik bu vasfın kullanılmadığını belirtmektedir.[882] Bu bölümün
Yahudi kaynaklarında geçen üç imanlı kimsenin putlar karşısında eğilmemelerine
karşılık ateşe atıldığı[883] olayıyla
birebir uyduğunu dile getiren Geiger, Muhammed’in büyük olasılık ile bunu kast
ettiğini iddia etmektedir.[884] Geiger,
burada da Kur’an’daki bir anlatımla Tanah’taki bir hadiseyi zorunlu olarak
ilişkilendirmeye çalışmaktadır.
Geiger, Muhammed’in
Yahudiliğin tek Tanrı anlayışında şüphe uyandıracak bir yer aradığını ve burada
da bir fırsat bulduğunu söylemektedir. İslam kaynaklarında Ezra’nın Tevrat’ı
tedvin eden kişi olduğunu belirten Geiger, Yahudiler’in de bu görüşte olduğunu
söylemektedir. O, Muhammed’in muhtemelen bu konuyu kısmen bilerek abarttığını
ve belkide hızlı ve alaylı bir şekilde söylenmiş olan bu sözü hemen alıp
kullandığını belirtmektedir.[885]
Geiger, müfessirlerin
Kur’an’da Bakara suresi 259. ayette de Ezra’dan bahsedildiğine dair yorumlar
öne sürdüklerini aktarmaktadır. Bu ayette ismi belirtilmeyen bir zat, yıkılmış
bir şehirden geçmekte ve oranın nasıl tekrardan ihya edileceğinden şüphe
etmektedir. Bunun üzerine Allah, bu adamı yüz yıllık bir süre boyunca öldürmüş,
sonra tekrar diriltmiştir.[886] Geiger, bu
hikâyenin Yahudi kaynaklarında Nehemya’nın harap edilmiş Kudüs’e yaptığı
seyahatinden[887] alındığını
bildirerek, bu kişinin sık sık Ezra ile karıştırıldığı bilgisini de
eklemektedir.[888]
Geiger, Ezra’nın[889] ismen
Kur’an’da geçmediğini belirterek daha çok Yahudilerin Ezra’yı nasıl
gördüklerinden bahsettiğini söylemektedir. Yani Muhammed’in, Yahudilerin
Ezra’yı Allah’ın oğlu olduğunu[890] iddia
ettiğini bildirmektedir. Geiger’in görüşüne göre bu olay yanlış anlaşılmış ve
bu duruma Ezra’ya duyulan büyük saygı neden olmuştur. Yazar bu durumu
Talmud’daki, “Eğer Musa, Ezra’dan önce yaşamamış olsaydı Tevrat’ı almaya Ezra
layık olurdu”[891] ifadesiyle
desteklemektedir.[892] Bu sözü
söylemelerindeki sebebin, Nebukadnatsar’ın (Bühtünnasr) Kudüs’ü ele geçirdikten
sonra Ezra’nın kaybolmuş ve unutulmuş olan Tevrat’ı tekrar toparlaması
olmuştur.
Kur’an’da iki kimsenin
sadece kısa bir şekilde anıldığını söyleyen Geiger, birisinin Elyesa[893] diğerinin
de Zülkifl[894] olduğunu
belirmektedir. Zülkifl’in literal manasının “besleyen” olduğunu bildirerek,
bazı müfessirlerin hikayelerine göre, yüz tane İsrailliyi bir mağarada
beslediğinden dolayı bu ismi aldığını söylemektedir. Müellif, bu kimsenin
Ovadya da olabileceğini, çünkü kendisinin yüz kişiyi mağarada beslediğini[895] veya
Ezekiel olabileceğini çünkü Arapların onu “Kefil” olarak andıklarını
bildirmektedir.[896]
Geiger, bütün bu kavram,
kıssa ve şahıs örneklerini ele aldıktan sonra kitaba başlamadan önce ortaya
attığı tezin/hipotezin doğru çıktığını iddia etmektedir. Buna göre o, kitaba
başlarken Muhammed’in Kur’an’ı Yahudi kaynaklarına dayanarak oluşturduğunu öne
sürmüştür. Kitap tamamlandığında bu öngörüsünün ortaya çıktığını belirten Geiger,
Muhammed’in birçok şeyi Yahudilikten aldığını ortaya çıkardığını
bildirmektedir. Ona göre Muhammed, bu kıssaları kendi hedef ve amacına göre
değiştirmiştir.[897]
Geiger’in, eserinde Hz.
Muhammed’e karşı kullandığı yumuşak üslubu oryantalistler açısından bir
değişime ön ayak olmuştur. Bugün dahi Hz. Peygamber’e çok ağır sözler
edilmesine nispeten Geiger’in bu ılımlı yaklaşımı, ardından gelen
müsteşriklerin de kötü kelimeler kullanmaması açısından önem arz etmektedir.
Geiger, Batı’da Yahudi ve Hıristiyan yazarların kendisinden önce Hz. Muhammed’i
“sahtekâr, düzenbaz, yalancı” gibi ifadeleriyle nitelemeleri kullanmayarak bu
anlamda bir dönüşüm yaşanmasına da hizmet etmiştir. O, Hz. Muhammed’i kendi
davasına tüm kalbiyle inanmış “samimi/halis bir maceraperest” gibi sunmaktadır.
Dindar bir Yahudi ailede
yetişmesi sebebiyle Geiger’in Yahudiliğin klasik kaynaklarını iyi bildiği
anlaşılmaktadır Nitekim bu vukufiyetini Was hat Mohammed aus dem Judenthume
aufgenommen? adlı eserinde, Hz. Muhammed’in Yahudilikten almış olduğunu
iddia ettiği bilgileri hangi Yahudi kaynaklarından aldığını öne sürerken
göstermektedir. İster Kur’an’da geçen İbranice asıllı kelimelerin araştırılması
olsun isterse Peygamber kıssalarında geçen tüm ayetlerin belirtilmesi olsun, bu
eserin titizlikle çalışılmış bir eser olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca
Geiger, Kur’an’ı baştan sona ne kadar iyi incelediğini ve hâkim olduğunu da
göstermiş olmaktadır. Bu çerçevede değinilmesi gereken önemli bir diğer nokta
ise bu eserin, Kur’an’ı Yahudi kaynaklarıyla kıyas eden ilk eserlerden biri
olup bu alandaki araştırmalara zemin hazırlamasıdır.
Geiger’in çalışmasında en
ilginç hususlardan biri de kullandığı bazı Yahudi kaynaklarının İslam’ın
neşrinden sonra yazılan kaynaklar olduğudur. Bir diğer ifadeyle Kur’an’daki bir
kıssanın kökeninin Yahudilikteki bir kaynak olduğunu iddia ederken aslında o
Yahudi kaynağının Kur’an sonrası dönemde yazılan bir kaynak olduğunu gözden
kaçırmaktadır. Dolayısıyla detaylı ve daha derinlikli bir araştırma yapılması
durumunda, Geiger’in iddia ettiği gibi İslam’da bulunan birçok şeyin
Yahudilikten İslam’a geçtiği iddiasının sağlıklı olmadığı görülecektir.
Konunun bir diğer yönü de
Kur’an’da yer alan kıssalarla Tevrat’taki kıssaların ortak yönleridir.
Bilindiği üzere Yahudilik, Hz. Musa vasıtasıyla İsrailoğullarına gönderilen
semavi bir dindir. Dolayısıyla Yahudi kitaplarında bulunan bir kıssanın
Kur’an’da da geçmesi aynı kaynaktan beslenen ilahi dinlerin ortak ögeleri
olarak yorumlanmalıdır. Böylelikle bu durum, tüm bu dinlerin özü itibariyle tek
bir Allah tarafından indirildiği düşüncesini teyit eder. Aynı şekilde benzer
kelimelerin, kıssaların ve hükümlerin bulunması, zorunlu bir etkilenme olduğu
sonucunu çıkarmaz.
Bilindiği üzere Geiger,
Tevrat’ı vahiy mahsulü olarak kabul etmemektedir. Fakat buna rağmen Kur’an’ı
incelerken Tevrat’ı yegane kıstas olarak kabul etmesi sorunlu bir yaklaşımdır.
Kur’an’da geçen bir kıssanın veya kavramın kronolojik olarak daha önce Tevrat’ta
geçiyor olması onun açısından Kur’an’ın kaynağının Tevrat olduğu iddiası için
yeterli bir delil olmaktadır. Bu açıdan bakıldığında Geiger’in metodolojisinin
tutarlı ve ilkeli olmadığı görülmektedir. Diğer taraftan Kur’an ve Tevrat
kıssaları arasındaki farklılığın sebebiyle ilgili ikna edici açıklamalar
yapamamaktadır. Bunlara ilaveten Yahudilikte kaynağını bulamadığı anlatımların
kaynağını açıklayamaması ve bu konuda bir yorum yapamaması da aslında hareket
noktasının tutarsızlığını göstermesi açısından önem arz etmektedir.
Her ne kadar Geiger,
Kur’an’ın kökeninin Yahudilik ve Tevrat olduğu noktasında öncü olarak
gösterilse de Yehuda Halevi, İbn Meymun ve Şim’on ben Tsemah Duran gibi Orta
Çağ Yahudi bilginlerinin eserlerinde de benzer iddialar görülmektedir. Orta Çağ
Yahudi bilginleri, Kur’an’ın kaynağının Tevrat olduğunu iddia etmektedirler. Bu
bilginlerin eserlerine bakıldığında ortak anlatımlar için intihal, çalıntı
ve taklit gibi kelimeler kullandıkları görülmektedir. Bu çerçevede
Geiger’in Was hatMohammedaus dem Judenthume aufgenommen? adlı eserinde
Kur’an’ın Yahudi kökeniyle ilgili dile getirdiği iddiaların aslında yeni
olmadığı ve Orta Çağ’daki iddiaların bir araya getirilmesinden ibaret olduğu
anlaşılmaktadır.
Geiger’in eserinin bir diğer
bağlamı da Hıristiyanlıktır. Geiger’i bu eseri yazması için teşvik eden hocası
Hıristiyan bir profesör olan Georg Wilhelm Friedrich Freytag’dır. Geiger’in
Yahudi kaynaklarına hakim oluşu ve Kur’an’daki kıssaların ve kavramların
kaynağını İbranicelerine başvurmak suretiyle Yahudi kaynaklarından göstermesi
Hıristiyan araştırmacılar tarafından sevinçle karşılanmış ve ödüle layık
görülmüştür. Burada Hıristiyanların İslam’a yönelik eleştirilerinde bir Yahudi
araştırmacıyı aracı olarak kullandıkları göze çarpmaktadır. Nitekim Geiger, bu
eserinin dışında hiçbir şekilde İslam’la ilgili bir çalışma yapmamıştır. Bu
durum, bu çalışmanın, Hıristiyanlar tarafından sipariş edilmiş bir eser
olduğunu göstermektedir.
Adam, Baki, “Din hakkında
genel bilgiler”, Dinler Tarihi, Grafiker Yayınları, Ankara
2015.
, Yahudilik ve
Hıristiyanlık Açısından Kur’an’ın Tartışmalı Konuları, 2. Baskı, Pınar
Yayınları, İstanbul 2016.
, “Yahudilik”, Dinler Tarihi, 1. Baskı,
Grafiker Yayınları, Ankara 2015.
, “Yahudilik”, ed. Şinasi Gündüz,
4. Baskı, Yaşayan Dünya Dinleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları,
Ankara 2016.
Akpınar, Turgut, “Jacobus
Golius”, DİA, İstanbul 1996, c. XIV, ss. 111-112.
Altınel, Tolga Savaş,
“Kur’an’ın Kavram ve Bağlam Hassasiyetine Bir Örnek Olarak İdris Peygamber”, Ankara
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 61:1 (2020), ss. 1-29.
, “An Evaluation of the Identity
of Sâmirı in the Qur'ân”, ilahiyat Studies 9:1 (2018), ss. 113-148.
Altıntaş, Yusuf, Yahudilikte
Kavram ve Değerler, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın, İstanbul 2001.
Anderson, Gerald H.,
“George Alfred Lefroy”, Biographical Dictionary of Christian Missions,
Eerdmans Publishing, Cambridge 1999, s. 392.
Arslantaş, Nuh, Hz. MuhammedDöneminde
Yahudiler, 1. Baskı, Kuramer, İstanbul 2016.
, Yahudilere Göre Hz. Muhammed ve İslamiyet,
2. Baskı, İz Yayıncılık, İstanbul
2016.
Arslan, Şükrü, “Meâni’l Kur’an”, DİA,
Ankara 2003, c. XXVIII, s. 208.
Auerbach, Jakob, “Geiger
Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Leipzig
1878, c. VIII, s. 786.
Avcı, Casim, “Kaynuka”, DİA, Ankara,
2002, c. XXV, s. 88.
, “Kurayza”, DİA, Ankara 2002, c. XXVI,
ss. 431-432.
Aydemir, Abdullah, İslami
Kaynaklara göre Peygamberler, 7. Baskı, TDV Yayınları, Ankara 2014.
Aydın, Cengiz - Görgün,
Tahsin, “Herbelot Barthelemy de Molainville”, DİA, İstanbul 1998, c.
XVII, s. 219-220.
Aykıt, Dursun Ali, Etiyopya Kilisesi,
Ayışığı Kitapları, İstanbul 2013.
Baş, Eyüp, İslam ’ın İlk
Döneminde Müslüman Yahudi İlişkileri, Gökkubbe, İstanbul 2018.
Başaran, İsmail, Muhafazakâr Yahudilik,
Arı Sanat Yayınevi, İstanbul 2017.
, “Yahudilikte İbadet
dili olarak İbranice ’nin önemi”, Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar
Dergisi 14:27 (2019), ss. 227-233.
Bilici, Faruk, “Antoine
Isaac Silvestre de Sacy”, DİA, İstanbul 2008, c. XXXV, ss. 366367.
Blech, Rabi Benjamin, Nedenleri
ve niçinleriyle Yahudilik, 2. Baskı, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın,
İstanbul 2003.
Bobzin, Hartmut, “August
Müller”, Neue Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Berlin 1997,
c. XVIII, s. 334.
, “Nöldeke, Theodor”, Neue
Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Berlin 1998, c. XIX, s. 311.
Bilgin, Muharrem Samet, Dozy ’yeyazılan
Türkçe Reddiyeler, Basılmamış Yüksek Lisans
Tezi,
Ankara Üniversitesi SBE, Ankara 2013.
Bomhoff, Hartmut, Jüdische
Miniaturen - Abraham Geiger, 1. Baskı, Hentrich & Hentrich, Berlin
2006.
Bramer, Andreas, “Ludwig
Philippson”, Neue Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Berlin
2001, c. XX, ss. 597-598.
Brenner, Michael-
Jersch-Wenzel, Stefi - A. Meyer, Michael, Deutsch-jüdische Geschichte in der
Neuzeit, 1. Baskı, München 2000 (4 Cilt).
Brodersen, Ingke - Dammann,
Rüdiger, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland,
Fischer Verlag, Frankfurt 2008.
Cerrahoğlu, İsmail,
“Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Tevîl”, DİA, İstanbul 1995, c. XI, ss.
260-261.
Durmuş, İsmail, “Georg Wilhelm Freytag”, DİA,
İstanbul 1996, c. XIII, ss. 200.201.
Duygu, Zafer, Hıristiyanlık ve İmparatorluk,
Divan Kitap, Ankara 2017.
Ebu Muğuli, Semih, Kur’an’ın
Dilleri - Kur’an’da Arapça olmayan Kelimeler, 1. Baskı, İnsan Yayınları,
İstanbul 2003.
El-Buharî, Ebu Abdullah
Muhammed b. İsmail, El-Câmiu’s Sahîh, Müessesetu’r Risale Nâşirun, 1.
Baskı, Beyrut 2017.
El-Müslim, Ebu’l-Hüseyn
Müslim b. el-Haccâc. Es-Sahîh-iMüslim, Müessesetu’r Risale Nâşirun, 1.
Baskı, Beyrut 2017.
Ebu Dâvûd, Süleyman b.
el-Eşa’s es-Sicistânî, Sunen-i EbîDâvûd, Müessesetu’r Risale Nâşirun, 1.
Baskı, Beyrut 2017.
En-Nesefî, Ebu’l Berekât, Medârikü’t-Tenzîl
ve Hakâiku’t Te ’vil, Daru İbn Kesir, Beyrut 2018(3 Cilt).
Eroğlu, Ahmet Hikmet, Osmanlı ’da Yahudiler,
Berikan Yayınları, Ankara 2013.
Erul, Bünyamin, “Varaka b. Nevfel”, DİA,
İstanbul 2012, c. XLII, ss. 517-518.
Ethem, Mürsel, Kur’an’daİbranice Kelimeler,
Gece Kitaplığı, Ankara 2017.
Fayda, Mustafa, “Vâkıdi”, DİA, İstanbul
2012, c. XLII, s. 475.
, “Abdullah b. Selam”, DİA, İstanbul
1988, c. I, ss. 134-135.
Freytag, Georg Wilhelm, Einleitung in das Studium der
arabischen Sprache bis Mohammed und zum Teil spater, Adolph Marcus, Bonn
1861.
Fück, Johann W., “Freytag, Georg Wilhelm”, Neue Deutsche
Biographie, Duncker & Humblot, Berlin 1961, c. V, s. 425.
Gastfreund, Isaac, Mohamed nach Talmud und Midrasch.
Kritisch und historisch bearbeitet, Louis Gerschel Verlagsbuchhandlung,
Berlin 1875.
Geiger, Abraham, Das Judenthum und seine Geschichte,
Verlag der Schletterschen, Breslau 1864-1871 (3 Cilt).
, Divan des
Castiliers Abu’lHassan Juda ha-Levi, Joh. Urban, Breslau 1851.
, Isaak
Troki, Joh. Urban, Breslau 1853.
, Judaism andIslam, terc. F. M. Young,
M.D.C.S.P.C.K. Press, Madras 1898.
, Leon da Modena, Joh. Urban, Breslau
1856.
, Melo Chofnajim- Biographie Josef Salomo
delMedigo, Berlin 1840.
, Moses ben Maimon, Weiger&Comp.,
Breslau 1852.
, Parschandatha: die
nordfranzösische Exegetenschule, Leopold Schnauss Verlag, Leipzig 1855.
, Sadducder ve Pharisder, Breslau 1863.
, Salomo Gabirol und seine Dichtungen,
Oskar Leiner Verlag, Leipzig 1867.
, Was hatMohammedaus dem Judenthume
aufgenommen?, F. Baaden, Bonn 1833.
Geiger, Ludwig, Abraham
Geiger - Leben undLebenswerk, Druck und Verlag von Georg Reimer, Berlin
1910.
, Abraham Geiger’s
Nachgelassenen Schriften, Louis Gerschel, Berlin 1875-1878 (5 Cilt).
Goldziher, Ignaz, Die
Richtungen der Islamischen Koranauslegung, E. J. Brill, Leiden 1920.
, Muhammedanische Studien, Max Niemeyer
Verlag, Halle 1889.
, Vorlesungen über den İslam, C. Winter,
Heidelberg 1910.
Gökkır, Necmettin, “Kur’an-ı Kerim’de farklı kültürlere ait
Kavramlar”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (1999), ss.
269-294.
Göregen, Mustafa, Müslüman-Yahudi Polemikleri,
Hikmetevi Yayınları, İstanbul 2014.
Görgün, Hilal, “Gustav Weil”, DİA,
İstanbul 2013, c. XLIII, s. 154.
, “Theodor Nöldeke”, DİA, İstanbul 2007,
c. XXXIII, ss. 217-218.
Gustav Pfannmüller, Handbuch
der Islam-Literatur, Verlag von Walter de Gruyter & Co., Berlin 1923.
Güner, Osman, Resulullah’ın
Ehl-i Kitap’la Münasebetleri, 1. Baskı, Fecr Yayınevi, Ankara 1997.
Gündüz, Şinasi, “Kur’an
Kıssalarının Kaynağı Eski Ahit mi? Yapı, Muhteva ve Kaynak açısından Torah
Kıssaları”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi 10
(1998), ss. 49-55.
