ALMAN YAHUDİ ORYANTALİST ABRAHAM GEIGER’İN KUR’AN’A YÖNELİK İDDİALARININ TAHLİLİ

 

TÜRKİYE CUMHURİYETİ

ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ
(DİNLER TARİHİ) ANABİLİM DALI

ALMAN YAHUDİ ORYANTALİST ABRAHAM GEIGER’İN

KUR’AN’A YÖNELİK İDDİALARININ TAHLİLİ

Tezli Yüksek Lisans Tezi

Harun GÜLTEN

TÜRKİYE CUMHURİYETİ

ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ
(DİNLER TARİHİ) ANABİLİM DALI

ALMAN YAHUDİ ORYANTALİST ABRAHAM GEIGER’İN

KUR’AN’A YÖNELİK İDDİALARININ TAHLİLİ

Tezli Yüksek Lisans Tezi

Harun GÜLTEN

Tez Danışmanı

Doç. Dr. Yasin MERAL

TÜRKİYE CUMHURİYETİ

ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ
(DİNLER TARİHİ)

ALMAN YAHUDİ ORYANTALİST ABRAHAM GEIGER’İN KUR’AN’A
YÖNELİK İDDİALARININ TAHLİLİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Tez Danışmanı

Doç. Dr. Yasin Meral

TEZ JÜRİSİ ÜYELERİ

Adı ve Soyadı                                                                                   İmzası

1-     Prof. Dr. Ahmet Hikmet Eroğlu

2-     Doç. Dr. Yasin Meral

3-     Dr. Öğr. Üyesi Tolga Savaş Altınel

Tez Savunması Tarihi

T.C.

ANKARA ÜNİVERSİTESİ

Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü’ne,

Doç. Dr. Yasin Meral danışmanlığında hazırladığım “Alman Yahudi Oryantalist Abraham Geiger’in Kur’an’a Yönelik İddialarının Tahlili (Ankara.2021) ” adlı yüksek lisans 0 - doktora/bütünleşik doktora □ tezimdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu, başka kaynaklardan aldığım bilgileri metinde ve kaynakçada eksiksiz olarak gösterdiğimi, çalışma sürecinde bilimsel araştırma ve etik kurallarına uygun olarak davrandığımı ve aksinin ortaya çıkması durumunda her türlü yasal sonucu kabul edeceğimi beyan ederim.

09.06.2021

Harun Gülten

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER.................................................................................................................. I

KISALTMALAR............................................................................................................. V

ÖNSÖZ........................................................................................................................... VI

METOT VE PRENSİPLER.............................................................................................. 1

GİRİŞ................................................................................................................................ 3

A.       Almanya Yahudileri’nin Tarihi............................................................................ 5

B.        Abraham Geiger ve Reformist Yahudilik.......................................................... 15

C.        Modern Dönem Alman Düşünürlerde İslam ve Müslümanlar........................... 19

1.         Gustav Weil (1808-1889).............................................................................. 20

2.         Theodor Nöldeke (1836-1930)...................................................................... 24

3.         Josef Horovitz (1874-1931)........................................................................... 27

4.         Georg Wilhelm Freytag (1788-1861)............................................................ 29

I.          BÖLÜM: ABRAHAM GEIGER’İN HAYATI, ESERLERİ VE KİTABININ ETKİSİ............................................................................................................................ 32

A.       Hayatı................................................................................................................. 32

1.         Frankfurt ve Bonn Dönemi (1810-1832)....................................................... 32

2.         Wiesbaden Dönemi (1832-1840).................................................................. 36

3.         Breslau Dönemi (1840-1863)........................................................................ 38

4.         Frankfurt ve Berlin Dönemi (1863- 1874) ...................................................  41

B.        Eserleri ..............................................................................................................  42

1.         Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?......................... 43

2.         Nachgelassene Schriften............................................................................... 44

3.         Das Judentum und seine Geschichte ............................................................  45

4.         Wissenschaftliche Zeitschrift für jüdische Theologie/Jüdische Zeitschrift für

Wissenschaft und Leben........................................................................................ 48

5.         Urschrift und Übersetzungen der Bibel in ihrer Abhangigkeit von der innern

Entwicklung des Judenthums................................................................................. 48

6.         Lehr- und Lesebuch zur Sprache der Mischnah............................................. 49

7.         Sadducaer und Pharisaer................................................................................ 49

8.         Parschandatha: die nordfranzösische Exegetenschule................................... 50

9.         Moses ben Maimon: Studien.......................................................................... 50

10.     Diğer Çalışmaları........................................................................................... 51

C.       Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen? Adlı Eserin Etkisi ve

Geiger’in Hz. Muhammed ile ilgili Üslubu............................................................... 51

II.        BÖLÜM: ABRAHAM GEIGER’E GÖRE HZ. MUHAMMED YAHUDİLİKTEN

NEDEN VE NASIL BİLGİ ALDI?................................................................................ 56

A.       Muhammed   Yahudilikten Bilgi Almayı İstedi mi?.......................................... 60

B.       Muhammed   Yahudilikten Hangi Vasıtalarla Bilgileri Alabildi?...................... 72

C.       Muhammed   Yahudilikten Bu Bilgileri Alabilir miydi?................................... 76

D.       Muhammed   Yahudilikten Bilgi Aldı mı?........................................................ 78

III.     BÖLÜM: ABRAHAM GEIGER’E GÖRE YAHUDİLİKTEN ALINAN

DÜŞÜNCE VE KAVRAMLAR.................................................................................... 82

A.       Düşünceler.......................................................................................................... 82

1.         İnanç ile İlgili Meseleler................................................................................ 82

a.            Yerin ve Göğün Yaratılışı........................................................................ 83

b.            Ölümden Sonraki Hayat ve Kıyamet........................................................ 85

c.            Dirilme Meselesi...................................................................................... 89

d.            Vahiy, Melekler ve Cinler........................................................................ 90

2.         Namaz ve Kadın ile İlgili Hükümler.............................................................. 93

3.         Hayata Dair Bazı Görüşler............................................................................. 97

B.       Kavramlar......................................................................................................... 100

1.         Gramer açısından Kavramlar....................................................................... 103

a.            Tâbût (Ojls)............................................................................................. 103

b.            Tâğût (o>ti)............................................................................................. 104

c.            Melekût (Oj£L)....................................................................................... 105

2.         Yahudilikteki Meşhur Olması Açısından Kavramlar................................... 105

a.            Tevrat (sljjs)............................................................................................ 105

b.            Cennâtu Adn (j^tk)................................................................................. 106

c.            Cehennem (^)......................................................................................... 107

d.            Ahbar (^l?^l)........................................................................................... 108

e.            Derase (o>)............................................................................................. 108

f.      Rabbanî (^■?j)............................................................................................ 110

g.            Sebt (o(״.................................................................................................. 111

h.            Sekine (ü£(״............................................................................................ 112

3.         Diğer Kelimeler ..........................................................................................  113

a.            Furkan (J*>)............................................................................................ 113

b.            Maûn (ûj₺U)............................................................................................... 114

c.            Mesâni (^üa).............................................................................................. 115

IV.     BÖLÜM: ABRAHAM GEIGER’E GÖRE MUHAMMED’İN YAHUDİLİKTEN

ALDIĞI KISSALAR.................................................................................................... 117

A.       Atalar Dönemi.................................................................................................. 118

1.        Âdem’den Nuh’a Kadar................................................................................ 118

a.            Âdem...................................................................................................... 118

b.            Habil ve Kabil......................................................................................... 121

c.            İdris......................................................................................................... 121

2.        Nuh’tan İbrahim’e Kadar.............................................................................. 122

a.            Nuh......................................................................................................... 122

b.            Hud......................................................................................................... 124

c.            Salih........................................................................................................ 126

3.        İbrahim’den Musa’ya Kadar......................................................................... 126

a.            İbrahim.................................................................................................... 126

i.      İbrahim ve Putların Kırılması Olayı....................................................... 127

ii.           İbrahim ve Babası Azer...................................................................... 128

iii.         İbrahim ve Meleklerin Gelmesi.......................................................... 129

iv.         Kurban Edilme Olayı.......................................................................... 130

b.            Lut........................................................................................................... 132

c.            Yakup...................................................................................................... 133

d.            Yusuf...................................................................................................... 134

B.        Musa Dönemi................................................................................................... 137

1.        Musa’nın Doğumu ve Himaye Edilisi.......................................................... 137

2.        Musa ve Tartıştığı Adam.............................................................................. 139

3.        Musa ve Firavun........................................................................................... 140

4.        Harun ve Buzağı olayı.................................................................................. 141

5.        Musa ve Karun.............................................................................................. 143

6.        Musa ve Bilge Kul........................................................................................ 145

7.        Musa ve Kayınbabası.................................................................................... 145

C.        Saul, Davud ve Süleyman Krallıkları............................................................... 147

1.        Saul/Talut...................................................................................................... 147

2.        Davud ..........................................................................................................  149

3.        Süleyman ....................................................................................................  150

D.       Krallığın Bölünmesinden Sonraki Dönem .....................................................  151

1.     İlyas .............................................................................................................  152

2.        Yunus............................................................................................................ 152

3.        Eyüp.............................................................................................................. 153

4.        Daniel............................................................................................................ 153

5.        Ezra/Uzeyr.................................................................................................... 154

6.        Elyesa/Zülkifl............................................................................................... 155

SONUÇ......................................................................................................................... 156

KAYNAKÇA................................................................................................................ 159

 

KISALTMALAR

a.s.	: Aleyhisselâm
b.	: İbn
bkz.	: Bakınız
c.	: Cilt
c.c.	: Celle Celâluhu
çev.	: Çeviren
DİA	: Diyanet İslam Ansiklopedisi
DİB	: Diyanet İşleri Başkanlığı
Hz.	: Hazreti
İSAM	: İslam Araştırma Merkezi
MÖ.	: Milattan Önce
MS.	: Milattan Sonra
ö.	: Ölüm Tarihi
r.a.	: Radiyallahu anhu
s.	: Sayfa
s.a.v.	: Sallallâhu aleyhi ve sellem
ss.	: Sayfadan sayfaya
terc.	: Tercüme
vs.	: Ve saire
Yay.	:Yayınevi, Yayınları

ÖNSÖZ

Tarih boyunca insanlar, iç içe yaşamaları sonucunda farklı kültür, din ve yaşam biçimi olarak başkalarını tanıma şansı elde etmişlerdir. AvrupalIların İslam ile karşılaşmaları ve Kur’an’a ilgi duymaları 12. yy’ın başlarında oluşmuştur. Haçlı seferlerinden dönen askerlerin anlattıkları, insanlar arasında olumsuz bir şekilde yayılmıştır. Osmanlı’nın Avrupa’da ilerlemesiyle birlikte Avrupalılar Müslümanlarla Türkleri özdeşleştirmişlerdir. Türk imajının olumsuz bir şekilde yayılmasına sebep olan Martin Luther, Alman Oryantalizmi başlatanlar arasında zikredilmektedir. Bunun yanında Luther, Kur’an’ın Latince çevirisinin Basel’de bastırılmasına destek vermiştir.

Avrupa’da 18. yy’ın sonu ve 19. yy’ların başlarında İslam araştırmaları bir disiplin haline gelmiştir. Yıllardır devam edegelen bu araştırmalar Oryantalizm/Şarkiyatçılık bölümünü ortaya çıkarmış ve İslam dini araştırıldığı gibi, doğunun dili, kültürü, edebiyatı, coğrafyası, sanatı ve tarihi de araştırılmaya başlanmıştır. Genellikle İslam hakkında yazılan bu eserler farklı dinlere mensup kişiler tarafından kaleme alınmış ve İslam dinini tenkit etmeye yönelik çalışmalar olmuştur. Bu zaman diliminde ortaya çıkan Oryantalistler arasında Theodor Nöldeke, Gustav Weil ve Josef Horovitz gibi Alman asıllı birçok Yahudi İslam ile ilgilenmeye başlamıştır.

Abraham Geiger, hem İslam araştırmaları hem de Yahudi dininin reform hareketinin öncülerinden sayılması açısından önemli bir konuma sahiptir. Kendisi, Yahudiliğin çağa uygun bir şekilde “yenilenmesi” gerekliliği yolunda çaba sarfetmiştir. İslam hakkında yazdığı ayrıntı dolu eseri, Alman Oryantalistler arasında Abraham Geiger’i ayrı bir noktaya çıkarmaktadır. Birçok Batılı Oryantalist hakkında çalışma olmasına rağmen Geiger’in İslam hakkındaki eseri ile ilgili şu ana kadar özel bir çalışmanın olmaması, bizi bu konuyu çalışmaya sevk etmiştir.

Çalışmamız giriş ve dört bölümden oluşmaktadır. İlk olarak giriş bölümünde Alman Yahudi tarihi serüveni hakkında bilgi verilmiştir. Ardından Abraham Geiger ve Reformist Yahudilik hakkında genel bilgilendirme yapılmıştır. Son olarak da modern dönem Alman kaynaklarında İslam ve Müslümanlar hakkında eserler yazan bir kaç oryantalistten bahsedilmektedir. Birinci bölümde ise Abraham Geiger’in hayatı ve eserleri incelenmiştir. Bu bölümde Abraham Geiger’in oğlu Ludwig Geiger tarafından ele alınan Abraham Geiger - Leben und Lebenswerk adlı eseri örnek alarak kısımlandırmış bulunmaktayız. İkinci bölümde, Hz. Muhammed’in Yahudilikten neden ve nasıl bilgi aldı konusu ele alınmıştır. Üçüncü bölümde Geiger’e göre Yahudilikten alınan düşünce ve kavramlar hakkında bilgi verilmiştir. Nitekim son ve dördüncü bölümde ise Geiger’e göre İslam’a geçen kıssalar ortaya konulmaya çalışılmıştır. Son üç bölümde Abraham Geiger’in Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen? adlı eserinin içeriği takip edilmiştir.

Yoğun bir süreçte bitirmiş olduğum bu çalışmada maddi ve manevi katkısı olan yakınlarıma teşekkür etmeyi borç bilirim. Çalışmam boyunca desteğinden dolayı danışman hocam Doç. Dr. Yasin Meral’e, tezle ilgili düzeltmelerinden ve katkılarından ötürü Prof. Dr. Ahmet Hikmet Eroğlu, Dr. Öğretim Üyesi Tolga Savaş Altınel, Ar. Gör. Esra Erdoğan Şamlıoğlu ve Ar. Gör. Mukadder Sipahioğlu’na içtenlikle teşekkür ederim. Bu süre zarfında maddi ve manevi desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen başta annem ve babam olmak üzere ablam ve kardeşime de teşekkür ederim. Son olarak birçok fedakârlığa katlanan ve desteğini her zaman hissettiğim eşime ve kızıma müteşekkirim.

Harun Gülten

Münih, 2021

METOT VE PRENSİPLER

Akademik çalışmaların belirli bir yöntem ve prensipler içerisinde yapılması önem arz etmektedir. Bu bağlamda Abraham Geiger’in müstakil bir eser olarak ele aldığı İslam dini hakkında değerlendirmeleri ve iddiaları sağlıklı bir şekilde anlaşılabilmesi için bazı metot ve prensipler benimsenmiştir.

Zamanımızda Oryantalistlerin İslam tarihi, Kur’an ve Hz. Muhammed hakkında yazdığı birçok eserler bulunmaktadır. Bunların arasında Alman Oryantalistlerin önemli bir yeri olduğu âşikardır. Fakat Abraham Geiger’in Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen? adlı eserini konu edinen müstakil bir çalışma bulunmaması bizim bu konuyu çalışmamıza sebep olmuştur.

Geiger’in bu çalışması sadece Yahudi ve Hıristiyan dünyada değil İslam dünyasında da yankıları olan bir çalışmadır. Hindistan’daki Hıristiyan misyonerler Müslümanlara etki edebilmek için bu eseri Almancadan İngilizce tercüme etmişlerdir. Günümüzde de Müslüman araştırmacılar Geiger’in eserinde öne sürülen iddialara cevap vermeye çalışmaktadırlar. Bu anlamda Geiger’in bu eseri Müslüman ilim adamları arasında da reddiye kültürünü oluşturmuştur.

Bu çalışmada Alman asıllı Yahudi Oryantalist Abraham Geiger’in 1833 yılında basılmış Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen? adlı eseri incelenmiş ve kullanılmıştır. Hazırladığımız bu tezde, Kur’an’ın kaynağının başta Tevrat olmak üzere Yahudi kaynakları olduğunu iddia eden bu eser incelenmiştir. Bu vesileyle Geiger’in kullandığı kaynaklar ve iddialarıyla ilgili değerlendirmeler yapılmıştır. Böylece konuyla ilgili Türkçe sağlıklı bir bilgi ortaya çıkarılmaya çalışılmış ve sonraki araştırmalara katkı sağlaması amaçlanmıştır.

Tezimizde Geiger’in öne sürdüğü iddialar kaynaklarıyla ortaya konulmuş ve tarafsız bir şekilde değerlendirilmiştir. Eserin incelenmesi sırasında kendisinin kitapta belirlediği içerik takip edilmiştir. Geiger, İslam hakkında kaleme aldığı bu tek eseriyle çok övülmüş ve kendisinden sonraki Oryantalistler için büyük bir örnek teşkil etmiştir. Bu sebeple Geiger’in İslam ve Hz. Muhammed hakkında ortaya attığı iddiaların çalışılması önem arz etmektedir.

Bu tezimizde dinler tarihinin deskriptif (tasvirî) metodu kullanılmış ve savunmacı tutumdan kaçınılmıştır. Oryantalistlerin gerek Kur’an gerek Hz. Muhammed hakkındaki olumsuz ifadeleri objektif bir bakış açısıyla ele alınmış ve okuyucuya aktarılması amaçlanmıştır. Yeri geldikçe bu iddialardan ilmi açıdan tutarsız olanlar dile getirilmiştir. Tezimizde kullandığımız bir diğer yöntem de dinler tarihinin karşılaştırmalı yöntemidir. Bilindiği üzere Geiger’in bu eseri İslam ile Yahudiliği karşılaştırmaktadır. Bir diğer ifadeyle incelediğimiz bu eser tabiatı itibariyle karşılaştırmalı bir dinler tarihi çalışması hüviyetindedir. Nitekim bu eser incelenirken ve iddialar değerlendirilirken sık sık karşılaştırmalı yöntem kullanılmak suretiyle İslam ve Yahudilik arasındaki benzer-farklı yönleri ve etkileşimleri ele alınmıştır.

GİRİŞ

Yahudiler, bugünün Alman topraklarına yaklaşık olarak iki bin yıl önce gelmişlerdir. Bu süre zarfında refah içerisinde yaşadıkları dönemler olduğu gibi zor zamanlar da geçirmişlerdir. Abraham Geiger, Almanya’da Yahudilerin sadece belirli yerlerde ikamet etme izinlerinin olduğu ve Hıristiyanlara nazaran çok az haklara sahip olduğu bir dönemde yaşamış olan bir Yahudi’dir. Geiger, böyle bir dönemde Yahudi dinini yeniliklerle canlandırmaya çalışmış ve bu hususta üstün gayret göstererek bir şeylerin değişmesi gerektiğine inanmış birisidir.

"^■Alman-Yahudi Oryantalistlerin İslam ile ilgili araştırmaları 19. yüzyılda sistematik hale gelmeye başlamıştır. Yahudi araştırmacılar, İslam dininin Yahudilikten ortaya çıktığını iddia etmişler, böylece kendi dinlerinin üstün bir konumda olduğunu dile getirmeye çalışmışlardır. Oryantalistlerin bu tarz çalışmaları günümüzde de devam etmektedir.^{[5] [6]} Abraham Geiger’in amacı, Hıristiyanlığı ve İslam’ı Yahudilikten türemiş olarak göstermek ve böylelikle Yahudiliğin diğer dinlere üstünlüğünü ve önceliğini delillendirmektir.2

Yahudiler, İslam’a yönelik kaleme aldığı eserlerde Hz. Muhammed’in şahsında ve nübüvvetinde, Kur’an’ın kaynağında/kökeninde ve genel olarak İslam’ın hükümlerinde Yahudi etkisini araştırmışlardır.^[7] Dinlerde peygamberlerin rolü kritik olduğu için eleştiriler öncelikle onlara yöneltilmektedir. Nitekim Hz. Muhammed’e hakaretlere varan ifadeler kullanıldığı gibi, hasta olduğu ve sihirlendiği/büyüğe uğradığı gibi bazı ifadeler kullanılmıştır. Yahudi anlayışına göre Hz. Muhammed peygamber sayılmamaktadır. Yahudilere göre M.Ö. 5. yüzyılda yaşamış olan Malaki son peygamber kabul edilmektedir. Bunun yanı sıra bazı görüşlere göre Hz. Muhammed’in sadece Araplara yönelik bir peygamber olduğu görüşü de mevcuttur.^[8] Dolayısıyla Hz. Muhammed’in Müslümanların algıladığı gibi tüm insanlara gönderilen son peygamber olduğu görüşü Yahudiler tarafından reddedilmektedir. Ortodoks Yahudilere göre tek geçerli din Yahudiliktir. Yahudiler, Hıristiyanlığı ve İslam’ı vahye dayanan bir din olarak değil, Yahudilikten alınan bilgilerle ortaya çıkan dinler olarak görmektedirler.^[9] Nitekim Geiger, Hz. Muhammed’i bir peygamber olarak görmemekte, onun dünyada tek bir din oluşması için dinlerden bir karışım oluşturmaya çalışan birisi olarak değerlendirmektedir.

Geiger, İslam ile ilgili yazdığı bu tek çalışmasının hocası tarafından teşvik edildiğini bildirmektedir. Kaleme aldığı bu kitabı ödüle layık görülmüş ve Marburg Üniversitesi’nde doktor unvanını elde etmiştir. Eserinin ana konusu; Hz. Muhammed’in Yahudilikten ne aldığı, İslam dininin yeni bir oluşum olmadığı, eski dinler ve kültürlerden karma bir din olduğudur. Oryantalist çalışmalar bir önceki çalışmalardan yararlanarak birikimsel olarak ilerlemiştir.^[10] Abraham Geiger’in bu çalışması da kendisinden sonraki birçok Oryantalist çalışmaya ilham olmuş ve yön vermiştir.

Geiger, eserinin ilk bölümünde dış etkenlerin Muhammed’e Yahudilikten birçok şeyi alma isteğini uyandırdığını ve bunu almaya elinde imkânlarının olduğunu ve bu süreçte bir engelin olmadığını ispatlamaya çalışmaktadır. O, bu konuya üç soru ile giriş yapmaktadır. Birincisi; “Muhammed’in Yahudilikten bilgi almasının amacı neydi veya bu bilgileri almayı istedi mi?”, ikincisi; “Muhammed’in bilgi alma vasıtaları var mıydı, varsa bunlar neydi?”, son sorusu ise; “Bu bilgileri alabilir miydi ve nasıl alabildi?” şeklindedir.

Kitabının ikinci kısmında ise daha fazla detaya girerek Kur’an’da geçen bazı kelimelerin, inanç ile ilgili görüşlerin, namaz ve kadınlarla ilgili hükümlerin, hayata dair bazı meselelerin ve Peygamberler kıssalarının Yahudilikten geçtiğini delillendirmeye çalışmıştır. Biz bu çalışmamızda bu konuları ayrı ayrı bölümlerde ele alacağız. Geiger, Muhammed’in bu bilgileri etrafında yaşayan Yahudiler vasıtasıyla şifahi olarak aldığını ve Muhammed’in buradaki asıl amacının tüm dinleri bir araya getirerek onlara hükmetme arzusu olduğunu söylemektedir. Ayrıca peygamberlerle ilgili kıssaların hemen hemen hepsinin -eksik ve fazlalıklarıyla- Yahudi kaynaklarında geçen kıssalar olduğunu belirtmektedir. Ona göre Muhammed’in amacı; insanlığın yararı için tüm dini görüşleri bir araya getirerek insanlığın tek din altında yaşamasını sağlamaktır.

A.    Almanya Yahudileri’nin Tarihi

İsrailoğullarının Hz. Musa’nın önderliğiyle Mısır esaretinden kurtulmaları ve bugünkü Filistin topraklarına yerleşmeleri yaklaşık 3000 küsür yıl önce vuku bulmuştur.^[11] O zamandan itibaren İsrailoğulları dönem dönem başka hükümranlıklar altında yaşamak zorunda kalmış, sürgün edilmiş veya göç etmek zorunda bırakılmışlardır.

Yahudilerin ilk sürgün edilmeleri MÖ. 722-721 yıllarında Asurlular tarafından gerçekleştirilmiştir. MÖ. 586 yılında ise Filistin toprakları Babilliler tarafından işgal edilmiş ve Yahudiler Babil’e sürgün edilmişlerdir. MÖ. 538’de Babillilerin Persler tarafından yenilmesi, Yahudilerin tekrar topraklarına dönmelerini sağlamışlardır. MÖ. 63 yılında Romalılar Kudüs’e hükmetmişler ve orada yaşayan Yahudileri ağır koşullar altında yaşamaya mahkûm etmişlerdir. MS. 70’de Yahudiler’in ayaklanması sebebiyle Romalılar, Kudüs şehrini Süleyman Mabedi’yle birlikte harabeye çevirmişlerdir. Bar Kohba’nın (MS. 132-135) liderliğinde tekrar ayaklanan Yahudiler, Romalılara karşı üstünlük elde edememiş ve Kudüs’e girmeleri dahi yasaklanmıştır. Bu tarihten itibaren Yahudi halkının kutsal topraklarla olan fiziki bağlantısı koparılmıştır.^[12]

Yahudiler bunun ardından Roma İmparatorluğu’nda antik ticaret yollarına, Balkanlar, İtalya, İber yarımadası ve Galya civarına yerleştirilmişlerdir.^[13] Roma İmparatorluğu tarafından Avrupa’nın farklı bölgelerine yerleştirilen Yahudilerden bazılarının o dönemler itibariyle Almanya’ya kadar gittikleri bilinmektedir.^[14] Böylelikle bugünkü Almanya topraklarına ilk Yahudi grupları, yaklaşık 2000 yıl önce gelmişlerdir.^[15]

İmparator Konstantin’in, MS. 313 yılında Hıristiyan dinine yasal bir statü kazandırması ve 381 yılında I. Theodosius tarafından Hıristiyanlığın resmi din olarak kabul edilmesi Yahudilerin Hıristiyanlaşan Romalılarla olan münasebeti açısından önemli bir dönüm noktası olarak kabul edilmektedir.^[16] Nitekim 4. yy’dan itibaren Avrupa’da Hıristiyanlık güçlenince, Yahudilerin hem dini hem de siyasal alanı daralmaya başlamış ve Yahudi karşıtlığı ortaya çıkmıştır. Bu zaman içerisinde Yahudilerin, Hıristiyanlarla evlilikleri yasaklanmış ve bir Hıristiyan’ın Yahudi dinine geçmesi dahi kabul edilmez hale gelmişti.^[17]

8. ve 9. yy’da Almanya’da bulunan Yahudi tüccarların Asya’dan özel eşyalar getirdikleri bilinmektedir.^[18] Roma-Germen İmparatoru Şarlman (768-814), “Yahudi koruma mektupları” adı altında Yahudilere özel haklar vermiştir ve onları devlet koruması altına almıştır. Karl Şarlman’ın oğlu Ludwig’in 839 yılında bir Yahudi’ye kısıtlama olmadan topraklarını kullanabileceğini bildiren bir mektup vermesi, buna bir örnektir.^[19] Aynı şekilde Yahudi tüccarlarının vergi ödemekten muaf olduklarına dair belgeler de mevcuttur. Böylelikle hayatlarını ve mal varlıklarını devlet koruması altına alıyor ve zorunlu vaftiz edilmekten kurtulmuş oluyorlardı.^[20] Haçlı Seferleri’nden sonra Yahudiler, bu “koruma mektupları’nı”, Hıristiyanların şiddetinden korunmak için kullanmışlardır.^[21]

10. ve 13 yy.’da Almanya’da yaşayan Yahudiler; Speyer, Worms ve Mainz gibi şehirlerde kendi bölgelerini oluşturmuşlardı. Nitekim Almanya tarihinin en eski sinagogu Worms şehrinde bulunmaktadır.^[22] 12. yy’ın başlarında Yahudiler, ticaretin dışında, faizle kredi verme işini de yapmışlardır. Kilise’nin dini alanlarda faizi yasak kılması, Yahudiler için bir fırsat oluşturmuştur. Nitekim Yahudiler yabancılardan faiz alabildiklerini savunmaktadırlar.^[23]

1095 yılında Papa II. Urban’ın Haçlı Seferleri için çağrıda bulunması Hıristiyanlar arasında farklı düşüncelere yol açmıştır. Bazı Hıristiyanlar, uzakta, Kudüs’te bulunan Müslümanlar ile savaşmaktansa hemen yanlarında bulunan “Tanrı katilleri”ni yok etme düşüncesini ortaya atmışlar ve böylelikle Yahudileri hedef göstermişlerdir.^[24] O sene Rein nehri kenarlarında yaşayan Yahudilerin birçoğu bu karmaşa ortamında öldürülmüştür.

Kısa bir sürede Speyer, Worms ve Mainz şehirlerinde yaşayan birçok Yahudi katledilmiştir.^[25]

Hıristiyanlık ile Yahudilik arasındaki tartışmayı genellikle Kilise ateşlemiştir. Hıristiyanlar, Yahudileri “Tanrı katili” olarak adlandırmış ve Yahudilerin, Hıristiyanlığı düşman olarak gördüklerini belirtmişlerdir. Nitekim bu isimlendirmeden 1964 yılında II. Vatikan konsilinde vazgeçilmiştir.^[26]

Avrupa’da Yahudilere yönelik birçok kısıtlama, imparatorlardan ziyade papalar tarafından konulmaktaydı.^[27] Örneğin Papa III. Eugene, Haçlı Seferleri’ne giden Hıristiyanların, Yahudilerden alınan borçlarının sıfırlanacağını bildirerek, insanları bu seferlere katılmaya teşvik etmiştir. Bunun yanında o, Yahudilerin silah kullanmasını da yasaklamıştı. Ayrıca 1215 yılında Papa III. Innocent, Yahudilerin Hıristiyanlardan ayırt edilebilmeleri için belirli kıyafet ve şapka giymeleri gerektiğine karar vermiştir.^[28] Bunlara ilaveten zorla Hıristiyanlaştırılma, Yahudilere resmi bir görev vermeme, toprak edinememeleri, çiftçilik yapmalarına izin verilmemesi, zorla Hıristiyan eğitimine tabi tutulma, Yahudilere özel vergi ödeme gibi kısıtlamalar da zikredilebilir.^[29]

Yahudiler, Avrupa ülkelerinde sık sık salgın hastalıkların müsebbibi olarak görülmüşlerdir. 1348 yılında Doğu bölgelerinden gelen gemilerden veba hastalığı Avrupa’ya yayılmış ve bu hastalıktan Yahudiler sorumlu tutulmuştu. Yahudilere yönelik bir diğer suçlama da Yahudilerin içme sularını ve kuyuları zehirlediklerine dairdir. Bu sebeple de birçok Yahudiyi katletmişlerdir.^[30] Yahudilerin sıkça karşılaştıkları bir diğer suçlama da kan iftirasıdır. Bu iddiaya göre Yahudiler, Pesah bayramında bir Hıristiyan çocuğu kaçırmakta ve öldürerek çocuğun kanını Pesah hamurunda maya olarak kullanmaktadırlar.^[31] Yahudiler bu iftira sebebiyle de pek çok kez şiddete maruz kalmışlardır. Bu durum Osmanlı topraklarında da cereyan etmiş ve Hıristiyanların kan iftirası suçlamalarından ötürü bazı padişahlar bu sorunun önüne geçilmesi için ferman yayınlamıştır.^[32]

Yukarıda zikredilen farklı sebeplerden ötürü, 1349 yılında Almanya’da bulunan birçok Yahudi cemaati Polonya topraklarına göç etmiştir. Polonya kralının Yahudilere tanıdığı olumlu haklar da bu göçte büyük rol oynamıştır. Bu çerçevede Avrupa’nın doğu bölgesinde yeni Yahudi yaşam merkezleri kurulmuştur.^[33]

Martin Luther 1517 yılında Katolik Kilisesi’ne karşı 95 maddelik tezini duyurmuştur. 1523 yılında Luther’in neşrettiği, Dass Jesus Christus ein geborener Jude sei (İsa doğuştan bir Yahudi) yazısı Yahudileri umutlandırmış ve kendilerine yapılan haksızlıkların azalacağını ümit etmişlerdir. Fakat ileriki zamanda bu durumun öyle olmadığını anlamışlardır. Martin Luther, bu yazısıyla Yahudilerin Hıristiyanlığa geçmesini arzulamış, fakat geçmeyeceklerini anlayınca onlara karşı açıktan nefretini belirtmiş ve şiddet uygulayarak onları Almanya’dan kovmak istemiştir.^[34] Luther, Von den Juden und ihren Lügen (Yahudilere ve Yalanlarına Dair) adlı eserinde ise yedi maddede Yahudilere karşı nasıl mücadele edileceğini belirtmiştir. Bu kitap, Nazi rejimi zamanında birçok kez basılarak propaganda olarak kullanılmıştır.^[35]

1618-1648 yılları arasında vuku bulan “Otuz yıl savaşında” göçler meydana gelse de Yahudiler’in çoğu aynı bölgelerde kalmaya devam etmişlerdir. Bölgeleri yöneten prensler, ticaret ile uğraşan birçok Yahudiyi çalıştırmış ve böylelikle gelir elde etmişlerdir.^[36] O süre zarfında Almanya topraklarında 60 bin Yahudi’nin yaşadığı bildirilmektedir.^[37]

Almanya tarihinde ilk defa 1780 yıllarında Yahudiler’in özgürleşmesi, Almanlar gibi |aynı haklara sahip olmaları ve topluma kazandırılmaları konuları gündeme gelmiştir.^[38] 1 791 senesinde Fransa’da yaşayan Yahudiler, Fransızlar ile aynı haklara sahip olmuşlardır.^[39] Moses Mendelssohn, Alman Yahudileri’nin de aynı haklara sahip olmalarını istemiş, bunun için Yahudilerin, Alman dilini öğrenmeleri gerektiğini söylemiştir. Yani bir nevi Yahudilerin, Alman toplumuna entegre olmalarını sağlamaya çalışmıştır.^[40] Ayrıca Mendelssohn Tevrat’ı Almancaya tercüme ederek yerel dilin kullanılmasını sağlamaya çalışmıştır.^[41] O, ayrıca Yahudilerin Avrupa’nın dil, kültür ve bilim birikimini benimsemelerini istemiştir.^[42]

14.yy’dan itibaren Almanya’nın çeşitli şehirlerinde yaşayan Yahudiler, sadece belirli bölgelerde ve gettolarda ikamet edebilmişlerdi.^[43] Frankfurt’ta yaşayan Yahudiler, 1628’den Napolyon zamanına kadar duvarlarla çevrilmiş, büyük demir kapılarla kapatılan bölgelerde kalmak zorunda bırakılmışlardır. Sabah olduğunda kapıları açılır, akşam vakti olduğunda ise o bölgeye geri dönerlerdi. Yahudilere tahsis edilen özel bir yer halinde olup, diğer bölgelerden ayrı tutuluyordu.^[44]

1806 yılında Frankfurt şehri, Napolyon’un hükümranlığı altına girince, Yahudilerin hapsedildiği sokaklardan çıkıp şehre gidebilmeleri sağlanmıştır. 1811 yılında ise Yahudiler tamamen diğer insanlarla eşit haklara sahip olmuşlardır. Fakat bu durum uzun sürmemiş ve Fransa’nın Ruslara karşı savaşı kaybetmesinden sonra Fransa’nın hükümranlığı altında bulunan bölgeleri Almanya geri almış ve Yahudiler eskisi gibi bazı haklardan mahrum edilmiştir.^[45]

"^■Avrupa’nın aydınlanma sürecinden Yahudiler de etkilenmiş ve bu gelişmelere ayak uydurarak reform isteyenler ile geleneksel düşünceye bağlı kalanlar arasında tartışmalar başlamıştı. Bu süreçte Moses Mendelssohn’un öncülüğünde haskala (aydınlanma) adında yeni bir reform hareketi başlamıştı. Bu akımın ana fikri, Yahudilerin içinde yaşadıkları Alman toplumuna entegre olmasını sağlamaktı.^[46]

1835-1845 yılında Yahudi cemaatler arasında büyük çekişmeler yüz göstermiştir. Bir kısım Yahudiler, klasik dini metinlerin ihtiyaçları karşılamadığını ve yenilenmesi gerektiğini söylerken, Ortodoks Yahudiler bunlara sıkıca tutunması gerektiğini savunmuştur.^[47] Bunun yanında birçok Yahudi artık müreffeh bir hayat yaşamaya başlamış, doktor, avukat, bankacı, sanatçı gibi mevkilere gelebilmişlerdi.^[48] Yahudilerin büyük bir kısmı kısıtlamalara maruz kalırken, varlıklı Yahudi aileleri Preusen (Alman) vatandaşı olabiliyordu. Diğerleri halen başkalarının “Koruma mektubuna” muhtaçtı ve ikinci sınıf insan olarak hayatlarını geçiriyorlardı.^[49]

1900 yılında, Doğu Avrupa’da yaklaşık olarak 5 milyon Yahudi yaşamaktaydı.^[50] Bu sayı Avrupa’da yaşayanların sayısının iki katıydı. Rusların, II. Alexander’in ölümünden Yahudileri sorumlu tutmaları^[51] ve böylelikle Yahudilere karşı başlattıkları kıyımlar sonucu yaklaşık 2 milyon Yahudi Avrupa’nın Batı tarafına göç etmiştir. Çoğu İngiltere ve Almanya yoluyla Amerika’ya gitmek isteseler de para imkanları olmayanlar Almanya’da kalmıştır. Almanya’da da rahat edememelerinden ötürü bu dönemde Filistin topraklarına göç etme fikri iyice gündeme gelmiştir. Bu süreçte Siyonizm’in fikir babası olarak bilinen Macar Yahudisi Theodor Herzl, Yahudileri örgütleyerek Filistin’de bir Yahudi devleti kurulmasının ilk adımlarını atmıştır.^[52]

29 Ağustos 1897’de Basel şehrinde bir kongre düzenlenmiş ve Dünya Siyonist teşkilatı kurulmuştur.^[53] Herzl, Yahudi devletini Basel şehrinde kurduğunu ve “5, belki 50 sene sonra bunu herkesin göreceğini” günlüğünde dile getirmiştir.^[54] Nitekim 50 sene sonra, Kasım 1947’de Birleşmiş Milletler, Filistin’in Araplar ve Yahudiler arasında paylaşılmasına karar verdi. Bir sene sonra 14 Mayıs 1948 yılında İsrail devleti resmen kurulmuş oldu.^[55]

Birinci dünya savaşında Yahudiler, Almanların yanında savaşa katılmış ve Almanya’nın kendilerini bu ülke vatandaşı olarak görmelerine sevinmişlerdi.^[56] Fakat savaş kaybedilince ve oluşan ekonomik sıkıntılardan dolayı Almanya’da Yahudilere karşı tekrar şiddet boy göstermeye başlamıştı.^[57] O seneler Yahudiler, yazar, sanat, müzik, mimarlık ve bilim gibi alanlarda ön plana çıkmış ve birçoğu nobel ödülüne layık görülerek Almanya’nın kalkınmasına katkı sağlamışlardır.^[58] Fakat Nasyonal Sosyalistler, bu kişilerin Yahudi dinine mensup olduklarını ön planda tutarak, onları istemediklerini açıkça dile getiriyorlardı. Böylelikle antisemitizmin yükselmesiyle birlikte birçok Yahudi Amerika’ya göç etmiştir.^[59]

1933 yılının Nisan ayında aşırı sağ partisi NSDAP, Almanya’nın başına geçerek, antisemitizmi devlet politikası haline getirmiştir.^[60] Yahudiler ile alışveriş yapılmaması, Yahudi asıllı olanların işlerine son verilmesi gibi kararlar alınmıştır.^[61] 1 93 5 yılında “Nürnberg yasaları” adında “Alman kanının ve Alman onurunun korunması” ile ilgili hükümler çıkarılarak Yahudilerin durumları daha da ağırlaştırılmıştır. Yahudiler ile evlilik yasaklanarak Yahudi olan ve olmayanların hakları ayrılmıştır.^[62]

9 Kasım 1938 yılında Almanya genelinde Yahudilere ait yedi bin küsür dükkan yağmalanmış, yetmiş sinagog yerle bir edilmiş ve iki yüzden fazla sinagog da ateşe verilmiştir. Baskılar çoğalmış ve Yahudiler toplama kamplarına atılmışlardır. O sene ve ertesi sene yaklaşık olarak 100.000’den fazla Yahudi Almanya’yı terk etmiş ve mal varlığına devlet tarafından el konulmuştur.^[63]

1941-1944 yılları arasında pek çok Yahudi gaz odalarında öldürülmüştür.^[64] Savaş sonunda Almanya’da 15.000 Yahudi’nin yaşadığı tahmin edilmektedir.^[65] Birçok Yahudi için Almanya artık yaşanılacak bir yer olmaktan çıkmıştır. Bugünkü Almanya’da yaşayan Yahudiler’in çoğu göçmen olup birçoğu Sovyetler Birliği, Rusya ve Ukrayna’dan gelmişlerdir.^[66]

Yahudiler 1950 yılında Almanya Yahudilerinin Merkez Konseyi (Zentralrat der Juden in Deutschland) adında bir şemsiye organizasyon kurarak Almanya’da tekrar var olmak için adım atmışlardır.^[67] 1952-1953 yılında yürürlüğe giren “Tazminat Kanunu” ile birçok Yahudi tekrardan Almanya’ya gelerek kaybettikleri mal varlıklarını geri almaya başlamışlardır.^[68]

Savaş öncesi birçok Alman Yahudileri’nin de müntesibi olduğu Liberal Yahudiler, 1999 yılında “Abraham Geiger Kolleg” adlı eğitim kurumunu hayata geçirerek tekrar haham yetiştirmeye başlamışlardır.^[69] Günümüzde yaklaşık olarak 200 bin Yahudi’nin Almanya’da yaşadığı tahmin edilmektedir.

B.    Abraham Geiger ve Reformist Yahudilik

Reformist Yahudilik, 19. yy’ın başlarında Alman Yahudilerinin öncülüğünde zuhur etmiştir. Avrupa, aydınlanma sürecine girmesiyle birlikte Reformist Yahudiler akılcılık, evrenselcilik ve ilerlemecilik gibi ilkeleri benimseyerek ortaya çıkmıştır.^[70] Moses Mendelssohn^[71], Abraham Geiger, Ludwig Philippson^[72] ve Samuel Holdheim^[73] bu reformun ilk öncüleri sayılmaktalar.70 Reformistler dinden uzaklaşmaya başlayan Yahudiler için Yahudi dinini çağdaş modern hayatla uyumlu bir hal ile cazip hale getirmeyi amaçlamışlardır.^[74] Reform hareketi, toplumun ihtiyaçlarına cevap veremeyen geleneksel Ortodoksluğa karşı bir hareket olarak doğmuştur.^[75] Geiger ve diğerleri, modernleşmiş ve reform edilmiş bir Yahudiliğin, Yahudi olmayan topluma daha çekici geleceğini ve böylelikle antisemitizmin de azalacağını ümit etmişlerdir.^[76]

Mendelssohn, Almanya‘da bulunan Yahudileri birlikte yaşadıkları Alman dil, kültürüyle bütünleşmesi gerektiğini savunarak reformun ilk adımını atmıştır.^[77] Samuel Holdheim, Yahudiliği yeniden şekillendirmede devrimsel bir anlayışa sahipken, Abraham Geiger zamanın ruhuna göre evrimsel şeklinde yapılması görüşündeydi.^{[78] 71 72 73 74 [79]} Bu yapılanma, teorik alandan ziyade ritüel alanda yapılan değişikliklerle meydana gelmiştir. Mesela dinen mükellef olan çocuklara yapılan bar mitsva^[80] ve bat mitsva törenleri ve evlilik merasimlerinde değişikliğe gidilmesi, ibadetlerin erkek kadın karışık koro halinde yapılabilmesi ve bu ayinlerde yerel dil (Almanca) kullanılması gibi fikirler savunulmuştur. Dolayısıyla Reformistler, Yahudiliği özü itibariyle korunan fakat dinsel törenleri değiştirerek evrensel bir misyona sahip bir inanç sistemi haline getirmeyi hedeflemi şlerdir .^[81]

1840 yıllarında Abraham Geiger, Samuel Holdheim ve bazı liberal görüşlü hahamlar, Yahudiliğin modern bilimsel metot ışığında araştırılması gerektiğini savunmuşlardır.^[82] Bu çerçevede Talmud’un otoritesini reddetmişler, sünnet olmanın ve şabat kurallarına uymanın gereksiz olduğunu savunmuşlardır. Kadınlara ve diğer milletlere jyönelik olumsuz yerlerin dua kitaplarından çıkarılması istenmiştir. Bu çerçevede yeni bir dua kitabı oluşturulmuştur.^[83]

Reformist Yahudiliğin bir nevi diğer mezheplerden bağımsızlıklarını ilan ettikleri 1885 yılındaki “Pittsburgh Platformu”^[84] çok önem arzetmektedir. Nitekim bu platformda kendi fikirlerini açık bir şekilde belirtmiş ve Ortodoks Yahudilik ile bağlarını koparmış oldular.^[85] Reform hareketi, yüce Tanrı fikrine sahip, etik temelleri üzerine kurulu, ilerleyici ve tüm insanlığı kucaklayan bir topluluk olarak tanımlanmıştır.^[86] Dolayısıyla Yahudi inancı, Reformistlerle ciddi bir değişime şahit olmuştur.^[87] Kendi içerisinde zamana göre değişimler yaparak çok defa değişime uğradığı sonraki platformlarda alınan kararlara da yansımıştır.^[88] Pittsburgh Dökümanı, 1937 yılına kadar Reformist Yahudiliğin en önemli metni olmuştur. Muhafazakar Yahudiler bu platformu eleştirerek kendileri de buna benzer bir platform kurmuş ve Yahudiliğin Reformistlerin elinden kurtulması gerektiğini bildirmişlerdir.^[89]

Reformistler’in farklı düşüncelerinin başında Tevrat’ı Tanrı tarafından gönderilmiş ilahi bir kitap olarak görmemekle birlikte atalarının yaşadığı dini bir gelenek olarak görmeleridir. Bu iddiya göre dini emirler, yasaklar ve kıssalar bugün geçerliliğini kaybetmiştir. Bunun yanısıra bazı Reformistlerin insanın türeyişi ile ilgili olarak Darwin’in evrim teorisini benimsedikleri bilinmektedir.^[90]

Reformist Yahudilere göre Talmud’un herhangi bir kutsal değeri yoktur. Onlarda kurtarıcı Mesih düşüncesi de bulunmamaktadır. İnsanların yaşadığı her yeri kutsal ve değerli gören Reformistlere göre Filistin ve Kudüs’ün herhangi bir özel kutsallığı bulunmamaktadır.^[91] Reformistler, İkinci Mabed’in yıkılmasıyla sürgün hayatı yaşamalarını Tanrı’nın Yahudiliğin yayılması için oluşturduğu bir planı olarak algılamaktadırlar.^[92] Kadınlar ve erkekler dini açıdan eşit olduklarından dolayı ibadetlerde yan yana oturabilirler ve kadınlarda haham olup ibadetleri yönetebilirler.^[93] İbadetlerde kadınların da kavrayabileceği şekilde Almancaya yer verilmiştir.^[94] Reformist Yahudilikte dış evliliğe müsade vardır. İbadetlerdeki dua ve diğer uygulamalar kısaltılmış olup kipa takmak zorunlu değildir.^[95] Reformist Yahudiler ayrıca Şabat ve kaşer kuralları gibi Yahudiliğin en ayırt edici uygulamalarını da yerine getirmemektedirler.^[96]

Almanya’da başlayan bu hareket daha sonra Amerika’ya taşınmış ve gerçek gelişimini Amerikan Yahudileri arasında göstermiştir.^[97] Reformist Yahudiler, 1875 yılında Ohio’da ilk Amerikan haham okulunun kurmuşlardır.^[98] Burada din adamı yetiştirmeye ve karar mekanizması oluşturmaya yönelik teşkilatlanma yapılmıştır. Bu teşkilatlanma ile Reformistler, Amerika’daki en sistemli ve en güçlü Yahudi mezhebini oluşturmuşlardır.^[99]

Reformist Yahudilik ilk ortaya çıktığı anda çok sert bir şekilde gelenek ve kutsal kitap eleştirisi yaparken zaman içerisinde daha ılımlı bir yol izlemiştir. Benzer şekilde ilk zamanlarda ortaya attığı bazı fikirlerden vazgeçmişlerdir. 1976 yılında San Francisco toplantısında Tevrat’ın hükümlerinin bağlayıcı olduğunu belirterek, inanç ve pratik hayatın aynı seviyede önemine vurgu yapmışlardır. Aynı kongrede İsrail topraklarına bağlılıklarını bildirmişlerdir.^[100] 1999 yılında Pittsburgh toplantısında ise Tevrat hükümlerinin önemli olduğuna, evrenselliğin yanında millilik unsurları barındırdığına vurgu yapmışlardır.^[101] Burada dikkat edilmesi gereken husus, hareket içerisindeki herkesin aynı görüşte olmamasıdır.

Günümüzde Reformist Yahudilik şartların ve zamanın değişmesiyle ciddi değişiklikler geçirmiş ve dini kuralların uygulanması konusunda geleneğe ve pratiğe eskiye nazaran daha önem verdikleri görülmektedir.^[102] 1926 yılında Londra’da kurulmuş ardından New York’a ve son olarak Kudüs’e taşınan World Union for Progressive Judaism adlı şemsiye kuruluş, dünyadaki tüm reformist ve liberal Yahudi kuruluşlarını temsil etmekte ve reforumun yayılmasına destek vermektedir.^[103]

İsrail’de sadece 6-7 bin civarında Reformist Yahudi bulunmakla birlikte bu mezhebin çoğunluğunu teşkil eden Amerika’da yaşayan Yahudilerdir.^[104] Bunun yanısıra Brezilya, Şili, İngiltere, Almanya ve Rusya ve Ukrayna gibi ülkelerde de güçlenmektedirler.^[105] Bugün Amerika’daki 6 milyon civarındaki Yahudi’nin iki milyonu Reform Yahudisi’dir.

C.    Modern Dönem Alman Düşünürlerde İslam ve Müslümanlar

Oryantalizmin oluşumunda Alman düşünürlerin etkisi büyüktür. Bunlar arasında Alman Yahudi düşünürler de önemli bir yer tutmaktadır. Alman Oryantalistlerden Abraham Geiger’le yolları kesişen veya doğrudan ondan etkilenen isimleri incelemenin Geiger’in düşünce dünyasını, içinde yaşadığı koşulları ve etkilerini anlamak açısından önemli olduğu kanaatindeyiz. Bu sebeple bu bölümde bu isimlerden Gustav Weil, Theodor Nöldeke, Josef Horovitz ve Georg Wilhelm Freytag incelenmiştir.

1.     Gustav Weil (1808-1889)

1808 yılında Sulzburg^[106] şehrinde doğmuştur. Küçük yaşında ailesinin maddi imkânları sayesinde İbranice, Latince, Almanca ve Fransızca özel dersler almıştır.^[107] 1928 yılında Heidelberg Üniversitesi’nde Geiger’in sınıf arkadaşı olan Weil,^[108] filoloji ve tarih bölümüne ve aynı zamanda Arapça öğrenmeye başlamıştır.^[109] İki sene sonra Paris’e giderek Arapça ve Farsça bölümünde eğitimine orada devam etmiştir. Weil, geçimini özel dersler vererek ve tercümanlık yaparak sağlamıştır.^[110] Fransa’nın Cezayir’i işgal ettiği sırada kısa bir süre Cezayir’de muhabir olarak çalışmış ve ardından 1831 yılında Mısır’a giderek Fransızca öğretmeni olarak görev yapmıştır. 1835 yılına kadar Mısır’da kalan Weil, o dönemde Farsça ve Türkçe öğrenme imkanı bulmuştur.^[111] Bundan sonra bir kaç ay da İstanbul’da kalarak Türkçesini geliştirmiştir.^[112] Almanya’ya döndükten sonra 1836 yılında Tübingen Üniversitesi’nde doktor ünvanını almış ve kütüphanede görevli olarak çalışmaya başlamıştır. Bu sırada Binbir Gece Masalları kitabının tamamını ilk defa Arapça aslından Almancaya tercüme etmiş.^[113]         1845 yılından itibaren Heidelberg Üniversitesi’nde Doğu dilleri dersleri vermiş ve 1861 yılında bu üniversitede ilk Yahudi asıllı profesör olarak görev yapmıştır. 29 Ağustos 1889 yılında Freiburg şehrinde hayatını kaybetmiştir. Kendisine ait birçok el yazma Arapça eserleri, çocukları tarafından Heidelberg Üniversitesi’ne bağışlanmıştır.^[114]

Gustav Weil’in kaleme aldığı eserlerin çoğu İslam ile ilgilidir. Bunlardan bazısı tercüme bazısı ise telif eserdir. Örneğin Zemahşeri’nin Atvâku’z-Zehebⁿ'^[115] adlı eserini, Joseph von Hammer^[116] tarafından yapılan Almanca tercümesinde bulunan yanlışları düzelterek tekrardan tercüme etmiştir. Ayrıca İbn Hişam’ın es-Siretu ’n-Nebeviyye adlı eserini Almancaya çevirerek, önemli bir Arapça kaynağını Almancaya kazandırmıştır.