Gürkan, Salime Leyla, “Abraham Geiger”, DİA,
c. EK-1, ss. 471-472.
, Anahatlarıyla Yahudilik, 3. Baskı,
İSAM Yayınları, İstanbul 2014.
, “Yahudi Geleneğinde
Reform Anlayışları”, Milel ve Nihal Dergisi 5:2 (2008), ss. 148-155.
, “Yahudilik”, DİA, İstanbul 2013, c.
XLIII, ss. 189-190.
, Yahudilik, 6. Baskı, İSAM Yayınları,
İstanbul 2017.
Harman, Ömer Faruk, “Ashabu’r-Res”, DİA,
İstanbul 1991, c. III, s. 469.
, “Bel’am b. Bâûrâ”, DİA, İstanbul 1992,
c. V, ss. 389-390.
, “Davud”, DİA, İstanbul 1994, c. IX,
ss. 23-24.
, “Hz. İbrahim-Hz. İsmail
ve Kurban”, Hz. İbrahim, ed. Ali Bakkal, Şurkav Yayınları, Şanlıurfa
2007, ss. 152-157.
, “Yahudilik”, DİA, İstanbul 2013, c.
XLIII, ss. 217-218.
Herzig, Arno - Rademacher,
Cay, Die Geschichte der Juden in Deutschland, Ellert & Richter
Verlag, Hamburg 2007.
Heschel, Susannah,
“Yahudiliği Oryantalizmden Kurtarmak için İslam’ı Araç Olarak Kullanan
Alman-Yahudi Araştırmaları”, çev. Necmettin Salih Ekiz, DEUİF Dergisi 51
(2020), ss. 321-345.
, “Geiger, Abraham”, Encyclopedia
Judaica, ed. Fred Skolnik, Keter Publishing, Jerusalem 2007, c. 7, ss.
412-415.
Hirschfeld, Hartwig, Jüdische Elemente im
Korân, Selbstverlag, Berlin 1878.
Hıdır, Özcan, Batı’daHz. Muhammedimajı,
İnsan Yayınları, İstanbul 2019.
, “İslam’ın Yahudi Kökeni
Teorisi ile İlgili İddialar ve Çalışmalar”, İLAM Araştırma Dergisi 3:1
(1998), ss. 155-168.
Horovitz, Baruch, “Josef
Horovitz”, Neue Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Berlin 1972,
c. IX, ss. 641-643.
Horovitz, Josef, Koranische Untersuchungen,
Walter De Gruyter & Co., Berlin 1926.
Jacobs, Joseph - Ochser,
Schulim, “Pirke De-Rabbi Eli’ezer”, JewishEncyclopedia, Funk &
Wagnalls, New York 1906, c. X, ss. 58-60.
Johnston-Bloom, Ruchama
Jerusha, Oriental Studies and Jewish Questions: German- Jewish Encounters
with Muhammad, the Qur’an and Islamic Modernities, ProQuest LLC, Chicago
2013.
Karaarslan, Nasuhi Ünal, “Ta‘rib”, DİA,
İstanbul 2011, c. XL, s. 27.
Kaçar, Turhan, Geç
Antikçağ’da Hıristiyanlık, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2009.
Karaman, Hayreddin -
Çağrıcı, Mustafa - Dönmez, İbrahim Kafi - Gümüş, Sadrettin, Kur’an Yolu -
Türkçe Meal ve Tefsir, DİB Yayınları, Ankara 2014 (5 Cilt).
Karaman, M. Lutfullah, “Siyonizm”, DİA,
İstanbul 2009, c. XXXVII, s. 329.
Kampmann, Wanda, Deutsche und Juden,
Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfurt 1989.
Karatosun, Musa Osman,
“Roma Katolik Kilisesinin Ahiret İnancı Üzerine Bir İnceleme”, Çukurova
Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, 19:2 (2019), ss. 656-657.
Katar, Mehmet, “Kur’an
Kıssaları Bağlamında Yahudi (İsrail) Tarihi”, Kur’an’da Yahudiler, ed.
Ömer Faruk Harman, 1. Baskı, Kuramer Yayınları, İstanbul 2019.
, “Nuh’un laneti ile Arz-ı
Mev’ud arasındaki ilişki”, Bütün yönleriyle Yahudilik, Ankara 2012, ss.
45-51.
, “Yahudilikte Hz.
Süleyman”, Türkiye’de Dinler Tarihi’nin Kurumsallaşması Sürecinde Prof. Dr.
Abdurrahman Küçük, Berikan Yayınevi, Ankara 2016.
Katsh, Abraham Isaac, Judaism
in İslam - Biblical and Talmudic Backgrounds of the Koran andIts Commentaries,
N. Y. Univ Press, New York 1954.
Kayapınar, Hüseyin -
Yeniel, Necati, Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayıncılık,
İstanbul 1989.
Kendebay, Serikjan,
“Kur’an’da İtab Ayetleri Çerçevesinde Hz. Peygamber (s.a.s.)‘e Yapılan
Uyarılar”, Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 3 (2017), ss. 3149.
Korkut, Şenol, “Pococke Edward”, DİA,
İstanbul 2007, c. XXXIV, s. 305.
Köksal, Asım, Peygamberler Tarihi, 25.
Baskı, TDV Yayınları, Ankara 2019 (2 Cilt).
Kurt, Ali Osman, “Yahudi
Aydınlanma Hareketi: Haskala”, Milel ve Nihal Dergisi 7:1 (2010), ss.
33-48.
Kutluay, Yaşar, İslam ve Yahudi Mezhepleri,
Anka Yayınları, İstanbul 2004.
Küçük, Abdurrahman - Günay
Tümer - Mehmet Alparslan Küçük, Dinler Tarihi, 6. Baskı, Berikan
Yayınevi, Ankara 2015.
Lassner, Jacob, “Abraham
Geiger: A Nineteenth-Century Jewish Reformer on the Origins of İslam”, Martin
Kramer, The Jewish Discovery of İslam - Studies in Honor of BernardLewis,
Tel Aviv 1999, ss. 103-135.
Mahmudov, Elşad, Sebepleri
ve Sonuçları Açısından Hz. Peygamber’in Savaşları, İSAM Yayınları, İstanbul
2010.
Meral, Yasin, “Biz Yahya
ismini daha önce kimseye vermedik!”, Ankara Üniversitesi ilahiyat Fakültesi
Dergisi 58:1 (2017), ss. 213-223.
, “Ey iman edenler! Siz de
Musa’ya eziyet edenler gibi olmayın!”, Ankara Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi Dergisi 57:2 (2016), ss. 47-67.
, - Melammed, Uri, “Hz.
Muhammed’e Dair bir Yahudi Efsanesi: Ma‘ase Mahmat Adlı Risalenin Yeniden
Tahkik ve Tercümesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
53:2 (2012), ss. 1-22.
, “Musa-Kıssası ve Kıssanın
Yahudi Kökeniyle İlgili İddiaların Değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi Dergisi 55:2 (2014), ss. 129-150.
, Sâmirî’ninBuzağısı, Ankara Okulu
Yayınları, Ankara 2018.
, Yahudi Düşüncesinde
İslam Algısı - İbn Meymun Örneği, Ankara Okulu, Ankara 2017.
_____ , Samiri’nin Buzağısı, Ankara Okulu Yayınları,
Ankara 2018.
, "Şim'on Ben Tsemah
Duran'ın (ö.1444) Keşet u-Magen Adlı İslam'a Reddiyesinin
Değerlendirmesi", Dini Araştırmalar 15:41 (2012), ss. 59-79.
Mertoğlu, Mehmet Suat -
Şensoy, Sedat, “Suyuti”, DİA, İstanbul 2010, c. XXXVIII, ss. 200-201.
Merx, Adalbert, “Weil
Gustav”, Allgemeine Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Leipzig
1896.
Müller, August, Der
İslam im Morgen- und Abendland, Grote’sche
Verlagsbuchhandlung, Berlin 1885.
Nöldeke, Theodor, Das LebenMohammed’s,
Carl Rümpler, Hannover, 1863.
, Geschichte des Qorans, Dieterichschen
Buchhandlung, Göttingen 1860.
, Orientalische Skizzen, Verlag von
Gebrüder Paetel, Berlin 1892.
Oğuz, Orhan, “Arap Dilinde
Muarrab Kelimelerin Tesbiti”, Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi,
6 (2015), ss. 147-161.
Ortaylı, İlber, “Joseph
Freiherr von Hammer-Purgstall”, DİA, İstanbul 1997, c. XV, ss. 491-494.
Özaydın, Abdülkerim, “Ebü’l Fidâ”, DİA,
İstanbul 1994, c. X, ss. 320-321.
Özdemir, Mehmet, “Dozy, Reinhart Pieter Anne”, DİA,
İstanbul 1994, c. IX, ss. 513-514.
Özkuyumcu, Nadir, “Nadir”, DİA, İstanbul
2006, c. XXXII, s. 275.
Özmen, Seda, “Reform
Yahudiliğin iki temel dökümanı: Pittsburgh ve Columbus Platformları”,
(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale 2007.
, “Reform Yahudiliğin
Pittsburgh ve Columbus Platformları Bağlamında Değişen Kutsal Topraklara Dönüş
İnancı”, İsrailiyat: İsrail ve Yahudi Çalışmaları Dergisi (2018), ss.
88-99.
Pak, Adem, “İskenderiye Kütüphanesinin Akıbeti
Üzerine. Değerlendirmeler”, Islami
Araştırmalar Dergisi 16:1 (2003), ss. 176-183.
Perles, Joseph, “Zacharias
Frankel”, Allgemeine Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Leipzig
1878, c. VII, ss. 266-268.
Pfannmüller, Gustav, Handbuch
der Islam-Literatur, Verlag von Walter de Gruyter & Co., Berlin 1923.
Ruderman, David B., Erken
Modern Dönem Yahudi Tarihi, çev. Lizet Deadato, İnkılap Yayınları, İstanbul
2013.
Sabuncu, Ömer, Yahudi
Asıllı Sahabiler, Siyer Yayınları, İstanbul 2019.
Sâbunî, Muhammed
Ali, Safvetu’t-Tefasir, Mektebetul Asriyye, Lübnan 2013 (3 Cilt).
Sacy, Antoine Isaac
Silvestre de, Review of Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen? by
Abraham Geiger, Journal des Savants (1835), ss. 162-174.
Sağdıç, Sedat, Kur’an’a
Yönelik Bazı Şüpheler ve Cevapları, Rağbet Yayınları, İstanbul 2016.
Samancı, Hüseyin, Ez-Zemahşeri’nin
Hayatı ve Arap Edebiyatı Alanındaki Çalışmaları, (Basılmamış Yüksek Lisans
Tezi), Konya 2015.
Sarıçam, İbrahim - Özdemir,
Mehmet - Erşahin, Seyfettin, İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed
Tasavvuru, 1. Baskı, Nobel Yayın Dağıtımı, Ankara 2011.
Schoeps, Hans Joachim,
“Salomon Holdheim”, Neue Deutsche Biographie, Duncker & Humblot,
Berlin 1972, c. IX, ss. 526-527.
Segreff, Klaus Werner,
“Moses Mendelssohn”, Neue Deutsche Biographie, Duncker & Humblot,
Berlin 1994, c. XVII, ss. 46-49.
Sievers, Leo, Juden in Deutschland, 1.
Baskı, Goldmann, Hamburg 1979.
Şimşek, Sait, Kur’anKıssalarına Giriş,
3. Baskı, Kardelen Yayınları, İstanbul 2013.
Tüccar, Zülfikar, “Ferra”, DlA, İstanbul
1995, c. XII, ss. 406-408.
Tolan, John, “19. Yüzyıl
Aşkenaz Yahudilerinin Monoteist Reformu İçin Bir Örnek Olarak Hz. Muhammed”,
çev. Necmettin Salih Ekiz, Oksident 2/1 (2020), ss. 93-122.
Uraler, Aynur, Hz.
Peygamber’e Yahudi ve Hristiyanların yönelttikleri sorular, İFAV Yayınları,
İstanbul 2016.
Von Harnack, Adolf, Lehrbuch der
Dogmengeschichten, J. C. B. Mohr, Tübingen 1886.
Von Weech, Friedrich,
“Gustav Weil”, Badische Biographieen, G. Braunschen Hofbuchhandlung,
Karlsruhe 1891, c. IV, ss. 489-495.
Wahl, Samuel Friedrich
Günther, Der Koran oder Das Gesetz der Moslemen durch Muhammed den Sohn
Abdallahs, Gebauerschen Buchhandlung, Halle 1828.
Weil, Gustav, Biblische
Legenden der Muselmanner aus arabischen Quellen zusammengetragen und mit
jüdischen Sagen verglichen, Literarische Anstalt, Frankfurt 1845.
_____ , Historisch-Kritische Einleitung
in den Koran, Velhagen & Klasing, Bielefeld 1844.
, Mohammed der Prophet,
sein Leben und seine Lehre aus handschriftlichen Quellen aus dem Koran
geschöpft und dargestellt, Meslerschen Buchhandlung, Stuttgart 1843.
Wellhausen, Julius, Die
religiös-politischen Oppositionsparteien im alten Islam, Weidmannsche Buchhandlung,
Berlin 1901.
Wolff,
Oskar Ludwig Bernhard, Neues elegantestes
Conversations-Lexicon für Gebildete aus allen Standen, Ch. F. Rollmann
Yayınevi, Leipzig 1834.
Wolff, Philipp, “Freytag,
Georg Wilhelm”, Allgemeine Deutsche Biographie, Duncker & Humblot,
Leipzig 1878, c. VII, s. 373.
Yaşar, Hüseyin, Alman Oryantalizminde
Kur’an’a Bakış, İz Yayıncılık, İstanbul 2010.
, Avrupa ve Kur’an, İz Yayıncılık,
İstanbul 2019.
, “Aydınlanma Döneminde
Batı’da Kur’an Algısı”, Dokuz Eylül Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi
24 (2006), ss. 105-126.
Yaşar, Naif, Oryantalistlere
göre Kur’an’ın Kaynağı ve Metinleşmesi, Ankara Okulu Yayınları, Ankara
2017.
Yavuz, Yusuf Şevki, “Beyzâvi”, DİA,
İstanbul 1992, c. VI, ss.100-103.
Yılmazer, Ziya, “Josef, Horovitz”, DİA,
İstanbul 1998, c. XVIII, ss. 242-243.
Zunz, Leopold, Die gottesdienstlichen
Vortrage der Juden, A. Asher, Berlin 1832.
Gülten, Harun. Alman Yahudi Oryantalist
Abraham Geiger’in Kur’an’a Yönelik iddialarının Tahlili. Yüksek Lisans
Tezi, Danışman: Doç. Dr. Yasin Meral, vii+171 s.
Çalışmamız giriş ve dört bölümden oluşmaktadır.
Giriş bölümünde çalışmanın metodu ve prensipleri, Almanya’daki Yahudi tarihi,
Abraham Geiger ve Reformist Yahudiliğin kuruluşu ve öne çıkan Alman Yahudi
düşünürler ele alınmıştır.
Birinci bölümde Abraham Geiger’in hayatı,
eserleri ve kitabın etkisi incelenmiştir. Hayatı incelenirken oğlunun yazdığı
biyografi esas alınarak dört farklı dönemde ele alınmıştır. Bu bölümde
Geiger’in eserleri ve özellikle Was hat Mohammed aus dem Judenthume
aufgenommen? adlı eserin etkisi ve Geiger’in Hz. Muhammed ile ilgili üslubu
ele alınmıştır.
İkinci bölümde, Geiger şu soruların cevabını
aramaktadır: 1- Muhammed Yahudilikten bilgi almayı istedi mi? 2- Muhammed,
Yahudilikten hangi vasıtalarla bilgi alabildi? 3- Muhammed bu bilgileri
alabilir miydi? 4- Muhammed, Yahudilikten bilgi aldı mı? Bu bölümde Geiger’in
bu sorularına verdiği cevaplar incelenmiş ve analiz edilmiştir.
Üçüncü bölümde, Geiger’e göre Yahudilikten
alınan düşünce ve kavramlar incelenmiştir. Düşüncelere örnek olarak inanç ile
ilgili meseleler, dünyanın yaratılışı, ölüm sonrası hayat, diriliş, vahiy,
melekler, cinler gibi konular ele alınmıştır. Kavramlar olarak tabut, tağut,
Tevrat, cennet-cehennem, ahbar, derase, Sebt, Furkan, maun, mesani gibi
kavramlara değinilmiştir.
Dördüncü bölümde ise Geiger’e göre Yahudilikten
İslam’a geçen kıssalar ortaya konulmaya çalışılmıştır. Musa başta olmak üzere
Adem’den başlamak üzere Kur’an’daki peygamber kıssaları Yahudi kaynaklarıyla
karşılaştırmak suretiyle incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Abraham Geiger, Yahudilik, İbranice, Kur’an, Muhammed
Gülten, Harun. Anafysis of German-Jewish
Orientalist Abraham Geiger‘s Claims
Regarding the Quran?. MA Thesis, Advisor: Assoc. Prof. Yasin Meral, vii+171 p.
Our study consists of an introduction and four
parts. In the introduction, the method and principles of the study, Jewish
history in Germany, Abraham Geiger and the establishment of Reformist Judaism
and prominent German Jewish thinkers are discussed.
In the first chapter, the life of Abraham
Geiger, his works and the effect of the book are examined. While examining his
life, it has been discussed in four different periods, based on the biography
written by his son. In this section, the works of Geiger and especially Was
hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen? The effect of the work and
Geiger’s wording of Muhammad is discussed. In the second part, Geiger seeks
answers to the following questions: 1- Did Muhammad want to learn from Judaism?
2- By what means did Muhammad receive information from Judaism? 3- Could
Muhammad get this information? 4- Did Muhammad learn from Judaism? In this
section, Geiger’s answers to these questions are examined and analyzed. In the
third chapter, the ideas and concepts taken from Judaism according to Geiger
are examined. As examples of thoughts, issues related to faith, creation of the
world, life after death, resurrection, revelation, angels, jinn were discussed.
Concepts such as tabut, taghut, Torah, cannah-cahannam,
ahbar, derase, sebt, Furqan, ma‘un, mathani were mentioned. In the fourth
chapter, according to Geiger, the stories that passed from Judaism to Islam
were discussed. The stories of the prophets in the Qur’an, starting with Adam,
especially Moses, have been examined by comparing them with Jewish sources.
Anahtar Kelimeler: Abraham Geiger, Judaism, Hebrew, Qur’an, Muhammad
[5] Susannah Heschel,
“Yahudiliği Oryantalizmden Kurtarmak için İslam’ı Araç Olarak Kullanan Alman-
Yahudi Araştırmaları”, çev. Necmettin Salih Ekiz, DEUİFDergisi 51
(2020), ss. 321-324.
[6] Susanna Heschel, “Geiger, Abraham”, Encyclopedia
Judaica, ed. Fred Skolnik, Keter Publishing, Jerusalem 2007, c. 7, ss.
412-415; John Tolan, “19. Yüzyıl Aşkenaz Yahudilerinin Monoteist Reformu İçin
Bir Örnek Olarak Hz. Muhammed”, çev. Necmettin Salih Ekiz, Oksident 2/1
(2020), s. 97.
[7] Mustafa Göregen, Müslüman-Yahudi
Polemikleri, Hikmetevi Yayınları, İstanbul 2014, s. 179.
[8] Yasin Meral, Uri
Melammed, “Hz. Muhammed’e Dair bir Yahudi Efsanesi: Ma‘ase Mahmat Adlı
Risalenin Yeniden Tahkik ve Tercümesi”, Ankara Üniversitesi ilahiyat
Fakültesi Dergisi 53:2 (2012), s. 2.
[9] Baki Adam, “Din
hakkında genel bilgiler”, Dinler Tarihi, Grafiker Yayınları, Ankara
2015, s. 51.
[10] İbrahim Sarıçam, Mehmet Özdemir,
Seyfettin Erşahin, İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru,
Nobel Yayın Dağıtımı, Ankara, 2011, s. 411.
[11] Ingke Brodersen,
Rüdiger Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland,
Fischer Verlag, Frankfurt 2008, s. 15.