Hz. Muhammed hakkında yazdığı eser Mohammed der Prophet, sein Leben und seine Lehre (Peygamber olan Muhammed’in Hayatı ve Öğretisi) Avrupa’da Muhammed hakkında Arapça kaynaklara dayanarak yazılan ilk eser olarak kabul edilmektedir.^[117] Weil, bu eserini başka tarihçilerin yazdıklarına göre değil, bizzat kendi araştırmalarına bağlı olarak ele aldığını belirtmektedir.^[118] Ayrıca bu kitabında Weil, Muhammed’in Ehl­i Kitap inançlarını biraraya getirerek bu yeni dini kurduğunu, fakat bunu yaparken Yahudiliğin katı kurallarını ve Hıristiyanlığın teslis inancını almadığını belirtmektedir.^[119] Weil, ayrıntılı bir şekilde Hz. Muhammed’in epilepsi olduğu iddialarıyla ilgili

açıklamalar yapmaktadır.^[120] Ona göre Hz. Muhammed’in vahiy alışlarına dair rivayetler incelendiğinde onda epilepsi olduğunun ortaya çıktığını belirtmektedir. Fakat ona göre Muhammed, bu hastalığını gizlemek için Cebrail’le görüştüğünü öne sürmemiştir. Bilakis Weil, epilepsi rahatsızlığının Muhammed’in vahiy almasına vesile olduğunu iddia etmektedir.^[121] Yoğun dini tecrübeleri, reform yapmadaki hırsı ve isteği Muhammed’in kendisini kaybetmesine ve cezbe hali yaşamasına vesile olmaktadır. Weil, bu iddiasını delillendirmek için de Hz. Muhammed’in vahiy alış sırasında terlere boğulduğu, titrediği, korktuğu gibi rivayetlere dayanmaktadır. Weil’in önceki Batı’lı araştırmacılardan ayıran özelliği ise Muhammed’i samimi bir reformcu olarak görmesidir.^[122] Abraham Geiger gibi Gustav Weil de Orta Çağ’da öne sürülen olumsuz Muhammed portresinin nispeten nötr hale gelmesinde etkili olmuşlardır.^[123]

En önemli eserlerinden biri olan Historisch-Kritische Einleitung in den Koran (Kur’an’a tarihsel ve eleştirisel bir giriş) adlı çalışması günümüzde halen oryantalistler tarafından kullanılmaktadır. Bu eseri üç kısma ayırmıştır. İlk kısmında Muhammed’in hayatını konu edinmektedir. İkinci kısmında Kur’an hakkında ve onun oluşumuna dair bilgi vermektedir. Son kısmında ise İslam’ın ne olduğu, yasaları, Yahudilik ve Hıristiyanlığa karşı olan bakışını ve geleceğini incelemiştir.^[124] Weil’ın, Kur’an’ın oluşumu hakkında en çarpıcı iddiası, Muhammed’in bilerek Kur’an ayetlerini kronolojik olarak koymadığıdır. Ona göre Muhammed, böylelikle istediği vakit istediği ayetlerin yerlerini değiştirebiliyordu.^[125]

Geschichte der Chalifen (Halifeler Tarihi) adlı eseri, Weil’ın yazdığı en kapsamlı kitabıdır. Beş ciltten oluşan bu eser, Hz. Ebu Bekir döneminden başlayıp Abbasi halifelerinin sonuna kadarki dönemi ele alır.^[126] Weil, çalışması sırasında çok az kaynak bulunduğunu ve eseri çoğunlukla el yazmalarından derlediğini belirtmiştir. Ayrıca kitabında doğu tarihinin yanısıra Mısır tarihini de ele almıştır.^[127] Weil, bu belirtilen üç kitapta genellikle Yahudi ve Hıristiyan tarihi araştırmaları sırasında elde ettiği bilgilerle İslam tarihini yeniden değerlendirmeye çalışmıştır.^[128] Bu eserinin ardından Geschichte der islamischen Völker von Mohammed bis zur Zeit des Sultans Selim (Muhammed’den Sultan Selim’e kadar gelen Müslüman halkların tarihi) adlı eser, Weil’ın en son kitabı olmuştur.

Weil, Biblische Leğenden der Muselmanner aus arabischen Quellen zusammengetragen undmit jüdischen Sagen verglichen (Arapça kaynaklardan derlenmiş ve Yahudi efsanelerle karşılaştırılmış Müslümanların Kutsal kitap efsaneleri) adlı çalışmasında, Hz. Adem’den başlayarak Hz. İsa’ya kadar geçen peygamberler ve bazı şahsiyetler hakkında malumat vermektedir. Bunu yaparken Kur’an’da geçen bilgilerle kendi literatüründe, yani Tanah ve Talmud’da geçen bilgileri karşılaştırdığını bildirmektedir.^[129] Önemli olan noktanın bu efsanelerin asıl kaynağını bilmek ve bunların İslam dini ile nasıl bir değişim yaşadığını öğrenmek olduğunu dile getirmektedir.^[130] Bu eserinde Yahudilikten alınan bilgilerin İslam’ı nasıl etkilediğini ele almaktadır.^[131] Aynı Abraham Geiger gibi, Weil da bu bilgilerin kesin bir şekilde Yahudiler tarafından ortaya çıktığını dile getirmektedir.^[132] Buna ilaveten Weil, Muhammed’i bir peygamber olarak değil, eski dinleri kullanarak yeni bir düzen kuran bir kişi olarak algılamaktadır. Hatta Muhammed’i bilerek insanları aldattığı şeklinde değil, kendisini aldanmış bir insan olarak görmektedir.^[133] Ayrıca Hz. Peygamber’in hadisleri hakkında da bilgi veren Weil, Buhari’nin 600 bin hadisten sadece bir kaç bini sahih kabul ettiğini, bu durumun Hz. Muhammed hakkında ne kadar çok istismarın olduğunu gösteren bir delil olduğunu vurgulamaktadır.^[134]

2.     Theodor Nöldeke (1836-1930)

Theodor Nöldeke, 1836 yılında Hamburg şehrine bağlı Harburg ilçesinde doğmuştur. 1853 yılında Göttingen Üniversitesi’nde filoloji ve oryantalizm bölümünü okumaya başlamıştır.^[135] Arapça, İbranice, Türkçe, Farsça, Sanskritçe ve Latince gibi birçok dil öğrenmiştir.^[136] Şarkiyatçılık alanında birçok önemli eser kazandırmasına rağmen klasik dillere ve literatürüne daha fazla değer verdiği ve o alana bağlı kaldığı görülmektedir.^[137]

1857 yılında Leiden’e (Hollanda’ya) giderek zamanın önemli şarkiyatçılarıyla tanışmıştır. 1860 senesinden sonra ilmi çalışmalarını Süryani, Arami veSabiî dilleriyle Mişna ve Tanah üzerinde sürdürmüştür. Ertesi sene Göttingen Üniversitesi’nde ders vermeye başlamıştır. 1872 yılında ise Strassburg Üniversitesi’nde Sami dilleri profesörlüğüne atanmış ve birçok ünlü oryantalist yetiştirmiştir. 1906 yılında Üniversite’den emekliye ayrılmış ve 1930 yılında Karlruhe’de ölmüştür.^[138]

Birçok oryantalist gibi Theodor Nöldeke de Kur’an’ın Hz. Muhammed tarafından yazıldığını ve Kur’an’ın oluşumu ve toplanmasında Muhammed’in rolünün olduğunu iddia etmektedir.^[139] Bu alanda Nöldeke’nin en önemli eseri Geschichte des Qorans^[140] (Kur’an Tarihi) adlı eseridir. Bu kitabı oryantalistler tarafından kullanılmakta olup kaynak kitap niteliğindedir. Bu çalışma, Nöldeke’nin 1856 yılında Latince yazdığı doktora tezinin Almanca diline çevrilerek genişletilmiş halidir. 1860 yılında ise bu eser sayesinde henüz 31 yaşında Kiel Üniversitesi’nde hoca olmuştur.^[141] Kitabın ikinci baskısı başka oryantalistlerin eklemeleri ve düzenlemelerinden dolayı komisyon çalışmasına dönmüştür. Nöldeke, Kur’an’ın ayet ve sure sıralamasının Muhammed’in dilsel kullanım çerçevesinde oluştuğunu iddia etmektedir.^[142] Fakat Weil’ın dediği gibi Hz. Peygamber’den sonra değiştirildiği görüşünü benimsemez. Ona göre ayetlerin sıralaması Muhammed’in zamanında belliydi.^[143] Bu eser modern Avrupa Kur’an araştırmalarında temel eser olarak ele alınmaktadır.^[144] Nöldeke, Muhammed’in etrafında duyduğu yanlış bilgilerle Kur’an’ı meydana getirdiğini iddia etmektedir. O, Varaka bin Nevfel, Rahip Bahira ve Ehl-i Kitap’tan İslam’a geçen sahabilerin Muhammed’in bilgi kaynaklarından olduğu dile getirmektedir.^[145] Weil ise Varaka bin Nevfel’i hakikat öğreticisi olarak görmektedir. Sürekli din değiştiren talebesi Muhammed’e gerçekten arındırılmış bir dini benimsemesini telkin ettiğini bildirmektedir.^[146]

Nöldeke’nin Muhammed’in hayatıyla ilgili kaleme aldığı Das Leben Mohammed’s (Muhammed’in hayatı) adlı kitabı, yedi bölümden oluşmaktadır. Başta Muhammed’in peygamberlik öncesi hayatını ele alan Nöldeke, daha sonra “Medine’ye hicrete kadar”, “Uhud savaşına kadar”, “Mekke’nin fethine kadar” gibi bölümlere ayırmıştır.^[147] Son bölümü ise Muhammed’in karakteristik özelliği hakkında yazmıştır.^[148] İslam tarihinde olmuş olan olayları atlamadan ayrıntılı bir şekilde ele alması dikkat çekicidir. Nöldeke, Muhammed’in hayatını kısa ve bilindik kaynaklara dayandırarak ele almanın gerekli olduğunu ifade etmiştir.^[149]

Orientalische Skizzen (Oryantal eskizler) adlı eseri farklı zamanlarda yazdığı çeşitli makalelerden oluşmaktadır. Bu kitapta Sami ırkın karakter özellikleri, İslam, Kur’an, Halife Mansur, Suriyeli azizler ve Habeşistan krallığı gibi konuları ele almıştır.^[150] Kendisi bu kitabı August Müller’in^[151] Der İslam im Morgen- und Abendland (Doğu ve Batı dünyasında İslam) adlı çalışmasının bir tamamlayıcısı olarak görmektedir.^[152]

Theodor Nöldeke, Abraham Geiger’in Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen? adlı eserinin üzerinde çalışılması gerekliliğinden bahsederek bu eserin klasik olarak kalacağını zikretmektedir.^[153] Bunların yanında Nöldeke’nin eski Arapların şiir bilgisi, eski ahitin eleştirisi, İran tarihi, klasik Arapça ve Süryanice dil bilgisi hakkında birçok eseri mevcuttur. Aynı zamanda ilmi dergilerde ve ansiklopedilerde birçok makalesi bulunmaktadır.^[154] Ernst Kuhn, Theodor Nöldeke’nin neşrettiği eserlerin (telif kitap, tercüme, makale, not vs) sayısının 564 olduğunu belirtmiştir.^[155]

3.     Josef Horovitz (1874-1931)

Yahudi haham Markus Horovitz’in^[156] oğlu Josef Horovitz, Almanya’nın Lauenburg şehrinde dünyaya gelmiştir. Kendisi Marburg ve Berlin üniversitesinde Doğu dilleri bölümünü okumuştur. 1898 yılında Horovitz, Vâkıdi’nin El-Megazisi^[157] üzerine hazırladığı eseri ile doktor ünvanına sahip olmuştur. 1902’de Berlin Üniversitesi’nde doçent olmuştur.^[158]

Josef Horovitz, 1905-1906 yılları arasında Leone Caetani’nin görevlendirmesiyle İstanbul, Mısır, Filistin ve Suriye’ye gitti. Bu yolculuğun birinci amacı, adı geçen ülkelerde Arapça yazma eserlerini incelemekti. İkinci amacı ise, Filistin’deki İslam fetihlerinin topografik meselelerini araştırmaktı.^[159] 1 907 yılında Hindistan’da bir okulda ilk Avrupalı Arapça profesörü olarak görevde bulundu. Hindistan’da İslamiyet konusunda eserler telif etmiştir.^[160] Horovitz, birinci dünya savaşında esir düşüp serbest bırakıldıktan sonra ülkesine dönüp Frankfurt Üniversitesi’nde Sami diller bölümünde Tevrat tefsiri, Talmud literatürü ve İslam alanında hocalık yapmıştır. Bununla birlikte Kudüs’teki İbrani Üniversitesi’nde Oryantalist Enstitüsü’nü kurarak ve bu enstitüyü yönetmiştir.^[161]

Josef Horovitz, Muhammed’in hayatı, ilk dönem İslam tarihi, arap şiiri ve Kur’an alanlarında ün yapmıştır.^[162] Bunların arasında Koranische Untersuchungen (Kur’an Araştırmaları) adlı çalışmasını bitirememesine rağmen^[163] günümüzde oryantalistler tarafından kullanılmaktadır. Bu kitabı iki bölüme ayıran Horovitz, birinci kısmında Kur’an hakkında genel bilgiler, cezaya çarptırılan kavimler, peygamber kıssaları, salih şahıslar ve Kur’an’ın peygamberlik hakkındaki görüşlerine yer vermektedir. Diğer bölümde ise Kur’an’da bulunan özel isimlerin asıl menşeini ve manalarını açıklamaktadır.^[164] Yine diğer oryantalistler gibi Horovitz de Muhammed’in Kur’an’da bulunan bilgilerin çoğunu Tanah’tan, az bir kısmı ise Yeni Ahit’ten aldığını iddia etmektedir.^[165]

Horovitz’in İslam hakkında “Muhammeds Himmelfahrt (Muhammed’in göğe yolculuğu)”, “Aus den Bibliotheken von Kairo, Damaskus und Konstantinopel (Kahire- Şam ve İstanbul kütüphanelerinden)”, “Das Koranische Paradies (Kur’anî Cennet)”, “Jewish Proper Names and Derivatives in the Koran (Kur’an’da Yahudilere ait özel isimler ve türevleri” ve “Judeo-Arabic Relations in Pre-Islamic Times (İslam öncesi Yahudi Arab ilişkileri)” gibi birçok çalışması mevcuttur.^[166] Josef Horovitz, Abraham Geiger’in Was hatMohammedaus dem Judenthume aufgenommen? adlı eserinin yetersiz olduğunu ve Yahudi etkisinin daha derin araştırılması gerektiğinden bahsetmektedir. Zira ona göre, artık daha fazla kaynak gün yüzüne çıkmıştır.^[167]

4.     Georg Wilhelm Freytag (1788-1861)

1788 yılında Lüneburg şehrinde doğmuştur. 1807’de Göttingen Üniversitesi’nde ilahiyat, Doğu dinleri ve felsefe okumuştur. 1815 tarihinde ordu papazı olarak Prusya’nın Fransa seferine katılmış ve Fransa’nın ünlü şarkiyatçılarından olan Silvestre de Sacy ile tanışmış ve onun en önde gelen öğrencilerinden biri olmuştur. Prusya Kültür Bakanlığı’nın verdiği burs ile Sacy’nin yanına gitmiş ve ondan Arapça, Farsça ve Türkçe öğrenmiştir.^[168] Almanya’ya döndüğünde 1819 yılında Bonn Üniversitesi’nde ilk defa açılan Doğu Dilleri bölümüne profesör olarak atanmıştır.^[169] Bu yıldan itibaren hem öğretmen hem de yazar olarak hayatına devam etmiştir.^[170] Freytag, 1861 yılında Bonn’a bağlı Dottendorf kasabasında ölmüştür.^[171]

Freytag’ın yedi yılda (1830-1837) tamamladığı^[172] Lexicon Arabico-Latinum adındaki sözlüğü klasik Arapça ve Latince kelimeleri de kapsadığından dolayı günümüzde önemini korumaktadır. Birçok Arapça kaynaklardan yararlandığı gibi, Golius’un 1653 yılında çıkardığı Lexicon Arabico-Latinum’un bir nevi genişletilmiş ve düzeltilmiş halidir.^[173] Bu sözlüğün yanında Arapça dilinden Latinceye çevirdiği birçok tercümesi de bulunmaktadır. Ayrıca kendisinin çok iyi İbranice bildiği gibi bu dilin gramerini öğrencilerine öğretebilmek için Tevrattan derlediği İbranice Gramer kitabı hazırlamıştır.^[174] Hayatının son aşamasında cahiliye Arap ve Kur’an öğretilerine değinerek^[175] Arapça diline giriş mahiyetinde önemli bir kitap kaleme almıştır.^[176]

Georg Wilhelm Freytag, Abraham Geiger’in Bonn Üniversitesi’nde okurken kendisini Oryantalistik bölümüne teşvik eden ve çok değer verdiği bir hocasıdır. Abraham Geiger’i “Muhammed Yahudilikten Ne Aldı?” sorusuyla teşvik etmiş ve bu çalışma sayesinde 1832 yılında Geiger doktor ünvanını kazanmıştır. Freytag vesilesiyle kaleme alınan bu eser, yazılmasından 30 yıl sonra bile ünlü şarkiyatçılar tarafından övülmüştür. Oğlu Ludwig bu bilgiyi, babasının ünlü Hollandalı şarkiyatçılarından olan Dozy^[177] ile

yazıştığı mektuplardan aldığını bildirmiştir.^[178] Geiger, kendisini okul derslerinden ziyade

bu hocasının özel dersleriyle yetiştirdiğini açıklamaktadır.^[179]

I.            BÖLÜM: ABRAHAM GEIGER’İN HAYATI, ESERLERİ VE KİTABININ ETKİSİ

A.     Hayatı

Bu bölümde Abraham Geiger’in hayatı dört döneme ayrılarak incelenecektir.

Buradaki tasnifte Geiger’in oğlu Ludwig’in dönemlendirmesi esas alınmıştır.

1.     Frankfurt ve Bonn Dönemi (1810-1832)

Reformist Yahudiliğin kurucularından kabul edilen Abraham Geiger, 24 Mayıs 1810 yılında^[180] Almanya’nın Frankfurt şehrinde Yahudi anne ve babadan^[181] dünyaya gelmiştir. Babasının adı Michael Lazarus Geiger^[182], annesinin adı ise Rösge’dir^[183]. Altı kardeşin en küçüğü olan Abraham, aşırı dindar Ortodoks bir ailede yetişmiştir. Erken yaşlarda İbranice ve Aramice eğitimi almıştır.^{[184] [185]} Bunun üzerine Yahudi dinini daha iyi öğrenmesi için iki sene heder^m eğitimine dahil olmuş fakat bu eğitimin ve hocasının kendisine çok bir şey katmadığını bildirmektedir.^[186] Buna ilaveten çok erken yaşta Yahudi teolojisiyle tanışmış olan Geiger, aynı zamanda da klasik dillerde ders görmeye başlamıştır.^[187] Kendisinin o zamana kadar devlet okullarına gitmediğini ve sadece din ile meşgul olduğunu bildirmektedir.^[188]

Geiger ailesi, 1600 yıllarından beri birçok Yahudi ailesi gibi Frankfurt’un Yahudi mahallelerinde ikamet etmişlerdir.^[189] Din alanında bilgili bir öğretmen olan babası Michael, oğlunun ilk din hocası olmuştur. Ailede sadece babası değil aynı zamanda en büyük ağabeyi Salomon Geiger^[190] da kardeşinin eğitimine destek olup kendisine İbranice ve Almanca okumasını öğretmiştir. Onbir yaşından itibaren İbranice ve Talmud derslerinin yanında Latince, Grekçe ve Almanca dillerinde özel dersler almıştır.^[191]

Bar mitsva kutlamasında Abraham Geiger İbranice dilinde Moses Maimonides hakkında bir konuşma gerçekleştirmiş ve ardından Almanca olarak da Maimonides’in bazı düşüncelerini eleştirmiştir.^[192] Bu olay insanlar arasında büyük bir şaşkınlığa sebep olmakla birlikte onun küçük yaşta böyle konuşmasına hayran bırakmıştır. Okuduğu kitaplar sayesinde Grek ve Roma dinlerinin Yahudilikten etkilendiklerini söyleyerek tenkitli analizler yapmaya başlamıştır. Abraham Geiger on üç yaşına girmeden babasını kaybetmekle zor bir sürece girmiş^[193], bu dönemde Rabbani metinleri eleştirel bir gözle incelemeye başlamıştır. On yedi yaşında iken Mişna’yı ve Talmud’u araştırmıştır.^[194]

Mişna’da geçen kelime ve cümleleri gramer kitaplarına ve sözlüklere bakarak, önceden hiç dikkate alınmayan İbrani dilinin gelişimini incelemiştir.^[195] Dilbilimsel çalışmalarının yanında Mişna hakkında yorum yazarak Talmud’un farklı bir yapıya sahip olduğunu söylemiştir. Eleştirel yapısıyla o zamanda Gemara’nın Mişna ile uyumsuz olduğunu iddia ederek kendince bir yöntemle Mişna’da bulunan fakat Gemara’ya aktarılmayan manalarını ortaya koymaya çalışmıştır.^[196] Yapmış olduğu bu çalışmalarla Reformist Yahudilik anlayışının temellerini atmıştır. Abraham Geiger, ortodoksluğun aslının düşünmemeye dayalı olduğunu söyleyerek, bu duruma karşı gelmiş ve sonraki yaptıklarının başlıca etkeni bu olduğunu belirtmiştir.^[197]

Üniversiteye başlamadan önce Geiger kendisine yakın bir köyde ikamet eden Wolf Heidenheim^[198] isimli hocasından ders almıştır.^[199] Zamanında her Yahudi genç gibi Abraham Geiger da Yahudi dinini yüceltip doğru bir şekilde onu anlatmayı hedeflemiş, bundan dolayı da teoloji okumaya karar vermiştir. Daha üniversiteye başlamadan önce, on dokuz yaşındayken, İbranice dilinin yanında Keldani ve Süryanice ile uğraşmış ve bunlardan sonra da Arapçayla ilgilenmeye başlamıştır. O zamandaki Yahudi gençlerin Rabbani bilgileri aldıktan sonra yüksek akademik çalışmaları için üniversitede Yahudi teolojine yönelmeleri yaygın bir durumdu. Fakat kısıtlı şartlarda yaşayan Geiger ailesine yardımcı olmak için Abraham Geiger’in arkadaşları yardım toplayarak, kendisinin 2 Mayıs 1829 yılında Heidelberg Üniversitesine doğu filolojisine kayıt olmasını sağlamışlardır.^[200] Bilhassa büyük ağabeyi olmak üzere birçok akrabası onun üniversite okumasına karşı çıkmıştır. Bunun sebebi ise üniversiteyi dünyevi bir müessese ve Hıristiyanların eğitim kurumu olarak görmeleridir. Fakat kendisi yine de bir yol bulup üniversite okumaya ailesini ikna edebilmiştir. Resmi bir okula gitmediği için hiçbir diploması bulunmayan Geiger’in üniversiteye özel hocasının verdiği diploma ile giriş yapması ilginç bir durumdur.^[201] Heidelberg üniversitesindeki eğitim sürecinde, kendisinin bir başka üniversite öğrencisiyle konuşma cesaretinin dahi olmadığını, çünkü o ana kadar hiçbir Hıristiyan ile irtibatı olmadığını söylemektedir. Kısa bir süre içerisinde bu utangaçlığından kurtulduğunu ve birkaç Hıristiyan öğrenciyle irtibata geçtiğini belirtmektedir.^[202] Burada bir dönem boyunca filoloji, Süryanice, İbranice, antik Yunan ve Roma edebiyatıyla ilgili dersler almıştır.^[203]

Abraham Geiger, Sami dilleri ile ilgili dersler de görmüş ve bu alanda çok çalışarak kendini geliştirmiştir. Üniversiteye başladığında Yahudi teoloji öğrencilerinin kendi alanlarıyla ilgili özel bölümler bulamadığından yakınmış ve bu durumu kendisinin değiştirebileceğine inanmıştır.^[204] Daha sonra kış döneminde Bonn’daki Rhein Üniversitesi’ne geçiş yaparak doğu dilleri ve feslefe üzerinde çalışmaya başlamıştır.^[205]

Geiger, önemli şarkiyatçılardan olan hocası Georg Wilhelm Freytag’dan dersler alarak Arapça ve Kur’an üzerine yoğunlaşmıştır. Bu hocası 1832 yılında Abraham Geiger’in üniversite hayatının son senesinde onu fakültenin yarışmasına bir Latince yazısı yazması için teşvik etmiştir. Yarışmanın konusu ise “Inquiratur in fontes Alcorani seu legis Mohammedicae eas qui ex Judaismo derivandi sunt” dur.^[206] Yani “Kuran’ın kaynağı: Muhammed’in yasası Yahudilikten alındı mı?” sorusunu araştırmasını istemiştir. İslam dininin kaynağının Yahudiliğe dayandığını ispat etmek amacıyla Was hatMohammedaus dem Judenthume aufgenommen? eserini kaleme almış ve bu eseri ile ödüle layık görülmüştür.^[207] Latince olarak kaleme aldığı bu eseri bir yıl sonra Almancaya çevrilmesiyle büyük ilgi görmüş ve Haziran 1834 yılında kendisine Marburg Üniversitesi’nde doktor unvanı kazandırmıştır.^[208]

2.     Wiesbaden Dönemi (1832-1840)

Abraham Geiger, akademik hayata devam etmek istese de Alman üniversitelerinin Yahudi hocaları kabul etmemelerinden dolayı herhangi bir üniversiteye öğretim üyesi olarak girememiştir. Bundan dolayı 1832 senesinden itibaren 5 yıl haham, vaiz ve din öğretmeni olarak Wiesbaden şehrinde görev yapmıştır.^[209] Çevre köylerdeki Yahudi toplumlarıyla ilgilenmesinin yanında tarihsel-eleştirici çalışmalara da vakit ayırmıştır.^[210]

Geiger, 6 Mayıs 1833 yılında Bonn’lu İşadamı’nın kızı Emilie Oppenheim (1808­1860) ile nişanlanmış ve yaklaşık yedi sene sonra evlenebilmiştir. Bunun sebebi ise Almanya’nın Yahudileri kısıtlayan özel yasaları olmuştur. Bu yasalar gereği her sene sadece belirli sayıda Yahudi evliliğine izin verilmiştir.^[211] Böylelikle 1 Temmuz 1840 senesinde Frankfurt’un baş hahamı Salomon Abraham Trier tarafından evlendirilmiştir.^[212]

Görevinin dışında Abraham Geiger Yahudi din adamlarıyla birlikte 1835 yılında başlayan ve on iki yıl sürecek olan Wissenschaftliche Zeitschrift für jüdische Theologie (Yahudi Teolojisinin Bilimsel Dergisi) adında Yahudi araştırma yazılarının yayınlandığı bir dergi çıkarmıştır. Bu dergi sayesinde reformist düşüncelerini ve ibadet düzeyinde yaptığı değişiklikleri açıkça yayınlayabilmiştir.^[213] Wiesbaden’de kaldığı zaman zarfında bu derginin ilk üç sayısını ve dördüncü sayısının da ilk iki yazısını çıkarmıştır.^[214]

Geiger, Yahudilikte reform yapmak amacıyla 1837 yılında ilk hahamlar toplantısını gerçekleştirmiştir. Ondört kişi olarak toplanılan bu ilk görüşmenin düzensiz yürüdüğünü fakat sonunda bazı noktalarda sonuca ulaşabildiklerini aktarmaktadır. Belirli dini konuların ele alınması ve yazı halinde insanların okuması için dergide yayınlanma kararına varılmıştır.^[215] Bu toplantıların amacını açıklarken Abraham Geiger bir mektubunda Yahudi arkadaşına “yeni bir Yahudiliğin ortaya çıkmasına karşı olduğunu, kaybolmuş olan Yahudi ruhunun tekrardan canlanmasını istediğini” açıkça zikretmektedir.^[216]