[12] Arno Herzig - Cay
Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, Ellert &
Richter Verlag, Hamburg 2007, ss. 18-25; Salime Leyla Gürkan, “Yahudilik”, DİA,
İstanbul 2013, c. XLIII, ss. 189-190; Brodersen - Dammann, Zerrissene
Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, ss. 26-30.
[13] Brodersen -
Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, s.
31.
[14] Brodersen - Dammann, Zerrissene
Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 40.
[15] Wanda Kampmann, Deutsche
und Juden, Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfurt 1989, s. 11.
[16] Detaylı bilgi için
bkz. Zafer Duygu, Hıristiyanlık ve İmparatorluk, Divan Kitap, Ankara
2017; Turhan Kaçar, Geç Antikçağ ’da Hıristiyanlık, Arkeoloji ve Sanat
Yayınları, İstanbul 2009.
[17] Brodersen - Dammann, Zerrissene
Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 39.
[18] Herzig - Rademacher,
Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 27.
[19] Brodersen - Dammann, Zerrissene
Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, ss. 43-44.
[20] Kampmann, Deutsche und Juden, s. 14. Birçok
Yahudi’nin hayat şartlarından ve dışlanmalarından dolayı Hıristiyanlığı seçtiği
belirtilmektedir. Bazıları resmiyette Hıristiyan olmasına rağmen eski dinine
olan bağlılığını devam sürdürmüş, bazısı Yahudi dini ile hiç bir ilgisi
kalmamıştır. 19. yy. ’ın başlarında yaklaşık 5000 Yahudinin Hıristiyan olduğu
belirtilmiştir. Bkz. Michael Brenner, Stefi Jersch-Wenzel, Michael A. Meyer, Deutsch-jüdische
Geschichte in der Neuzeit, München 2000, c. II, s. 187.
[21] Kampmann, Deutsche
und Juden, ss. 11-12.
[22] Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die
Geschichte der Juden in Deutschland, s. 45. Bu sinagog, 1938 yılında
Nasyonal Sosyalistler tarafından yıkılıp, 1960 yılında eski planına göre tekrar
inşa edilmiştir.
[23] Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden
in Deutschland, s. 39, 84. Yabancılardan faiz almanın kökeni Tevrat’a
dayanmaktadır. Bkz. Tesniye, 23:20.
[24] Leo Sievers, Juden
in Deutschland, Goldmann Verlag, Hamburg 1979, ss. 22-24.
[25] Herzig - Rademacher, Die Geschichte der
Juden in Deutschland, s. 35; Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die
Geschichte der Juden in Deutschland, ss. 52-53.
[26] Gürkan, Yahudilik,
s. 70.
[27] Herzig - Rademacher, Die
Geschichte der Juden in Deutschland, s. 26.
[28] Kampmann, Deutsche und Juden, s. 22; Brodersen
- Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland,
s. 56.
[29] Gürkan, Yahudilik,
s. 71; Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, s.
80.
[30] Herzig - Rademacher, Die
Geschichte der Juden in Deutschland, s. 47; Sievers, Juden in Deutschland,
ss. 51-56.
[31] Herzig - Rademacher, Die
Geschichte der Juden in Deutschland, s. 44; Sievers, Juden in
Deutschland, s. 33.
[32] Ayrıntılı bilgi için
bkz. Ahmet Hikmet Eroğlu, Osmanlı’da Yahudiler, Berikan Yayınları,
Ankara 2013, ss. 218-224.
[33] David B. Ruderman, Erken
Modern Dönem Yahudi Tarihi, çev. Lizet Deadato, İnkılap Yay., İstanbul
2013, s. 22.
[34] Sievers, Juden in Deutschland, s. 81;
Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in
Deutschland, s. 61; Geiger, Martin Luther’in Yahudiler’e karşı olan bu
tutumunu, Hz. Muhammed’e nispet etmektedir. Ona göre Muhammed ve Luther,
Yahudilerin kendi dinlerine geçmeyeceğini anladıktan sonra onlara karşı açıktan
nefret söylemine girişmişlerdir.
[35] Kampmann, Deutsche
und Juden, s. 42.
[36] Ruderman, Erken
Modern Dönem Yahudi Tarihi, s. 58.
[37] Herzig - Rademacher, Die
Geschichte der Juden in Deutschland, s. 80.
[38] Herzig - Rademacher, Die
Geschichte der Juden in Deutschland, s. 8.
[39] Sievers, Juden in
Deutschland, s. 168.
[40] Brodersen - Dammann, Zerrissene
Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 81.
[41] Herzig - Rademacher, Die
Geschichte der Juden in Deutschland, s. 115.
[42] Ali Osman Kurt,
“Yahudi Aydınlanma Hareketi: Haskala”, Milel ve Nihal Dergisi 7:1 (2010),
s. 33.
[43] Kampmann, Deutsche
und Juden, s. 15.
[44] Herzig - Rademacher, Die
Geschichte der Juden in Deutschland, s. 56; Sievers, Juden in
Deutschland, s. 168.
[45] Brodersen - Dammann, Zerrissene
Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 106.
[46] Kurt, “Yahudi Aydınlanma Hareketi: Haskala”,
ss. 35-37; Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland,
s. 91.
[47] Brodersen - Dammann, Zerrissene
Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 116.
[48] Kampmann, Deutsche
und Juden, s. 182.
[49] Kampmann, Deutsche
und Juden, s. 78.
[50] Sievers, Juden in
Deutschland, s. 214.
[51] Kurt, “Yahudi
Aydınlanma Hareketi: Haskala”, s. 33; Sievers, Juden in Deutschland, s.
252.
[52] Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die
Geschichte der Juden in Deutschland, ss. 148-149; Buna benzer fikirleri ilk
önce Moses Hess 1862 yıllarında söylemiştir fakat rağbet görmediği için
önemsenmemiştir. Bkz. Sievers, Juden in Deutschland, s. 252.
[53] M. Lutfullah Karaman,
“Siyonizm”, DİA, İstanbul 2009, c. XXXVII, s. 329.
[54] Kampmann, Deutsche
und Juden, s. 400.
[55] Brodersen - Dammann, Zerrissene
Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 153.
[56] Sievers, Juden in
Deutschland, s. 257; Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in
Deutschland, ss. 196-198.
[57] Seda Özmen, “Reform Yahudiliğin Pittsburgh ve
Columbus Platformları bağlamında değişen kutsal topraklara dönüş inancı”, İsrailiyat:
İsrail ve Yahudi Çalışmaları Dergisi 2 (2018), s. 99; Sievers, Juden in
Deutschland, s. 261; Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in
Deutschland, ss. 164-165.
[58] 1933 yılına kadar Nobel ödülü alan kırk
Almandan on biri Yahudi olduğu bilinmektedir. Bkz. Sievers, Juden in
Deutschland, ss. 226-227.
[59] Özmen, “Reform Yahudiliğin Pittsburgh ve
Columbus Platformları bağlamında değişen kutsal topraklara dönüş inancı”, s.
92; Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in
Deutschland, s. 176; Sievers, Juden in Deutschland, s. 281.
[60] Herzig - Rademacher, Die Geschichte der
Juden in Deutschland, s. 167, 196; Almanya’da 1933 yılında yaklaşık olarak
500.000 Yahudi’nin yaşadığı belirtilmektedir; Berlin, Frankfurt, Breslau ve
Hamburg Yahudilerin en fazla yaşadığı şehirler arasındadır. Bkz. Herzig -
Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 199.
[61] Sievers, Juden in
Deutschland, s. 274, 280,
[62] Herzig - Rademacher, Die Geschichte der
Juden in Deutschland, ss. 200-202; Sievers, Juden in Deutschland, s.
284; Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in
Deutschland, s. 189.
[63] Herzig - Rademacher, Die Geschichte der
Juden in Deutschland, s. 204; Sievers, Juden in Deutschland, s. 289;
Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen - Die Geschichte der Juden in
Deutschland, s. 190.
[64] Sievers, Juden in Deutschland, s. 299;
Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in
Deutschland, s. 196.
[65] Herzig - Rademacher, Die
Geschichte der Juden in Deutschland, s. 216.
[66] Herzig - Rademacher, Die
Geschichte der Juden in Deutschland, s. 238.
[67] Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die
Geschichte der Juden in Deutschland, s. 209; Herzig - Rademacher, Die
Geschichte der Juden in Deutschland, s. 241.
[68] Herzig - Rademacher, Die
Geschichte der Juden in Deutschland, s. 241.
[69] Herzig - Rademacher, Die
Geschichte der Juden in Deutschland, s. 249.
[70] Ömer Faruk Harman,
“Yahudilik”, DİA, İstanbul 2013, c. XLIII, s. 217.
[71] Moses Mendelssohn (1729-1786), daha dört
yaşında iken babası tarafından Kutsal Kitab ve Talmud dersleri alıyordu. 1743
yılında hocası David Frânkel’in görev yeri Berlin’e çıkınca, kendisi de onunla
birlikte gitmiş ve eğitimine orada devam etmiştir. Orada hem Almanca
öğrenmiştir, hem de arkadaşlar edinerek felsefeye merak sarmıştır. 18. yy.’da
felsefe alanında önde gelen düşünürlerden olmuştur. Yahudilere yapılan
zulümlere sessiz kalmamış ve onlarında diğer insanlar gibi haklara sahip
olmaları için çaba göstermiştir. Alman Yahudilerin ilk önce Almanca dilini
öğrenmeleri gerektiğini savunmuş ve 1783 yılında Musa’nın beş kitabını
(Tora’yı) Almancaya İbranice harfleriyle birlikte tercüme etmiştir. Bkz. Klaus
Werner Segreff, “Moses Mendelssohn”, Neue Deutsche Biographie, Duncker &
Humblot, Berlin 1994, c. XVII, ss. 46-49. Mendelssohn, kurtuluşun sadece dinle
sınırlı olmadığını, diğer milletlerin kendi dini inançlarıyla kurtuluşa
erebileceklerini savunmuştur. Bu gibi düşüncelerle Almanya’da bulunan Yahudiler
reform sürecine geçmiştir. Bkz. Kurt, “Yahudi Aydınlanma Hareketi: Haskala”, s.
41.
[72] Ludwig Philippson (1811-1889), üniversiteyi
bitirdikten sonra öğretmen olarak Yahudi topluluğunda çalışmaya başlamıştır.
1839 yılında Rabbi olarak atandı ve ılımlı reform anlayışına destek vermiştir.
Bilgili ve akademik çalışmaları ile gazetelerde ve dergilerde Yahudilik
hakkındaki yazılarıyla birçok kimseyi etkileyebilmiştir. Ayrıca Kutsal Kitab’ın
Almancaya tercümesini de yapmıştır. Bkz. Andreas Brâmer, “Ludwig
Philippson”,Neue Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Berlin 2001, c.
XX, ss. 597-598.
[73] Samuel Holdheim (1806-1860), ortodoks olarak
yetiştirilmiş bir Yahudi’dir. Otuz yaşında Frankfurt’a Rabbi olarak atanmış ve
ilk reform niteliği taşıyan davranışlarda bulunmuştur. Yazdığı eserlerle büyük
yankı yaratmış ve bir Rabbi’nin dini meselelerde hüküm veren biri olarak değil,
öğretmen ve vaiz olarak tanımlamaktadır. Erkeklerin sünnet olmasına gerek
duymadığını, yabancılarla evliliğe, pazar günleri ibadet gibi konularda
gösterdiği yeniliklerle büyük kritik toplamıştır. Bu gibi yeniliklerle
Yahudiler’in birçoğunun Hıristiyanlığa geçmesine engel olmuştur. Bkz. Hans
Joachim Schoeps, “Salomon Holdheim”, Neue Deutsche Biographie, Duncker &
Humblot, Berlin 1972, c. IX, ss. 526-527.
[74] Salime Leyla Gürkan, Anahatlarıyla
Yahudilik, İSAM Yayınları, İstanbul 2014, s. 74.
[75] Salime Leyla Gürkan,
“Yahudi Geleneğinde Reform Anlayışları”, Milel ve Nihal Dergisi 5:2
(2008), s. 155.
[76] Tolan, “19. Yüzyıl
Aşkenaz Yahudilerinin Monoteist Reformu İçin Bir Örnek Olarak Hz. Muhammed”, s.
97.
[77] Kurt, “Yahudi
Aydınlanma Hareketi: Haskala”, ss. 33-42.
[78] Baki Adam,
“Yahudilik”, Yaşayan Dünya Dinleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları,
Ankara 2016, s. 247.
[79] Özmen, “Reform
Yahudiliğin Pittsburgh ve Columbus Platformları bağlamında değişen kutsal
topraklara dönüş inancı”, s. 86.
[80] Bar mitsva; her Yahudi gencin olgunluk
çağına girdiğinin göstergesidir. On üç yaşına basmış erkekler sinagogda toplu ibadet
sırasında kürsüye çağırılıp Tora okutulmaktadır. Bu vesileyle orda bulunan
insanlara kendisinin erişkin ve artık bu hayatta yaptıklarından dinen ve
kanunen sorumlu olduğunu göstermiş olmaktadır. Bkz. Yusuf Altıntaş, Yahudilikte
Kavram ve Değerler, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın, İstanbul 2001, ss.
87-89.
[81] Gürkan, Anahatlarıyla
Yahudilik, ss. 74-75.
[82] Gürkan, Yahudilik, s.
93.
[83] Harman, “Yahudilik”,
DİA, c. XLIII, s. 217.
[84] Pittsburgh’da alınan kararlar Reformist
Yahudiliğin benimsediği ve hayata geçirdiği değişikleri barındırmaktadır. Bu
toplantı 16 Kasım 1885 yılında ondokuz Rabbi ile birlikte
gerçektleştirilmiştir. Maddeler halinde alınması gereken kararlar hakkında görüşülüp
sonunda sekiz maddelik Reform bildirisi yayınlanmıştır. Böylelikle Reform
Yahudiliğin düşünceleri karara bağlanarak ortak zemin oluşturabilmişlerdi. Bir
süre sonra bazı kararların Ortodoks ve Muhafazakar Yahudilerin tepkilerinden ve
siyasal hayatın etkisiyle geleneğin düşüncesine geri dönülmüştür. Columbus
platformunda alınan kararlar bunu açık bir şekilde göstermektedir. Bkz Seda
Özmen, “Reform Yahudiliğin iki temel dökümanı: Pittsburgh ve Columbus
Platformları”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale 2007, ss. 69-71.
[85] Abdurrahman Küçük,
Günay Tümer, Mehmet Alparslan Küçük, Dinler Tarihi, Berikan Yayınevi,
Ankara 2015, s. 360.
[86] Gürkan, Yahudilik, s.
94.
[87] Harman, “Yahudilik”,
DİA, c. XLIII, s. 217.
[88] Gürkan, Yahudilik, s.
94.
[89] İsmail Başaran, Muhafazakar
Yahudilik, Arı Sanat Yayuınevi, İstanbul 2017, ss. 31-32.
[90] Adam, “Yahudilik”, Yaşayan
Dünya Dinleri, s. 247.
[91] Adam, “Yahudilik”, Yaşayan
Dünya Dinleri, s. 247.
[92] Özmen, “Reform
Yahudiliğin Pittsburgh ve Columbus Platformları bağlamında değişen kutsal
topraklara dönüş inancı”, s. 88.
[93] Küçük - Tümer -
Küçük, Dinler Tarihi, s. 361.
[94] Gürkan, Anahatlarıyla
Yahudilik, ss. 74-77.
[95] Küçük - Tümer -
Küçük, Dinler Tarihi, s. 361.
[96] Adam, “Yahudilik”, Dinler
Tarihi, s. 121.
[97] Adam, “Yahudilik”, Yaşayan
Dünya Dinleri, s. 247.
[98] Rabi Benjamin Blech, Nedenleri
ve Niçinleriyle Yahudilik, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın, İstanbul
2003, s. 347.
[99] Gürkan, Anahatlarıyla
Yahudilik, s. 76.
[100] Harman,
“Yahudilik”, DİA, İstanbul 2013, c. XLIII, s. 217.
[101] Gürkan, Yahudilik,
s. 95.
[102] Gürkan, Anahatlarıyla
Yahudilik, s. 76.
[103] Harman,
“Yahudilik”, DİA, c. XLIII, s. 218.
[104] Küçük - Tümer -
Küçük, Dinler Tarihi, s. 360.
[105] Gürkan, Anahatlarıyla
Yahudilik, s. 77.
[106] Adalbert Merx, “Weil
Gustav”, Allgemeine Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Leipzig
1896, c. XLI, s. 486.
[107] Friedrich von Weech, “Gustav
Weil”, Badische Biographieen, G. Braunschen Hofbuchhandlung, Karlsruhe
1891, c. IV, s. 489.
[108] Tolan, “19.
Yüzyıl Aşkenaz Yahudilerinin Monoteist Reformu İçin Bir Örnek Olarak Hz.
Muhammed”, s. 101.
[109] Merx, “Weil Gustav”, Allgemeine
Deutsche Biographie, c. XLI, s. 486.
[110] Von Weech, “Gustav
Weil”, Badische Biographieen, c. IV, s. 489.
[111] Merx, “Weil Gustav”, Allgemeine
Deutsche Biographie, c. XLI, s. 487.
[112] Von Weech, “Gustav
Weil”, Badische Biographieen, c. IV, s. 490.
[113] Von Weech, “Gustav
Weil”, Badische Biographieen, s. 492.
[114] Hilal Görgün, “Gustav
Weil”, DİA, İstanbul 2013, c. XLIII, s. 154.
[115] Tam adı Atvaku ’z-Zeheb
fi’l-Meva ’iz ve ’l-Hutab olan bu eser, Zemahşeri tarafından yazılıp
nasihat ve öğüt içeren yüz makaleden oluşmaktadır. Güzel ahlakı ve hikmetli
sözleri seciyeli bir şekilde kullanarak insanlara yol gösterici niteliğinde
olmuştur. Bkz. Hüseyin Samancı, Ez-Zemahşeri’nin Hayatı ve Arap Edebiyatı
Alanındaki Çalışmaları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 2015, ss.
47-48.
[116] Joseph Freiherr von
Hammer-Purgstall (1774-1856), Avusturyalı bir oryantalistir. Kendisi Viyana’da
1789 yılında on yıl eğitim görerek tercüman olarak yetiştirilmiştir. Batı
dillerinin yanında şark dillerine çok iyi hakim olan Weil, on kadar dil
bilmektedir. 1807 yılında Paris’e giderek önemli araştırmalar yapmış ve
Fransa’nın tanınmış şarkiyatçısı olan Silvestre de Sacy ile tanışmıştır.
Hammer, Osmanlı devletinde yaptığı gözlemleri ve yaşadıklarını Avrupa’ya
taşıyan ilk tarihçi olmuştur. Almanca olarak kaleme aldığı Osmanlı tarihiyle
ilgili eseri halen günümüzde değerini yitirmemiştir. Bunun yanında Arapça ve
Farsça kaynaklı bazı edebi eserleri Almancaya tercüme etmesi, onun Batı’da şarkiyatçılığın
öncülerinden kılmıştır. Bkz. İlber Ortaylı, “Joseph Freiherr von
Hammer-Purgstall”, DİA, İstanbul 1997, c. XV, ss. 491-494.
[117] Görgün, “Gustav
Weil”, DİA, c. XLIII, s. 154.
[118] Gustav Weil, Mohammed der
Prophet, sein Leben und seine Lehre aus handschriftlichen Quellen aus dem Koran
geschöpft und dargestellt, Meslerschen Buchhandlung, Stuttgart 1843, s.
XIV.
[119] Naif Yaşar, Oryantalistlere
göre Kur ’an ’ın Kaynağı ve Metinleşmesi, Ankara Okulu Yayınları, Ankara
2017, s. 41.
[120] Weil, Mohammed der Prophet,
sein Leben und seine Lehre aus handschriftlichen Quellen aus dem Koran
geschöpft und dargestellt, ss. 42-45.
[121] Sarıçam - Özdemir -
Erşahin, İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru, ss.
182-183.
[122] Ruchama Jerusha Johnston-Bloom, Oriental
Studies and Jewish Questions: German-Jewish Encounters with Muhammad, the
Qur’an and Islamic Modernities, Chicago 2013, s. 85.