Frankfurt’ta yapılan diğer toplantıda ise otuzdan fazla haham katılmış ve on dört gün boyunca farklı konular tartışılmıştır. Bu toplantıda tartışılan konular ise genellikle ibadet, Tora okuması ve ibadet dili ile ilgili olmuştur. İbranicenin, ibadetlerde Tanrı tarafından mecbur kılınmış bir dil olup olmadığı tartışılmış ve mecbur olmadığına kanaat getirilmiştir.^[217] Ayrıca şabat gününde org çalınmasına onay verilmiş, fakat mikve ve sünnet olunmasının devam edilmesi gerektiği kararına varılmıştır.^[218] Abraham Geiger, “eskiye dayalı olan herşeyin din olmadığını” bildirerek, bazı dini sayılan ibadetlerin yapılmaması gerektiğini söylemiştir.^[219] Bunun gibi çoğu insana zıt olan görüşlerinden dolayı bazı şahsiyetler tarafından uyarılmasına rağmen, düşündüğü ve kutsal kitaplarda bulmadığı şeyleri açıkça ve korkusuzca insanlara söylemeye ve dergisinde yazmaya devam etmiştir.^[220]

3.     Breslau Dönemi (1840-1863)

Abraham Geiger, Wiesbaden’den daha büyük bir şehre geçmesinin liberal Yahudiliği daha iyi yayabilmek için olduğunu bildirmektedir.^[221] Aynı sene içerisinde Breslau’a giden Geiger, 1838 yılında Yahudi cemaatine, dini hâkim ve yardımcı haham olarak atanmıştır. Fakat orayı kazanmasına rağmen Ortodoks Yahudilerin engellemelerinden dolayı görevine ancak iki sene sonra başlayabilmiştir. Bu iki sene zarfında akademik çalışmalarına Berlin’de devam etmiştir.^[222] Geiger’in ifadesine göre Breslau şehrinde de ibadet dili konusunda değişiklikler yapmaya çalışmış fakat bunlar engellenmiştir.^[223]

Abraham Geiger, 21 Temmuz 1838 Breslau’da şabat günü vaaz vermesi için çağırıldığında, başhaham olan Salomon Abraham Tiktin ile tartışma yaşamıştır. Tiktin, Geiger’in seçilmesine karşı çıkmış ve Abraham’ın, dergisinde “Yahudi dinine saldırdığını ve üniversiteyi bitiren bir kimsenin haham olamayacağını” söylemiştir.^[224] Geiger’in tabirine göre bu olay tam manasıyla “bilgisizliğin bilimsel bilgilerle olan savaşı” olmuştur. Uzun çabalarına rağmen Tiktin, Abraham Geiger’e karşı koyamamış ve Geiger oy birliği ile göreve getirilmiştir.^[225]

Ortodoks Yahudilerin devlet bazında yenilikçi fikirli olan kimselerin görev almaması için çok uğraştıklarını bildirmektedir. Bu çerçevede Tiktin ve ekibi, Geiger’i polislere ve Breslau yöneticilerine şikayet etmiştir. O ve ekibi, her türlü yolu deneyip Geiger’in Yahudi dinine yenilik getirmesine karşı olduklarını göstermişlerdir.^[226]

Geiger, 1840 yılında Bonn Üniversitesi’nden tanışmış olduğu ve altı buçuk yıl nişanlı olarak kaldığı bayan ile evlenmiştir.^[227] Dört yıl yardımcı hahamlık görevini yaptıktan sonra Yahudi cemaatinin liberal fikirlerinin çoğalması sebebiyle Rabbi mevkiine getirilmiş ve 1844-1863 yılları arası bu göreve devam etmiştir. ^[228]Geiger, bu süre içerisinde Ortodoks düşüncesine sahip olan Yahudi din adamlarıyla birçok tartışma yaşamıştır. Onlar Abraham Geiger’i Saduki^[229] veya Karai^[230] olarak nitelemişlerdir.^[231] Geiger ise kendisini Ferisi^[232] olarak tanımlayıp, Tevrat’ın ruhuna bağlı kalarak zamana ve şartlara uygun bir şekilde yorumladığını, kendilerinin ise Tevrat’ın lafzına takılıp kaldıklarını söylemiştir. Bu tartışmalar ve uğraşlar neticesinde Abraham Geiger, Reformist Yahudiliğin mezhepleşme serüvenini başlatmıştır.^[233]

1854 yılında uzun çabalar sonucunda Breslau’da ilk Yahudi Teoloji Fakültesi’ni kurmuştur. Bu sayede kendi düşüncesini daha kolay yayıp, Yahudiliğin modern akademik bakış açısına sahip ve Hıristiyanlığın ön yargısından uzak din adamları yetiştirme fırsatını yakalamıştır. Geiger, bu çalışmalarına Wissenschaft des Judentums (Yahudi bilimi) adını vermekteydi.^[234] Bu yoğun uğraşlarından sonra Geiger, Breslauer gazetesinde muhafazakar Yahudi olan Dr. Zacharias Frankel’in^[235] bu teoloji fakültesinde görev yapmaya başlamasıyla zor durumda kalmıştır.^[236]

Zor bir dönemden geçmesine rağmen Geiger’in en önemli eseri olan Urschrift und Übersetzungen der Bibel in ihrer Abhangigkeit von der inneren Entwicklung des Judenthums (Asıl yazı ve Yahudiliğin iç gelişmelerine bağlı olarak Kutsal kitabın tercümesi) adlı çalışmasını üç sene içerisinde tamamlamıştır.^[237] Bu eserinde, Grekçe, Aramice ve Süryanice Tanah çevirilerini analiz eden Geiger, reformist Yahudiler’in Ferisilerin yolundan devam ettiğini de özellikle vurgulamıştır. Bunun yanında Katolikler ile Sadukiler ve Protestanlar ile Ferisiler arasında benzerliklerden bahsetmektedir.^[238]

Breslau’da 1847 yılında Abraham Geiger’in ilk oğlu Berthold August Michael^[239] dünyaya gelmiştir. Ertesi sene 1848 yılında oğlu Ludwig^[240] ve 1849 yılında ise kızı Jenny dünyaya gelmiş ve Bielefeldli Gustav Meyer ile evlenmiştir. En küçük kızı İda ise evlenmemiştir.^[241]

1847-1862 yılları arasında dergi editörlüğüne ara verdikten sonra, ölümüne kadar devam edecek olan Jüdische Zeitschriftfür Wissenschaft undLeben (Bilim ve Hayat İçin Yahudi Dergisi) adlı yeni bir derginin editörlüğünü yapmıştır. Derginin son sayısı Abraham Geiger’in ölümü sebebiyle arkadaşı J. Derenburg tarafından hazırlanan özel bir baskı ile son bulmuştur.^[242]

1856 yılında Abraham Geiger’in eşi Emilie Oppenheim ölmüş ve kendisini Breslauer Strasse’de bulunan mezarlığa defnedilmiştir.^[243]

4.     Frankfurt ve Berlin Dönemi (1863- 1874)

Abraham Geiger, Breslau’da yürüttüğü yirmi üç yıllık hahamlığını Frankfurt’ta liberal Yahudiliğin sinagogunda devam ettirmiştir. Abraham Geiger’e göre liberal Yahudiliğin görevi, asıl inancı halkın inandığı şeklinden çözmek ve akıl dini haline getirmektir. Dolayısıyla Geiger bu görüşüyle Yahudi dininin gelişmesini sağlayan kimselerden olmuştur. Onun asıl görüşü “Yahudiliğin tarihsel aslından tutunup, adetlerde yenileme yapmaktır”.^[244]

Frankfurt’ta yaşadığı sürede canlılığın ve hevesli arkadaşlarının olmadığından yakınmıştır. Bundan dolayı kendisini akademik çalışmalarına adamıştır. Frankfurt’ta kaldığı sürede Zeitschrift für Wissenschaft undLeben dergisinin sekiz sayısını çıkarmıştır. Bu dergilerde bilimsel olarak Yahudilik, Yahudi tarihi, dua kitabı hakkında ve ayinle ilgili yazılar çıkmıştır.^[245]

Alman-Fransız savaşından sonra Abraham Geiger hayaline kavuşmuştur. 29 Kasım 1871 yılında öğretmen seçim komisyonu Abraham Geiger’i çağırmış ve eğitim kurumuna katılmasını söylemişlerdir. Uzun bir süre geçmeden 8 Mayıs 1872 yılında Wissenschaft des Judenthumes (Yahudi Bilimi) adında bir üniversite Moritz Lazarus’un yardımlarıyla açılmıştır. Bu üniversite dünya çapında liberal Yahudiliğin ilk kurumu olmuştur. Geiger bu kurumun ilk rektörü seçilmiş ve on öğrenci ile eğitime başlamıştır.^[246] Geiger, ölümüne kadar bu üniversitede hoca olarak görev yapmıştır. 23 Ekim 1874 yılında Berlin’de hayatını kaybetmiştir.^[247]

Üniversitedeki öğrencileri tarafından Tanah eleştirileri not alınmış ve ileride oğlu tarafından gözden geçilerek müstakil bir eser olarak yayınlanmıştır.^[248] Abraham Geiger, ölmeden bir sene önce bir yazısında, Yahudiliğin diğer inançlarla eşit değer görmesi amacıyla çaba sarfettiğini söylemektedir.^[249] Naaşı, Berlin’de Schönhauser Alle mezarlığında onur sırası bölümüne gömülmüştür. Bugün dahi Berlin belediyesi Abraham Geiger’in mezar bakımını üstlenmektedir.^[250]

B.    Eserleri

Abraham Geiger, dindar ortodoks bir ailede yetişmesi ve çok küçük yaşta babasının yardımıyla Yahudi dini kitaplarını okumaya başlayabilmesi, onu Yahudi dinini iyi öğrenebilme imkanı sağlamıştır. Aynı zamanda abisi, Salomon Geiger’den Almanca da öğrenmiştir. Dolayısıyla küçük yaşlarındaki birikimiyle ileriki yaşlarında birçok dini eser kaleme almış ve bunlarla Yahudiliğin yeniden şekillenmesinde büyük rol oynamıştır.

İslam dini ile ilgili yazdığı tek eser “Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?”dir. Bunu da hocasının teşviki ile yazmıştır. Bunun yanında “Die Geschichte des Judenthumes” eserinin ikinci cildinde İslam hakkında kısa bir yazısı mevcuttur. İslam dini ile çok ilgilenmemesine rağmen bu denli titiz bir çalışma ortaya koyması onun bilimsel çalışmalara ne kadar önem verdiğinin açık göstergesidir.

1.     Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?

Abraham Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen? adlı eserini Bonn Üniversitesi’nin “Kur’an kaynağının temeli / Muhammed’in yasası Yahudilikten mi alındı?” sorusuna cevap niteliğinde yazmıştır. Geiger, Yahudilikten alınan şeylerin küçük detaylardan, belirli bir sistemden oluşmadığını söylemektedir. Ve bu alınan şeylerin kitabının ileriki bölümlerde kendince delilleriyle açıklamaya çalışmıştır.^[251] 1 83 2 yılında Latince olarak ele aldığı bu çalışmayla Rhein Üniversitesi tarafından ödüle layık görülmüş ve bir sene sonra Almanca çevirisiyle de Marburg Üniversitesi’nden doktor unvanına sahip olmuştur.^[252] Almanca tercümesini yaptığında farklı birçok yardımcı kaynaklardan yararlandığını söylemektedir.^[253]

Abraham Geiger, bu kitabında aslı Yahudilikten olup Kur’an’a geçen kelimelerden (Tabut, Tevrat, Cennatu Adn, Cehennem, Ahbar, Rabbani, Sebt vs.), itikadi görüşlerden ve kıssalardan bahsetmektedir. Bunları, Muhammed’in etrafında yaşayan ve toplumsal bir ilişkisi olduğu Yahudilerden şifahi olarak aldığını ve kendince şiirsel bir üslup ile yeni bir din çıkardığını söylemektedir. Muhammed’in buradaki asıl amacının tüm dinleri bir araya getirerek kendisinin onlara hükmetme arzusunun olduğunu söylemektedir. Ayrıca peygamberlerle ilgili kıssaların çoğunun da (Adem, Nuh, Hud, İbrahim, Lut, Yakup, Yusuf, Musa, Süleyman, Davud) yine Yahudi kaynaklarından alındığını belirtmektedir.

Bomhoff, Geiger’in Yahudiliği Hıristiyanlığa karşı savunma ihtiyacından dolayı Hıristiyanlıkla ilgilendiğini belirtmektedir. Ona göre Geiger’in İslam’la ilgilenmesinin sebebi ise bu alana sevgi duymasıdır.^[254] Abraham Geiger’in bu eseri, 1898 yılında Hindistan’daki Hıristiyan misyonerler tarafından İngilizceye çevrilerek büyük yankı ?sı yaratmıştır.^[255]

2.     Nachgelassene Schriften

Abraham Geiger’in oğlu Ludwig Geiger tarafından hazırlanan bu eser 5 ciltten oluşmaktadır. Babasının yazılarını, mektuplarını, broşürlerini, defterlerini, programını, dualarını, üniversitede verdiği derslerini bir araya getirerek toplu bir şekilde gün yüzüne çıkarmıştır. Babasının bazı yazılarının mevcut baskılarının olmasına rağmen önemine binaen tekrar bu eserde bastığını belirtmektedir.

Bu kitabın ilk cildinde Ludwig, babasının farklı konulara değinen notlarını ele aldığını bildirmektedir (“son iki sene 1840”, “cemaate konuşma”, “dua kitabının ana özellikleri” vs.). Bir sonraki bölümde Breslau’daki din okulunun programlarına değinmiştir. Son olarak da babasının vaazlarını ele almıştır.^[256]

Ludwig Geiger, ikinci cildinde Breslau Üniversitesi’nde Abraham Geiger’in ders verdiği esnada öğrencileri tarafından tutulan notları derlemiştir. Üç bölümden oluşan bu cildin birinci bölümü Yahudi teolojisine giriş, ikincisi Yahudi bilimine genel bir giriş ve üçüncüsü ise 1853 yılındaki edebi mektuplardan bahsetmektedir.^[257]

Bir sonraki ciltte bulunan yazıların piyasada olmasından dolayı sadece bazı bölümlere eklemeler yaptığını belirterek tekrar yazdığını söylemektedir. Bu ciltte, babasının Josef Salomo del Medigo, Musa bin Meymun, Yehuda Halevi ve İsaak Troki hakkında yazdığı kısa risalelerini eklemiştir. Ayrıca bu cildin sonuna, Abraham Geiger’in “Zeitschrift der deutsch-morgenlandischen Gesellschaft” dergisinde yayınlanan yazılarını eklemiştir.^[258]

Bu eserin dördüncü cildinde ise Ludwig Geiger, babasının üniversitede verdiği “Yahudi Bilimi” derslerinin notlarını yazdığını belirtmiştir. Bu kitabın ilk bölümünde Abraham Geiger’in “kutsal kitaplar” ile ilgili söylediklerinden, ikinci bölümde “kutsal kitapların yazısı” hakkında yazdıklarından, üçüncü bölümde “tercümelerden” ve son bölümde de “kutsal metinlerin oluşumu ve son buluşundan” bahsetmektedir.^[259]

Ludwig Geiger, son ciltte babasının hayatına yer vermiştir. Fakat bunun tam bir biyografi kitabı olmadığını da belirtmektedir. Babasının gençlik yıllarında yazdığı günlüğünü (1834 yılında bitmiş) ve geçmiş kırk senede farklı kişilere yazdığı ve farklı kişilerden aldığı çok sayıdaki mektuplar sayesinde derleyebildiğini söylemektedir. Bu kitabın ilk bölümünde gençlik yıllarını, ikinci bölümde Wiesbaden şehrindeki yaşantısını, sonraki bölümde Breslau şehrindeki hayatını ve son bölümde de Frankfurt ve Berlin’de yaşadıklarını yazmıştır.^[260]

3.     Das Judentum und seine Geschichte

Abraham Geiger’in bu eseri derslerinden ve konferanslarından oluşmaktadır. Üç cilt halinde basılmış ve toplam otuz dört bölümden meydana gelmektedir. Birinci cildi, İkinci Mabed’in yıkılışına kadarki konuları ele almaktadır ve on iki dersliğe bölünmüştür.

Bu ciltte dinin varlığı, vahiy, milliyetçilik, kölelik, sürgün, Sadukiler ve Ferisiler, Hıristiyanlığın oluşumu gibi konulardan bahsetmektedir.^[261]

Mabedin yıkılışından 12. yüzyıla kadarki konular ikinci ciltte işlenmektedir. Abraham Geiger, bu ciltte ise Mabed’in yıkılması ve onun sonuçları, Mişna, Karailer, İspanya, Almanya ve Fransa’daki Yahudilerden bahsetmektedir.^[262] Geiger, ikinci ciltte İslam’dan da bahsetmektedir.^[263] 7. yüzyılın başlarında İslam ile birlikte dünyanın barbarlığa sürüklendiğini iddia etmektedir. Ona göre, Müslümanlar birçok güzel ülkeyi ele geçirerek orada hükümranlık sürmüşlerdir. O, ayrıca İslam dininin, Avrupa ve Hıristiyanlığın düşmanı olduğundan bahsetmektedir. İslam dininin gücünün söneceği sırada Osmanlıların ortaya çıktığını, Osmanlılarla birlikte İslam’ın tekrar güç kazandığını belirten Geiger, Osmanlıların Hıristiyanların ana şehirlerinden biri olan İstanbul’u ele geçirdiklerini ve yüzyıllar boyunca Avrupalılar için tehlikeli bir güç olarak kaldıklarını bildirmektedir. Osmanlıların sadece bu din ile hükmetmediğini, ayrıca bilimin ve bilgi kaynaklarının da onların elinde olduğunu şaşırarak dile getirmektedir. İslam’ın ilk başlarda bilime sıcak bakmadığını, Hz. Ömer’in “eğer bu kitaplarda Kuran’ın dışında birşeyler yazıyorsa, putlara hizmet ediyordur. Kur’an ile ilgiliyse gereksizdir” sözüyle açıklamakta ve ardından Hz. Ömer’in İskenderiye kütüphanesini yaktırdığına dair rivayeti aktarmaktadır.^[264] Geiger, ilk başlarda bilime bu şekilde mesafeli olmakla birlikte Müslümanların ileriki zamanlarda Yunanlılardan alınan bilgileri Arapçaya tercüme ederek hızlı bir şekilde yayılmasını sağladıklarını belirtmektedir.^[265]

Geiger, İslam’ın bu kadar uzun egemen olmasının sebebini, Yahudilerden aldığı hakikatlere bağlamaktadır. Ona göre, İslam’ın asıl başarısı ise bu hakikatleri çağına uygun bir şekilde aktarmasıdır. Bunlara ilaveten, Tanrı’nın tek olduğu hakikatine sarılmalarının da bu kadar güce sahip olmalarında etkili olduğunu iddia etmektedir. Geiger’in Müslümanların başarılı oluşlarıyla ilgili temel iddiası, onların geçmişle değil yaşanılan hali hazırdaki zaman diliminin sorunlarıyla meşgul olmalarıdır. Geiger, daha sonra Tanrı’nın merhametli oluşuna dair bilgiyi Yahudilikten aldığını ve her surenin başında kullanılan “Rahman’ın ismiyle” cümlesinin de bunun sonucu olduğunu iddia etmektedir.^[266] Geiger, burada yine temelsiz bir iddia ortaya atmaktadır. Kur’an’daki surelerin başlarında bulunan besmele tarzı bir kullanım Yahudi kutsal kitabı Tanah’ın hiçbir bölümünün başında yer almamaktadır. Bu anlamda Yahudi kutsal kitaplarından taklit edilerek alınmış bir ibare olması imkansızdır.

Geiger, Yemen’de Yahudi krallığının varlığından bahsederek, Yahudilerin Arabistan’da çok eskiden beri var olduklarını bildirmektedir. Yahudi kabilelerin büyüklüğünden ve güç sahibi olduklarından, Abdullah bin Selam gibi Yahudilerden bahsetmektedir. Geiger, Kur’an’da yer alan birçok kavramın ve kıssanın Yahudi kaynaklarından alındığını savunmaktadır. O, Yahudiliğin, Hıristiyanlığın anası olduğu gibi İslam’ın da dadısı ve öğretmeni konumunda olduğunu bildirmektedir. Ona göre Muhammed, birçok konuda Yahudileri kendi safına çekmek istemiştir. Bunlara örnek olarak aşure veya kıble tayini meselesine değinmektedir. Bunlarla Yahudileri yanına çekemeyeceğini anladıktan sonra, Muhammed’in Yahudilere savaş açtığını söylemektedir.^[267]

Geiger, üçüncü cildi ise 13. yüzyıldan on altı yüzyılın sonuna kadar olan konulara ayırmıştır. Bu cilt ise on bölümden oluşmaktadır. Bunlardan bazıları şunlardır: “Tarihsel ve ruhsal güç olarak Yahudilik”, “Maimonides’in hayatı ve öğretisi ve onun hakkındaki tartışma”, “Felsefe ve onun muhalifleri”, “Humanizm ve Reformasyon” ve “bu zamanda kilisenin Yahudilere karşı tutumu”.^[268]

4.     Wissenschaftliche Zeitschrift für jüdische Theologie/Jüdische Zeitschrift für Wissenschaft und Leben

Abraham Geiger 1835 yılında bir grup Yahudi din adamıyla birlikte on iki yıl aralıklarla süren Wissenschaftliche Zeitschrift für jüdische Theologie (Yahudi Teolojisinin Bilimsel Dergisi) adında Yahudi araştırma dergisinin ilk sayısını çıkarmıştır.^[269] Bu çalışmalar sayesinde reformist düşüncelerini ve ibadet düzeyinde yaptığı değişiklikleri açıkca yayınlayabilmiştir.

İlk sayısını şu yazı ile başlatmıştır: “Bizim zamanımızın Yahudiliği ve ondaki çabalar.” Dergi’nin ikinci sayısını: “Yahudi-teolojik bir Fakültesinin kurulması, çok acil bir ihtiyaç” yazısıyla çıkarmıştır. Bu yazısında şimdiye kadar yapılan eleştirisiz bir Talmud okumasının yeni zamanda yetersiz olduğunu açıkça belirtmektedir.^[270]

5.     Urschrift und Übersetzungen der Bibel in ihrer Abhangigkeit von der innern Entwicklung des Judenthums

Abraham Geiger’in 1857 yılında Breslau’da yazdığı en önemli çalışmalarındandır. Urschrift und Übersetzungen der Bibel in ihrer Abhangigkeit von der inneren Entwicklung des Judentums (Asıl Yazı ve Yahudiliğin İç Gelişmelerine Bağlı Olarak Tanah’ın Tercümesi). Bu eserinde İkinci Mabed zamanında yaşayan Yahudi dini akımlarının kutsal kitabın İbranice tercümelerle ilgili bağlantılarına değinmektedir. Yahudi Ferisiler ile İsa’nın yaşadığı zamandaki Ferisilere farklı bir bakış açısı getirmektedir. Bu eserinde Ferisi ve Sadukiler’in, dini mezhep değil siyasi parti olduğunu söylemesi önem arz etmektedir.^[271]

Ayrıca bu eseriyle Tanah’ı eleştirmiş, eski tercümeleriyle onun zamanındaki kutsal metin tercümelerinin aynı olmadığını ve çeliştiğini ortaya çıkarmıştır. Aramice ve İbranice dil bilgisine sahip olması, onu bu alanda öne çıkarmıştır.^[272] Geiger, Kitab-ı Mukaddes’in ilahi vahiy olmadığına dair çalışmalarını Alman-Protestan Kitab-ı Mukaddes araştırmacılarından görerek uygulamıştır.^[273]

6.     Lehr- und Lesebuch zur Sprache der Mischnah

Abraham Geiger, Lehr- und Lesebuch zur Sprache der Mischna (Öğrenim ve Okuma Kitabı Olarak Mişna’nın Dili) adındaki bu çalışmasının sadece birinci kitabını yazabilmiştir. Bu kitapta Mişna’nın genel olarak dil ve karakteristik yapısını, önceki zamanlarda kullanılan diller ile incelemiştir. Ardından Aramice, Yunanca ve Latinceden Mişna’ya geçen kelimeleri incelemiştir. Son olarak da kelime ve dil yapılarının değişiminden bahsetmektedir. Dolayısıyla önceden hiç dikkate alınmayan İbrani dilinin gelişimini incelemiş ve bununla birlikte Gemara’nın Mişna ile uyumsuz olduğunu iddia ederek kendince bir yöntemle Mişna’da bulunup Gemara’ya alınmayan konuları ortaya koymaya çalışmıştır. ^[274] Bu eserinin devamını yazmak istese de farklı çalışmalarından dolayı bu çalışmasına zaman ayıramamış ve bitirememiştir.

7.     Sadducaer und Pharisaer

Abraham Geiger’in bu yazısı “Bilim ve Hayat İçin Yahudi Dergisi”nin ikinci sayısında çıkmış ve müstakil bir baskı ile okuyucu ile buluşturulmuştur. İsminden de anlaşıldığı üzere Sadukiler ve Ferisilerin tarih sahnesindeki yerinden bahsedilmektedir.

Ayrıca İsa’nın bu iki gruba olan tutumunu ele almaktadır.^[275] Bu çalışma Geiger’in, Sadûki-Ferîsî farklılığı üzerinden Hıristiyanlığın kökenlerini ele aldığı makalesidir.^[276]

8.     Parschandatha: die nordfranzösische Exegetenschule

Bu eser kuzey Fransa’da 11. ve 12.yy’da yaşayan Yahudi bilginlerin Tanah’ın tefsiriyle ilgili yazdıklarında bahsetmektedir. Abraham, basılmamış kaynakların düzenli bir şekilde ortaya çıkması için bu çalışmanın yarısını İbranice olarak ele almıştır. Geiger kuzey Fransa’daki ekole Parschandatha adını vermektedir. Parschan açıklayan ve Datha ise yasa manasına gelmekte olduğunu Parschandatha kelimesininin ise “yasayı açıklayanlar” anlamına geldiğini söylemektedir.^[277] Bu ifadeyle Kuzey Fransa’daki Tanah tefsircilerini kastettiği anlaşılmaktadır.

9.     Moses ben Maimon: Studien

Müellifin İbn Meymun, hakkında kısa bir yazısı mevcuttur. Geiger, birçok kişinin İbn Meymun hakkında güzel araştırmalar yaptığını, bununla birlikte kendisini de bu önemli şahsiyet hakkında önemli bulduğu noktaları yazma ihtiyacı hissettiğini belirtmektedir. O, İbn Meymun’la ilgili bilindik noktalara çok değinmediğini bildirmektedir.^[278]

10.   Diğer Çalışmaları

Abraham Geiger’in Salomo Gabirol^[279] ve Karai alimi İsaak Troki^[280] hakkında çalışmaları vardır. Bunun yanında Josef Salomo del Medigo’nun^[281] hayatını ve mektuplarını ortaya çıkararak bir eser yazmıştır. Ayrıca Venedikli Yahudi rabbisi olan Leon de Modena^[282] hakkında da çalışması mevcuttur. Bu kimsenin Kabala, Talmud ve Hıristiyanlığa karşı olan tutumunu ele almıştır. Buna ilaveten Yehuda Halevi’nin^[283] yazdığı şiirleri ve divanını gösteren bir çalışması da günümüze ulaşmıştır.

C.    Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen? Adlı Eserin Etkisi ve Geiger’in Hz. Muhammed ile iİgili Üslubu

Abraham Geiger, bu eserinde Hz. Muhammed’in Kur’an’ı Yahudi dininden esinlenerek yazdığını söylemesi, kendisinden sonra gelen oryantalistlere örnek teşkil etmiştir.^[284] Nitekim Batılı araştırmacıların hemen hemen hepsi hocalarının veya önceki oryantalistlerin fikirlerine bir şekilde atıfta bulunmuşlardır.^[285]

Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen? eserinden sonra bazı Yahudi ve Hıristiyan bilim adamları Geiger’in görüşüne benzer çalışmalar ortaya çıkararak Hz. Muhammed’in Yahudilikten ve Hıristiyanlıktan alıntılar yaptığını ileri sürmüşlerdir. Bu bağlamda Isaac Gastfreund^[286], Hartwig Hirschfeld^[287], Josef Horovitz^[288], Ignaz Goldziher^[289] ve Abraham Isaac Katsh^[290] gibi Yahudilerin Kur’an’daki bilgilerin Yahudi kaynaklı olduğunu, Adolf von Harnack^[291] ve Julius Wellhausen^[292] gibileri ise Kur’an’ın Hıristiyanlığın tesirinde kaldığını iddia etmişlerdir.^[293]

Geiger’in bu eseri Batı’da İslam çalışmalarının önünü açmış olsa da bu konu hakkında ilk eser değildir. Daha önce kaleme alınmış iki bilimsel makale bulunmaktadır. Bunlardan birincisi David Mill’in^[294] ikincisi de Henricus Lyth’in^[295] yazdığı risalelerdir.^[296] Bu metinlerin eksik ve istifade yönünden yeterli olmadığı da söylenmektedir.^[297] Kur’an’ın Tevrat kökenli oluşunu sadece Abraham Geiger ve yukarıda belirttiğimiz şahıslar söylememiş, asırlardır var olan ve halen de devam edegelen bir iddia olmuştur. Bu intihal suçlaması Yahudi geleneğinde yaygın bir görüş olmuştur. Nitekim Orta Çağ’da yaşamış olan Yahudi alimlerin eserlerinde de bu görüş bulunmaktadır.^[298]

Bu çalışması Abraham Geiger’e Marburg Üniversitesi’nden doktora unvanını kazandırmıştır. Dönemin ünlü şarkiyatçılarından Hollandalı Dozy, Geiger’e yazdığı mektubunda takdirlerini bildirmiştir.^[299] Eserin İngilizceye çevrilmesi^[300] de bu eserin etkisini göstermektedir. Böylelikle ilk önce Latince ve bir yıl aradan sonra Almanca yayınlanan bu eser, 1898 yılında İngilizce olarak şarkiyatçıların eline geçmiştir.

İngilizce yayınlanan bu tercümenin Hindistan’da bulunan Hıristiyan teşkilatının misyonerlik amaçları doğrultusunda tercüme edildiği bildirilmektedir.^[301] The Society for Promoting Christian Knowledge (Hıristiyanlık Fikriyatını Yayma Cemiyeti) tarafından finanse edilerek basımı gerçekleştirilmiştir.^[302] F. M. Young, bu tercümeyi Müslümanlarla olan ilişkilerde kullanmak için Hindistan’ın Delhi kentindeki Cambridge Misyonu’nun başkanı George Alfred Lefroy’un^[303] isteği üzerine tercüme yaptığını belirtmiştir.^[304] Lefroy, Hindistan’daki Müslümanların Hıristiyanlaştırılması için bu kitabın faydalı olabileceğini düşünerek eseri İngilizceye tercüme ettirmiştir. Delhi Birliği misyonerleri, Kur’an metninin Yahudilikten esinlenerek yazıldığını belirten bu eserin Hindistan’da yayılmasının neticesinde yerel halk arasında Hıristiyanlığın daha fazla takdir edileceğini ummuşlardır.^[305]

Geiger’in bu çalışmasında söylenmesi gereken en önemli hususlardan biri de Abraham Geiger’in Hz. Muhammed’e karşı olan üslubudur. Nitekim Geiger, bu eserinde Hz. Muhammed’in Yahudilikten bilgi “çaldığını ve hırsızlık yaptığı” üslubu ile değil, daha çok bilgileri “aldığı ve kullandığı” tarzında ifadeler kullanmıştır. Tarih boyunca Hz. Muhammed’e ağıza alınmayacak şekilde sözler^[306] sarf eden oryantalistlere karşı

Abraham Geiger’in kendisinden öncekilere kıyasla ılımlı bir üslup kullandığı görülmektedir.

Abraham Geiger’den önce Hz. Muhammed’in Yahudilikten ve Hıristiyanlıktan “bilgileri çaldığı ve hilekâr olduğu” üslubu yaygın bir kullanma şekli olmuştur. Buna benzer üslup birçok yerde karşımıza çıkmaktadır. Geiger bu durumu şöyle aktarmaktadır:

Biz Muhammed’in her adımını düşünerek atan bir düzenbaz/hilekâr değil, aksine Muhammed’in kendisini Tanrı tarafından gönderildiğine ikna olmuş bir hayalperest olarak düşünmemiz gerekmektedir. Kendisi tüm dini görüşleri bir araya getirmek istemiştir. Bunun insanlar için en iyisinin olacağını düşünmektedir ve bu durumla kendisi o kadar hemhal olmuştur ki, her düşüncesinin bir tanrısal ilham olduğunu sanmıştır.^[307]

Bu bağlamda Geiger, Hz. Muhammed’in iyi niyetli bir şekilde insanları bir araya toplamak istediğini ve bu sebeple de Yahudilerden duyduğu bilgileri kendi kurduğu hayal doğrultusunda kullandığını bildirmektedir.

Buna benzer bir durum Silvestre de Sacy^[308] tarafından da belirtilmiştir. Nitekim o, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen? adlı eserini gözden geçirip yorumlar eklemekle, Abraham Geiger’in Hz. Muhammed’e çok ılımlı yaklaştığını bildirmektedir. Buna ilaveten Sacy, Geiger’in Muhammed’i değerlendirirken biraz cömert davrandığını belirterek, Muhammed’i İslam davasında fanatik ve çok hevesli biri olarak tanımladığına işaret ederek şaşkınlığını gizlememektedir.^[309] Sacy makalesinde öncelikle Geiger’in bu eserinde kullandığı kaynakları zikrettikten sonra Yahudilikten alıntı yapıp yapmadığı hakkındaki görüşlerini zikretmektedir.^[310] Daha sonra Abraham Geiger’in Hz. Muhammed hakkında kullandığı üslubunu şu sözleriyle aktarmaktadır:

Bay Geiger, Muhammed’i kendi menfaatini düşünen bir yalancı, bir sahtekâr olarak görmüyor. Aksine onun amacının insanların mutluluğu ve selameti için bütün dinleri tek bir sistemde /dinde birleştirmek olduğunu belirtiyor.^[311]

Sacy, bu sözleriyle Hz. Muhammed hakkında Yahudi ve Hıristiyan düşünürler tarafından söylenen tahkir edici ifadelerin Abraham Geiger’de bulunmadığına dikkat çekmektedir. Yani Geiger, Hz. Muhammed’e ve İslam’a yönelik pek çok eleştiri yapmasına rağmen Hz. Muhammed’e yönelik Avrupalı Hıristiyan ve Yahudi meslektaşlarından daha nazik olma konusunda öncü bir rol üstlenmiştir.^[312]

Sacy, Hz. Muhammed’in İbranice kökenli kelimelerini kullanmasının bu bilgilerin Yahudilikten geldiğine dair bir işaretin olduğunu söylemektedir.^[313] Bunların yanında Yahudilik ile Kur’an arasındaki benzerliklerine değinmiştir.^[314] Sonuç olarak Sacy, Hz. Muhammed’in Yahudi geleneğinden aldığı bilgileri “Araplaştırmak” suretiyle insanları kendine çekmektedir.^[315]

II.            BÖLÜM:      ABRAHAM GEIGER’E GÖRE HZ. MUHAMMED

YAHUDİLİKTEN NEDEN VE NASIL BİLGİ ALDI?

Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen adlı eserine Muhammed’in Yahudi dininden birçok şeyi aldığı iddiasıyla başlamıştır. O, kitabın ileriki bölümlerinde bu iddiaları gerekçeleriyle delillendirmeye çalışmaktadır.^[316] Geiger’e göre Muhammed’in din kurduğu o dönemde birçok din benzer görüşlere sahipti. Dolayısıyla “Kur’an Yahudilik’ten alınmıştır” sözünü söylerken dikkatli olunması gerektiğini vurgulamaktadır. Zira o zamanda pek çok din mevcut olduğundan dolayı, bu bilgilerin Yahudilikten alındığına iddia etmek makul değildir. Kur’an sonrasında oluşan İslam kaynaklarıyla ile Yahudi kitaplarında birçok dini olgunun benzerlik gösterdiğine dikkat çeken müellif, bu olguların Yahudilikten çalındığı zannı oluşmaması için kitabında yer vermediğini söylemektedir.^[317] Bu çerçevede Geiger, bu olguları iyi araştırdığını ve hangi bilgileri nereden aldığını titiz bir çalışma sonucu ortaya çıkardığını iddia etmektedir.

Geiger, Yahudilikten alınan bilgilerin belirli bir sistematik biçimde alınmadığını, bu bilgilerin detaylardan oluştuğunu belirterek, bunun sebebini Hz. Muhammed’in arkadaşlarının bilgi seviyesine ve bilgileri alma sıralarındaki keyfî tercihlerine bağlamaktadır. Ona göre Muhammed ve arkadaşları, sadece kendi zihin dünyalarına uygun olan bilgileri almışlardır.^[318]

Geiger, kaynak olarak sadece Hinckelmann baskılı Arapça Kur’an metnini ve O’nun Wahl tarafından yapılan tercümesini^[319] kullandığını söylemektedir. Kur’an dışında Bakara ve Al-i İmran sureleriyle ilgili Beyzavi Tefsiri’nden^[320] yararlandığını bildirmektedir. Bu sayede tefsirleri dikkate almayarak onların etkisinde kalmaksızın, önyargısız bir bakış açısı ile kendi düşüncelerini ortaya koyduğunu iddia etmektedir. Böyle yapmasıyla Kur’an’daki bazı kapalı ve muğlak ifadeleri kendi gayretiyle çözebildiğini ve sonraki yüzyıllarda yazılan İslam kaynaklarında bu bulduklarının doğru olduğu öğrenerek sevindiğini belirtmektedir.^[321]

Daha önce de ifade edildiği üzere Geiger, bu çalışmasını Latince olarak kaleme almıştır. Ödüle layık görüldükten sonra bizzat kendisi Almancaya tercüme etmiştir. O, tercüme sırasında çalışmasını genişletmek için yardımcı kaynaklar kullandığını ifade etmektedir. Mesela, Maracci’nin^[322] Kur’an ile ilgili çalışmasını, Beyzavi ve Ferra’nın tefsirini³¹⁹ kullandığını ifade etmektedir. Ebu’l-Fida’nın³²⁰ annales moslemitici^[323] ve historia anteislamica" sından³²², Pococke’nin³²³ yazılarından ve D’Herbelot’s bibliotheque orientale³²'⁴ ansiklopedisinden de faydalandığını açıkça zikretmektedir.^[324]

³¹⁹      Ebu Ya’la el-Ferra (ö. 822) küçük yaşlardan itibaren lugat ve tefsir ilmiyle meşgul olmuştur. Basra’da Arap dili, tefsir ve kıraat ilimlerini öğrenip tekrar Kufe’ye dönmüştür. Kendi ilmini etrafındaki insanlara kabul ettirmiş ve o zamanın halifesinin huzuruna davet edilecek kadar itibar görmüştür. Nahiv hocası Kisai’yi gölgede bırakmasına rağmen, her zaman hocasının kendisinden üstün olduğunu dile getirmiştir. Sa’leb’in deyimine göre Arapça dilinin kaybolmasını engelleyen kimselerden olmuştur. Ayrıca kendisinin Basra ve Kufe mekteplerini birleştirip Bağdat mektebinin kurucusu olarak da algılanmaktadır. Bkz. Zülfikar Tüccar, “Ferra”, DİA, İstanbul 1995, c. XII ss. 406-408. “Meâni’l-Kur’an adındaki tefsiri lügavi tefsirlerin en önemlileri arasındadır. İslam devletin genişlemesi ile farklı dillere sahip olan insanların, İslam dinine girmesi döneminde kaleme alınmıştır. Nitekim Arapça dilinin bozulmaması yönünde önem arz etmektedir. Bu tefsir Abbasi vali’nin lugat ve nahiv alimi Ömer bin Bükeyr’e bazı soruların sorulması üzerine cevaplayamaması ve bu sorular hakkında Ferra’dan yardım dilemesi üzerine yazılmış bir eserdir. Onun sonraki eserleri etkilediği en önemli husus lugavi ve filolojik açıklamalarının olduğudur. Diğer özellikleri ise kıraat farklılıklarına, Arap edebiyatına, irab şekillerine, Nahiv, Sarf, Belagat ve kelimelerin türetilişlerine ve farklı durumlarını değinmesi olmuştur. Bkz. Şükrü Arslan, “Meâni’l-Kur’an”, DİA, Ankara 2003, c. XXVIII, s. 208.

³²⁰      Bizim kaynaklarımızda tarihçi ve çoğrafyacı olarak bilinen Ebü’l-Fidâ (672-732) Suriye’nin Hama şehrinde doğup yetişmiştir. Kendisi küçük yaşta olmasına rağmen haçlıların işgal etmiş oldukları toprakları geri almak için birçok sefere katılmıştır. Ayrıca farklı hocalardan fıkıh, tefsir, mantık, nahiv, tıp, botanik, tarih ve çoğrafya gibi dersler almıştır. İleriki yaşlarında güvenilir olması hasebiyle Memlük kralının güvenini kazanmış ve oda kendisini Hama’ya sultan tayin etmiştir. İdareci sıfatıyla bilinmesinin yanında ilmî tarafını da telif ettiği eserleriyle göstermektedir. Bkz. Abdülkerim Özaydın, “Ebü’l Fidâ”, DİA, İstanbul 1994, c. X, ss. 320-321.

³²¹      Ebü’l-Fidâ’nın “El Muhtasar” adlı eserinin son ve en kapsamlı bölümünü J. J. Reiske Arapça’dan Latince’ye “annales moslemitici” adında çevirmiştir. Bkz. Oskar Ludwig Bernhard Wolff, Neues elegantestes Conversations-Lexicon für Gebildete aus allen Standen, Ch. F. Rollmann, Leipzig 1834, s. 14.

³²²      “İslam öncesi tarih” anlamında olan bu eserin asıl adı “El-Muhtasar fi ahbari’l-beşer”dir. Ebü’l Fidâ bu kitabındaki bilgileri çeşitli tarihî kitaplardan özetleyerek aldığını bizzat kendisi mukaddimesinde açıklamaktadır. Hz. Âdem’den başlayarak diğer peygamberler hakkında, İslam öncesi çeşitli dinler, millet ve devletlerden bahsetmektedir. Buna ilaveten Hz. Peygamber’in atalarından kendi yaşadığı zaman dilimine kadar kronolojik olarak genel tarihi serüveni aktarmaktadır. Ayrıca kendi zamanına kadar gelen âlimlerimizden de bahsetmekedir. Peygamberler hakkındaki bilgileri Kutsal kitab’a dayandırmaktadır. Tevrat hakkında bilgi sahibi olduğu, farklı dillerde yazılmış olan Tevratların arasındaki farklılıkları ve Grekçe Tevrat’ın en aslına uygun olanın olduğunu zikretmesinden anlaşılmaktadır. Bu kitabı Latince’ye tercüme edenler arasında Abraham Geiger’in hocası Georg Wilhelm Freytag da bulunmaktadır. Bkz. Abdülkerim Özaydın, “El-Muhtasar”, DİA, İstanbul 2006, c. XXXI, ss. 70-71. Bu kitabın birinci bölümünü, yani Hz. Âdem’den Hz. Peygamberimize olan kısmını Heinrich Leberecht Fleischer Arapça’dan Latince’ye “Historia anteislamica” adı altında çevirmiştir. Bkz. Oskar Ludwig Bernhard Wolff, Neues elegantestes Conversations-Lexicon für Gebildete aus allen Standen, s. 14.

³²³      Pococke Edward (1604-1691), İngiliz asıllı Hıristiyan bir papazdır. Genç yaşlarında farklı hocalardan İbranice, Aramice, Süryanice ve Arapça öğrenmiştir. Kendi zamanında basılmış olan İncil’de yer almayan mektupları Grekçe İncillerde mevcut olan bu mektupları Süryanice ve İbranice nüshalarıyla karşılaştırıp Latince’ye çevirmiştir. 1636 yılında Halep’e İngiliz Levantenleri’nin vaizliğine tayin edilmiştir. Orada bulunurken hem Arapçasını geliştirmiş hem de Müslüman ve Yahudi arkadaşları sayesinde birçok el yazma eserini ülkesine götürmüştür. İngiltere’ye döndüğünde Oxford Üniversitesi’nin ilk Arapça hocası olarak görev almış ve şarkiyat çalışmalarının önem kazanmasında büyük rol oynamıştır. Hz. Muhammed hakkında bazı bilgilerin doğru olmadığını kaynaklarıyla ispatlamıştır. Ayrıca avrupalıların Müslümanlara karşı olan bazı ön yargılarını Araplar’dan yola çıkarak doğru olmadığını ilk defa o ispatlamıştır. İslam öncesi

Yahudi dini açısından asıl kaynak olarak Tanah, Talmud ve Midraşları kullandığını söylemektedir. Ayrıca Sefer ha-Yaşar ve Zunz’un yazdığı “Die gottesdienstlichen Vortrage der Juden”^{[325] 324 325 [326]} kitaplarından faydalandığını da belirtmiştir.^[327]

Geiger, kitabına başlarken bazı insanların hislerinin çok güçlü olduğunu, ellerinde kesin bir delil olmamasına rağmen, geleceğe dair birçok şeyi doğru tahmin edebildiklerini söylemektedir. İşte bu his ile Muhammed’in birçok şeyi Yahudilikten aldığı düşüncesine varmış ve Muhammed’in bunu neden yaptığını bilmek istemiştir. Abraham Geiger’den önce de birçok oryantalist bu hisse kapılıp asırlardır Kur’an’ın kökeninin Tevrat olduğunu iddia etmişlerdir. Bu çerçevede Geiger, tahminini bilimsel olarak ispat etmek, Kur’an’ın ve Yahudiliğin kaynaklarını iyi araştırarak Muhammed’in Yahudilikten aldığını delillerle açıklamak istemiştir.^[328]

Bu yaptığı tespitlerin sadece sözde kalmaması ve bir hikâye gibi anlatılmaması için, konuyu akademik bir çalışma haline getirmiştir. Fakat bunu yaparken de Muhammed’in tüm hayatının ve etkisinin iyi araştırılması gerektiğini ifade etmektedir.

Böyle bir çalışmanın yani “Muhammed’in planını açığa çıkarmanın”, ancak ve ancak bu dini ortaya çıkarmasındaki gerekçesini ortaya koyarak ve yaşadığı zamanındaki olaylarla iyi bir şekilde irtibat sağlanıldığı zaman doğru bir şekilde kanıtlanabileceğini savunmaktadır.^[329] Sadece kuru bir şekilde Muhammed’in Yahudilikten aldığı yerleri sıralamaktan ziyade, bu bölümleri delilleriyle zikredeceğini bildirmektedir.

Geiger, çalışmasına başlarken önce Muhammed’in kendisini Yahudiliğe kaptırdığını ve kendi inancını kurmak için Yahudi dinini kullandığını söylemektedir. Ayrıca bunu yaparken de amacının ne olduğunu, zamanının ve etrafının yapısının çok iyi bilinmesi gerektiğini açıklamaktadır.^[330]

Bu çercevede müellif, eserinin ilk bölümünde bu konuya üç soru ile giriş yapmaktadır. Birincisi; “Muhammed’in Yahudilikten almasının amacı neydi veya bu bilgileri almayı istedi mi?” İkinci soru ise; “Muhammed’in bilgi alma vasıtaları var mıydı, varsa bunlar neydi ve bu bilgileri nasıl aldı?” Son soru ise “alabilir miydi ve nasıl alabilirdi?” şeklindedir.

A.    Muhammed Yahudilikten Bilgi Almayı İstedi mi?

Geiger, kitabının ilk bölümünde Muhammed’in Yahudilikten bilgiler nakletmeyi neden istediğinden bahsetmektedir. O, Muhammed’in hayatında ve Kur’an’da Yahudiler ve Yahudilik hakkında nefret içerikli izler bulunduğunu ifade etmektedir.^[331] Ona göre bunun sebebi Yahudilerin Muhammed’e tâbi olmamalarıdır. Geiger, Yahudilerin Arabistan’da çok güçlü olduklarını ve Muhammed’in mesajını kabul etmeyerek ona taraftar olmayı reddettiklerini dile getirmektedir. O, Muhammed’in maddi güce sahip olan Yahudileri yanına çekerek büyük kitlelere ulaşacağını ve onlar sayesinde büyük güce sahip olacağını umduğunu söylemektedir. Ayrıca Muhammed’in ve arkadaşlarının cahil ve bilgisiz olmalarına rağmen, Yahudilerin diğer dini topluluklara kıyasla ne kadar üstün olduğunu bildiklerinden bahsetmektedir. Geiger, Muhammed’in Yahudilere imrendiğini ve onları kendi tarafına çekmek istediğini iddia etmektedir.

Abraham Geiger, Muhammed’in bundan önce hiçbir kitap okumadığını ve hiçbir şey yazmadığını söyleyerek buna şu ayeti delil göstermektedir:

³³²jjf.i^l ÇJjj^ IjtMjun ^Lkj ^j ^jIjŞ j^ <1צ j^ Jjj <Tıl£ Uy

Sen bundan önce ne bir yazı okur, ne de elinle onu yazardın. Öyle olsaydı, bâtıla uyanlar kuşku duyarlardı.

Geiger’e göre Muhammed, Kur’an’ın kendisine Allah tarafından indirildiğine bu ayeti delil olarak göstermektedir. Bu ayette geçen ifade, yani Hz. Peygamber’in bundan önce ne okuduğu ne de yazdığı olgusu, Müslümanlar tarafından benimsenen bir inançtır. Nitekim Hz. Muhammed’in Hira mağrasında ilk ayetlerin nazil olduğu sırada Cebrail’in üç kere onu silkelemesi ve ona “Oku” emrini vermesine karşılık “Ben okuma bilmem”^{[332] [333]} demektedir. Fakat Geiger gibi asırlardır bu görüşü benimseyen ve benimsemeye devam eden birçok oryantalist, Hz. Muhammed’in okuryazar olduğunu^[334] fakat bunu gizleyerek dâvâsını yaydığını iddia etmektedirler.

Geiger’in bu iddialarına şu şekilde cevap verilebilir: öncelikle psikolojik açıdan bir insanın kendi yazdığı kitabı bir başkasına atfetmesi pek görülür bir şey değildir. İnsanoğlu kendisinin yazdığı ile övünmek ister, fakat Hz. Muhammed bu kitabı kendine değil, Allah’a atfetmiştir. Dolayısıyla Kur’an’ın olağanüstü etkisini kendisine nispet ederek insanların kendisini büyük ve olağanüstü görmesini tercih etmemiş, bu kitabın Allah tarafından kendisine vahyedildiğini bildirerek tüm övgüyü Allah’a nisbet etmiştir. Buna ilaveten bir insan kendi yazdığı bir kitapta kendinden olumsuz bir şekilde bahsetmek istemez elbette. Lakin Hz. Muhammed’in açıkça uyarıldığı birçok ayet bugün elimizdeki Kur’an’da yer almaktadır. Bunlar arasında Ümmü Mektum hadisesi (Abese, 80:1-12), Bedir savaşı esirleri (Enfal, 8:67-69), Tebük seferinde Münafıklara izin verilmesi (Tevbe, 9:43-48), Münafık Abdullah bin Übeyy’in cenaze namazı olayı (Tevbe, 9:84)³³5 gibi örnekler zikredilebilir. Bu uyarılar bize Hz. Muhammed’in Kur’an’dan hiçbir şeyi gizleyemediğini ve Allah tarafından vahyedildiğinin açıkça göstergesidir. Nitekim kendisi yazmış olsaydı, kendisinin uyarıldığı ayetleri elbette kitabında barındırmazdı.

Bu iddiaların yanında bir de Hz. Muhammed’in mecnun olduğunu söyleyenler de çıkmıştır.^{[335] [336]} Mecnun ifadesi kelime olarak “cinlenmiş” veya “cini olan” anlamına gelmektedir. Hz. Muhammed’e yapılan mecnun yakıştırması bilgileri cinlerden aldığına dair^[337] bir iddiadır. Bu iddianın kökeninde Kur’an vahyinin kaynağının Allah değil cinler olduğu yatmaktadır. Kur’an’da Mekke müşriklerinin Hz. Muhammed’e yönelik sahir, şair, kâhin gibi eleştirilerinin kökeninde de cinlerden bilgi almakla ilgili bir itham vardır. Kur’an’da bu gibi ithamlar zikredildikten sonra sürekli olarak Hz. Muhammed’in bilgi kaynağının Allah olduğu vurgulanmakta ve müşriklerden Kur’an’ın bir benzerini getirmeleri istenerek meydan okunmaktadır.

Geiger’a göre, Muhammed’in zamanında Yahudilerin Arabistan’da birbirinden bağımsız birçok kabile halinde özgürce yaşamaları, onların büyük bir güce sahip olduklarının bir göstergesidir. Bu çerçevede Muhammed, onlardan bilgi alarak aynı şekilde güç sahibi olmak istemiştir. Bu kabilelerle Muhammed’in açıkça savaştığını aktaran Geiger, Hicretin ikinci veya üçüncü yılında Beni Kaynuka^[338], hicretin dördüncü senesinde Beni Nadir’i^[339] ile savaşıldığını aktarmaktadır.^[340] Medine’nin civarında bulunan Hayber Yahudileri ile de hicretin yedinci yılında savaşıldığını nakletmektedir.

Fakat Medine’de bulunan diğer Yahudi kabilesi olan Beni Kurayza^[341] hakkında bilgi

vermemesi şaşırtıcıdır.^{[342] [343]}

Geiger, Haşr suresinin başında geçen ayetin, Beni Nadîr kabilesinden bahsettiğini söyleyerek ayeti alıntılamaktadır:

.1 , _o xit i i'\. , fi fi - ° î                       t -               h t *\|׳ o _k 11 , ° ,׳ •te"îI K î °                          1 ı? '• t?l 1 • ׳ ׳ *stl 1׳

f-^^U       Iji^j    Ija,j^J jl   ^m^ U J^^J' Jj*      jUû  j,   ^-עצג/נ            JAl j, Ijjâ^ jJûJl £j^J   ^ûJ) jA

jiajilı ^.Jj e^yjly ^■²Jy jjyjM ^c

Ehl-i Kitap’tan inkâr edenleri, ilk sürgünde yurtlarından çıkaran O’dur. Siz onların çıkacaklarını sanmamıştınız. Onlar da kalelerinin, kendilerini Allah’tan koruyacağını sanmışlardı. Ama Allah (azabı), onlara beklemedikleri yerden geliverdi. O, yüreklerine korku düşürdü; öyle ki evlerini hem kendi elleriyle, hem de müminlerin elleriyle harap ediyorlardı. Ey akıl sahipleri! İbret alın.