[123] Johnston-Bloom, Oriental
Studies and Jewish Questions: German-Jewish Encounters with Muhammad, the
Qur’an andIslamicModernities, s. 101, 105.
[124] Gustav Weil, Historisch-Kritische
Einleitung in den Koran, Velhagen & Klasing, Bielefeld 1844, ss. III.
[125] Hüseyin Yaşar, Alman
Oryantalizminde Kur ’an ’a Bakış, İz Yayıncılık, İstanbul 2010, s. 215.
[126] Görgün, “Gustav Weil”,
DİA, c. XLIII, s. 154.
[127] Von Weech, “Gustav
Weil”, Badische Biographieen, s. 495.
[128] Görgün, “Gustav
Weil”, DİA, c. XLIII, s. 154.
[129] Sarıçam - Özdemir -
Erşahin, İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru, s.
19.
[130] Gustav Weil, Biblische Legenden
der Muselmanner aus arabischen Quellen zusammengetragen und mit jüdischen Sagen
verglichen, Literarische Anstalt, Frankfurt 1845, s. 4.
[131] Von Weech, “Gustav
Weil”, Badische Biographieen, s. 494.
[132] Weil, Biblische Legenden der
Muselmanner aus arabischen Quellen zusammengetragen und mit jüdischen Sagen
verglichen, s. 5.
[133] Weil, Biblische Leğenden der
Muselmanner aus arabischen Quellen zusammengetragen und mit jüdischen Sagen
verglichen, s. 7.
[134] Sarıçam - Özdemir -
Erşahin, İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru, s.
128.
[135] Hartmut Bobzin,
“Nöldeke, Theodor”, Neue Deutsche Biographie, Duncker & Humblot,
Berlin 1998, c. XIX, s. 311.
[136] Hilal Görgün,
“Theodor Nöldeke”, DİA, İstanbul 2007, c. XXXIII, s. 217.
[137] Bobzin, “Nöldeke, Theodor”,
Neue Deutsche Biographie, s. 311.
[138] Görgün, “Theodor
Nöldeke”, DİA, c. XXXIII, s. 217.
[139] Sarıçam - Özdemir -
Erşahin, İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru,
s.116.
[140] Nöldeke, bu eserinin birinci
bölümünde Kur’an’ın menşei, Hz. Muhammed’in peygamber oluşu ve öğretisi, okuma
yazma bilip bilmemesi, Kur’an’ın uslübu, kelime oyunları, yedi harf meselesi
gibi konuları işlemiştir. Buna ilaveten mekki ve medeni sureleri ayırarak
ayetler hakkında bilgi vermektedir. Bazı ayetlerin Kur’an’da bulunmadığı
şeklinde bir alt bölüm de oluşturmuştur. İkinci kısımda Kur’an’ın toplanması ve
biraraya getirilmesi konusunu ele almaktadır. Son bölümde Mushaf-ı Osman
konusunu tarihiyle birlikte çalışmış ve on kıraat meselesine de değinmiştir.
Bkz. Theodor Nöldeke, Geschichte des Qorans, Dieterichschen Buchhandlung,
Göttingen 1860, ss. IX-X.
[141] Susannah Heschel, “Yahudiliği
Oryantalizmden Kurtarmak için İslam’ı Araç Olarak Kullanan Alman- Yahudi
Araştırmaları”, çev. Necmettin Salih Ekiz, DEUİFDergisi, s. 336.
[142] Görgün, “Theodor
Nöldeke”, DİA, c. XXXIII, s. 217.
[143] Sarıçam - Özdemir -
Erşahin, İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru , s.
117.
[144] Bobzin, “Nöldeke,
Theodor”, Neue Deutsche Biographie, s. 311.
[145] Yaşar, Oryantalistlere
göre Kur ’an ’ın Kaynağı ve Metinleşmesi, ss. 56-57.
[146] Tolan, “19. Yüzyıl
Aşkenaz Yahudilerinin Monoteist Reformu İçin Bir Örnek Olarak Hz. Muhammed”, s.
105.
[147] Theodor Nöldeke, DasLebenMohammed’s,
Carl Rümpler, Hannover, 1863, s. 191.
[148] Nöldeke’nin bu bölümde söyledikleri,
genel manada oryantalistlerin Hz. Peygamber hakkındaki söyledikleriyle
örtüşmektedir. Yazar, Hz. Peygamber’in karakterini kasten ve bilerek aldatan,
iki yüzlü, intikam besleyen biri olarak açıklamaktadır. Muhammed’in tüm
Arapların kralı ve büyük mal varlığına sahip biri olmasına rağmen, sade bir
hayat yaşadığını söylemektedir. İslam’ın insanlık adına ne kadar da kötü bir
şey olmasının yanında, sadece Muhammed’e değil, kendi yaşadığı zaman ve
halkların da suçlarının olduğunu söylemektedir. Daha ayrıntılı bir araştırma
için bkz. Theodor Nöldeke, Das Leben Mohammed ’s, ss. 181-190.
[149] Sarıçam - Özdemir -
Erşahin, İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru, ss.
21-22.
[150] Theodor Nöldeke, Orientalische
Skizzen, Verlag von Gebrüder Paetel, Berlin 1892, s. XI.
[151] Friedrich August Müller
(1848-1892), Alman asıllı bir oryantalistir. Klasik filoloji ve Sami dil ve
edebiyat bölümünü Halle ve Leipzig şehirlerinde okumuştur. İmruü’l-Kays’ın
Muallaka’ına yazdığı eleştirisiyle doktor ünvanına sahip olmuştur. Dil bilgisi
yüksek olan Müller, Arapça, İbranice aksanlar, İslam öncesi şiirler, İslam’da
antik gelenekler üzere çalışmaları mevcuttu. “Doğu ve Batı dünyasında İslam”
adlı eserinde Araplar’ın İslam öncesi ve sonrası durumunu, Muhammed’in
peygamber oluşunu, halifeleri, emevi, abbasi ve fatımi dönemlerini konu
edinmiştir. Ayrıca bu kitabını herkese hitab ederek yazdığını ifade etmektedir.
Bkz. Hartmut Bobzin, “August Müller”, Neue Deutsche Biographie, Duncker
& Humblot, Berlin 1997, c. XVIII, s. 334; August Müller, Der İslam im
Morgen- und Abendland, Grote’sche Verlagsbuchhandlung, Berlin 1885, s. VI.
[152] Theodor Nöldeke, Orientalische
Skizzen, s. VII.
[153] Jacob Lassner,
“Abraham Geiger: A Nineteenth-Century Jewish Reformer on the Origins of İslam”,
The Jewish Discovery of İslam - Studies in Honor of BernardLewis, ed.
Martin Kramer, Tel Aviv 1999, s. 104.
[154] Theodor Nöldeke’nin
yazdığı ve tercüme ettiği eserleri hakkında bkz. Hilal Görgün, “Theodor
Nöldeke”, DİA, c. XXXIII, s. 218.
[155] Görgün, “Theodor
Nöldeke”, DİA, c. XXXIII, s. 217.
[156] Markus Horovitz (1844-1910),
Viyana, Budapest ve Berlin Üniversitesi’nde Felsefe ve doğu dilleri okumuştur.
1871 yılında doktor ünvanına sahip olmuş ve aynı senede Lauenburg şehrinde
Rabbi olarak göreve başlamıştır. Yahudi dergisinin çıkmasında öncülük
yapmasının yanında, İsrail din okulu ve Talmud okulunun açılmasında katkı
sağlamıştır. Talmud bilgini olan Markus Horovitz, tarih ve bilimsel yazılarıyla
Yahudi dünyasında saygınlığını korumaktadır. Bkz. Baruch Horovitz, “Josef
Horovitz”, Neue Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Berlin 1972, c. IX,
s. 643.
[157] Vâkıdi’nin (ö. 207/823) bu eseri,
Hz. Peygamber’in zamanında olan gazve ve seriyyelerinin detaylı anlatıldığı bir
eserdir. Bu alanda kaynak niteliğini taşıyan eser, müslümanlar hakkında bilgi
verdiği gibi müşrikler hakkında da bilgiler vermektedir. İbn İshak’ın
“El-Megazi” adlı eserinden intihal yapıp yapmadığı tartışılmış. Horovitz bu
konu hakkında, Vakidi’nin “dediler” veya “bu raviler dışında başka sika raviler
vardır” dediği konularda İbn İshak’tan bahsettiğini söylemektedir. (Mustafa
Fayda, “Vâkıdi”, DİA, İstanbul 2012, c. XLII, s. 475.)
[158] Ziya Yılmazer,
“Josef, Horovitz”, DİA, İstanbul 1998, c. XVIII, s. 242.
[159] Yılmazer, “Josef,
Horovitz”, DİA, c. XVIII, s. 242.
[160] Baruch Horovitz,
“Josef Horovitz”, Neue Deutsche Biographie, c. IX, ss. 641-642.
[161] Yılmazer, “Josef,
Horovitz”, DİA, c. XVIII, s. 242.
[162] Ruchama Jerusha Johnston-Bloom, Oriental
Studies and Jewish Questions: German-Jewish Encounters with Muhammad, the
Qur’an andIslamic Modernities, s. 128.
[163] Baruch Horovitz,
“Josef Horovitz”, Neue Deutsche Biographie, c. IX, s. 642.
[164] Josef Horovitz, Koranische
Untersuchungen, Walter de Gruyter, Berlin 1926, s. I-II.
[165] Yaşar, Oryantalistlere
göre Kur ’an ’ın Kaynağı ve Metinleşmesi, s. 50.
[166] Detaylı bilgi için
bkz. Ziya Yılmazer, “Josef, Horovitz”, DİA, İstanbul 1998, c. XVIII, s. 243.
[167] Lassner, “Abraham
Geiger: A Nineteenth-Century Jewish Reformer on the Origins of İslam”, s. 104.
[168] İsmail Durmuş, “Georg
Wilhelm Freytag”, DİA, İstanbul 1996, c. XIII, s. 200.
[169] Johann W. Fück,
“Freytag, Georg Wilhelm”, Neue Deutsche Biographie, Duncker &
Humblot, Berlin 1961, c. V, s. 425.
[170] Philipp Wolff, “Freytag, Georg
Wilhelm”, Allgemeine Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Leipzig
1878, c. VII, s. 373.
[171] İsmail Durmuş, “Georg
Wilhelm Freytag”, DİA, c. XIII, s. 200.
[172] Fück, “Freytag, Georg
Wilhelm”, Neue Deutsche Biographie, c. V, s. 425.
[173] Fück, “Freytag, Georg
Wilhelm”, Neue Deutsche Biographie, c. V, s. 425.
[174] İsmail Durmuş, “Georg
Wilhelm Freytag”, DİA, c. XIII, s. 201.
[175] Yaşar, Alman
Oryantalizminde Kur’an’a Bakış, s. 51.
[176] Kaleme aldığı kitabın tam adı
şöyledir: Einleitung in das Studium der arabischen Sprache bis Mohammed und zum
Teil spater (Muhammed’e ve biraz sonrasına kadar Arap dili öğrenimine giriş).
Bu kitabında Freytag, farklı konu ve kelimeler hakkında Kur’an’da ve Arap
edebiyatında neler yazıldığını aktarmaktadır. Kendi tabiriyle o zamana kadarki
Arap dili ile ilgili birikimini aktarmak istemesi ve buna benzer bir kitabın da
bulunmaması onu bu kitabı yazmasına sürüklemiştir. Bkz. Georg Wilhelm Freytag, Einleitung
in das Studium der arabischen Sprache bis Mohammed und zum Teil spater,
Adolph Marcus, Bonn 1861, s. III.
[177] Reinhart Pieter Anne Dozy (1820-1883),
Hollandalı Protestan bir oyantalistir. Kendisini doğu dilleri bölümüne sevk
eden hocası Weijers olmuştur. Onun yanında İbranice, Süryanice ve Keldanice
dersler almıştır. Yine aynı hocasının yönlendirmesiyle şark tarihi üzerinde ve
sonradan da Endülüs tarihi ile ilgili araştırmalar yapmıştır. Bkz. Mehmet
Özdemir, “Dozy, Reinhart Pieter Anne”, DİA, İstanbul 1994, c. IX, ss. 513-514.
Dozy, ayrıca İslam tarihi hakkında önemli çalışmalara imza atmış ve Osmanlı
âlimleri tarafından kendisine reddiyeler yazılmıştır. Bkz. Muharrem Samet
Bilgin, Dozy’ye yazılan Türkçe Reddiyeler, Basılmamış Yüksek Lisans
Tezi, Ankara Üniversitesi SBE, Ankara 2013.
[178] Geiger, Ludwig, Abraham
Geiger - Leben undLebenswerk, Druck und Verlag von Georg Reimer, Berlin
1910, s. 18.
[179] Ludwig Geiger, Abraham Geiger -
Leben und Lebenswerk, s. 15. Birçok Aydınlanma yazarına göre Muhammed, 18.
yy’da Avrupalı Hıristiyanlardan daha iyi bir Hıristiyandı. Geiger ise
Muhammed’i kendi zamanının Avrupalı Ortodoks Yahudilerinden daha iyi bir Yahudi
olarak görmekteydi. Bkz. Tolan, “19. Yüzyıl Aşkenaz Yahudilerinin Monoteist
Reformu İçin Bir Örnek Olarak Hz. Muhammed”, s. 101.
[180] Jakob Auerbach,
“Geiger Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, Duncker & Humblot,
Leipzig 1878, c. VIII, s. 786.
[181] Hartmut Bomhoff, Jüdische
Miniaturen - Abraham Geiger, Hentrich & Hentrich, Berlin 2006, s. 7.
[182] Michael Lazarus Geiger (1755-1823)
Yahudi cemaatinin koro şefi olarak tanınıyordu. İlk eşi 1788 yılında ölünce
aynı yıl Eylül ayında Rösge (1768-1856) adındaki ikinci eşi ile evlenip ve altı
çocuğu olmuştur. Abraham Geiger onların en küçüğüdür. Bkz. Ludwig Geiger,
Abraham Geiger - Leben und Lebenswerk, Berlin 1910, s. 5.
[183] Rösge (1768-1856), Wallau’da
doğmuş ve geleneksel Cheder (Yahudi dininin öğretildiği okullar) eğitimine göre
iki sene Talmud okuluna gitmiş ve özel dersler almıştır (Bomhoff, Jüdische
Miniaturen - Abraham Geiger, s. 7.)
[184] Auerbach, “Geiger
Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 786.
[185] “Oda” anlamına gelen bu kelime, üç
ile on üç yaş arasındaki Yahudi erkek çocukların, İbranice okuma, yazma ve
duaları öğrenmek için hocalarının evlerine giderek ders almaları anlamına
gelmektedir. XVII. YY’dan 2. Dünya Savaşı’na kadar Avrupa’da bu eğitim devam
etmiştir. Bkz. Kurt, “Yahudi Aydınlanma Hareketi: Haskala”, s. 48.
[186] Ludwig Geiger, Abraham
Geiger - Leben undLebenswerk, s. 10.
[187] Bomhoff, Jüdische
Miniaturen - Abraham Geiger, s. 7.
[188] Ludwig Geiger, Abraham
Geiger - Leben undLebenswerk, s. 10.
[189] Bomhoff, Jüdische
Miniaturen - Abraham Geiger, s. 7.
[190] Salomon Geiger (1792-1878),
Abraham Geiger’in en büyük ağabeyi olup, kendisinden sekiz yaş farkı
bulunmaktadır. Bilgili bir şahsiyet sahip, aşırı ortodoks Yahudi olan Salomon,
geleneklere de sıkı bağlı bir insan olduğunu bildirmektedir. Kardeşi Abraham
ile farklı görüşlere sahip olsa da onun bilgi ve başarısı dolayısıyla gurur
duymaktadır. Bkz. Ludwig Geiger, Abraham Geiger - Leben und Lebenswerk,
s. 6.
[191] Auerbach, “Geiger
Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 786.
[192] Bomhoff, Jüdische
Miniaturen - Abraham Geiger, s. 8.
[193] Ludwig Geiger, Abraham
Geiger - Leben undLebenswerk, s. 5.
[194] Salime Leyla Gürkan,
“Abraham Geiger”, DİA, İstanbul 2016, c. EK-1, s. 471.
[195] Lehr- und Lesebuch zur Sprache
der Mischna adındaki bu çalışmasına ileriki hayatında arasıra kesintilerle
devam etmiştir. Fakat diğer akademik çalışmalarından dolayı bu kitaba pek vakit
ayıramamış ve bitirememiştir.
[196] Auerbach, “Geiger
Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 787.
[197] Bomhoff, Jüdische
Miniaturen - Abraham Geiger, s. 8.
[198] Wolf Heidenheim (1757-1832);
Abraham Geiger bu hocasının kendisini birçok yönden çok etkilediğimden dolayı
çok değer verdiğini zikretmektedir. Etkilemenin sebebini ise, hocasının
insanlardan uzak bir şekilde değil de onlarla iç içe bir hayat yaşadığını ve
araştırmacı yönünün ağır bastığından dolayı olduğunu açıklamaktadır. Bkz.
Ludwig Geiger, Abraham Geiger - Leben und Lebenswerk, s. 12.
[199] Auerbach, “Geiger
Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 786.
[200] Auerbach, “Geiger
Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 787.
[201] Ludwig Geiger, Abraham
Geiger - Leben undLebenswerk, s. 12.
[202] Ludwig Geiger, Abraham
Geiger’s Nachgelassenen Schriften, Louis Gerschel, Berlin 1878, c. V, s.
15.
[203] Gürkan, “Abraham
Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 471.
[204] Auerbach, “Geiger Abraham”,
Allgemeine Deutsche Biographie, s. 788.
[205] Gürkan, “Abraham
Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 471.
[206] Bomhoff, Jüdische
Miniaturen - Abraham Geiger, s. 9.
[207] Auerbach, “Geiger
Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 788.
[208] Gürkan, “Abraham
Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 471.
[209] Gürkan, “Abraham
Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 471.
[210] Bomhoff, Jüdische
Miniaturen - Abraham Geiger, s. 11.
[211] Ludwig Geiger, Abraham Geiger -
Leben und Lebenswerk, s. 27; Yahudiler birçok kısıtlamaya maruz bırakılmışlardı.
Örneğin özel vergi vermeleri, devlet işlerine girememeleri, gayrimenkullere
sahip olamamaları, vs. Bu gibi kısıtlamalar sebebiyle kendileri ticaretle ve
para alım satım işleriyle uğraşmak zorunda kalmışlardır. Bkz. Herzig -
Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, ss.80-84. İkamet
etmeleri gereken yerlerde durmaları ve evlenmek istediklerinde ön görülen
tarihlerde evlenebilmekteydiler. Sende iki evliliğe izin verilmiştir. Bkz.
Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in
Deutschland, s. 102. Farklı kaynaklarda ise Yahudilerin yılda sadece on iki
evliliğe müsade edildiği belirtilmektedir. Bkz. Sievers, Juden in
Deutschland, ss. 167-168.
[212] Bomhoff, Jüdische
Miniaturen - Abraham Geiger, s. 10.
[213] Gürkan, “Abraham Geiger”,
DİA, c. EK-1, s. 471.
[214] Ludwig Geiger, Abraham
Geiger - Leben und Lebenswerk, s. 41.
[215] Ludwig Geiger, Abraham
Geiger - Leben undLebenswerk, s. 46.
[216] Bomhoff, Jüdische
Miniaturen - Abraham Geiger, s. 22.
[217] İbadetlerde kullanılan İbranicenin
yeri ve önemi hakkında bkz. İsmail Başaran, “Yahudilikte İbadet dili olarak
İbranice’nin önemi”, Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi
14:27 (2019), ss. 227233.
[218] Bomhoff, Jüdische
Miniaturen - Abraham Geiger, s. 23.
[219] Ludwig Geiger, Abraham
Geiger - Leben undLebenswerk, s. 38.
[220] Ludwig Geiger, Abraham
Geiger - Leben undLebenswerk, s. 44.
[221] Bomhoff, Jüdische
Miniaturen - Abraham Geiger, s. 17.
[222] Auerbach, “Geiger
Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 790.