Geiger, “Orada [Kur’an’da] Beni Nadîr kabilesi o kadar güçlü tarif ediliyor ki, Müslümanlar Yahudileri yenmelerinden tereddüt etmişlerdi” ifadelerine yer vermektedir. O, ayetin devamında Yahudilerin evlerini kendi elleriyle yıktıklarını ve Kur’an’ın bunu abartarak ifade ettiğini belirtmektedir. Konuyla ilgili Ebu’l-Fida’nın yorumunu aktaran Geiger, Yahudilerin kuşatmanın çok uzun sürmesinden dolayı kaleyi bıraktıklarını belirtmektedir. Bu süre İslam kaynaklarında yirmi bir gün olarak geçmektedir.^[344] Bu ayette gözümüze çarpan husus, Geiger’in ayette yine kendi görüşüne uygun düşen kısımları alması ve kendi fikirlerine uymayan yerleri ise kendine göre uyarlamasıdır.

Geiger’a göre, Muhammed’in hâkimiyeti ele geçirebilmesi, Yahudilerin Arabistan’da rahat ve refah içerisinde bir yaşayış tarzından dolayıdır.^[345] Geiger, Yahudilerin fiziksel ve zihinsel üstünlüklerinden dolayı Muhammed’in onlara karşı saygı ve korku içinde olduğunu iddia etmektedir. Ayrıca Muhammed onların karşısında bilgisizce durmamak için, görünüşte Yahudilere eğimli olduğunu ve onların görüşlerini tatmin etmek için çalıştığını iddia etmektedir.^[346] Burada şunu belirtmemiz gerekir ki, Hz. Muhammed tüm insanlığa gönderilmiş bir peygamberdir. Karşısındaki insan ister bir dine mensup olsun veya olmasın, herkese aynı şekilde son din olan İslam’ı tebliğ etmekle görevlendirilmiştir. Yahudileri İslam’a davet etmesi onları özel bir konuma düşürmemektedir. Nitekim Hz. Muhammed herkesin hak yola girmesi için tüm varlığı ile çaba sarfetmiştir. Hz. Muhammed’in bu çerçevede Yahudilerin de İslam’ı kabul etmelerini istemesi ve bunun için gayret göstermesi anlaşılabilir bir durumdur. Fakat Geiger’in resmetmeye çalıştığı gibi bütün çabasını bu yönde kullandığı veya tebliğinin merkezinde bu husus yer alıyormuş gibi sunulması sağlıklı değildir.

Bu ifadesinin ardından Geiger, Muhammed’in Yahudilerin görüşünü öğrenmek ve onları kendi dinine çekmek istemesini normal karşıladığını belirtmektedir. Bunun sebebini ise Muhammed’in birçok dini tartışmalarda Yahudilere karşı yenilmesinden ve

onlara karşı küçük düşmemek için olduğunu söylemektedir. Geiger, şu ayet ile bu

durumun açıkça zikredildiğini ifade etmektedir:^{[347] [348] [349]}

jtLj^ll          1-j'־jA £^ yi 'A³ >A û²*■ AA û*^ IjŞIjI y ûjA=jÂj jjSll

³⁴⁸Û^J-kJ' ¢3^1 *- lSjS&İI ג*ג ^î

Âyetlerimiz hakkında ileri geri konuşmaya dalanları gördüğünde, onlar başka bir söze geçinceye kadar onlardan uzak dur. Eğer şeytan sana unutturursa, hatırladıktan sonra artık o zalimler topluluğu ile oturma.

Geiger, Mumtehine suresinde geçen şu ayeti de alıntılamaktadır:

-i—' j-       _yİSiı  us r^'        Û- ijim ל^    e^k                    ^צ ו   ıjbl jJı          ı^ 1i ^;:';Aı

Ey iman edenler! Kendilerine Allah'ın gazap ettiği bir kavmi dost edinmeyin. Zira onlar, kâfirlerin kabirlerdekilerden (onların dirilmesinden) ümit kestikleri gibi ahiretten ümit kesmişlerdir.

Ayette Allah’ın gazap ettiği kavim, Yahudiler olarak anlaşılmaktadır. Yahudilerin

dost edinilmemesine dair uyarı, Geiger’e göre Yahudilerin bu konudaki üstün

konumlarından ötürü Müslümanların Yahudilerle ilişki kurması tehlikesidir. Kendi

ifadesiyle Müslümanlar’a “hediye edilen” dinde sağlam duramamalarından dolayı böyle söylendiğini iddia etmektedir.^[350] Burada Geiger, İslam dinini “onlara hediye edilen din” olarak zikretmesi, onun Muhammed tarafından meydana çıkarıldığını îmâ etmektedir. Böyle yapmakla İslam dinini küçümseyerek, Müslümanlara gelen dinin ilahi kaynaklı değil de kendisi tarafından üretildiğini ve uydurulduğunu söylemektedir. Diğer taraftan da yeni Müslümanların Yahudilik karşısında sağlam duramadıklarını iddia etmektedir.

Geiger, Yahudilerin Muhammed’e alaycı cevaplarla yanıt verdiklerini ve söylenilmesini istediği kelimeleri benzer fakat zıt anlamlı kelimeler ile değiştirerek karşılık verdiklerini aktarmaktadır. Kendilerinin eğlenceli ve şaşırtıcı yorumlarla^[351] Muhammed’e karşı üstün olduklarını gösterdiklerini aktarmaktadır. Bu duruma örnek olarak “Bizim sana iman etmemizde elimizden bir şey gelmiyor, bizim kalplerimiz mühürlü”^[352] diyerek Hz. Peygamber’e nazil olan ayeti öne sürerek iman edemediklerini alaycı bir tavırla bildirmektedirler.^[353] Fakat Geiger’e göre bu durum Yahudilerin Hz. Muhammed’e karşı aklen üstün olduğunu ve onlardan bilgi alma isteğini gösteren delillerindendir.

Buna benzer birçok konuda Hz. Muhammed’i zor durumda bırakan Yahudiler, alaycı tavırlarıyla karşılık vermişlerdir. Nitekim onların Hz. Muhammed’e sordukları sorulardan, onların amacının birçok yerde bilgi almak için değil, bilakis onu zor duruma düşürmek için olduğunu anlamaktayız. Bu sorularla Yahudiler, fiili mücadele edemediklerinden dolayı sözlü mücadelerle Hz. Muhammed’i yıpratmaya çalışmışlardır. Üstelik Kureyşlilere de bu tarz soruları öğreterek psikolojik açıdan onu zor durumda bırakarak baskı kurmak istemişlerdir.^{[354] [355]}

Geiger, Bakara suresinde geçen şu ayetleri de alıntılamaktadır:

355/jjj^ âAl! A \^ûj j ^Sa j aJSj aL t^l laY^A <âl j3Lı lâLİa 1Je a! \j AjIî J û^J I jse /İS aa J2 ^{J J}                  ^5                         ^J

De ki: Cebrail'e kim düşman ise şunu iyi bilsin ki Allah'ın izniyle Kur'an'ı senin kalbine bir hidayet rehberi, önce gelen kitapları doğrulayıcı ve müminler için de müjdeci olarak o indirmiştir.

³⁵⁶jyj^Jj 5^ ^' jp cMjuaJ Jj_^j^_j 6^)3 4jSjİLj A IjSc. (j/S (ji

Kim, Allah'a, meleklerine, peygamberlerine, Cebrail'e ve Mikâil'e düşman olursa bilsin ki Allah da inkârcı kâfirlerin düşmanıdır.

Geiger, bu ayetlerin sebeb-i nuzüllerine dikkat çekerek Beyzavi’den bir rivayet nakletmiştir. Bu rivayette şöyle geçmektedir: Hz. Ömer’in bir gün Yahudi meclisine gidip Cebrail hakkında soru sormuş, onlar da “Cebrail bizim düşmanımızdır. O, Muhammed’e bizim sırlarımızı anlatıyor ve dünyadaki azapları gerçekleştiriyor. Mikail ise her daim iyi şeyler yapmaktadır. Cebrail, Allah’ın sağında, Mikail ise solunda durmaktadır. Onların arasında düşmanlık vardır” cevabını almıştır. Bunun üzerine Hz. Ömer, oradaki Yahudilerin inançsız olduklarını söylemiştir.^{[356] [357]}

Geiger, bu rivayette geçen bazı bilgilerin Yahudilikle uyuştuğunu belirtmektedir. Mesela Tanrı’nın cezalandırma vasıflarını Cebrail’e yüklemiş olmasını Yahudi kaynaklarında da görülen bir bilgi olduğunu belirtmektedir. Bununla birlikte Cebrail’e sadece cezalandırma vasfını yüklenmiş olmasının doğru olmadığını ifade etmektedir. Müellifin, bu rivayetten yola çıkarak İslam’da Cebrail’e sadece cezalandırma vasfının verildiğini söylemesi ilginçtir ki gerçeği yansıtmamaktadır. Geiger, ayrıca Talmud’da Cebrail’e “İsrail’in günahlarını örten”^[358]nitelemesinin yapıldığını eklemektedir. Yazar buna ilaveten rivayette geçen meleklerin Tanrı’nın hangi tarafında durduğunun gerçeğe aykırı olarak kastedildiğini söylemektedir. Yahudilere göre Tanrı’nın sağında Mikail, solunda ise Cebrail bulunmaktadır. Ona göre Muhammed’in Yahudiler ağzından Cebrail’i Tanrı’nın sağında konumlandırması vahiy aldığını iddia ettiği Cebrail’in konumun daha büyük olduğunu göstermeye yöneliktir.^[359] Müellif, bu rivayette hatalı olan bir başka hususun ise Yahudilerin Cebrail ile veya Cebrail’in Mikail ile bir düşmanlığının olduğu iddiasıdır.^{[360] [361] [362] [363]} Burada Geiger’in ayetten yola çıkarak tefsirlerdeki rivayetleri incelediğini açık bir şekilde görmekteyiz. Tüm detayına kadar meseleyi incelemiş olması gerçekten şaşırtıcıdır. Beyzavi tefsirini ele alırken Yahudi kaynaklarda geçen hususlarla kıyaslaması ve benzer yerlerinin olduğunu belirterek delillendirmesi, onun her iki kaynağa da vâkıf olduğunun göstergesidir.

Geiger, ardından Yahudilerin ağzından nakledilen “Şüphesiz ki Allah fakirdir” sözlerinden hareketle üç ayet paylaşmaktadır:

־^,t              ׳ ־׳ i ־׳»-« ־׳ı fi i i ׳ -*                                             i ׳• • î »i, ׳Mil * ı ı fi i '• \fı ״t »i -^,^ıi ׳ ־׳

Jf^־j jjkj elujyi f^Jıâj IjJLa U ı.nSı^ eÇyt' O^־J J^³ ^' U       cjy^J' Jf³ ^' ^ל^

“Gerçekten Allah fakir, biz ise zenginiz” diyenlerin sözünü andolsun ki Allah işitmiştir. Onların (bu) dediklerini, haksız yere peygamberleri öldürmeleri ile birlikte yazacağız ve diyeceğiz ki: Tadın o yakıcı azabı!

³⁶²jjkkJ kâj fdyjJ i>^jSj &İJ^E ־Jy£ ÜlkLal kİ kact^li tjlıâ. IL J âl ı>□ Jy ^ג1 |1ג <ji

Verdiğinin kat kat fazlasını kendisine ödemesi için Allah'a güzel bir borç (isteyene faizsiz ödünç) verecek yok mu? Darlık veren de bolluk veren de Allah'tır. Sadece O'na döndürüleceksiniz.

³⁶³ *^ ^A <j£y jÜLjLû^ גג1ס Jj ׳ ijli Uj IjjJj ^■$ —^ ^E kîjki ^ ■) ³j|jJl —İIİJ

Yahudiler, Allah'ın eli bağlıdır, dediler. Hay dedikleri yüzünden elleri bağlanası ve lânet olasılar! Bilâkis, Allah'ın elleri açıktır, dilediği gibi verir.

Geiger, Yahudilerin bu sözü gerçek manada söylemediğini belirtmiştir. Nitekim Yahudilerin bu sözü söylemelerine iten sebebin “Tanrı’ya borç verin” cümlesinin gülünç ve saçma gelmiş olduğunu ifade etmektedir. Dolayısıyla ona göre, böyle komik bir duruma Yahudiler tarafından alaycı bir üslup ile karşılık verilmesi normal karşılanmalıdır. Muhammed’in ise bu durumu kendi lehine çevirerek Yahudileri suçlama için koz olarak kullandığını söylemektedir.^[364]

İslam kaynaklarındaki bilgilere göre, Yahudiler birçok konuda Hz. Muhammed ile alay etmişlerdir. Yahudiler, İbranice ve Arapça’da benzer sesli olan fakat her iki dilde de farklı anlamlara gelen lafızlar kullanarak Hz. Muhammed ile dalga geçmişlerdir. Örneğin “unzurna” (Bize bak) kelimesinin yerine “râina”^[365] (bizi gözet/İbranice ve Süryanice dilinde sövme amaçlı kullanılmaktadır) demeleri^[366], “hittatun”^[367] (Ya Rabb bizi affet) kelimesi yerine “hati’etun” veya “hubbetun” dediklerini belirtmiştir. Yani Muhammed’in söylediği kelimelere kafiyeli ve farklı anlamlı kelimeler bulmuşlardır. Farklı kaynaklarda ise bu kelime yerine buğday anlamına gelen “hintatun” dedikleri aktarılmaktadır.^[368] “Selamun aleykum” yerine “es-sâmu aleyk” (aşağılama/ölüm senin üzerine olsun) dedikleri de kayda geçmiştir. Bu olaylar karşısında Muhammed’in, Yahudileri Müslüman yapma çabasıyla sakin davrandığını bildirmektedir. Daha sonra Müslüman olmayacaklarını anladığında ise bu alay konularından dolayı Yahudilere ve Yahudi dinine karşı büyük bir kin ve nefretin ortaya çıkmasına sebep olduğunu dile getirmiştir.^[369]

Geiger, Muhammed’in Yahudileri kendi safına çekmek için çok büyük çaba sarf ettiğini söylemektedir. Buna örnek olarak Muhammed’in sadece ve sadece Yahudiler için Mekke’deki kıblesini Kudüs’e çevirttiğini iddia etmektedir. Sonra Yahudilere karşı çabalarının yararsız ve sonuçsuz olduğunu görünce kıbleyi yine Mekke’ye aldırdığını bildirmektedir.^[370] Bununla birlikte Müslümanlardan, önce Kudüs’e doğru namaz kılan ve hayatta olmayanların ibadetlerinin boşa gittiğine dair kafa karışıklığına sebep olmuşlardır.^{[371] [372]} Buna ilaveten Geiger, Kur’an’da Yahudilerle tartışırken yumuşak ve nazikçe davranılmasını istemesini de iddiasına delil olarak kullanmaktadır:

iSjll J jjlj IjjJl J 1ע   tül   l־U         I ־AİL       û^l       VI      û^l         t A VI UiSJl                         JÂl  I «BU□ V j

\              '^                              ^״ק^ ק

³⁷²jjAVuü kî jkjj ^.Ij ^^1¹½ W|j

İçlerinden zulmedenleri bir yana, ehl-i kitapla ancak en güzel yoldan mücadele edin ve deyin ki: Bize indirilene de, size indirilene de iman ettik. Bizim Tanrımız da sizin Tanrınız da birdir ve biz O'na teslim olmuşuzdur.

Geiger, bu ayeti delil alarak Muhammed’in Yahudileri kendi safına çekmeye çalıştığını ve Müslümanların onlarla iyi geçinmelerini istediğini söylemektedir. Ehl-i Kitap’ın tevhid inancı açısından İslam dinine diğer dinlerden daha yakın bir konumda olduğu bilinmektedir. Bu ayette Ehl-i Kitap’a karşı iyi davranılmasının emredilmesi, onlarında Allah tarafından gönderilen bir din olmaları sebebiyledir. Hz. Muhammed’in hayatına baktığımız zaman onun her insana nazik ve güzel davrandığını görmekteyiz. Nitekim başka bir ayette “Sen kaba davransaydın, kimse yanında kalmazdı“^[373] buyrulmuştur. Bu ayet ile yanında kalanların sadece Ehl-i Kitap’tan olan kimseler olmadığı görülmektedir.^[374] Bu çerçevede Geiger’in, Hz. Muhammed’in Yahudilere kibar davranmak zorunda kalmış gibi anlatıma girmesi abartı görünmektedir.

Bunlara ilaveten Geiger, Muhammed’in Yahudiliği ağır eleştirmesine rağmen diğer dinlere karşı öncelediğini de söylemektedir. Bunun en büyük kanıtı ise, birçok ayette Müslümanlardan sonra doğrudan Yahudilerden bahsedilmiş olmasıdır. O, bu çerçevede Bakara suresinden şu ayeti paylaşmaktadır:

âA >kl âi-b t-klt^a J^C. i )AYI a üİ1 o ^Li (jîl i\a (jjjjt^all o ^ Jİ >^11'־ o I oJİ (jjjll o I alil /jjSll Qİ f

³⁷⁵ûJj^ f V i f^ ^ jA ^J e4?J

Şüphesiz iman edenler; Yahudilerden, Hıristiyanlardan ve Sâbiîlerden de Allah’a ve ahiret gününe inanıp sâlih amel işleyenler için Rableri katında mükâfatlar vardır. Onlar için herhangi bir korku yoktur onlar üzüntü çekmeyeceklerdir.

Geiger, Muhammed’in Yahudilikten birçok şeyi almayı önemsediğini ve kendi Kur’an’ına onlardan aldığı bilgileri eklemek istediğini buradan açıkça görebildiğini iddia etmektedir.^{[375] [376]} Hz. Muhammed’in Ehl-i Kitap’ı önemsemesinin sebebi, tek olan Allah’a inanmaları olmuştur. Yani Yahudiliğin de Hıristiyanlığın kaynağı olan Allah tarafından gönderilmeleri, onları diğer din mensuplarından bir adım önde olmalarını sağlamıştır. Hz. Peygamber’in bu nazik ve güzel davranışına karşı büyüklük taslamaları, gururlu olmaları, insanlara ve Allah’a karşı sözlerini tutmadıklarını görülmektedir. Nitekim siyer kaynaklarındaki bilgilere göreYahudiler, Hz. Muhammed’de her zaman bir yanlış ve açık bulmaya çabalamışlardır.^[377]

B.    Muhammed Yahudilikten Hangi Vasıtalarla Bilgileri Alabildi?

Geiger, Hz. Muhammed’in Yahudilikten neden alıntı yaptığını açıkladıktan sonra, ikinci sorusuna cevap aramaktadır. Yani Hz. Muhammed’in Yahudilikten bilgileri almak

için ne tür vasıtalarının olduğu ve bu bilgileri alabildiyse nasıl aldığından bahsetmektedir.

O, Bakara suresindeki şu ayeti alıntılamaktadır:

<נ^~^ ג      aı^a t^j ua^ı          ıJts       nı                 ילי^ t^ı      '5^  ı«kı                       âJi             »ולו   ע־י

ס^ ^

³⁷⁸jj^^^

(Münafıklar) inananlarla karşılaştıklarında “İman ettik” derler. Birbirleriyle başbaşa kaldıkları vakit ise: Allah’ın size açtıklarını (Tevrat’taki bilgileri), Rabbiniz katında sizin aleyhinize hüccet getirmeleri için mi onlara anlatıyorsunuz; bunları düşünemiyor musunuz? derler.

Geiger, Kur’an’ın Yahudileri hilekâr ve ikiyüzlü olarak ifade ettiğini söylemektedir. Ayrıca Müslümanların Yahudilerle normal bir şekilde konuşarak ve sohbet ederek Yahudi görüşlerini almak istedikleri iddiasını öne sürmektedir. Geiger, bu ayette Müslümanların Yahudiler ile irtibat kurup onlardan hileli bir şekilde bilgileri aldıklarını imâ etmektedir.^{[378] [379]}

Geiger, Muhammed’in Yahudiliği bir zamanlar Yahudi olan ve İbranice bilen Varaka b. Nevfel^[380] ve benzer şekilde bir başka Yahudi olan Habib b. Malik aracılığıyla öğrendiğini belirtmektedir.^[381] Halbuki Hz. Muhammed’in Varaka b. Nevfel ile görüşmesi kısa olmuştur. Ayrıca çok yaşlı olduğu ve gözlerinin görmediği de rivayet edilmiştir. Ondan Yahudi dini hakkında bilgi almış olması zorlama bir yorumdur. Bunun yanında kaynaklarda Hz. Muhammed’in bu ilk görüşmesi dışında başka zamanlarda onunla görüştüğüne dair rivayetler yoktur.^[382] Lehte veya aleyhte anlaşılabilecek birçok rivayetler aktaran râvîler, elbette de Varaka b. Nevfel ile daha fazla görüşülmüş olduğunu da aktarmış olurlardı. Ayrıca tek görüşmede hayatın her alanını kapsayan bir Kur’an’ın

ortaya çıkabilmesi de pek makul gelmemektedir.^[383]

Geiger, Hz. Muhammed’in ne kitap okuyabildiğini ne de sağ eliyle yazdığını

belirten Ankebut 48. ayet ile Şura 52. ayeti^[384] Kur’an’ın Allah kelamı oluşuna delil olarak

kullandığını öne sürmektedir. Fakat bunun yanında Muhammed’in, Yahudi kitaplarından

habersiz olduğunu bildirmektedir. Geiger, “Yahudi kitaplarını bilmiş olsaydı,

Yahudilerden aldığı bilgiler ortaya çıkar ve kendisinin de yalancı ve sahtekar biri olduğu

ortaya çıkmış olurdu” demektedir.^{[385] [386] [387]}

Geiger, konuyla ilgili Nisa ve En’am surelerinde geçen ayetleri de ele almaktadır:

°1 ! •I ׳ °• ! 1° I ? ־׳ M ° ׳°• 1 ı tl •                  ׳ I • ׳“ • ° ־׳                   ^ ־׳ M ־׳°•111 ı               ׳ ׳ I ° ־׳ 1 _ ׳ ׳1° ' ' -A ' ° I" ־׳.

Uı^ al Ul !ע^ צ^■ 1( ^Jl Ijj גס^ r aâxj J , «■^1 J JcUJ J ,aJAI u) Jl Ljj^ al j oâxj /t» / uujJI J

^{J J}                          ע^     ^ ^{J J J}                            ה^   ׳־*^ ^J ••^{J        J J}

³⁸⁶Ijjjj 3jjE üjjlj^jlkiÎLj jjj/Âj û^jl) rj)b 3Ayç3־ -Uşl&Ij

Biz Nuh'a ve ondan sonraki peygamberlere vahyettiğimiz gibi sana da vahyettik. Ve (nitekim) İbrahim’e, İsmail’e, İshak’a, Yakup’a, esbâta (torunlara), İsa’ya, Eyyûb’e, Yunus’a, Harun’a ve Süleyman’a vahyettik. Davud’a da Zebûr’u verdik.

־׳ ־׳ 1 ■j f 1 •°k ° ־׳ il־׳ ־׳ ־׳ °^     ־׳, s ׳S i        *5 A ־׳ • *Al־׳⁰•!           °                   °                        \             ־׳ 1    ־׳      . ־־. ׳

JJj rj-'j j^“J ûjjö <!Jj2 j»j Jâ j» IjjâA ■^jJj IJJ^A J^ r./*dj İ■^’ 4J UıAjj^^

ו _ ז־־ - ° i • ״ וז u _י ,>?'!- .׳-                               ı-⁰•־ ■ ■ - •־־־■> ⁴!-־■ »h • = • -aA?־                                                                                                                          » -

dji^l-A^l^^jj-sJl .^11 j» J£      c>y״ J c^^^ 9״PJJ^j.!jA ^7>> <amj jj j■^ J <>>J-».J

³⁸⁷(j^^/^J' <J^■ /jJAa Jîj ^cıLjJj (ûjîj *AjJ'j

Biz ona İshak ve (İshak’ın oğlu) Yakup’u da armağan ettik; hepsini de doğru yola ilettik. Daha önce de Nuh’u ve onun soyundan Davud’u, Süleyman’ı, Eyyub’u, Yusufu, Musa’yı ve Harun’u doğru yola iletmiştik; Biz iyi davrananları işte böyle mükâfatlandırırız. Zekeriyya, Yahya, İsa ve İlyas’ı da (doğru yola iletmiştik). Hepsi de iyilerden idi. İsmail, Elyesa, Yunus ve Lût’u da (hidayete erdirdik). Hepsini âlemlere üstün kıldık.

Geiger, bu ayette peygamberlerin isimlerinin kronolojik olarak yanlış bir sıralamayla yazılmış olduğunu, bunun da Muhammed’in hiçbir zaman İbrani kaynaklara bakmadığının bir kanıtı olduğunu ileri sürmektedir. Dolayısıyla ona göre Muhammed, doğrusunun nasıl olduğundan habersiz bir şekilde, doğru veya yanlış olup olmadığını araştırmadan sadece etrafındaki Yahudilerden duyduğunu aktarmaktadır.^[388]

Geiger, Kur’an’da geçen Yahya isminin, ondan önce hiç kullanılmamış olduğuna^[389]dair ayeti dile getirerek, Hz. Muhammed’i Yahudi tarihiyle ilgili bilgisinin olmamasıyla itham etmektedir. Ona göre Muhammed’in Yahudi tarihine dair birazcık bilgisi olmuş olsaydı kolaylıkla Makkabiler’in tanınmış başrahibi Matthatias’ın babasının ve oğlunun böyle adlandırıldığını bilmiş olacaktı.^[390] Aynı Geiger gibi tarihte birçok Yahudi ve Hıristiyan Kur’an mütercimlerinin bu ayetlerde Yahya isminin yerine Yuhanna yazarak bu konuda Kur’an’ın yanıldığını iddia etmektedirler. Onlara göre Yuhanna ismi, vaftizci Yuhanna’dan önce de kullanılıyordu. Bundan hareketle de Kur’an’ın yanlış bilgi verdiğini söylemektedirler. Halbuki Yuhanna ve Yahya kelimelerinin etimolojileri karşılaştırıldığı esnada bu iki kelimenin birbiriyle uyuşmadığı ortaya çıkmaktadır. Bir diğer ifadeyle Kur’an, Yahya isminden bahsederken Yahudi ve Hıristiyanlar Yuhanna ismini delil olarak göstermektedirler. Halbuki bu isimler birbirinden tamamen farklıdır. Ayrıca Kuzey Arabistan’da bulunan mezar taşlarında Yahya isminin geçtiği ve bu mezarlıkta Yahya ismini taşıyan kişilerin, Kur’an’ın anlatımıyla uyumlu bir biçimde, Hz. Yahya’dan sonra ve İslam’dan önce yaşadıkları görülmektedir.^[391]

Buna ilaveten Geiger, Muhammed’in kendi cehaletinin farkında olduğunu ve bunu bazı yerlerde çok güzel gizlediğini ifade etmektedir. O, buna örnek olarak “Biz sana önceki peygamberlerin hepsini anlatmadık, sadece bazılarını anlattık”^[392] ayetini nakletmektedir. Bu ayeti takipçilerine bildirerek Muhammed, tüm peygamberler hakkında bilgi sahibi olmadığını önceden belirtmiş olmaktadır. Böylece onu takip edenler ve muarızları başka peygamberler hakkında Muhammed’in neden bilgisinin olmadığını sorgulayamayacaklardır.^[393]

Geiger, Muhammed’in Yahudiliğe ait malumatarı öğrenmek için birçok sebebinin olduğunu zikretttikten sonra, bütün imkanları kullanarak Kur’an’a bilgileri dahil ettiğini söylemektedir. Ayrıca Muhammed’in Yahudi kaynaklardan olmasa da Yahudi halkının ağzından şifahî olarak bilgiler alarak kendi masal ve hikayelerini öğrenmek için bir temel bulduğunu söylemektedir.^[394] Geiger’in bu yorumunda da yine İslam dinini küçümsediğini görmekteyiz.