[223] Ludwig Geiger, Abraham
Geiger - Leben undLebenswerk, s. 52.
[224] Ludwig Geiger, Abraham
Geiger - Leben undLebenswerk, s. 56.
[225] Bomhoff, Jüdische
Miniaturen - Abraham Geiger, s. 18.
[226] Ludwig Geiger, Abraham
Geiger - Leben undLebenswerk, s. 57.
[227] Auerbach, “Geiger
Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 790.
[228] Gürkan, “Abraham
Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 472.
[229] Sadukiler; M.Ö. 2. yüzyılda
Makabiler devrinde Ferisiler’e karşı ortaya çıkmış olan bir Yahudi mezhebidir.
Dünya’yı eğlenilmesi ve zevk alınması gereken bir yer olarak görmüşlerdir.
Ferisilerle olan en önemli ayrışma noktaları yeniden dirilmeyi kabul etmemeleri
olmuştur. Romalıların mabedi tahribinden sonra tarihten silinmişlerdir. Bkz.
Yaşar Kutluay, İslam ve Yahudi Mezhepleri, Anka Yayınları, İstanbul
2004, ss. 229-234.
[230] Karailer; M.S. 8. yüzyılda Irak
Yahudileri tarafından ortaya çıkmış bir Yahudi mezhebidir. Tanah’ı çok
okumaları ve üzerinde çok çalışmalarından dolayı onlara Karai (Okuyanlar)
denilmiştir. Ferisiler Sadukiler’i tekfir ettiği gibi Karailer’i de bu kapsamda
değerlendirmişlerdir. Karailer, Ferisilerin Talmudik görüşlere tepki olarak
meydana gelmiş bir hareket olarak değerlendirilmektedir. Bkz. Kutluay, İslam
ve Yahudi Mezhepleri, ss. 257-258.
[231] Gürkan, “Abraham
Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 472.
[232] Ferisiler; M.Ö. 2. yüzyılda
Makabiler devrinde ortaya çıkmış bir Yahudi mezhebidir. Kendilerine Makabi
mücadelelerine katılmama ve reddetmelerinden dolayı “uzaklaşanlar” anlamına
gelen Ferisiler denilmiştir. Dinin muhafazasına çok önem vermektedirler.
Dolayısıyla mabetlerde yapılan bir takım ibadetlerin evlerde de yapılmasına
sebeb olmuşlardır. Bugünki Yahudiliğin şekillenmesinde çok büyük rol
oynamışlardır. Nitekim bugünkü Ortodoks Yahudiliği, Ferisilerin devamı
sayılmaktadır. Bkz. Kutluay, İslam ve Yahudi Mezhepleri, ss. 212-229.
[233] Gürkan, “Abraham
Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 471.
[234] Gürkan, “Abraham
Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 471.
[235] Zacharias Frankel (1801-1875), yaşadığı
zaman zarfında Alman Yahudi hakları için çok uğraşmıştır. Aynı zamanda bu
haklardan bazılarının alınmasında büyük rol oynamıştır. Ayrıca yazdığı
eserlerle kendisinin ilmi birikimi ortaya koymuş ve bundan dolayı da çok sayıda
seveni ve takib edeni olmuştur. Frankel, Teoloji Fakültesine atanıp orada 22
sene görev aldığı bilinmektedir. Bkz. Joseph Perles, “Zacharias Frankel”, Allgemeine
Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Leipzig 1878, c. VII, s.
266-268. Frankel, dini “yenileme” taraftarı değil, “iyileştirme ve geliştirme”
taraftarı olduğunu açıkca belirtmiştir. Dolayısıyla ne tam manasıyla
Ortodoksluğu savunmuştur, ne de Reformculuğu. Kendisi orta yolu bulmaya çaba
göstermiştir. Bkz. Michael Brenner, Stefi Jersch-Wenzel, Michael A. Meyer, Deutsch-jüdische
Geschichte in der Neuzeit, s. 148. Ne Reformistler gibi ibadet dilinin
İbranice olma zorunluluğu kaldırılsın demiştir, ne de Ortodoksların sözlü Kanun
olan Talmud’u aynı Tora gibi vahiy mahsulü saymıştır. Bkz. Başaran, Muhafazakar
Yahudilik, ss. 25-26.
[236] Bomhoff, Jüdische
Miniaturen - Abraham Geiger, s. 20.
[237] Auerbach, “Geiger
Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 792.
[238] Gürkan, “Abraham
Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 472.
[239] Berthold August Michael
(1847-1919); İleriki yaşlarında yargı konseyinde görev alan Berthold
Frankfurt’un avukat birliğinde önemli rol oynamıştır. Bkz. Bomhoff, Jüdische
Miniaturen - Abraham Geiger, s. 21.
[240] Ludwig Geiger (1848-1920); Kendisi
kültür ve literatür tarihçisi ve Goethe araştırmacısı olarak ün yapmıştır. 1880
yılında Berlin’de Profesor olmuş ve 1908 yılında “gizli hükümet/meclis üyesi”
olarak tanınmıştır. Ayrıca babasından geriye kalan mektup, günlüğü ve ders
notlarını bir araya toplayıp tekrardan müstakil bir eser şekilde yayına
sunmuştur. Bkz. Ludwig Geiger, Abraham Geiger’s Nachgelassenen Schriften,
c. V, s. III.
[241] Bomhoff, Jüdische
Miniaturen - Abraham Geiger, s. 21.
[242] Auerbach, “Geiger
Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 790.
[243] Bomhoff, Jüdische
Miniaturen - Abraham Geiger, s. 21.
[244] Bomhoff, Jüdische
Miniaturen - Abraham Geiger, s. 25.
[245] Bomhoff, Jüdische
Miniaturen - Abraham Geiger, s. 26.
[246] Bomhoff, Jüdische
Miniaturen - Abraham Geiger, s. 29.
[247] Bomhoff, Jüdische
Miniaturen - Abraham Geiger, s. 30.
[248] Ludwig Geiger, Abraham
Geiger’s Nachgelassenen Schriften, Berlin, 1876. Bu eser 5 ciltten
oluşmaktadır. 5. cildi Ludwig Geiger babasının gençlik yıllarında yazdığı
günlüğünü bulmasıyla ve birçok mektubunu derlemesinden oluşmaktadır. Bkz.
Ludwig Geiger, Abraham Geiger’s Nachgelassenen Schriften, c. V, s.III,
Berlin, 1876.
[249] Ludwig Geiger, Abraham
Geiger’sNachgelassenen Schriften, c. V, s. 360.
[250] Bomhoff, Jüdische
Miniaturen - Abraham Geiger, s. 30.
[251] Abraham Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, F. Baaden, Bonn 1833, s.
III.
[252] Gürkan, “Abraham
Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 472.
[253] Geiger, Was hat
Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. IV.
[254] Bomhoff, Jüdische
Miniaturen - Abraham Geiger, s. 17.
[255] Gürkan, “Abraham
Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 472.
[256] Ludwig Geiger, Abraham
Geiger’s Nachgelassenen Schriften, Berlin 1875, c. I, ss. I-V.
[257] Ludwig Geiger, Abraham
Geiger’sNachgelassenen Schriften, Berlin 1875, c. II, ss. III-VIII.
[258] Ludwig Geiger, Abraham
Geiger’s Nachgelassenen Schriften, Berlin 1876, c. III, ss. II.
[259] Ludwig Geiger, Abraham
Geiger’sNachgelassenen Schriften, Berlin 1876, c. IV, ss. III-VIII
[260] Ludwig Geiger, Abraham
Geiger’sNachgelassenen Schriften, c. V, ss. III-XII.
[261] Abraham Geiger, Das
Judenthum und seine Geschichte, Verlag der Schletterschen, Breslau 1864, c.
I, ss. VII-X.
[262] Abraham Geiger, Das
Judenthume undseine Geschichte, Verlag der Schletterschen, Breslau 1865, c.
II, ss. V-VIII.
[263] Abraham Geiger, Das
Judenthum und seine Geschichte, Verlag der Schletterschen, Breslau 1865, c.
II, ss. 39-53.
[264] İskenderiye kütüphanesinin
Müslümanlar tarafından yakıldığına dair iddialar tarihi gerçeklerle
bağdaşmamaktadır. Ayrıntılı bilgi için bkz. Adem Pak, “İskenderiye
Kütüphanesinin Akıbeti Üzerine. Değerlendirmeler”, İslami Araştırmalar
Dergisi 16:1 (2003), ss. 176-183.
[265] Abraham Geiger, Das
Judenthum und seine Geschichte, c. II, ss. 51-53.
[266] Abraham Geiger, Das
Judenthum und seine Geschichte, c. II, ss. 42-44.
[267] Abraham Geiger, Das
Judenthum und seine Geschichte, c. II, ss. 50-53.
[268] Abraham Geiger, Das
Judenthum und seine Geschichte, Verlag der Schletterschen, Breslau 1871, c.
III, ss. V-VIII.
[269] Gürkan, “Abraham
Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 471.
[270] Bomhoff, Jüdische
Miniaturen - Abraham Geiger, s. 13.
[271] Bomhoff, Jüdische Miniaturen
- Abraham Geiger, s. 16.
[272] Auerbach, “Geiger
Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 792.
[273] Tolan, “19. Yüzyıl
Aşkenaz Yahudilerinin Monoteist Reformu İçin Bir Örnek Olarak Hz. Muhammed”, s.
97.
[274] Auerbach, “Geiger
Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 787.
[275] Abraham Geiger, Sadducaer ve
Pharisaer, Breslau 1863.
[276] Gürkan, “Abraham
Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 472.
[277] Abraham Geiger, Parschandatha:
die nordfranzösische Exegetenschule, Leopold Schnauss Verlag, Leipzig 1855,
s. 5.
[278] Abraham Geiger, Moses
ben Maimon, Weiger & Comp., Breslau 1852, ss. 1-2.
[279] Abraham Geiger, Salomo
Gabirol und seine Dichtungen, Oskar Leiner Verlag, Leipzig 1867.
[280] Abraham Geiger, Isaak
Troki, Joh. Urban, Breslau 1853.
[281] Abraham Geiger, Melo
Chofnajim- Biographie Josef Salomo del Medigo, Berlin 1840.
[282] Abraham Geiger, Leon
da Modena, Joh. Urban, Breslau 1856.
[283] Abraham Geiger, Divan
des Castiliers Abu ’l Hassan Juda ha-Levi, Joh. Urban, Breslau 1851.
[284] Yaşar, Oryantalistlere
göre Kur ’an ’ın Kaynağı ve Metinleşmesi, ss. 35-36.
[285] Sarıçam - Özdemir -
Erşahin, İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru, s.
411.
[286] Isaac Gastfreund (1845-1890;
Galiçyalı bir hahamdır), Mohamed nach Talmud undMidrasch. Kritisch und
historisch bearbeitet, Louis Gerschel Verlagsbuchhandlung, Berlin 1875.
[287]Hartwig Hirschfeld (1854-1934; İngiliz oryantalist), Jüdische
Elemente im Korân, Selbstverlag, Berlin 1878.
[288] Josef Horovitz (1874-1931;
Alman Yahudi oryantalist), Koranische Untersuchungen, Walter De Gruyter
& Co., Berlin 1926.
[289] Ignaz Goldziher (1850-1921; Macar
Yahudi oryantalist), Muhammedanische Studien, Max Niemeyer Verlag, Halle
1889; Vorlesungen über den İslam, C. Winter, Heidelberg 1910; Die
Richtungen der Islamischen Koranauslegung, E. J. Brill, Leiden 1920.
[290] Abraham Isaac Katsh
(1908-1998; Polonyalı oryantalist), Judaism in İslam - Biblical and Talmudic
Backgrounds of the Koran andIts Commentaries, N. Y. Univ Press, New York
1962.
[291] Adolf von Harnack (1851-1930;
Alman Protestan teolog), Lehrbuch der Dogmengeschichten, J. C. B. Mohr,
Tübingen 1886.
[292] Julius Wellhausen
(1844-1918; Alman Protestan teolog ve oryantalist), Die religiös-politischen
Oppositionsparteien im alten İslam, Weidmannsche Buchhandlung, Berlin 1901.
[293] Gürkan, “Abraham Geiger”, DİA, c.
EK-1, s. 472. Daha detaylı bilgiler için bkz: Gustav Pfannmüller, Handbuch
der İslam-Literatur, Verlag von Walter de Gruyter & Co., Berlin 1923,
ss. 98-111.
[294] David Mill (1692-1756; Alman
Oryantalist, Filolog), Oratio inauguralis de Mohammedanismo e veterum
Hebraeorum scriptis magna ex parte composita, Apud G. Vande Water, Utrecht,
1718.
[295] Henricus Lyth, Quo
successu Davidicos hymnos imitatus sitMuhammed, Edmann, Uppsala 1806/07.
[296] Pfannmüller, Handbuch
der Islam-Literatur, s. 98.
[297] Hüseyin Yaşar, Avrupa
ve Kur ’an, İz Yayıncılık, İstanbul 2019, s. 71.
[298] Yasin Meral, Yahudi
Düşüncesinde İslam Algısı - İbn Meymun Örneği, Ankara Okulu, Ankara 2017, ss.
175-176; Yasin Meral, "Şim'on Ben Tsemah Duran'ın (ö.1444) Keşet u-Magen
Adlı İslam'a Reddiyesinin Değerlendirmesi", Dini Araştırmalar 15:41
(2012), ss. 59-79.
[299] Ludwig Geiger, Abraham
Geiger - Leben undLebenswerk, s. 18.
[300] Abraham Geiger, Judaism
and İslam, terc. F. M. Young, M.D.C.S.P.C.K. Press, Madras 1898.
[301] Gürkan, “Abraham
Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 472.
[302] Özcan Hıdır,
“İslam’ın Yahudi Kökeni Teorisi ile İlgili İddialar ve Çalışmalar”, İLAM
Araştırma Dergisi 3:1 (1998), s. 157.
[303] George Alfred Lefroy (1854-1919);
Anglikan misyonerliğine bağlı bir piskopos. İrlanda doğumlu olmasına rağmen
İngiltere’de okul eğitimini tamamlamıştır. “Cambridge Mission“ kapsamında 1879
yılında Delhi’ye gönderilmiştir. 1882 yılında Hindistan’daki misyonerliğin
başına geçti ve 1899 yılında Lahore (Pakistan) şehrine piskopos atanıncaya
kadar bu göreve devam etti. 1913 yılında ise Kalkutta‘ya (Hindistan) piskopos
olarak atanmıştır. Lefroy, Hindulardan ziyade Müslümanlarla ilişki kurmanın
daha kolay olduğunu söylemiştir. Bkz. Gerald H. Anderson, “George Alfred
Lefroy”, Biographical Dictionary of Christian Missions, Eerdmans
Publishing, Cambridge 1999, s. 392.
[304] Abraham Geiger,
Judaism andIslam, terc. F. M. Young, s. III.
[305] Lassner, “Abraham
Geiger: A Nineteenth-Century Jewish Reformer on the Origins of Islam”, s. 107.
[306] Hz. Muhammed hakkında söylenen
sözler hakkında bkz: Özcan Hıdır, Batı’da Hz. Muhammed İmajı, İnsan
Yayınları, İstanbul 2019, ss. 211-261.
[307] Abraham Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 34.
[308] Tam adıyla Antoine Isaac
Silvestre de Sacy (1758-1838); Napolyon devrinde yaşamış fransız bir
şarkiyatçıdır. Küçük yaşlarda Grekçe ve Latince öğrenen Sacy sonraki yıllarında
ise İbranice ve Arapça dersleri almaya başlamıştır. Kendisi böylelikle doğu bilimlerine
merak salmış ve bundan sonra da Türkçe ve Farsça öğrenmiştir. Aristrokrat bir
ailenin çocuğu olan Sacy farklı dilleri bilmesi sayesinde çeşitli kürsülere
başkan olarak getirilmiştir. İslam hakkında birçok makale ve yazı neşretmesinin
yanında arapçadan ve farsçadan da birçok kitabı fransızcaya çevirmiştir. (Faruk
Bilici, “Antoine Isaac Silvestre de Sacy”, DİA, İstanbul 2008, c. XXXV, ss.
366-367.)
[309] Lassner, “Abraham
Geiger: A Nineteenth-Century Jewish Reformer on the Origins of Islam”, s. 106.
[310] Antoine Isaac Silvestre de Sacy,
Review of Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen? by Abraham
Geiger, Journal des Savants (1835), s. 163.
[311] Sacy, Review of Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen? by Abraham Geiger, s. 164.
[312] Lassner, “Abraham
Geiger: A Nineteenth-Century Jewish Reformer on the Origins of Islams”, s. 112.
[313] Sacy, Review of Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen? by Abraham Geiger, s. 165.
[314] Sacy, Review of Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen? by Abraham Geiger, s. 168.
[315] Sacy, Review of Was hatMohammedaus dem Judenthume aufgenommen? by Abraham Geiger, s. 173.
[316] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. I.
[317] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. II.
[318] Geiger, Was hatMohammed
aus dem Judenthume aufgenommen?, s. III.
[319] Samuel Friedrich Günther Wahl’ın
(1760-1834) bu Kur’an tercümesi, Friedrich Eberhard Boysen (17201800)
tarafından yazılan Der Koran oder Das Gesetz der Moslemen durch Muhammed den
Sohn Abdallahs (Kur’an veya Abdullah oğlu Muhammed tarafından yazılan
Müslümanların yasası) adındaki Kur’an tercümesinden yararlanarak tekrardan
arapçadan tercüme edilmiştir. Wahl bu tercümesinde açıklamalı notlar eklediğini
ve yaklaşık doksan sayfalık bir tarihsel giriş yazdığını da belirtmektedir.
Bkz. Samuel Friedrich Günther Wahl, Der Koran oder Das Gesetz der Moslemen
durch Muhammed den Sohn Abdallahs, Gebauerschen Buchhandlung, Halle 1828,
s. I.
[320] Beyzavi, tam adıyla Abdullah b.
Ömer b. Muhammed el-Beyzavi (ö. 1286), Şiraz yakınında bulunan Beyza
kasabasında dünyaya gelmiş ve hayatının büyük bölümünü de burada geçirmiştir.
Kendisinin Kur’an’a yazdığı meşhur “Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Tevîl” adlı
tefsirini yaşlılık döneminde kaleme almıştır. Bu eserinde dirayet ve rivayet
metodunu birlikte kullanmasına çeşitli tenkitler gelmiş olsa da, onu özel kılan
noktalardan bir de bu olmuştur. Geçmiş alimlerin tefsirlerinden faydalanılarak
Arap şiirleriyle dil kaidelerine misaller getirerek doğrulunu ispatlamaya
çalışması, akli delillere dayanılarak yeni görüşler ortaya koyması onun çok
beğeni kazanmasına neden olmuştur. Bu denli ün salan bu tefsire 250 civarında
şerh, haşiye ve talikler yazılmıştır. İçerisinde bulunan bilgiler kelimelerin
kök anlamı ve farklı manalara gelmesi açısından Râgıb el-İsfahânî’nin
el-Müfredât’ından, Kur’an’ın, lafız, lügat ve belagat kaideleri, surelerin
faziletleri ve Mutezile’nin görüşleri gibi konularında Zemahşen’nin
el-Keşşâf’ından ve fıkıh, kelâm, mantık, felsefe ve tabiat ilimlerini Fahreddin
Râzî’nin Mefâtîhu ’l-Ğayb adlı eserinden faydalanılmışıtr. Kendisi 1286
yılında Tebriz’de vefat etmiştir. Bkz. İsmail Cerrahoğlu, “Envâru’t-Tenzîl ve
Esrâru’t-Tevîl”, DİA, İstanbul 1995, c. XI, ss. 260-261; Yusuf Şevki Yavuz,
“Beyzâvi”, DİA, İstanbul 1992, c. VI, ss.100-103.
[321] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. III.
[322] Ludovico Maracci (1612-1700);
Kendisi İtalyan asıllı Cizvit tarıkatına bağlı Katolik bir din adamıdır.
Latince ele aldığı Kur’an tercümesi “Refutatio Alcorani” ile tanınmaktadır.
Müslümanlara ve İslam’a yazılan tüm reddiyeleri biraraya toplayarak İslam’ı
kötülemenin yanında bu dinin Protestanlık ile aynı minvalde değerlenedirilmesi
gerektiğini ifade etmektedir. Ayrıca İslam dininin insanın tabiatına kendi
katolik dinlerinden daha uygun olduğunu söylemekten de çekinmemiştir. Kur’an’ı
ve Müslümanları kendi silahları ile vurulması gerektiğini savunarak, Buhari ve
Beyzavi gibi temel İslam eserlerinden faydalanılarak kötülemeye çalışmıştır.
Hz. Muhammed hakkında ise ağıza alınmayacak şekilde kötü hakaretler etmektedir.
Bkz. Hüseyin Yaşar, “Aydınlanma Döneminde Batı’da Kur’an Algısı”, Dokuz
Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (2006), ss.124-125.
[323] D’Herbelot (1625-1695) Paris’te
doğmuş olup bibliotheque orientale adında ilk İslam ansiklopedisini hazırlayan
Fransız bir oryantalisttir. Doğu dillerinin birçoğunu bilmesi onu İslam
alanındaki çalışmasında öne çıkarmıştır. İleri yaşlarında Fransa’da doğu
dilleri tercümanlığı ve Süryanice hocalığı görevini yapmıştır. Herbelot’un hazırladığı
bu eser, verdiği kavram, kişi ve eser bilgileriyle ondan sonra gelen tüm
şarkiyatçıların başvurdukları bir kaynak niteliğinde olmuştur. Kaynak olarak
genellikle geç dönem eserlerden faydalanmıştır. İlginç tarafı ise açıkça Katib
Çelebi’nin Keşfü’z-zünün adlı eserindeki sistemi takip ettiğini söylese de,
onun kitabından faydalandığını söylememektedir. Ayrıca bu eserin yazılmasındaki
sebep, Avrupalıların doğu hakkında doğru bilgilere sahip olmaları ve
Müslümanların yazdığı kitapları alfabetik olarak önlerinde bulmaları için
olduğunu bildirmektedir. Bununla birlikte önsözünü yazan Antoine Galland,
Müslümanları tanımanın ve onların güçlü ve zayıf noktalarının bilinmesinin
önemli oldğundan bahsetmektedir. Ayrıca ön yargıların kırılması için böyle çalışmaların
gerekli olduğunu savunmaktadır. Güzel olan taraf ise zamanımızdaki
oryantalistler gibi İslam’ı kötüleme çabalarının olmadığı, aksine yeni
birşeyler öğrenme isteğinde oldukları görülmektedir. Bkz. Cengiz Aydın, Tahsin
Görgün, “Herbelot Barthelemy de Molainville”, DİA, İstanbul 1998, c. XVII, ss.
219-220.
[324] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. IV.
Araplar’ın tarihini Arapça aslından
tercüme yapan ve tahkik eden ilk kişi olmuştur. Fakat asıl çalışması eski ve
yeni ahit üzerine olmuştur. Ayrıca kutsal kitabın bazı kısımlarını Arapçaya da
tercüme etmiştir. Bkz. Şenol Korkut, “Pococke Edward”, DİA, İstanbul 2007, c.
XXXIV, s. 305.
[326] Zunz’un bu eseri, Yahudi tarihi
içerisinde, bilhassa Ezra döneminden kendi yaşadığı döneme kadar Yahudi
ibadetlerinin kaynağını ve zamanla gelişimini ele almıştır. Bkz. Leopold Zunz, Die
gottesdienstlichen Vortrage der Juden, A. Asher, Berlin 1832, s. XI.
[327] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. V.
[328] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 1.
[329] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, ss. 2-3.
[330] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 4.
[331] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 5.
[332] Ankebut, 29:48.
[333] Buhari, “Bed’ul
Vahy”, 3; “Tefsir”, 1; “Tabir”, 1; Müslim, “İman”, 403; Ahmet bin Hanbel,
Müsned, c. XLIII, s. 112.
[334] Bkz. Geiger, Was hatMohammed
aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 11, 25, 51, 55, 63, 65, 79, 86; Aynı
şekilde bu iddiayı savunan oryantalistler için bkz. Özcan Hıdır, Batı’da Hz.
Muhammed İmajı, ss. 239-242.
[335] Serikjan Kendebay, “Kur’an’da İtab
Ayetleri Çerçevesinde Hz. Peygamber (s.a.s.)‘e Yapılan Uyarılar”, Türkiye
Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 3 (2017), ss. 31-49.
[336] Tur, 52:29; Hicr, 15:6-7; Kalem,
68:51; “Yahudi kayanaklarında ise Hz. Muhammed’in ismi pek zikredilmemesinin
yanında, onun hakkında lakaplar ile söz edildiği görülmektedir. Bunların
arasında mesela “pasul” (defolu, ayıplı, eksik), “roe tson” (koyun çobanı),
“şote” (aptal), “arm” (lanetli) gibi lakaplar kullanılarak Hz. Muhammed’in
şahsiyetini küçük düşürmek istemişlerdir.” Bkz. Nuh Arslantaş, Yahudilere
Göre Hz. Muhammed ve İslamiyet, İz Yayıncılık, İstanbul 2016, s. 208.
[337] Şuara, 26:210-211.
[338] Beni Kaynuka kabilesi Medine’de
bulunan üç Yahudi kabileden birtanesidir. Hz. Muhammed Medine’ye hicret
ettikten sonra onlarla birlikte yaşama adında bir antlaşması yapmıştır. Bedir
gazvesinde Müslümanların galip gelmesi Yahudilerin hoşuna gitmemiş ve taşkınlık
yapmaya başlamışlardır. Anlaşmanın bozulmasına sebep olan olay ise bir Müslüman
kadının Beni Kaynuka çarşısında tacize uğraması ve karşılıklı kan dökülmesi
olmuştur. Bunun ardından Hz. Peygamber Beni Kaynuka mahallesini kuşatmış ve on
beş gün sonra teslim almıştır. Bu Yahudi kabilesi Beni Hazreç müttefıği olduğu
için Hz. Muhammed onları üç gün içerisinde şehirden ayrılmaları şartıyla
serbest bırakmıştır. Başka çareleri olmayan Beni Kaynuka kabilesi sürgün
edilerek Suriye civarındaki Ezriat şehrine yerleşmişlerdir. Bkz. Casim Avcı,
“Kaynuka”, DİA, Ankara, 2002, c. XXV, s. 88.
[339] Medine civarlarında bulunan diğer
bir Yahudi kabilesidir. Kendilerinin Hz. Harun’un soyuna dayandıklarını iddia
etmektedirler. Diğer iki Yahudi kabileye karşı sayı ve güç bakımından daha üstün
konumdadırlar. Müslümanlara olan nefretleri ise Beni Kaynuka kabilesinin
Medine’den sürülmesi ve Ka’b bin Eşrefin öldürülmesinden sonra meydana
çıkmıştır. Beni Nadir kabilesinin şehirden sürülmesine sebeb olan olay ise Hz.
Peygamber’i öldürme teşebbüsüne bulunmları olmuştur. Bunun ardında Hz. Muhammed
onların Medine’yi on gün içerisinde terk etmeleri gerektiğini aksi takdirde
onlarla savaşacağını bildirmiştir. Beni Nadir Yahudileri ise kendilerine
yardıma gelecek olan Beni Kurayza ve Beni Gatafan kabilelerini güvenerek hiçbir
yere gitmeyeceklerini ve savaşa hazır olduklarını söylemişlerdir. Bunun
ardından Hz. Muhammed ilk önce Beni Kurayza ile tarafsız olmaları gerektiren
bir anlaşma yapmıtır, ardından Beni Nadir’in bulunduğu kaleyi on beş gün
kuşatmıştır. Bu kuşatmanın şiddetinden bunalan Yahudiler Hz. Muhammed’den
Medine’yi terk etme talebinde bulunmuşlardır. Hz. Muhammed bu teklifi kabul
etmiş ve onların Suriye ve Ezriat’a sürülmelerini sağlamıştır. Bkz. Nadir
Özkuyumcu, “Nadif’, DİA, İstanbul 2006, c. XXXII, s. 275.
[340] İslam kaynaklarında Hz.
Muhammed’in hicretin 2. senesinin Şevval ayında (Nisan 624) Beni Kaynuka’yı,
hicretin 4. senesinin Rebiulevvel ayında ise (Ağustos 625) Beni Nadir
kabilesini sürgün ettiği bilinmektedir. Bkz. Elşad Mahmudov, Sebepleri ve
Sonuçları Açısından Hz. Peygamber’in Savaşları, İSAM Yayınları, İstanbul 2010,
ss. 321-322.
[341] Beni Kurayza Yahudileri de diğer
iki Yahudi kabilesi gibi Medine civarlarında ikamet etmekteydiler. Medine
anlaşması gereği hem şehrin savunmasında yardımcı olacaklarına, hem de
Müslümanların düşmanlarıyla iş birliği yapmayacaklarına dair söz vermişlerdi.
Fakat diğer iki Yahudi kabilesi bu anlaşmaya uymadıkları için sürgün edilmiş,
Kurayza kabilesi Medine’de tek başına kalmıştır. Hendek savaşı sırasında Kurayza
Yahudileri Müslümanların düşmanlarıyla ittifak içinde olduklarından dolayı Hz.
Muhammed bu gazve sonrası onların üzerine yürümüştür. On beş veya yirmi beş gün
kuşatma sonunda Beni Kaynuka Yahudileri Beni Nadir Yahudilerine verilen sürgün
imkânını teklif etmiş olsalarda Hz. Muhammed bu teklifi red ederek sadece
teslim olabileceklerini söylemiştir. Medine anlaşmasında müttefikleri olan Evs
kabilesi Hz. Peygamber’den Kurayza Yahudilerin ağır cezalandırılmamalarım
istemişlerdir. Bunun ardından Yahudilerin, Evsilerin ve Hz. Peygamber’in
onayıyla Evs kabilesinden olan Sad bin Muaz’ın hükmetmesine karar verilmiştir.
O da savaşabilecek erkeklerin öldürülmesi, kadın ve çocukların esir alınmasına
karar vermiştir. Bkz. Casim Avcı, “Kurayza”, DİA, Ankara 2002, c. XXVI, ss.
431-432. İslam kaynaklarında hicretin 5 yılında (Nisan 627) bu gazvenin
gerçekleştiği bilinmektedir. Bkz. Elşad Mahmudov, Sebepleri ve Sonuçları
Açısından Hz. Peygamber’in Savaşları, s. 178.
[342] Geiger, Was hatMohammedaus dem
Judenthume aufgenommen?, s. 6; Bu üç Yahudi kabilesi hakkında daha geniş
bilgi için bkz. Elşad Mahmudov, Sebepleri ve Sonuçları Açısından Hz.
Peygamber’in Savaşları, ss. 151-195; Eyüp Baş, İslam’ın İlk Döneminde
Müslüman Yahudi İlişkileri, Gökkubbe, İstanbul 2018, ss.51-65; Nuh Arslantaş,
Hz. Muhammed Döneminde Yahudiler, Kuramer, İstanbul 2016, ss. 183-233;
Ömer Sabuncu, Yahudi Asıllı Sahabiler, Siyer Yayınları, İstanbul 2019,
ss. 55-66.
[343] Haşr, 59:2.
[344] Ebu’l-Berekât
en-Nesefî, Medârikü ’t-Tenzîl ve Hakâiku ’t-Te’vil, Daru İbn Kesir,
Beyrut 2018, c. III, s. 454.
[345] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 7.
[346] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 9.
[347] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 10.
[348] Enam, 6:68.
[349] Mumtehine, 60:13.
[350] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 11.
[351] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 6.
[352] Bakara, 2:88.
[353] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 12.
[354] Aynur Uraler, Hz.
Peygamber’e Yahudi ve Hristiyanların Yönelttikleri Sorular, İFAV Yayınları,
İstanbul 2016, ss. 68-71.
[355] Bakara, 2:97.
[356] Bakara, 2:98.
[357] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 13.
[358] Babil Talmudu,
Sanhedrin, 44b.
[359] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 14.
[360] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 15.
[361] Al-i İmran, 3:181.
[362] Bakara, 2:245.
[363] Maide, 5:64.
[364] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 16.
[365] “Râina” kelimesini Yahudiler
kelime oyunuyla İbranice manasını Hz. Peygamber hakkında kullanmışlardır.
İbranice’de “ra” (kötü, habis, hayırsız) kelimesine, Arapça’da “na” (biz)
zamirini ekleyerek, “şu bizim kötü, şu bizim hayırsız” anlamında
kullanmışlardır. Bkz. Arslantaş, Hz. Muhammed Döneminde Yahudiler, s.
168.
[366] Bakara, 2:104; Nisa, 4:46;
“Râinâ” kelimesini Yahudiler, İbranice ve Suryanice dilinde birbirlerini
sövdüklerinde zaman kullanırlarmış. Sahabiler bu kelimeyi, Hz. Muhammed’in
anlattıklarını iyi anlamak ve hıfzetmek için kullandıklarında bu kelimeyi
Yahudiler fırsat bilerek kendi manalarında kullanarak Hz. Peygambere hakaret
etmişlerdir. Bunun üzerine, “râinâ” kelimesinin yerine “unzurnâ” kelimesinin
kullanılmasına dair ayet nazil olmuştur. Bkz. Ebu’l-Berekât En-Nesefî, Medârikü
’t-Tenzîl ve Hakâiku ’t Te’vil, Daru İbn Kesir, Beirut 2018, c. I, ss.
106-107.
[367] Bakara, 2:58; Araf,
7:161.
[368] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 17.
[369] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 18.
[370] Geiger, Was hatMohammed
aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 20.
[371] Arslantaş, Hz.
Muhammed Döneminde Yahudiler, ss. 160-162.
[372] Ankebut, 29:46.
[373] Al-i İmran, 3:159.
[374] Hz. Muhammed’in Mekke ve
Medine’deki Ehl-i kitap ile dînî, hukukî-siyasal, askerî ve sosyo-kültürel
münasebetleri için bkz. Osman Güner, Resulullah ’ın Ehl-i Kitap ’la
Münasebetleri, Fecr Yayınevi, Ankara 1997, ss. 105-125, 247-285, 285-321,
321-341.
[375] Bakara, 2:62.
[376] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, ss. 21-22.
[377] Uraler, Hz.
Peygamber’e Yahudi ve Hristiyanların Yönelttikleri Sorular, ss. 365-366.
[378] Bakara, 2:76.
[379] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 23.
[380] Varaka b. Nevfel, Hz.
Peygamber’in ilk vahiy aldığı sırada Hz. Hatice ile birlikte yanına gittikleri
Hıristiyan bir rahiptir. Hz. Muhammed’in yaşadığı bu olaylar hakkında aynı Hz.
Musa ve Hz. İsa’ya gelen vahiy meleğin Cebrail’in olduğu ve kendisinin de son peygamber
olacağını bildirmiştir. Varaka b. Nevfel putlara tapılmaktan hoşlanmadığı için
yeni bir din arayışında olduğu ve bundan dolayı da Hıristiyanlığı seçtiği
belirtilmektedir. Fakat bazı şiirlerinden yola çıkılarak kendisinin İbrahim’in
dinine bağlı yani muvahhid olduğu da söylenmektedir. Bkz. Bünyamin Erul,
“Varaka b. Nevfel”, DİA, İstanbul 2012, c. XLII, ss. 517-518.
[381] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 23.
[382] Bünyamin Erul,
“Varaka b. Nevfel”, DİA, c. XLII, s. 517.
[383] Sedat Sağdıç, Kur
’an ’a Yönelik Bazı Şüpheler ve Cevapları, Rağbet Yayınları, İstanbul 2016,
ss. 32-33.
[384] “İşte böylece sana da emrimizle
Kur'an'ı vahyettik. Sen, kitap nedir, iman nedir bilmezdin. Fakat biz onu
kullarımızdan dilediğimizi kendisiyle doğru yola eriştirdiğimiz bir nur kıldık.
Şüphesiz ki sen doğru bir yolu göstermektesin.” (Şûrâ, 42:52).
[385] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 25.
[386] Nisa, 4:163.
[387] Enam, 6: 84-86.
[388] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 25.
[389] Meryem, 19:7.
[390] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 25.
[391] Yasin Meral, “Biz Yahya ismini
daha önce kimseye vermedik!”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
58:1 (2017), ss. 213-223.
[392] Mümin, 40:78.
[393] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 25.
[394] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 28.
[395] Bakara, 2:89, Ahkaf,
46:12,30.
[396] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 33.
[397] Geiger, Was hat
Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 35; Hz. Muhammed hakkında
söylenen sözler için bkz. Özcan Hıdır, Batı’daHz. Muhammedİmajı, ss.
211-261.
[398] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 36.
[399] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 37.
[400] Enfal, 8:31; Nahl,
16:24; Müminun, 23:83; Furkan, 25:5; Neml, 27:68; Ahkaf, 46:17; Kalem, 16:15;
Mutaffifin, 83:13.
[401] Ahkaf, 46:11.
[402] Geiger, Was hat
Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 38.
[403] Nahl, 16:103.
[404] Abdullah b. Selam (ö. 663-64),
Medine‘deki Yahudilerin meşhur alimleridendir. Kendisi Beni Kaynuka kabilesine
mensubtur. Müslüman olmasında farklı rivayetler bulunsa da, en yaygın olan
görüş ise onun Hz. Peygamber’e belirli sorular sormasının ardından aldığı
cevapların neticesinde “bunu sadece Peygamber bilebilir” demesiyle müslüman
olmasıdır. Müslüman olduktan sonra ailesinin de İslamı kabul etmesine vesile
olmuştur. Bkz. Mustafa Fayda, “Abdullah b. Selam”, DİA, İstanbul 1988, c. I,
ss. 134-135. Müslüman olmadan önce Abdullah b. Selam’ın ve beraberinde olan
müşriklerin Hz. Peygambere sordukları sorular için bkz. Uraler, Peygamber’e
Yahudi ve Hristiyanların Yönelttikleri Sorular, ss. 26-30; Abdullah bin
Selam (r.a.) hakkında daha detaylı bilgi için bkz. Sabuncu, Yahudi Asıllı
Sahabiler, ss. 81-87.
[405] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 39.
[406] Meral & Melammed, “Hz.
Muhammed’e Dair bir Yahudi Efsanesi: Ma’ase Mahmat Adlı Risalenin Yeniden
Tahkik ve Tercümesi”, ss. 1-6.
[407] Furkan, 25:4.
[408] Ankebut, 29:50.
[409] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 39.
[410] Arslantaş, Hz.
MuhammedDöneminde Yahudiler, s. 165.
[411] Şuara, 26:197.
[412] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 40.
[413] Yunus, 10:94.
[414] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 43.
[415] Bkz. Hıdır, “İslam’ın
Yahudi Kökeni Teorisi ile İlgili İddialar ve Çalışmalar”, s. 155.
[416] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 62.
[417] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 63.
[418] Abraham Geiger, Judaism
and İslam, terc. F. M. Young, s. 46.
[419] Yunus, 10:3; Hud,
11:7; Kaf, 50:38; Hadid, 57:4.
[420] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 64.
[421] Hayreddin Karaman,
Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kafi Dönmez, Sadrettin Gümüş, Kur ’an Yolu - Türkçe
Meal ve Tefsir, DİB Yayınları, Ankara 2014, s. 693; Muhammed Ali Sâbunî, Safvetu
’t-Tefasir, Mektebetul Asriyye 2013, c. III, ss. 1101-1102.
[422] Kaf, 50:38.
[423] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 65.
[424] Babil Talmudu,
Hagiga, 12b.
[425] Geiger, Was hat
Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 65.
[426] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 66.
[427] Babil Talmudu,
Taanit, 10a.
[428] Al-i İmran, 3:133.
[429] Babil Talmudu, Eruvin, 19a.
[430] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 67.
[431] Hicr, 15:44.
[432] Babil Talmudu, Suka,
32b.
[433] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 68.
[434] İşaya, 5:14.
[435] Kaf, 50:30.
[436] Kohelet Raba, 7:14.
[437] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 69.
[438] Araf, 7:46.
[439] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 70.
[440] Mişna, Avot, 4:17.