C.    Muhammed Yahudilikten Bu Bilgileri Alabilir miydi?

Geiger, Muhammed’in bilgi almak için yeterince vasıtalarının olduğunu iddia ettikten sonra, bu bilgileri kendi dini ile nasıl bağdaştırdığını aktarmaktadır. Muhammed’in önceki din sistemine kendi görüşlerini eklemek istediğini belirten yazar, Muhammed’in kendisine özel bir sistem değil, bilakis öncekilere dayanan bir sistem geliştirdiğinden bahsetmektedir. Eski olan birçok şeyi aynı bıraktığını, peygamberlerin isimlerinin zikredilmesinden anlaşıldığını dile getirmektedir. Ayrıca kendisinin “öncekileri tasdik eden biri olduğunu”^[395] belirterek önceki peygamberlerle uyuşan bir sistemin kurucusu olduğunu savunduğunu aktarmaktadır. Geiger’e göre, bu tür ifadeler, Muhammed’in Yahudilikten bilgiler alabileceğine dair bir zemin oluşturmuştur. Böylelikle Muhammed, kendisine bu yönde gelebilecek muhtemel eleştirileri de önlemiş olmaktadır.

Geiger, Muhammed’in Yahudilikten kendisine uygun gözüken birçok şeyi şiirsel tabiatıyla alıp kullandığını belirtmektedir.^[396] Ayrıca Muhammed’in bazı bilgileri olduğu gibi bırakmasına rağmen, bazı kendine uygun gördüğü yerleri de değiştirip veya süsleyip aldığını iddia etmektedir. Muhammed’in bunu bilinçli bir şekilde yaptığını ve ileride şahsına yöneltilecek suçlamalardan dolayı kendisini ayetle doğrulama ihtiyacı hissettiğini söylemektedir. Geiger’e göre Muhammed, Yusuf suresi 111. ayetindeki “Kur’an uydurulacak bir söz değildir” ifadesini kendi söylediklerinin doğruluğu için delil olarak kullanmıştır.

Müellif, Muhammed’in her adımını düşünerek atan bir düzenbaz/hilekâr olmadığını, aksine kendisi Tanrı tarafından gönderildiğine ikna olmuş bir hayalperest/coşkulu adam olarak düşünülmesi gerektiğini ifade etmektedir. Tüm dini görüşleri biraraya getirerek insanlar için en iyisinin böyle olacağını düşünerek yaptığını söylemektedir. Bu durum ile kendisinin çok fazla hemhâl olduğunu ve her düşüncesinin tanrısal ilham olduğu zannına kapıldığını bildirmiştir.^[397] Geiger, bu ifadeleriyle Hz. Muhammed’in aslında iyi niyetle bu yola çıktığını belirtmeye çalışmıştır. Yani Hz. Peygamber’in hayallere dalarak kendisini sadece bu düşünce ile meşgul ettiğini ve tüm benliğiyle böyle bir yola kalkıştığını iddia etmektedir.

Geiger, daha sonra en hayalperest kafadan dahi aydınlatıcı fikirlerin gelebileceğini ve bu durumun inkar edilemiyeceğini belirtmektedir. Bunu söylemekle sanki Abraham Geiger Hz. Muhammed’in yaptığı veya uyguladığı bazı şeylerin güzel ve mantıklı olduğunu itiraf etmiş olmaktadır. Ona göre Hz. Muhammed’in hırsı ve hükmetme isteği, bazı eylemlerinin hareket noktasını oluşturmaktadır.^[398]

D.    Muhammed Yahudilikten Bilgi Aldı mı?

Geiger, Muhammed’in bu hayalini gerçekleştirmek için Yahudileri kendi tarafına çekmek zorunda olduğunu ifade etmektedir. Bunu yapmanın da en güzel yolu, onların dini görüşlerine yaklaşarak onları kendi safına çekmek olduğunu belirtmektedir. Buna misal olarak, aşure gününün Yahudilikten alındığına dair hadis rivayetini zikrederek “Biz Musa’ya daha yakınız” kısmını aktarmaktadır. Bu durumun Yahudi dininden açıkça bir günün alındığına dair bir delil olduğunu ifade etmektedir. Muhammed’in, Yahudilerin uyguladığı bir ibadeti alarak, onlara yaklaşmak istediğini aktarmaktadır. Ardından, Muhammed’in Yahudilerden bir oruç gününü aldığını, fakat onun bu günü aynı kıbleyi değiştirmesi gibi sonradan iptal ettiğini iddia etmektedir.^[399]

Müellif, Muhammed’in Yahudilikten alıntı yaptı mı sorusunu cevaplandırmak için yine sadece Kur’an’a başvurabileceğini, çünkü o zamanda bu konuyla ilgili noktalara değinen başka bir kayanağın olmadığına değinmektedir. Fakat Kur’an’da Yahudilerden alındığını destekleyen yeterince malzemenin mevcut olduğunu da ilave etmektedir. Bu çerçevede Geiger, Muhammed’in Arapların kendi sözüne “Eskilerin masalları”^[400] ve “Bu eski bir yalandır”^[401] demelerine kızdığını ve Kur’an’ın’da birçok yerde bu durumdan şikayetçi olduğunu söylemektedir.^[402]

Geiger, Kur’an’ın kaynağına dair iddiaların Muhammed’in hayatında sıkça gündeme gelen bir konu olduğunu Kur’an’dan örnekler vererek aktarmaktadır. Bu çerçevede o, Arapların açık bir şekilde Hz. Muhammed’i “O’na bir insan öğretiyor” şeklinde itham ettiklerini aktarmaktadır:

403 ־ ל* ö   •ז - ו* ־־ ־ rA -                               ıs ■־ז > .׳ וז״ג 1 ״ ־* ■Jı                  • ײי     ־־ ו        \ -^,V -*                   ־• ו•t                                      • i         •־

U4*    j■^             uM '•*j                    <jt^' 44] dj^ ^4' uM    ^    ⁴-4^        1^-י   ujb^           4¹־'       r*■^{4 44}ö

Şüphesiz biz onların: “Kur’an’ı ona ancak bir insan öğretiyor” dediklerini biliyoruz. Kendisine nisbet ettikleri şahsın dili yabancıdır. Halbuki bu (Kur’an) apaçık bir Arapçadır.

Bu ayetin devamında müellif, “Peygambere öğretiyor zannında bulundukları kimsenin dili yabancıdır” kısmında belirtilen kişinin Abdullah bin Selam^{[403] [404]} olduğunun ve bu kimseyi tefsir yorumcularının da kabul ettiğini söylemektedir. Geiger, Abdullah bin Selam’ın bilgili bir haham olduğunu bildirmektedir. Muhammed’in onun üzerinde titizlikle durduğunu ve tefsir yorumcularının da çokça bahsettiği bir kişi olduğunu ifade etmektedir.^[405] Oryantalistlerin çoğu Hz. Muhammed’in Medineli Yahudi hahamlarından bütün bu bilgileri aldıklarını iddia etmektedirler. Özellikle Yahudiler arasında yaygın olan bu iddiaya göre Medineli Yahudilerinden bazı hahamlar, Hz. Muhammed’in Yahudilere zarar vermemesini engellemek için göstermelik Müslüman olmuşlardır. Bunun neticesinde bu Yahudi hahamlar Hz. Muhammed’i kendi kaynaklarındaki bilgilerle donatmışlar ve ardından da Kur’an’ı yazdırmışlardır. Bu durum da onların iddia ettiği Kur’an’ın Tevrat kökenli görüşüne temel oluşturmuştur.^[406]

Müellif, başka bir yerde geçen “onu başka kimseler destekledi”^[407] ayetini getirip Ferra’nın yorumunu ekleyerek açıklamaktadır. Nitekim bu kısmı aktarırken “Mücahid dedi ki bunlar Yahudilerdir” şeklinde bir ifadeyi nakletmektedir. Buna benzer yerlerde Geiger’in, kendi fikirlerine uyan tefsir rivayetlerini kullandığını görmekteyiz.

Geiger, Kur’an’ın başkalarından yardım alarak derlendiği ve sözlerinin eskilerin masalları olduğuna dair iddiaların Muhammed tarafından ciddiye alındığını bildirmektedir. Çünkü ona göre Muhammed, bu iddiaya sürekli olarak cevap verme ihtiyacı hissetmiş ve bu durumu çürütmeye çalışmıştır. Müellif, daha sonra Muhammed’in de bu durumu kabul edip, “geçmiş dinleri tasdik ettiğini belirterek” birçok şeyin önceki dinlerde/ Yahudilikte mevcut olduğunu itiraf ettiğini belirtmektedir.

Ona göre, Muhammed’e yapılan kınamalardan biri de “Neden kendisi tarafından hiçbir mucize gerçekleştirmediği” sorusu olmuştur. Bu soruya peygamberin “kendisinin sadece bir uyarıcı olduğu ve mucize getiren olmadığı”^[408] cevabını verdiğini nakleden Geiger, bu durumun peygamberi sıkıntıya soktuğunu ilave etmektedir. Ayrıca Muhammed, önceki indirilen kitaplarda (Tevrat ve İncil’de) açıkça mucizelerden bahsedildiğini, dolayısıyla kendisinin göstermesi gerekmediğini söylemiştir.^[409] Geiger, Arapların bu ve benzeri birçok konuda Muhammed’i yanıltmak ve sinirini bozmak için uğraştıklarını dile getirmektedir. Buna misal gerek Araplar gerekse Yahudiler, ruh, kıyamet alametleri, kıyametin ne zaman kopacağı, göklerin ve yerin yaratılışı gibi konular hakkında sorular sormuşlardır.^[410]

Geiger, Kur’an’da bazı bilgin Yahudilerden Kur’an’da bahsedildiğine işaret etmektedir. O, bu çerçevede “Benî İsrail bilginlerinin onu bilmesi, onlar için bir delil değil midir?”^[411] ayetini nakletmektedir. O, özellikle Abdullah bin Selam’dan Al-i İmran 75. ayette şu ifadelerle bahsedildiğini dile getirmektedir:

Ehl-i Kitap’tan öylesi vardır ki, ona yüklerle mal emanet bıraksan, onu sana noksansız iade eder. Fakat onlardan öylesi de vardır ki, ona bir dinar emanet bıraksan, tepesine dikilip durmazsan onu sana iade etmez. Bu da onların, “Ümmîlere karşı yaptıklarımızdan dolayı bize vebal yoktur” demelerindendir. Allah adına bile bile yalan söylüyorlar.

Geiger, bu ayetten eskiye dayalı hikâyelerin doğruluğunun Yahudilere danışılarak onaylatıldığını anlamaktadır. Buna ilaveten müellif, Muhammed’in kendisinin hakiki peygamber olarak gönderilmesindeki şüphesini Yahudilerin gidermesini istediği Yunus suresinde geçen şu ayet ile anlamaktadır:^{[412] [413]}

jjj^J     dhj   j? (j^Jı âiM?           צ!!^^ 51ג    j?    çü£Ji                       jjij^j            jaIi  jIlü     211 ul jjl il? 212      ^         cd£ jü

⁴¹³jjJiAjjl

Eğer sana indirdiğimizden (bu anlattığımız olaylardan) kuşkuda isen, senden önce Kitab’ı (Tevrat’ı) okuyanlara sor. Andolsun ki, Rabbinden sana hak gelmiştir. Sakın şüphecilerden olma!

Geiger’e göre bu ayet, inen ayetlerin Muhammed tarafından Yahudilere onaylatılması anlamına gelmektedir. Böylece ona göre, Kur’an’daki sözlerin kaynağının Yahudi dini olduğunu açık bir şekilde belirtilmiş olmaktadır.

III.            BÖLÜM: ABRAHAM GEIGER’E GÖRE YAHUDİLİKTEN ALINAN DÜŞÜNCE VE KAVRAMLAR

A.    Düşünceler

Abraham Geiger, başka dinlerden alınan bilgi ve düşüncelerin iki tür olabileceğini bildirmektedir. Birincisi, alınan düşünceler tamamen yeni kelime ve kavramlarla ifade edilerek yeni bilgiler haline dönüşebilir. Yani alınmış olduğu dinden hiçbir bağı kalmaksızın yeni köklere, kavramlara ve kelimelere sahip olabilir.

İkinci tür ise, alınmış belirli bilgilerin uzun süredir başka dinlerde mevcut olup, sadece bağlantılarının yeni kurulmuş olabileceğini ifade etmektedir. Başka bir deyişle önceden bilinen bağlamının dışında yeni düşünceler ve kavramlar meydana getirilmiş olduğundan bahsetmektedir.^[414] Geiger’in bu ikinci yorumu birçok Oryantalistin ortak söylemi olarak gözümüze çarpmaktadır. Nitekim bu şarkiyatçıların hemen hemen hepsi İslam dininin kökenini diğer kültür ve dinlerde olduğunu iddia etmişlerdir.^[415]

Abraham Geiger, Yahudilikten alınan düşüncelerin ayrıntılı bir şekilde kanıtlanması ve Yahudilik ruhuyla olan bağlantısının gösterilmesi gerektiğini zikretmektedir. Aksi takdirde bir ağacın asıl olan gövdesinden değil de sadece dallarından bahsedilmiş olacağını ifade eder. Yahudilikten alınan görüş ve bilgileri bir düzen içerisinde gösterebilmek için ilk önce inanç ile ilgili meseleleri, daha sonra namaz ve kadınlarla ilgili hükümleri ve son olarak da hayat ile ilgili bazı görüşleri ele almıştır.^[416]

1.     İnanç ile İlgili Meseleler

Geiger, bazı inanç noktalarının insanlığın ortak mülkiyeti olduğunu ve bir dinin başka bir dinden bilgiler aldığı düşüncesinin hemen akla gelmemesi gerektiğini söyler.

Buna ilaveten bazı görüşlerin de başka dinden açık bir şekilde alındığından ve herkes tarafından bilindiğinden dolayı kanıtlamaya ihtiyaç duymadığını ifade eder. Bu duruma misal olarak Tanrı’nın tek olduğu görüşünü zikretmektedir. Bu tevhid inancının Yahudiliğin ve İslam’ın temelini oluşturduğunu ve İslam’ın ortaya çıktığı sıralarda sadece Yahudilikte bulunduğunu bildirmektedir. Dolayısıyla bu düşüncenin kesin olarak Yahudilikten alındığını iddia etmekle birlikte bunu kanıtlama ihtiyacı duymamaktadır.^[417]

Geiger, İslam dinindeki tevhid inancının Yahudilikten alındığı iddiasını ortaya atması çok şaşırtıcıdır. Nitekim bazı ortak bilgi ve düşüncelerin başka dinlerde de olabileceği görüşünü savunmuştur. Başka önemli bir nokta ise Abraham Geiger’in bu kitabını İngilizce’ye tercüme eden F. M. Young tam bu bölüme bir dipnot düşerek, kendi dini olan Hıristiyanlığın da tek Tanrı düşüncesine sahip olduğunu notunu eklemesidir. Yani İslam’ın zuhuru sırasında sadece Yahudilik değil Hıristiyanlığın da tevhid inancına sahip olduğunu aktarması dikkat çekici bir noktadır.^[418]

a.     Yerin ve Göğün Yaratılışı

Geiger, İslam’ın tevhid inancını Yahudilikten aldığını aktardıktan sonra Muhammed’in, yaratılışı Tanrı’ya isnad ettiğini bildirmektedir. Bunu da Muhammed’in, Tevrat’ta geçtiği gibi “Tanrı altı günde göğü, yeri ve arasında olanları yaratmıştır”^[419] şeklinde aldığını ifade etmektedir.

Müellif, buna bağlı olarak Muhammed’in Kur’an’da diğerlerinden farklı olarak, yeri iki günde, dağları ve ondaki gıdaları dört günde ve göğü de kendi içerisindeki ayırmalarla birlikte yine iki günde yarattığını ifade ettiğini anlatmaktadır (Fussilet, 41:9­12). Dolayısıyla yerin ve göğün sekiz günde yaratıldığından bahsetmektedir. Geiger, bu ayetin Muhammed’in Tevrat’tan habersiz olduğunu gösteren bir kanıt olarak kullanmaktadır. Muhammed’in yaratılışın altı günde olduğunu, farklı bir ayette sekiz gün olarak zikrettiğini ve her bir günde nelerin yaratıldığı bilgilerini bilmediğini söylemektedir.^[420] Bununla birlikte tefsirlerde bu dört günde (evrede) hem yerin, hem de dağların ve ondaki gıdaların yaratıldıkları aktarılmaktadır. Yani dört gün (evre) içerisinde yeryüzü ile ilgili yaratılmaların meydana geldiğini, diğer iki günde de göğün yaratıldığını belirtilmiştir. Dolayısıyla yine altı günde (evrede) yer ve gökyüzünün yaratıldığı bilgisi ortaya çıkmaktadır.^[421]

Geiger, Muhammed’in haftanın yedinci gününü “sebt” olarak adlandırdığını, fakat o günün kutsallığını tanımadığını söylemektedir. Bununla birlikte Geiger, Yahudiliğe göre Tanrı’nın bu yedinci günde dinlendiği bilgisini aktarmaktadır. Muhammed ise bu dinlenmeyi zor bir işten sonraki dinlenme olarak algıladığını ve dolayısıyla da reddettiğini açıklar. Geiger, ayetten böyle bir mananın çıkmaması için Muhammed’in, Tanrı’nın herşeyi altı günde yarattığı bilgisini verdikten sonra, “Bize hiçbir yorgunluk çökmedi”^[422] ifadesini eklediğini bildirmektedir.^[423]

Geiger, göğün sayısı hakkındaki görüşün Tevrat’ta çokça zikredildiğini ve Muhammed’in bu bilgileri Yahudilerden aldığını ifade etmektedir. Ayrıca bu göklerin farklı farklı isimlendirilmelerinin^[424] Yahudilikten İslam’a geçtiğini söylemektedir.^[425] Müellif, Muhammed’in yedi göğü “Seb‘a Semavât” ve “es-Semavâtu’s-Seb‘u” (Bakara, 2:29; İsra, 17:44; Fussilet, 41:12; Talak, 65:12; Mülk, 67:3) olarak isimlendirdiğini, başka bir yerde ise “seb’an şidâdâ” (Nebe, 78:12) yani “yedi kale/sığınak” olarak

adlandırıldığını bildirmektedir. Başka yerde ise “seb’a taraika” (Müminun, 23:17) yani

“yedi yol” olarak anıldığını ve bu ismin Talmud’da da geçtiğini aktarmaktadır.

b.     Ölümden Sonraki Hayat ve Kıyamet

Geiger, ikinci nokta olarak her inanç sisteminde yer alan ölümden sonraki yargılanmadan bahsetmektedir. Tanrı’nın yaratması, mutlak gücün onda olduğunun ve dolayısıyla onun yasalarının (emir ve yasaklarının) yerine getirilmesini gerektiğine bir işaret olarak görülmektedir. Bu yargılanma sonucu gidilecek yerlerin Yahudilikte gan eden (cennet) ve gehinnom (cehennem) olarak adlandırıldığını ve bu şekliyle İslam’a geçtiğinden bahsetmektedir.^[426]

Geiger, bu yerlerin önce sembolik ve hayalî bir düşünce olarak algılandığını, daha sonra katı bir anlama kavuştuğunu anlatır. Her hayalî sembol gibi bu kelimelerin de ahiret yerleri için kullanılmış ve sonradan daha net bir şekil almış olduğunu ifade eder. Yahudilikte cennet için “Bu dünya, cennetin 60’ta 1’idir. Ve o cennet, Eden’in 60’ta 1’idir”^{[427] [428]} şeklinde geçtiğini açıklamaktadır. Bu konuya ilişkin Muhammed’in Kur’an’da cennetin büyüklüğünü gösteren bir ifade kullandığını aktarmaktadır:

⁴²⁸(j'î^^" O3c.l            /ya jVl 5         Clll âl  âuJl Igkı °)E     Ajâ. o â£j       j ya Ö jâk^ .'dİ                  I ac.     jtdı o

^{5        5                                      5}   \                                 ⁵

Rabbinizin bağışına ve takvâ sahipleri için hazırlanmış olup genişliği gökler ve yer kadar olan cennete koşun!

Geiger, cehenneme girmenin ve buna karşı hissedilen korkunun, cennetin ebedi mutluluk düşüncesinden çok daha etkili olduğundan bu sebeple cehennemin daha ayrıntılı bir şekilde tarif edildiğinden bahsetmektedir. Bu çerçevede yedi tane cehennemin var olduğunu ve buralarda cezaların farklı derecelere göre ayrıldığını bildirmektedir. Müellif,

İslam’da cehennemin Talmud’da geçtiği gibi^[429] yedi farklı isim ile adlandırıldığını söylemektedir.^{[430] [431]} Geiger, Muhammed’in Yahudilikten bilgi alma hususunda geri kalmadığını iddia ederek bu konu hakkında aşağıdaki ayeti delil olarak kullanmıştır:

431⁰־•!                                       ז׳^ז׳- ־־ו° * • ײי * »יtu■ז־• ו ־־⁰־

fj^â? ç j> >$!? UJU cAJ ^'j^' <*1 ^ג^

Cehennemin yedi kapısı vardır. Onlardan her kapı için birer grup ayrılmıştır.

Müellif, cehennemin girişi hakkında Talmud’dan şu ifadeye yer vermektedir: “Ben-Hinnom (Cehennem) vadisinde iki hurma ağacı bulunmaktadır. Aralarından duman yükselmektedir. İşte burası cehennemin girişidir.”^[432] Geiger, Muhammed’in “şeceratu’z- zakkum” adı altında bir cehennem ağacı tanıttığını, bu ağacın da cehenneme girenlere yedirildiğini aktarmaktadır. Bununla ilgili birçok şey anlatıldığını Saffat suresinin 62. ve Duhan suresinin 43. ayetleriyle nakletmektedir.^[433]

Müellif, buna ilaveten Tanah’ta cehennem hakkında “Ölüler diyarı doymak bilmiyor, ağzını ardına kadar açtı”^{[434] [435]} ifadesini delil alarak, Muhammed’in de buna benzer bir ifadeye Kur’an’da yer verdiğini bildirmiştir:

⁴³⁵ ^J? û? <Jâ Jjâjj         Jâ ■üg$l Jjjjj ^jj

O gün cehenneme “Doldun mu?” deriz. O da “Daha var mı?” der.

Geiger, cennet ile cehennem kelimelerinin ödül ve yargılanma manalarına geldiğine ilaveten daha detaylı, açık ve belirgin manalar eklenmesinden sonra, bu iki yere giremeyen kimselerin durumuna da değinmiştir. Nitekim iyi kimseler cennete, kötüler de cehennemde yerlerini alacağından dolayı, bu iki yere de giremeyenler, cennet ve cehennemin ortasında bulunan bir yerde kalacaklardır. Kendi Yahudi kaynaklarında geçen “Cennet ve Cehennemin arasında ne kadar bir boşluk var?” sorusuna RabbiYohanan “bir duvar”, Haham Aha ise “bir karış” demiştir. Her iki tarafta olan kişilerin birbirlerini görmeleri için, cennet ve cehennem yanyana bitişik bir şekildedir”^[436] ifadesi ile açıklayanlar da olduğunu aktarmaktadır.^{[437] [438]}

Abraham Geiger, anlatmaya çalıştığı düşüncenin Kur’an’da geçtiğini bildirmektedir:

*si״ ״•HV h.״ ׳ו. ׳ î ı »w• ׳^e °־lı ־׳ ׳ ור ׳° ג • ־׳^e* .1 ׳ i ־׳ * ־׳ ^J ^ס1בצ £^ jl 41^^/^ ע^ג IjûUj ^U״J ^צ jjâ j*J JIa.j <-âlj^ 2’ ^^J ^½^ 1 ^Al Wj

⁴³⁸(jjl^Lu ^aj UjLCü

İki taraf (cennetlikler ve cehennemlikler) arasında bir perde ve A'râf üzerinde de herkesi simalarından tanıyan adamlar vardır ki, bunlar henüz cennete giremedikleri halde (girmeyi) umarak cennet ehline: “Selâm size!” diye seslenirler.

Geiger, ayette geçen “Araf üzerindeki adamları” Ferra’nın rivayetiyle açıklamaya çalışmıştır. Bu kimselerin iyilikleri ile kötülükleri aynı olan kimseler olduğunu, hem cennete hem de cehenneme layık olmadıklarını ve Allah’ın dilediği süre kadar orada kalacaklarını bildirmektedir.^[439]

Ahiretteki yaşam yerini ele aldıktan sonra oradaki ebedi hayatın lezzetini ve ona ulaşma konusundaki zorluğunun İslam’da ve Yahudilikte aynı olduğunu bildirmektedir. Ahiret hayatının lezzeti hakkında Mişna’da geçen “Ahirette bir saat huzur, bu dünyadaki tüm hayatın lezzetinden daha çoktur”^[440] ifadesini Kur’an’da geçen şu ayetlerle kıyaslamaktadır:

441         וצ sjdtfl <J Udi ־udi     id

Fakat dünya hayatının faydası ahiretin yanında pek azdır.

⁴⁴²f/u וצ s ~וצ ,j udi ־udi u ־ udi sudu ı«ı 4« ^ş^

Onlar dünya hayatıyla şımardılar. Oysa ahiretin yanında dünya hayatı, geçici bir faydadan başka bir şey değildir.

Ahiretin lezzetini aktardıktan sonra cennete ulaşmanın zorluğundan bahseden Geiger, Rabbani bir tasvir olan “bir filin iğne deliğinden”^{[441] [442] [443] [444]} geçmesi olayını, Kur’an’ın şu ifadesi ile karşılaştırmaktadır:

⁴⁴⁴Ludi ^u ^î judi       ^^u ddi ûjiajj yj

Onlar, deve iğne deliğine girinceye kadar cennete giremiyeceklerdir!

Müellif, bu ifadenin Yahudilikten ziyade daha çok Hıristiyanlıktan alınmış olduğunu iddia etmektedir. Çünkü Yeni Ahit’te mecazi olarak “devenin iğne deliğinden geçmesi”^[445] tabirinin bir çok yerde geçtiğini aktarmaktadır.^[446]

Kur’an’da geçen kıyamet sahnelerini Tanah’ta geçen bilgilere benzetmekte olan Geiger, bunlara örnek olarak semavatın dürüleceğini^[447], semavatın dumanda kaybolacağını^[448], tüm şehirlerin yok olacağını^[449] ve insanların sarhoş olmadığı halde sarhoş gibi gözükeceğini^[450], sûra üfleneceği, herşeyin yok olacağını^[451] ve Yecüc ile Mecüc’ün^[452] ortaya çıkacağını ele almıştır.^[453]

Abraham Geiger, kıyamet gününde sadece insanların ve kabilelerin değil, Tanrı olarak tapınılan varlıkların da ceza alacaklarını bildirmektedir. Bunu delillendirirken Tevrat’tan “Mısır’ın tanrılarını da cezalandıracağım”^[454] cümlesini kullanmıştır. Hz. Muhammed’in bu konuda ise şu ayeti kanıt olarak getirdiğini aktarmaktadır:^{[455] [456]}

⁴⁵⁶(jj^j'j U^     f^ *■ J‘■^ ^ (jj^ d? jj^Z Uj ^Jİ

Siz ve Allah’ın dışında taptığınız şeyler cehennem yakıtısınız. Siz oraya gireceksiniz.