[441] Tevbe, 9:38.
[442] Rad, 13:26.
[443] Babil Talmudu,
Berahot, 55b.
[444] Araf, 7:40.
[445] Matta, 19:24; Markos,
10:25; Luka 18:25.
[446] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 71.
[447] Enbiya, 2:104; Zümer,
39:67; Yeşeya, 34:4.
[448] Duhan, 44:9-10.
[449] İsra, 17:58.
[450] Hac, 22:2; Eyüp, 12:25.
[451] Neml, 27:87; Zümer,
39:68; Hakka, 69:13.
[452] Enbiya, 21:96; Kehf,
18:94; Hezekiel, 38, 39; Yecüc ve Mecüc’ün Rabbanilere göre iki yüksek soylu
şahsiyetler olduğunu ve böylece Kur’an’da da yerini bulduğunu bildirmektedir.
Bkz. Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 72.
[453] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 73.
[454] Mısırdan Çıkış,
12:12.
[455] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 75.
[456] Enbiya, 21:98.
[457] Mezmurlar, 90:4.
[458] Geiger, Was hat
Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 78.
[459] Yasin, 36:78.
[460] Enam, 6:95; Rum,
30:50; Yasin, 36:33; Fussilet, 41:39; Zuhruf,43:11.
[461] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 79.
[462] Babil Talmudu,
Sanhedrin, 90b.
[463] Ebu Davud, “Cenaiz”, 18; Hadis
alimleri bu hadiste geçen “siyab” (elbiseler) kelimesinin, amel manasına
geldiğini dile getirmişlerdir. Yani insan hangi ameli yaparken öldüyse o ameli
işler bir şekilde mezarından kalkar demişlerdir. Bkz. Hüseyin Kayapınar, Necati
Yeniel, Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayıncılık, İstanbul 1989, c.
XI, s. 485.
[464] Geiger, Was hatMohammed
aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 80.
[465] Enam, 6:95.
[466] Geiger, Was hat
Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 80.
[467] Babil Talmudu, Yevamot, 49b.
[468] Şûra, 42:51.
[469] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 81.
[470] Şûra, 42:51.
[471] Nebe, 78:38; Kadir,
97:4; 1. Krallar, 22:21.
[472] Babil Talmudu, Sanhedrin, 44b.
[473] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 81.
[474] Hicr, 15:27; Rahman,
55:15.
[475] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 82.
[476] Hicr, 15:16-17;
Saffat, 37:6-10; Mülk, 67:5.
[477] Hicr, 15:34; Sad,
38:77; Tekvir, 81:25.
[478] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 83.
[479] Mülk, 67:5.
[480] Cin, 72:19.
[481] Babil Talmudu, Berahot, 6a.
[482] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 84.
[483] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 86.
[484] Al-i İmran, 3:191.
[485] Yunus, 10:12.
[486] Babil Talmudu, Berahot, 10b.
[487] Mişna, Berahot, 4:5.
[488] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 87.
[489] Nisa, 4:101.
[490] Mişna, Berahot, 4:4.
[491] Müminun, 23:3.
[492] Vaiz, 5:1-3.
[493] Nisa, 4:43.
[494] Babil Talmudu,
Berahot, 31b; Eruvin, 64a.
[495] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 88.
[496] İsra, 17:110.
[497] 1. Samuel, 1:13.
[498] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 89.
[499] Bakara, 2:228.
[500] Mişna, Yevamot, 4:10.
[501] Bakara, 2:233;
Lokman, 31:14.
[502] Ahkaf, 46:15.
[503] Babil Talmudu,
Ketubot, 60a.
[504] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 81.
[505] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 90.
[506] Al-i İmran, 3:193.
[507] Bel‘am b. Bâûrâ; Hz. Musa
döneminde yaşamış bir kahin’dir. Kur’an’da Araf suresi 175-176. ayetlerinde söz
edilen kişinin bu kimse olduğu söylense de, kesin olarak bilinmemektedir.
Tevrat‘ta farklı şekillerde anlatılmış olan Bel’am, bir rivayete göre
İsrailoğullarını mübarek kılmakta, diğer rivayete göre İsrailoğullanna karşı
düşman olarak tasvir edilmektedir. Bkz. Ömer Faruk Harman, “Bel’am b. Bâûrâ”,
DİA, İstanbul 1992, c. V, ss. 389-390.
[508] Sayılar, 23:10.
[509] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 92.
[510] Ahkaf, 46:15.
[511] Mişna, Avot, 5:21.
[512] Cuma, 62:5.
[513] https://www.safa-ivrit.org/milon/assbooks.php (erişim: 02.06.2021).
[514] Pirke de-Rabbi
Eliezer, 34. bölüm.
[515] Buhari, “Rikak“ 42;
Müslim, “Zühd“ 5.
[516] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 93.
[517] Yahudiliğe ait R. Elieser b.
Hyrkanus tarafından 833 yılında yazılan bu metin 54 bölümden oluşmaktadır.
Yahudilerin Tanah’ın daha iyi anlaşılması için kullandıkları bir metindir.
Tanrı alemi altı günde yarattığı ve her gün nelerin var edildiğine dair
bilgiler mevcuttur. Bunun yanında Hz. Adem’den başlanarak Hz. Musa’ya kadar
detaylı bir şekilde peygamberlerin tarihi hakkında bilgi verilmektedir. Bkz.
Joseph Jacobs - Schulim Ochser, “Pirke De-Rabbi Eli’ezer”, Jewish
Encyclopedia, Funk & Wagnalls, New York 1906, c. X, ss. 58-60.
[518] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 94.
[519] Vaiz, 8:8.
[520] Mezmurlar, 49:7,8
[521] Daniel, 12:13.
[522] Özdeyişler, 11:4.
[523] Yeşeya, 58,8.
[524] Nahl, 16:103.
[525] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 44.
[526] Kur’an’ın bizzat Arapça
indirildiğine dair ayetler için bkz. Şuara, 26:192-195; Ta Ha, 20:113; Zümer,
39:28; Fussilet, 41:3; Yusuf, 12:2; Ra’d, 13:37; Nahl, 16:103; Şura, 42:7;
Zuhruf, 43:3; Ahkaf, 46:12.
[527] Necmettin Gökkır, “Kur’an-ı
Kerim’de farklı kültürlere ait Kavramlar”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi Dergisi (1999), s. 269; Semih Ebu Muğuli, Kur’an’ın Dilleri -
Kur’an’da Arapça olmayan Kelimeler, İnsan Yayınları, İstanbul 2003, s. 73;
Mürsel Ethem, Kur’an’da İbranice Kelimeler, Gece Kitaplığı, Ankara 2017, ss.
23-32.
[528] Nasuhi Ünal Karaarslan, “Ta’rib”,
DİA, İstanbul 2011, c. XL, s. 27; Gökkır, “Kur’an-ı Kerim’de farklı kültürlere
ait Kavramlar”, s. 269; Ebu Muğuli, Kur ’an ’ın Dilleri - Kur ’an ’da Arapça
olmayan Kelimeler, s. 74; Mürsel Ethem, Kur ’an ’da İbranice Kelimeler,
ss. 32-36.
[529] Orhan Oğuz, “Arap
Dilinde Muarrab Kelimelerin Tesbiti”, Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Dergisi 6 (2015), ss. 149-150.
[530] Suyuti’nin “El Mühezzeb” adlı
eseri hakkında bilgi için bkz. Mehmet Suat Mertoğlu - Sedat Şensoy, “Suyuti”,
DİA, İstanbul 2010, c. XXXVIII, ss. 200-201; Mürsel Ethem, Kur’an ’da
İbranice Kelimeler, ss. 37-38; Karaarslan, “Ta’rib”, c. XL, s. 27.
[531] Karaarslan, “Ta’rib”,
c. XL, s. 26.
[532] Ebu Muğuli, Kur
’an ’ın Dilleri - Kur ’an ’da Arapça Olmayan Kelimeler, ss. 13-16; 20-29.
[533] Ebu Muğuli, Kur
’an ’ın Dilleri - Kur ’an ’da Arapça Olmayan Kelimeler, s. 80.
[534] Orhan Oğuz, “Arap Dilinde Muarrab
Kelimelerin Tesbiti”, Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, s.
150.
[535] Gökkır, “Kur’an-ı
Kerim’de farklı kültürlere ait Kavramlar”, s. 294.
[536] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 44.
[537] Taha, 20:39.
[538] Bakara, 2:248.
[539] Bu kelimenin Habeşçe dilinden
geldiği de aktarılmaktadır. Bkz. Ebu Muğuli, Kur ’an ’ın Dilleri - Kur’an
’da Arapça olmayan Kelimeler, s. 66.
[540] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 45.
[541] Bkz. Yasin Meral, Samiri’nin
Buzağısı, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2018, s. 11.
[542] Dursun Ali Aykıt, Etiyopya
Kilisesi, Ayışığı Kitapları, İstanbul 2013, ss. 113-115.
[543] Geiger, Was hat Mohammed aus
dem Judenthume aufgenommen?, s. 56; Bu kelimenin “Tuğyân” kelimesinden ve
aslen “fe‘alût” kalıbından türetildiği bildirilmektedir. Lam ile ayn
harfinin yer değiştirerek “fele‘ût” kalıbıyla ortaya çıktığını ve mübalağa
anlamında kullanıldığı belirtilmiştir. Bkz. Ebu’l-Berakât en-Nesefî, Medâriku’t-Tenzil
ve Hakaikut-Tevil, Daru İbn Kesir, Dimeşk 2018, c.III, s. 174. Tağut
kelimesinin Habeş dilinden Arapça’ya geçtiği de bildirilmektedir. Bkz. Ebu
Muğuli, Kur ’an ’ın Dilleri - Kur’an ’da Arapça olmayan Kelimeler, s.
66.
[544] Bu kelimenin İbranice
kökenli olduğu bildirilmektedir. Bkz. Ebu Muğuli, Kur ’an ’ın Dilleri - Kur
’an ’da Arapça olmayan Kelimeler, s. 66.
[545] Geiger, Was hat Mohammed aus
dem Judenthume aufgenommen?, s. 60; Kelimenin sonundaki “vav” ile “te”
harfinin ziyadesiyle mübalağa ifade edildiği ve mülkünün herşeyi kapsadığı ve
azameti anlamında kullanıldığı belirtilmektedir. Bkz. Ebu’l-Berekât En-Nesefî, Medâriku’t-Tenzil
ve Hakaikut-Tevil, c.I, s.621; c. II, s. 478; c. III, s. 115.
[546] Hz. Musa’nın beş kitabı anlamına
gelen “Pentateuch” kelimesi Yunanca’dan “penta”, yani “beş” manasına gelen
kelimeden oluşmaktadır. Eski Ahit’in bu ilk beş kitabına aynı zamanda Tevrat
veya Tora da denilmektedir. (Blech, Nedenleri ve niçinleriyle Yahudilik, s.
98.)
[547] Al-i İmran, 3:3; 48,
5; Maide, 5:68; Araf, 7:157; Tevbe, 9:111; Saff, 61:6; Cuma, 62:5.
[548] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, ss. 45-46.
[549] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, ss. 46-47.
[550] Adn kelimesinin Süryanice dilinden
Arapçaya geçtiği bilgisi de mevcuttur. Bkz. Ebu Muğuli, Kur ’an ’ın Dilleri
- Kur ’an ’da Arapça olmayan Kelimeler, s. 66.
[551] Geiger, Was hat
Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 47.
[552] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 48.
[553] Bu kelimenin Habeşçe, İbranice,
Farsça gibi dillerden Arapça’ya geçtiği de belirtilmektedir. Bkz. Ebu Muğuli, Kur
’an ’ın Dilleri - Kur ’an ’da Arapça olmayan Kelimeler, ss. 66-67.
[554] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 48.
[555] Cehennem lafzının hangi dilden ve
hangi kelimeden türediği bilgileri için bkz. Mürsel Ethem, Kur ’an ’da
İbranice Kelimeler, ss. 111-120.
[556] Geiger, Was hat
Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 48.
[557] Geiger, Judaism
and İslam, s. 35.
[558] Milenyum, İsa Mesih’in yeryüzüne
dönmesiyle birlikte başlayacak olan bin yıllık krallığın süresini belirten bir
kavramdır. Ölülerin dirilmesi ile iyi ve kötüler arasında büyük bir savaşın
neticesinde iyiler cennete (gökten inen bir şehir), kötüler de cehennemde ebedi
olarak kalacaklar. Bkz. Musa Osman Karatosun, “Roma Katolik Kilisesinin Ahiret
İnancı Üzerine Bir İnceleme”, Çukurova Üniversitesi ilahiyat Fakültesi
Dergisi 19:2 (2019), ss. 656-657.
[559] Sacy, Review of Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen? by Abraham Geiger, s. 169.
[560] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 49.
[561] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 50.
[562] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 51.
[563] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 52.
[564] Enam, 6:105.
[565] Enam, 6:156.
[566] Geiger, Was hatMohammed aus dem
Judenthume aufgenommen?, s. 51; “Derase” lafzının Tanah’ta ve Kur’an’da
hangi manalarda geçtiğine dair bkz. Mürsel Ethem, Kur ’an ’da İbranice
Kelimeler, ss. 121-140.
[567] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 52.
[568] “Rabbaniyyun”
kelimesi İbranice veya Süryanice kökenli olduğu bildirilmektedir. Bu kelimenin
Tanah ve Kur’an’daki manalar için bkz. Mürsel Ethem, Kur ’an ’da İbranice
Kelimeler, ss. 159-177.
[569] Al-i İmran, 3:79;
Maide, 5:44, 63.
[570] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 52.
[571] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 53.
[572] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 53.
[573] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 54.
[574] Nahl, 16:124.
[575] Mısırdan Çıkış, 16:1.
[576] Geiger, Was hat
Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 54.
[577] Mısırdan Çıkış, 3:4-22; 4:1-17.
[578] Mısırdan Çıkış, 25:8.
[579] Yasa‘nın Tekrarı,
33:12, 33:16.
[580] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 54.
[581] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 55.
[582] Mısırdan Çıkış,
25:22.
[583] Geiger, Arap tefsircilerinin
“sekine” kelimesinin, dıştan gözle görülür bir şekilde yardım olduğunu kabul
etmek istemediklerini dile getirmektedir. El Ferra’nın da aynı şekilde, Tevbe
suresi 26. ayetinde geçen kelimeyi dıştan gözle görülür bir şekilde yardım
değil de “emniyet ve sakinlik” olarak aktardığını söylemektedir.
[584] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 55.
[585] “Andolsun, biz Mûsâ ile Hârûn'a,
Allah'a karşı gelmekten sakınanlar için o Furkân'ı (Tevrat'ı) bir ışık ve öğüt
olarak verdik.” (Enbiya; 21:48)
[586] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 56.
[587] Enfal, 8:29.
[588] Günther Wahl’ın (1760-1834)
Kur’an tercümesi hakkında kısa bilgi II. Bölüm’ün başlarında bulunmaktadır.
[589] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 56.
[590] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 57.
[591] Al-i İmran, 3:4;
Furkan Suresi’nin adı ve ilk ayeti, 25:1.
[592] İsra, 17:82.
[593] Bakara, 2:53 ve
Enbiya, 21:48.
[594] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 57.
[595] Golius Jacobus (1596-1667),
Hollandalı müsteşrik, meşhur Arapça-Latince sözlüğün “Lexicon Arabico-
Latinum’un” yazarıdır. Bu sözlük Georg Wilhelm Freytag’ın sözlüğü çıkana kadar
yaklaşık iki yüzyıla yakın kullanılmış ve ana kaynak olarak kullanılmıştır.
Golius, hocası Erpenius ile birlikte Leiden şehrinde İslam ve Arapça
araştırmalarının öncüsü olmuştur. Kendisi Doğu ülkelerine seyahat ederek
yaklaşık 250 kadar nadir yazma eseri ülkesine götürmüştür. Öğrencisi Levinus
Warnerus’un 1654 yılında İstanbula gitmesiyle 1000 küsür kitabı toplayıp Leiden
Üniversitesi Kütüphanesi’ne vasiyet etmesiyle birlikte bu Üniversitenin İslam
araştırmalarının merkezi haline gelmesinde büyük rol oynamıştır. Bkz. Turgut
Akpınar, “Jacobus Golius”, DİA, İstanbul 1996, c. XIV, ss. 111-112.
[596] Maun, 107:7.
[597] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 57.
[598] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 58.
[599] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 58.
[600] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 59.
[601] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 60.
[602] Nahl, 16:103.
[603] “Esâtiru’l-Evvelîn”; Enam, 6:25;
Enfal, 8:31; Nahl, 16:24; Müminun, 23:83; Furkan, 25:5; Neml, 27:68; Ahkaf,
46:17; Kalem, 68:15; Mutaffifın, 83:13.
[604] Şinasi Gündüz,
“Kur’an Kıssalarının Kaynağı Eski Ahit mi? Yapı, Muhteva ve Kaynak açısından
Torah Kıssaları”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
10 (1998), s. 49.
[605] Lassner, “Abraham
Geiger: A Nineteenth-Century Jewish Reformer on the Origins of Islam”, s. 103.
[606] Sait Şimşek, Kur’an
Kıssalarına Giriş, Kardelen Yayınları, İstanbul 2013, ss. 33-40.
[607] Gündüz, “Kur’an
Kıssalarının Kaynağı Eski Ahit mi? Yapı, Muhteva ve Kaynak açısından Torah
Kıssaları”, ss. 87-88.
[608] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 95.
[609] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 96.
[610] Bakara, 2:30-33.
[611] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 98.
[612] Yaratılış, 1:26,
8:17; Mezmurlar, 8:5.
[613] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 99.
[614] Araf, 7:11-18; Hicr,
15:31-43; İsra, 17:61-65; Kehf, 18:50; Taha, 20:116; Sad, 38:74-85.
[615] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 100.
[616] Bereşit Raba, 8.
bölüm.
[617] Geiger, Was hat
Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 100.
[618] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 100.
[619] Araf, 7:19-25; Taha, 20:117-127;
Geiger, bu ayetlerde sadece “cennet” lafzının kullanıldığını, hiçbirinde
“Cennetu Adn” kelimesinin geçmediğini belirterek, ilk insan çiftinin yaşadığı
yer ile ahiretteki cenneti böylelikle ayırt ettiklerinin delili olarak görmektedir.
Bkz. Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 101.
[620] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 101.
[621] Yaratılış, 2:17.
[622] Yaratılış, 3:5.
[623] Yaratılış, 3:22.
[624] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 102.
[625] Maide, 5:27-31.
[626] Yaratılış, 4:8.
[627] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 103.
[628] Maide, 5:31.
[629] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 101.
[630] Meryem, 19:56; Enbiya, 21:85;
Geiger, Ferra’dan rivayet ederek Meryem suresinin 56. ayetinde İdris’in, Nuh’un
babasının dedesi ve isminin de Enoch olduğunu söylemektedir. Bkz. Geiger, Was
hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 105.
[631] Meryem, 19:57.
[632] Yaratılış, 5:24.
[633] Dereh Erets Zuta, 2.
Bölüm.
[634] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 106.
[635] Detaylı bilgi için
bkz. Tolga Savaş Altınel, “Kur’an’ın Kavram ve Bağlam Hassasiyetine Bir Örnek
Olarak İdris Peygamber”, Ankara Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi
61:1 (2020), ss. 1-29.
[636] Bakara, 2:102.
[637] Yalkut Şim‘onî,
Bereşit, 44. bölüm.
[638] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 108.
[639] Hud, 11:38.
[640] Midrash
Tanhuma-Yelammedenu, Paraşat Noah, 5. Bölüm (Tekvin, 6:9).
[641] Hud, 11:40; Müminun,
23:27.
[642] Babil Talmudu,
Sanhedrin, 108a.
[643] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 110.
[644] Ankebut, 29:14.
[645] Yaratılış, 9:29.
[646] Hud, 11:42,43,46.
[647] Yaratılış, 9:21-27; Nuh’un oğlu
Ham’ın bu kötü tutumuyla ilgili Yahudi kaynaklarda birçok bilgi bulunmaktadır.
Nuh, tufandan sonra üzüm bağı oluşturarak şarap elde etmiş ve sarhoş olmuştur.
Babasının çıplak halini gören Ham, diğer kardeşleri Sam ve Yafes’e haber etmiş,
onlarda babalarının üzerlerini örtmüşlerdir. Bu davranışları sebebiyle Sam ve
Yafes kutsanmış ve Ham’ın oğlu Kenan ise lanetlenmiştir. Lanetlenme sebebi
hakkında Yahudi kaynaklarında birçok rivayet bulunmaktadır. Bir görüşe göre Ham
veya oğlu Kenan, Nuh’u hadım etmiştir. Başka bir rivayete göre tufandan sonra
gemiden inerken aslanın pençe darbesiyle üreme organını kaybetmiştir. Diğer bir
rivayete göre Ham’ın veya oğlu Kenan’ın Nuh’a eşcinsel tecavüzde bulunmaları
olmuştur. Farklı bir anlatıma göre ise Ham, Nuh’un eşine cinsel tecavüzde
bulunduğu ve bundan Kenan’ın doğduğu görüşüdür. Böylelikle gayri meşru
ilişkiden doğan Kenan lanetlenmiştir. Daha geniş bilgi için bkz. Mehmet Katar,
“Nuh’un laneti ile Arz-ı Mev’ud arasındaki ilişki”, Bütün yönleriyle
Yahudilik, Ankara 2012, ss. 45-51.
[648] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 111.
[649] Tahrim, 66:10.
[650] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 111.
[651] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 113.
[652] Araf, 7:65-72; Hud,
11:50-60; Hac, 22:42; Müminun, 23:31-41; Furkan, 25:38; Şuara, 26:123-140.
[653] Fecr, 89:7.
[654] Yaratılış, 11:4.
[655] Hud, 11:60.
[656] Mişna, Sanhedrin,
10:3; Yaratılış, 11:8-9.
[657] Fussilet, 41:16;
Ahkaf, 46:24-28; Zariyat, 51:41; Kamer, 54:19; Hakka, 69:6-8.
[658] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 115.
[659] Araf, 7:73-79; Hud, 11:61-68; Hac,
22:42; Furkan, 25:38; Şuara, 26:141-159; Neml, 27:46-53; Ankebut, 29:38; Sad,
38:13; Mümin, 40:31; Fussilet, 41:13-18.
[660] Kamer, 54:28; Şems,
91:13.
[661] Neml, 27:48.
[662] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 119.
[663] Yaratılış, 10:24.
[664] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 120.
[665] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 121.
[666] Nahl, 16:123.
[667] Bakara, 2:135; Al-i
İmran, 3:67; Enam, 6:79; Nahl, 16:120; 16:123.
[668] Al-i İmran, 3:67.
[669] Nisa, 4:125.
[670] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 121.
[671] Bakara, 2:125-127.
[672] İbrahim, 14:37.
[673] Ala, 87:19.
[674] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 122.
[675] Enam, 6:74-82.
[676] Meryem, 19:41-50;
Zuhruf, 43:26-28.
[677] Enbiya, 21:58-61;
Saffat, 37:83-99.
[678] Enbiya, 21:51-69.
[679] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 122.
[680] Tevbe, 9:114; Şuara,
26:86; Mumtehine, 60:4.
[681] Bakara, 2:258;
Enbiya, 21:66-70; Ankebut, 29:24-25; Saffat, 37:95-99.
[682] Bereşit Raba, 17 ve
38. bölümler.
[683] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 123.
[684] Yaratılış, 15:15.
[685] Babil Talmudu,
Sanhedrin, 104a.
[686] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 125.
[687] Enam, 6:74.
[688] Yaratılış, 11:26-27;
Yeşu, 24:2.
[689] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 128.
[690] Hud, 11:69.
[691] Hud, 11:69-76; Hicr,
15:51-60; Ankebut, 29:31-32; Zariyat, 51:24-37.
[692] Babil Talmudu,
Kiduşin, 32b.
[693] Hud, 11:70.
[694] Hud, 11:71; Hicr, 15:53.
[695] Hud, 11:76.
[696] Babil Talmudu, Baba
Metzia, 86b.
[697] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 129.
[698] Yaratılış, 17:17.
[699] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 129.
[700] Meryem, 19:49-50;
Enbiya, 21:85-86.
[701] Bakara, 2:136-140;
Al-i İmran, 3:84; Enam, 6:86; Sad, 38:48.
[702] Bakara, 2:127.
[703] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 133.
[704] Saffat, 37:101-102.
[705] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 134.
[706] Yaratılış, 21:11.
[707] Yaratılış, 22. Bap.
[708] Geiger, Was hatMohammed aus dem
Judenthume aufgenommen?, s. 137; Hz. İshak’ın mı Hz. İsmail’in mi kurban
edildiği konusu hakkında birçok yorum yapılmıştır. Her iki tarafından da
kendine göre delilleri mevcuttur. Bu konu hakkında geniş bilgi için bkz. Asım
Köksal, Peygamberler Tarihi, TDV Yayınları, Ankara 2019, c. I, ss.
190-193; Abdullah Aydemir, İslami Kaynaklara göre Peygamberler, TDV
Yayınları, Ankara 2014, ss. 69-74; Objektif bir bakış açısıyla Tevrat’ta geçen
olay ile Kur’an’daki kıyaslanarak, kurban olayının Hz. İsmail olduğunun kesin
olduğunu, Yahudilikte özellikle Yahvis metinlerinim ırki rolü ön planda tutarak
Hz. İshak’ın kurban edildiği vurgulanmaktadır. Bkz. Ömer Faruk Harman, “Hz.
İbrahim - Hz. İsmail ve Kurban”, Hz. İbrahim, ed. Ali Bakkal, Şurkav
Yayınları, Şanlıurfa 2007, ss. 152-157.
[709] Yaratılış, 19:1-29.
[710] Araf, 7:80-84; Hud, 11:77-83;
Hicr, 15:61-77; Hac, 22:43; Şuara, 26:160-175; Neml, 27:54-58; Ankebut,
29:26-35; Saffat, 37:133-136; Kamer, 54:33-39.
[711] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 131.
[712] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 132.
[713] Enbiya, 21:71.
[714] Ankebut, 29:26.
[715] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 126.
[716] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 137.
[717] Al-i İmran, 3:84;
Meryem, 19:49; Enbiya, 21:72; Ankebut, 29:27.
[718] Bakara, 2:133.
[719] Geiger, Yakup’un Yahudi kutsal
metininde açıkça Tanrı ile güreş tuttuğu yazılmasına rağmen, meleklerle kavga
ettiğini söylemesi dikkat çekmektedir.
[720] Al-i İmran, 3:93.
[721] Yaratılış, 32:22-32.
[722] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 139.
[723] Bakara, 2:132-133.
[724] Bereşit Raba, 98.
[725] Yaratılış, 49:2;
Yasa’nın Tekrarı, 6:4.
[726] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 140.
[727] Yusuf, 12:1-104.
[728] Yaratılış,
37:9-46:34.
[729] Geiger, Was hatMohammed
aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 141.
[730] Yusuf, 12:11.
[731] Yaratılış, 37:13.
[732] Yusuf, 12:19; Geiger, kuyudan su
çekmek için gönderilen kişinin İsmaillilerden olduğunu dile getirmektedir.
Halbuki ayette buna dair bir delil yoktur.
[733] Yaratılış, 37:24.
[734] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 148.
[735] Yusuf, 12:31; 12:50.
[736] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 142.
[737] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 143.
[738] Yusuf, 12:42.
[739] Yaratılış, 40:14.
[740] Yaratılış, 41:1.
[741] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 146.
[742] Yusuf, 12:77.
[743] Yaratılış, 31:19.
[744] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 147.
[745] Yusuf, 12:84.
[746] Yusuf, 12:93; 12:96.
[747] Yaratılış, 48:10.
[748] Geiger, Was hat
Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 149.
[749] Yusuf, 12:100.
[750] Yaratılış, 35:18-19.
[751] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 149.
[752] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 152.
[753] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 156.
[754] Kasas, 28:6.
[755] Pirke de-Rabbi
Eliezer, 48. bölüm.
[756] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 156.
[757] Kasas, 28:9.
[758] Tahrim, 66:11.
[759] Çıkış, 2:5.
[760] 1. Tarihler, 4:18.
[761] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 157.
[762] Çıkış, 2:7.
[763] Kasas, 28:12-13.
[764] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 157.
[765] Babil Talmudu, Sota, 12b.
[766] Şuara, 26:19-20;
Kasas, 28:15-16.
[767] Şemot Raba, 5. Bölüm.
[768] Kasas, 28:18-19.
[769] Kasas, 28:20.
[770] Çıkış, 2:16.
[771] Kasas, 28:23.
[772] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 158.
[773] Şuara, 26:19.
[774] Çıkış, 2:23; 4:19.
[775] Şemot Raba, 1. Bölüm.
[776] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 159.
[777] Taha, 20:71; Şuara,
26:49.
[778] Yalkut Şim‘oni, 182.
Bölüm.
[779] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 160.
[780] Şuara, 26:29; Kasas,
28:38; Naziyat, 79:24.
[781] Hezekiel, 29:3, 9.
[782]Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?,
s. 161.
[783] Mehmet Katar, “Kur’an
Kıssaları Bağlamında Yahudi (İsrail) Tarihi”, Kur’an ’da Yahudiler,
Kuramer Yayınları, İstanbul 2019, s. 172.
[784] İsra,17:101; Neml,
27:12.
[785] Araf, 7:133.
[786] Mezmurlar, 105:28-36.
[787] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 161.
[788] Bakara, 2:60; Araf,
7:160.
[789] Çıkış, 17:6.
[790] Çıkış, 15:27.
[791] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 164.
[792] Araf, 7:150.
[793] Çıkış, 32:21-25.
[794] Yasin Meral,
Sâmirî’nin Buzağısı, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2018, s. 100.
[795] Babil Talmudu,
Sanhedrin, 7a.
[796] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 165.
[797] Taha, 20:87-88, 96.
[798] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 166.
[799] Hakimler, 17:1-13.
[800] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 166.
[801] Detaylı bilgi için bkz. Yasin
Meral, Sâmirî’nin Buzağısı, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2018; Tolga
Savaş Altınel, “An Evaluation of the Identity of Samiri in the Qur’ân”, ilahiyat
Studies 9:1 (2018), ss. 113148.
[802] Araf, 7:159.
[803] Çıkış, 32:26.
[804] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 167.
[805] “Ey iman edenler! Siz de Musa'ya
eziyet edenler gibi olmayın. Nihayet Allah onu, dedikleri şeyden temize
çıkardı. O, Allah yanında şerefli idi.” (Ahzab, 33:69.)
[806] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 168.
[807] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 169.
[808] Detaylı tartışma için
bkz. Yasin Meral, “Ey iman edenler! Siz de Musa’ya eziyet edenler gibi
olmayın!”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 57:2 (2016),
ss. 49-52.
[809] Çölde Sayım, 16:4.
[810] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 169.
[811] Çölde Sayım, 12:1-15.
[812] Çölde Sayım, 12:10. Ayrıca bkz.
Yasin Meral, “Ey iman edenler! Siz de Musa’ya eziyet edenler gibi olmayın!”, Ankara
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi ss. 52-55.
[813] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 171.
[814] Yasin Meral, “Musa -
Hızır Kıssası ve Kıssanın Yahudi Kökeniyle İlgili İddiaların
Değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 55:2
(2014), s. 134.
[815] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 173.
[816] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 177.
[817] Rabbiler, Şuayb’ın halkı uyarması
sonucu kendisini sevmediğini belirtmişlerdir. Bundan dolayı da kızlarının
hayvan sürüsünü sulamaya götürdüklerinde kovulduklarım belirtmişlerdir; Çıkış,
2:17.
[818] Araf, 7:85-93; Hud,
11:84-95; Hac, 22:43, Furkan; 25:38; Şuara, 26:176-190; Ankebut, 29:36-37; Sad,
38:13; Kaf, 50:12,14.
[819] Araf, 7:85; Hud,
11:84.
[820] Geiger, Was hat
Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, ss. 174-175.
[821] Araf, 7:85; Hud,
11:84; Hac, 22:44; Ankebut, 29:36.
[822]Şuara, 26:176; Sad, 38:13.
[823] Furkan, 25:38; Kaf, 50:12;
Ashabu’r-Res’in hangi kavim olduğu hakkında birçok fikir belirtilmiştir. Bir
kısım alimler bu kavmin Ashabu’l-Karye olduklarını söylemiş, başka bir kısım
ise Ashabu’l-Uhdud olduğunu belirtmişlerdir. Hz. Şuayb’ın kavmi olduğunu söyleyenlerin
yanında Semud kavmi olabileceğini veya Semud kavminin devamı olduğu da
söylemişlerdir. Bkz. Ömer Faruk Harman, “Ashabu’r-Res”, DİA, İstanbul 1991, c.
III, s. 469.
[824] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 177.
[825] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 178.
[826] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 181.
[827] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 181.
[828] 1. Samuel, 8:20.
[829] 1. Samuel, 10:27.
[830] Bakara, 2:248.
[831] 1. Samuel, 5:1-12.
[832] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 182.
[833] Bakara, 2:249.
[834] Hakimler, 7:5.
[835] 1. Samuel, 14:24-26.
[836] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 182.
[837] 1. Samuel, 9:2;
10:23.
[838] Bakara, 2:247.
[839] Geiger, Was hat
Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 183.
[840] Tevrat’ta Davud’un, Uriya adında
bir askerin cephede olduğu sırada eşiyle zina ettiği ve bu askerin cephede ilk
sırada yer almasını bildiren bir mektupla onun ölümüne dolaylı olarak neden
olduğu bildirilmektedir. Peygamber Natan, Davud’a iki davalının hikâyesini
anlatarak, Davud’un yaptığı işin yanlış olduğunu belirtir. Ardından Davud suçlu
olduğunu anlar ve pişman olur. İslami açıdan bu kıssaya baktığımızda bir
Peygamber’in büyük günah işlemesi açık bir şekilde peygamberlerin ismet
sıfatına ters düştüğünü görmekteyiz. İsrailiyat’tan alınan bu rivayetlerle Hz.
Davud’a iftira atıldığı görülmektedir. Farklı görüşlere göre bu kadının nişanlı
olduğu da söylenmektedir. Bu itibarla Hz. Davud’un nişanının bozulmasını
istemesiyle bir günah işlediği söylenmektedir. Kur’an’da geçen olay ile ilgili
Hz. Davud’un düşmanlarından bir kaç kimsenin onu öldürmesi için saraya
girmelerinden ve Peygamber olan Hz. Davud’un onlara karşı düşmanlık besleyerek
suizan etmesinin günahı olduğu da söylenmektedir. Diğer bir görüşe göre Hz.
Davud’un bu davalıların ilkini dinlemesi ve diğerini dinlemeden hüküm
vermesinin günahı olduğu bildirilmektedir. Dolayısıyla Kur’an’da birçok
üstünlüğü ve fazileti ile bildirilen peygamberin zina isnadıyla suçlanması
İslamî açıdan kabul edilir bir görüş değildir. Bkz. Ömer Faruk Harman, “Davud”,
DİA, İstanbul 1994, c. IX, s. 23-24.
[841] Sad, 38:17;
[842] 2. Samuel, 12:1-6.
[843] Sad, 38:21-23.
[844] Sad, 38:24-25.
[845] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 183.
[846] Enbiya, 21:79, Sebe, 34:10, Sad,
38:17-20.Enbiya suresi 29. ayette “Davud ile birlikte tesbih etsinler diye,
dağlara ve kuşlara boyun eğdirdik” ifadelerine yer verilmektedir.
[847] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 183.
[848] Nisa, 4:163; İsra,
17:55.
[849] Bakara, 2:65; Nisa,
4:47; Maide, 5:60; Araf, 7:166.
[850] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 184.
[851] Yahudi kutsal
metinlerde Hz. Süleyman hakkında bilge, halkın refah ve zengin olmasını
sağlayan, mabedi inşa eden bir kral olarak anılırken, diğer yandan halkını ağır
vergilere tabi tutan, kendi kabilesini kollayan, hayatının son dönemlerinde
putperestliğe düşen biri olarak anılmaktadır. Bkz. Mehmet Katar, “Yahudilikte
Hz. Süleyman”, Türkiye’de Dinler Tarihi’nin Kurumsallaşması Sürecinde Prof.
Dr. Abdurrahman Küçük, Berikan Yayınevi, Ankara 2016, ss. 311-312.
[852] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 184.
[853] Neml, 27:15-16.
[854] Enbiya, 21:81-82;
Sebe, 34:12-13; Sad, 38:36-40.
[855] Geiger, Was hat
Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 185.
[856] Neml, 27:20-44; 1.
Krallar, 10:1-13.
[857] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 186.
[858] Neml, 27:30.
[859] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 187.
[860] Neml, 27:18-19.
[861] Özdeyişler, 6:6-8.
[862] Babil Talmudu,
Hullin, 57b.
[863] Geiger, Was hat
Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 189.
[864] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 189.
[865] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 190.
[866] Enam, 6:85; Saffat,
37:123.
[867] Saffat, 37:130; Geiger, El
Ferra’dan İlyas isminin lehce farklılığından dolayı İlyasin de denildiğini
aktarmakadır. Ayrıca Arapların bu durumu şiirde olan kafiye sevgilerinden
dolayı keyfi olarak değiştirdiklerini söylemektedir.
[868] Saffat, 37:123-132.
[869] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 190.
[870] 1. Krallar, 18:16-40.
[871] Kehf, 18:60-82.
[872] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 191.
[873] Enam, 6:86, Yunus,
10:98, Saffat, 37:139.
[874] Enbiya, 21:87.
[875] Kalem, 68:48.
[876] Yunus, 1:1.
[877] Yunus, 10:98; Enbiya,
21:87-88; Saffat, 37:139-148; Kalem, 68:48-50.
[878] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 191.
[879] Enbiya, 21:83-84;
Sad, 38:41-44.
[880] Sad, 38:42.
[881] Geiger, Was hatMohammed
aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 192.
[882] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 192.
[883] Daniel, 3:13-30.
[884] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 192.
[885] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 195.
[886] Bakara, 2:259.İslam âlimleri
tarafından bu kimsenin Uzeyr olduğu bildirilmektedir. Bkz. Asım Köksal, Peygamberler
Tarihi, c. II, s. 279.
[887] Nehemya, 2:17-20.
[888] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 195.
[889] Müslümanlar bilginler, Üzeyir
hakkında salih bir şahsiyet olduğunu veya peygamber olduğunu söylemişlerdir.
Yahudi kaynaklarında Ezra’ya benzetilen bu şahsın peygamber olmadığı, fakat
daha üstün bir konuma sahip olduğu söylenmektedir. Üzeyir’in Ezra değil, Enoh
olabileceğine dair bilgi için bkz. Baki Adam, Yahudilik ve Hıristiyanlık
Açısından Kur’an’ın Tartışmalı Konuları, Pınar Yayınları, İstanbul 2016, ss.
77-89; Hz. Musa’ya vahyolunan hükümlerin ve levhaların kaybolup Ezra tarafından
tekrar yazıldığı ve bu kimsenin Müslümanlar arasında Ezra diye bilindiği
bildirilmektedir. Bkz. Mustafa Göregen, Müslüman- Yahudi Polemikleri,
ss. 41-44.
[890] Tevbe, 9:30. Musa bin Meymun, bu
ayet ile Müslümanların Yahudilere iftira attıklarını ileri sürmüştür. Bkz.
Meral, Yahudi Düşüncesinde İslam Algısı, ss. 193-194.
[891] Babil Talmudu, Sanhedrin, 21b.
[892] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 194.
[893] Enam, 6:86; Sad, 38:48; Geiger,
burada belirtilen her iki ayette garipsenecek bir şekilde İsmail’den sonra zikredildiğini
söylemektedir.
[894] Enbiya, 21:85; Sad,
38:48.
[895]1. Krallar, 18:4.
[896] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 195.
[897] Geiger, Was
hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 196.
Not: Bazen Büyük Dosyaları tarayıcı açmayabilir...İndirerek okumaya Çalışınız.
Yorumlar