Müellif, Muhammed’in kıyamet gününün ne zaman kopacağı sorusu ile çokca sıkıştırıldığını fakat bu konu hakkında bilgi vermekten kaçındığını söylemektedir. Bu olaylar karşısında Yahudilikle ilgili bilgileri kullandığını ve “Tanrı katında bin yılın bir gün hükmünde olduğunu”^[457] şiirsel süslemelerle ifade ederek aktardığını söylemiştir. Burada Kur’an’dan Hac suresi 47. ve Secde suresi 5. ayetini delil olarak getirmiştir.^[458]

c.      Dirilme Meselesi

İnançla ilgili değinilmesi gereken başka bir husus, Geiger’in “insan, ruh ve cesedi ile birlikte dirileceği” görüşüdür. Kendisine göre sadece ruhun dirilmesi, ölmüş olan insanın aynısı olmamaktadır. Ölen kimseyi insan yapan ve meydana getiren olayın, ruh ile bedeni birleştiren bağ olduğunu savunmaktadır. Dolayısıyla çürümüş olan bedenin de tekrardan dirilmesi gerektiğini ifade eder. Muhammed’in insanların aklına takılan “çürümüş olan kemiklerin nasıl tekrar dirileceği”^[459] sorusuna cevap bulmaya çalıştığını ve bundan dolayı da Kur’an’da birçok yerde bu konuya tekrar tekrar değinildiği bilgisini aktarır. Geiger, bu duruma karşı Muhammed’in Talmud’da geçen ölmüş toprağın yağmur ile tekrar hayat bulduğu örneğini kullandığını söylemektedir ve Kur’an’da geçen ayetleri^[460] sıralamaktadır.^[461]

İyi kimselerin kendi kıyafetleri ile dirileceğine dair iddiayı^[462] Geiger, buğdayın saf haliyle gömülmesine benzetmektedir. Nitekim buğdayın kabuksuz yere dikildiğini, fakat birçok kabuk ile yerden tekrar çıktığını söylemektedir. İnsanın öldüğü elbisesi ile dirileceği durumu En’am suresinde geçen ayet ve hadis rivayeti^[463] ile karşılaştırarak, İslam’ın bu görüşe yabancı olmadığını dile getirmektedir:^{[464] [465]}

⁴⁶⁵ûj^ Jp&\             ^E^dı & çJı ^j çJı                   ^Jı &^£\j çdı $1 ^ j

Şüphesiz Allah, tohumu ve çekirdeği çatlatandır, ölüden diriyi çıkaran, diriden de ölüyü çıkarandır. İşte Allah budur. O halde (haktan) nasıl dönersiniz!

d.     Vahiy, Melekler ve Cinler

Geiger, dirilme bahsinden sonra semavi dinlerin vahiy esası üzerine kurulduğunu fakat vahyi anlama tarzında farklılıkların bulunduğunu dile getirmektedir ve bu konuda da Muhammed’in Yahudilikten esinlendiğini, fakat bilgileri değiştirerek farklı bir tarzda sunduğunu iddia etmektedir.^[466]

Müellif, Yahudilerin “tüm peygamberler koyu bir camdan, fakat Musa parlak/temiz bir camdan baktı”^{[467] [468]} olan sözüne binaen Muhammed’in Şûra suresinde bulunan şu ayetin devamına ekleme yaptığını iddia etmektedir:

⁴’־a^ *ij. & ־l ük ־ ^ıa(jl a? u«

Allah bir insanla ancak vahiy yoluyla veya perde arkasından konuşur.

Geiger, müfessirlerin de bu ayet ile Musa’nın üstünlüğünü reddetmekte olduklarını dile getirmektedir. Nitekim Yahudiler, Musa’nın Allah’ı bizzat gördüğünü ve onunla konuştuğunu öne sürerek, Musa’nın diğer peygamberlere üstün olduğunu iddia etmektedirler. Bunun üzerine yazar, Ferra’nın rivayetini aktararak Yahudiler’in Muhammed’e şöyle soru yönelttiklerini bildirmektedir: “Sen de Musa’nın Tanrı ile konuştuğu ve gördüğü gibi O’nunla konuşuyor ve onu görebiliyor musun? Bunun üzerine Muhammed: “Musa Allah’ı görmedi” dedi”Müellif, bunun ardından Şura suresinin devamının nazil olduğunu aktarmaktadır. Yani Geiger, Muhammed’in, Musa’nın Allah’ı görmediğini, Allah’ın bir insanla ancak “vahiy yoluyla veya perde arkasından konuştuğu” ayetin devamına şunu eklediğini iddia etmektedir:^{[469] [470]}

470c־- ?s r u m i - ı ••j ,                                    -^,i v -* ■4״■* ז״ ־

^Je. AjI        <pL ^.jJâ V״־; j-j jl

Yahut bir elçi gönderip izniyle ona dilediğini vahyeder. O yücedir, hakîmdir.

Geiger, buradaki elçinin “Ruhu’l-Kuds” veya sadece “Ruh”^[471] olduğu bilgisini aktarmaktadır. Bu Kutsal Ruh’un müfessirlere göre Cebrail olduğunu ve Yahudiliğe de

yabancı olmadığını aktarmaktadır. Nitekim Tanah yorumcularının da “konuşan ruh’u”^[472]

Cebrail olarak ele aldıklarını ifade eder.^[473]

Melekleri Tanrı’nın buyruklarını yerine getirmekle emrolunan, temiz ve ruhanî

varlıklar olarak tarif eden Geiger, bunun yanında da bir de orta sınıf, yani insan ile melek arası, karışık ruhlu, ateşten yaratılmış^[474], üstün ruh gücüne sahip, fakat daha çok kötüye eğilimli bir varlık olan cinlerin hayal edildiğini söyler.^[475] Geiger, cinlerin bilgi almak için gökyüzünü dinlediklerini^[476] ve bundan dolayı da Kur’an’da “racim” sıfatıyla anılmalarına sebeb olduklarından bahsetmiştir.^[477] Bu kelimenin “taşlanmış” anlamına geldiğini ve meleklerin kendilerinin dinlendiğini anladıklarında onlara taş attıklarını aktarmaktadır. Müellif, cinlerin kovulması için melekler tarafından taş atıldığını ve bu olayın da Muhammed tarafından yıldız kayması anlamını kazandığını ifade etmektedir. ^[478]Geiger, bu durumun daha açık bir şekilde Mülk suresinde yer aldığını açıklar:

479       ^[479] h ׳ ıV ־Mı î • ıı⁴־־Mi ı ־ * * m •f' - - - ı ־• ־־ ı ²־־Ilı -1 •⁴־ iı ı •⁴ •                                                 -

jj*^ın ^סבי  LAıoij ^jhihMI j iaui*^.j £jjl^xûj עגגם *Umjı ujj mJj

Andolsun ki biz, (dünyaya) en yakın olan göğü kandillerle donattık. Bunları şeytanlara atış taneleri yaptık ve onlara alevli ateş azabını hazırladık.

Bu konuların Cin suresinde cinlerin durumunun ayrıntılı bir şekilde ele alındığını belirten Geiger, bu surede daha çok bu yeni öğretiye, yani cinlerin yeni pozisyonuna dair cinlerden bir onay ve kabullenme söz konusu olduğunu belirtmektedir. Geiger, Muhammed’in cinlere vahyi aktardığında onların bizatihi orada hazır bulunmalarını ve tanıklık etmelerini^[480] Talmud’da geçen şu ifadelerle kıyaslamaktadır: “Tevrat talimi sırasındaki sıkışıklığın sebebi, cinlerdi”.^[481] Yazar, cin öğretisinin büyük çoğunluğunun Yahudi kökenli olmadığını, zira Yahudiliğe de Perslerden geçmiş olduğunu iddia etmektedir.^[482]

2.     Namaz ve Kadın ile İlgili Hükümler

Abraham Geiger, Yahudilikten alınan inanç meselelerine dair bilgileri belirttikten sonra ahlakî ve yasal bazı kuralların da yine bu dinden alındığını iddia etmektedir. Yahudiliğin bireysel emirler konusunda çok zengin olduğunu ve Muhammed’in de kendisine uygun gördüğü bu kurallardan bazılarını aldığını bildirmektedir. Bu alınan kurallara namaz ibadeti ile başlamaktadır. Yazar, Muhammed’in namazı ayakta durarak kılınmasını Yahudilikte olduğu gibi aynı şekilde kendi dinine geçirdiğini ifade ederek Kur’an’da namazın ayakta kılındığına dair kaynakları Bakara suresi 238-239. ayetlerle açıklamaktadır:^{[483] [484] [485]}

Wj J Vuj              & *^ â ijiJj

Allah‘a saygı ve bağlılık içinde namaz kılın. Eğer (herhangi bir şeyden) korkarsanız (namazlarınızı) yürüyerek yahut binmiş olarak (kılın).

⁴⁸⁴A«□ A J₺ j IsAİ־ UUa âl j ־ 'A âJ| “ ^j ^   ^{5 j 5                                 5}

Onlar, ayakta dururken, otururken, yanları üzerine yatarken (her vakit) Allah'ı anarlar.

⁴⁸⁵t^ıi j ı^ıi §           t^s ^ı jt^yı ^ ıiij

İnsana bir zarar geldiği zaman, yan yatarak, oturarak veya ayakta durarak (o zararın giderilmesi için) bize dua eder.

Geiger, Yahudilerin ibadeti ayakta yapmaya aşırı dikkat etmediklerini, fakat onlarda da ibadetin ayakta yapılmasına dair bir kaidenin^[486] mevcut olduğunu söyler. Hatta bir yerde şöyle geçtiğini bildirir: “Eğer merkebin üzerinde ise insin, eğer inemiyorsa yüzünü Kudüse doğru çevirsin.”^[487] Buna benzer “zor” durumlarda İslam’da insanın namazı kısaltabileceğini aktaran Geiger, aşağıdaki ayeti delil olarak getirir:^{[488] [489]}

⁴⁸⁹IjjlS (Jj^Il ikllL j ^jik j 2־—Jl j» G j——^ jl £11ג ^jîc. £״& ^□ jVl ^i ^3^= צילי

Yeryüzünde sefere çıktığınız zaman kâfirlerin size kötülük etmelerinden endişe ederseniz, namazı kısaltmanızda size bir günah yoktur.

Müellif, bu ayetin benzerini Yahudi kaynağında geçen “Kim tehlikeli yerlerde gezinirse, ibadetini kısa tutsun”^{[490] [491]} cümlesiyle kıyaslayarak Muhammed’in bu kaideleri Yahudilikten aldığını ispatlamaya çalışmıştır.

Geiger, namazın kılınış şeklini konu edindikten sonra mevzuyu başka hususa getirerek, Muhammed’in anlamsız konuşmalara karşı olduğunu ve bu durumu Müslümanlar için bir kazanç haline getirdiğini ifade etmektedir:

⁴⁹¹ jj,Lajâi jilll (JE ₍âA jşjîlj

Onlar ki, boş ve yararsız şeylerden yüz çevirirler.

Bu ayeti yine Tanah’ta geçen “boş söylemlerden kaçınmak”^[492] kısmına benzeterek, aslının Yahudi kaynaklı olduğunu savunur. Ayrıca bu ayetin mealini verirken “boş ve yararsız şeylerden yüz çevirirler” kısmına “namazda” ifadesini parantez içinde vermesi dikkat çekicidir. Ayetten her türlü boş sözlerden kaçınılması gerektiği anlaşılırken, yazarın bu durumu sadece namaza hamletmesi düşündürücüdür.

Geiger, Müslümanların namazlarına ve düşüncelerine dikkat etmeleri için namazda içkinin Muhammed tarafından yasaklandığını söylemektedir:

⁴¾^              İ^l צ^ו Ijkd <yi 1$

Ey iman edenler! Sarhoş iken namaza yaklaşmayın.

Geiger, Talmud’daki sarhoş birisinin ibadet etmemesine dair ifadeyle^{[493] [494]} bu ayetin uyumlu olduğunu zikrederek aslını yine Yahudi dinine dayandırmaktadır.^{[495] [496]} Namazda düşüncelerin kontrol altına alınması gerektiğini söyleyen Geiger, namaz esnasında insanın kendi sesini duyabileceğini fakat gürültülü bir şekilde olmaması gerektiğini Kur’an’dan şu ayet ile bildirmektedir:

⁴⁹⁶iLp âp> (jjş £jjlj l$j cLâlÂj ^j AiN_=ç 3I4■² ^3

Namazında yüksek sesle okuma; onda sesini fazla da kısma; ikisinin arası bir yol tut.

Müellif, bu ayeti zikrettikten sonra Tanah’ta geçen “Hanna, dualarında dudaklarını oynatıyordu”^[497] kısmına değinerek görüşünü desteklemektedir. Bu şekilde namaz kılan bir kimsenin kelimeleri söylemesi icap ettiği, fakat sesinin duyulmaması gerektiğini bildirmektedir. Dolayısıyla İslam’da var olan bu uygulamanın yine Yahudi kaynaklı olduğunu vurgulamaktadır. Buna ilaveten cemaat halinde yapılan ibadetlerde, duaların sesli olması ve dıştan okunmasının gerekliliğini ve insanın şevk ve huşuya erişmesine katkı sağladığını ifade eder. O, ayrıca topluca yapılan ibadetlere her iki dinde değer verildiğini aktarmaktadır.^[498]

Müellif, namaz konusundan sonra kadınların durumuna geçerek İslam ve Yahudi dininde birbiriyle uyuşan hükümlerin bulunduğunu söylemektedir. Mesela boşanmış bir kadının tekrar evlenebilmesi için üç ay beklemesini^[499], Mişna’da geçen ifade benzer bir ifadeyle^[500] karşılaştırmaktadır. Daha sonra emzirme süresinin her iki kitapta da iki sene olarak belirlendiğini^{[501] [502]} ve buna benzer bir ifadenin Ahkaf suresinde geçtiğini ifade etmektedir:

5021 ־־'*'.               i V - i׳ if»^־ן _ ׳.             Aij Ait׳                    » ı                    1 -         1 ■¹- - -

1J^ UJ^J^^J <JL^ J 4/^j lAj^ 4ix^jj lAj^ 4^1 411^ UUil 4j^Jjj j^J2־' Uj^jj

Biz insana, ana-babasına iyilik etmesini tavsiye ettik. Annesi onu zahmetle taşıdı ve zahmetle doğurdu. Taşınması ile sütten kesilmesi, otuz ay sürer.

Geiger, bebeğin anne karnında kalma ve emzirme süresinin otuz ay olarak belirtmesinden sonra Ferra’dan şu rivayeti aktarmaktadır: “Burada hamileliğin en kısa süresi altı ay, emzirme süresi ise 24 ay olarak anlaşılmıştır.” Bu rivayeti Talmud’da geçen “bir kadın bebeğini iki yıl emzirmeli, eğer daha fazla emzirirse bu bir solucanın emmesi gibidir”^[503] ifadesi ile karşılaştırarak İslam’ın bu bilgileri yine Yahudilikten aldığını iddia etmektedir.^[504]

Abraham Geiger, bu bölümde İslam ile Yahudi dini arasında olan yasa ve hüküm benzerliklerinin az olmasını Muhammed’in yeni yasalardan ziyade, temiz olarak gördüğü inanç görüşlerini yaymak istemesine bağlamıştır. Yani Muhammed’in birçok Yahudi yasalarından haberi olduğunu söylemesinin yanında, önceden var olan ve kendisine

uygun gördüğü hükümleri kullandığını ifade etmektedir. Ayrıca Geiger’e göre,

Muhammed Arap kökenine çok fazla bağlı olmasından ve öncekilerin adetlerinden

sapmak istememesinden dolayı Yahudilikten sınırlı sayıda yasa almıştır.^{[505] [506]}

3.      Hayata Dair Bazı Görüşler

Abraham Geiger, iki dinin namaz/ibadet ve kadınlar hakkındaki benzer hükümlerini açıkladıktan sonra, bu bölümde Muhammed’in Yahudilikten parçalar halinde aldığı bilgi ve sözlerini aktarmaktadır. O, ilk önce İslam’da iyilerle birlikte ölmenin çok değerli olduğuna dair Kur’an’dan şu ayeti zikretmektedir:

⁵⁰⁶ 1' >>S?l A^ İJâ־^־ ÜjÜjLi 11— °âS j Üj־A 111 °dc.lî 11j j A ^{j           j} ^

Artık bizim günahlarımızı bağışla, kötülüklerimizi ört, ruhumuzu iyilerle beraber al, ey Rabbimiz!

Geiger, buna atıf olarak Bel’am’ın^[507] “beni iyilerle öldür”^[508] sözünü Tevrat’tan aktarmaktadır.^{[509] [510]}

İnsanın kırk yaşında belli bir olgunluğa gelmesini ise şu ayet ile açıklamaktadır:

510* Atı •־ ı f־• ״ * f״ --                  -lı        'd••'° •   ■וז־•           ־• ׳- 1־ • °• 1 •־i      ı'• ז •                   ־־- -    *vM                                      '•Hu ı -־־

^Jlj ^k. j ^k ^*Jl       ^תב ki^xj j£^l  jl  ^xjj cjj     Jb 4נ^ג U^xjj'  £4j ö^»                                  ^b U

Nihayet insan, güçlü çağına erip kırk yaşına varınca der ki: Rabbim! Bana ve ana-babama verdiğin nimete şükretmemi ve razı olacağın yararlı iş yapmamı temin et.

Geiger, aynı görüşün Mişna’da da geçtiğini “Kırk yaşında idrake sahip

olunuyor”^{[511] [512]} cümlesiyle göstermektedir.

Geiger, Yahudi dini ile benzerliği bulunan başka bir hususun, Cuma suresinde geçen “Kitap taşıyan eşekler” şeklindeki ifade olduğunu iddia etmektedir:

⁵¹²IjÜLıl lU^j jt^Jl     UjlaJLj  fj öIjJjİI IjLi jAİl JL

Tevrat’la yükümlü tutulup da onunla amel etmeyenlerin durumu, ciltlerce kitap taşıyan merkebin durumu gibidir.

Kur’an’da geçen bu ayet açıkça Tevrat’a sahip olup onunla amel etmeyenler hakkında nazil olmuştur. Geiger’in Kur’an’daki “Tevrat” lafzına değinmeyip sadece kendi kaynaklarında geçen “kitap taşıyan merkep” cümlesinin aynı olduğunu ifade etmesi gözden kaçmamaktadır. Diğer taraftan Geiger, bu ifadenin İbranicesi olan “hamor nose sfarim (kitap taşıyan eşek)” ifadesinin hangi Yahudi kaynağında geçtiğini belirtmemektedir. Elimizdeki bilgilere göre bu ifade Kur’an sonrası dönemde Kur’an’dan etkilenerek Orta Çağ’da İbraniceye geçmiş bir ifadedir. Bir diğer ifadeyle Geiger’in zannettiğinin tam aksine Kur’an’dan Yahudilere geçmiştir.^[513]

Geiger, İslam kaynaklarında geçen “Ölüyü üç şey takip eder” hadisini kendi Yahudi kaynakları ile kıyaslamaktadır.^[514] Hadislerde bu düşünce şu şekilde ifade edilir: “Üç şey ölüyü takip eder, onlardan biri kendisinin yanında kalıp diğer ikisi geri döner. Ölmüş olan kimseyi ailesi, malı ve yaptığı ameli takip eder. Ailesi ve malı kendisini bırakıp geri döner, sadece ameli kendisiyle beraber kalır.”^[515] Görüldüğü üzere İslam kaynaklarındaki hadisler hakkında dahi bilgisi olan yazar, bu rivayetin benzerini Yahudi

kaynaklarında geçtiği şekliyle aktarmaktadır. Bu şekilde Muhammed’in Yahudilikten

bilgiler aldığı düşüncesini desteklemeye çalışmaktadır.^[516]

Geiger, Pirke de-Rabbi Eliezer’de^[517] geçen ifadeleri şu şekilde tercüme etmektedir:^[518]

İnsanın yaşamış olduğu süreç içerisinde üç tane arkadaşı olur. Ailesi, malı ve iyi amelleri. Dünyadan ayrıldıktan sonra ailesini bir araya toplayıp şöyle seslenir: “Size rica ediyorum, lütfen gelin ve beni bu kötü ölümden kurtarın”. Ailesi ise: “Hiç kimsenin ölüm günüyle ilgili bir gücünün olmadığını duymadın mı?” diye cevap verirler.^[519] Ardından denilirki, hiçkimse kardeşini dahi kurtaramaz. Çok sevdiğin servetin dahi seni kurtaramaz. Kurtulmak için Tanrı’ya fidye de veremez, çünkü ruhun fiyatı çok pahalıdır.^[520]Sonra “barış içinde kendi nasibine düşen pay ile günlerin sonuna kadar yaşa”^[521] denilecek. Senin payın iyilerin arasındadır. Ölmüş olan insan bunu duyunca, kendi malını toplayıp onlara şöyle seslenecek: “Sizi kazanmak için gece gündüz çalıştım. Lütfen, size rica ediyorum beni çözün ve bu ölümden kurtarın.” Malları ise şöyle cevap verecek: “Gazap gününde malın hiçbir fayda vermediğini duymadın mı?”^[522] Ardından iyi amellerini bir araya toplayıp şöyle diyecek: “Gelin ve beni şu ölümden kurtarın, bana yardımcı olun, benim bu dünyadan gitmeme izin vermeyin. Onlar ise şöyle cevap verecek: “Selametle git, fakat ayrılmadan önce sana yetişiriz.” Son olarak “Senden önce senin yaptıkların gider, ardından ise Tanrı’nın şanı ve yüceliği gelir”^[523]

Geiger’in burada hadisteki bilgiye kaynak olarak gösterdiği Pirke de-Rabbi

Eliezer isimli Yahudi metni, Hz. Muhammed’den iki asır sonra yani 9. yüzyılda derlenmiş bir metindir. Diğer bir ifadeyle buradaki etkilenmenin Geiger’in dediğinin tersi yönde olduğunun iddia edilmesi daha makuldur.

B.    Kavramlar

Abraham Geiger, Yahudilerin Arabistan bölgesinde yaşamalarından dolayı Arapça konuştuklarını fakat dini kavramlar için İbranice kullanmaya devam ettiklerini bildirmektedir. Bu durumu Nahl suresinde geçen ayet ile delillendirmektedir:

524 ־ ל* ö •־־ ־ * i - ־• 23 - ז ° İ ı וף '■ < ıfı • ײי ־־ ו 'î•' u -^,V ־• ו ⁸־ •i • j                                                                                                                                                                                     •־

u^      j■^   uM '■As               a■^' 44J   us^A <ş■'    uM         ^    ^-4^        1^-י   ujb^          4¹־'       r*¹־         ■*“•j

Şüphesiz biz onların: «Kur’an’ı ona ancak bir insan öğretiyor» dediklerini biliyoruz. Kendisine nisbet ettikleri şahsın dili yabancıdır. Halbuki bu (Kur’an) apaçık bir Arapçadır.

Geiger, bu ayette geçen “nisbet edilen şahsın dili yabancıdır” cümlesini Yahudilerin en azından dini kavramlarını İbranice dili ile ifade ettiklerinin delili olarak görmektedir. Böylelikle aslı İbranice olan belirli kelimelerin Araplar tarafından kullanılmaya başlandığını ve bu kelimelerin Yahudilikten alıntı olduğunu ispatlamış olduğunu savunmaktadır. Dolayısıyıla İbrani dilinden Kur’an’a ve böylelikle de Arapçaya geçen kelimelerin varlığından bahsetmektedir.^{[524] [525]}

Bu konu hakkında İslam alimlerinin iki çeşit yaklaşımı mevcuttur. Bir kısmı Kur’an’da hiçbir yabancı kelime ve kavramın bulunmadığını söylerken diğer kısmı ise var olduğunu bildirmişlerdir. İmam Şafii (ö. 204), Ebu Ubeyde (ö. 210), İbn Cerir (ö. 310) ve Kadı Ebu Bekir Bakıllani’ye (ö. 404) göre Kur’an-ı Kerim’de hiçbir şekilde yabancı bir kelime bulunmamaktadır. Bu görüşlerinin temelini “Kur’an’ı Arapça bir dil ile indirdiği”^[526] ayetine dayandırmışlardır.^[527]Abdullah bin Abbas (ö. 68), Mücahid b. Cebr (ö. 103), İkrime el Berberi (ö. 105), Ata bin Ebu Rebah (ö. 114), İbn Ebu Şeybe (ö. 235), İbn Nakib (ö. 698) ve Suyuti (ö. 911) gibi alimler ise Kur’an’da yabancı dilden kelimelerin mevcut olduğunu bildirmişlerdir.^[528]

Kur’an’da bulunan ve anlaşılması zor olan kelimeler hakkında çok erken bir dönemde “Ta‘rib ve Muarreb” (kelime ve terimlerin Arapçalaştırılması) adı altında çalışmalar yapılmıştır. Dil ile ilgili eserlerde özel bölüm teşkil eden bu çalışmalar M.S. 7. yüzyılda başlanmış, M.S. 12. yüzyılda ise müstakil eser halini almıştır.^[529] Yabancı kökenli kelimeleri müstakil bir eser olarak bir araya toplayan ilk Suyuti olmuş ve 118 kelimeyi inceleyerek bu kelimelerin Arapçaya dönüştülürerek, dilin bir parçası olduğunu bildirmiştir.^[530]

Bu ikinci görüş acaba Kur’an’da geçen “Kur’an Arapça bir dil ile indirildi” ayetine ters mi düşüyor anlayışı ilk akla gelebilir. Alimler bu ayetleri de göz önünde bulundurarak, Kur’an’da yabancı kelimelerin bulunmasını, Kur’an’ın Arapça bir kitap olmasından çıkmadığını belirtmişlerdir. Aslı itibariyle hangi dile ait olursa olsun Araplar tarafından kullanılması, bu kelimelerin Arapça sayıldığı anlamına ulaştırmaktadır.^[531] Nitekim insanlar başka bir dine mensup olan insanlarla etkileşim ve sosyal kültürel bir hayat içerisindedirler. Aynı şekilde Arapların da İslam’dan önce cahiliye döneminde farklı milletlerle ilişkiler olmuş ve onlardan alınan yabancı kökenli kelimeler kullanılmıştır.^[532] Dolayısıyla yabancı kelimeler kullanılmıştır. Her dilde, kökleri başka bir dile ait olan kelimeler mevcuttur. Örneğin bir Farsça kasidenin içerisinde bulunan Arapça bir kelimenin, bu kasideyi Farsça olmaktan çıkarmaması gibi Kur’an’da bulunan bazı yabancı kökenli kelimelerin bulunması da Arapça olmaktan çıkarmamaktadır.^[533] Aynı şekilde insanın Türkçe konuştuğunda cümlelerinde İngilizce kökenli birkaç kelime kullanması, bu kişinin İngilizce konuştuğunu göstermemektedir. Etrafındaki insanların o İngilizce kökenli kelimelere alışmış olmaları hasebiyle herkes onun Türkçe konuştuğunu teyit etmektedir.

Özetle bu hususta değinilmesi gerekenler; Kur’an’da geçen yabancı kavram ve kelimelerinin kökleri itibariyle yabancı oluşu, toplumda yerleşik bir halde kullanılmakta ve zamanla Arapçalaşmış olduğu anlaşılmaktadır. Nitekim her toplum başka milletlerden kelimeler almış ve farklı toplumlara da kelimeler vermiştir. Tarih boyunca bu durum yaşanmış bir gerçektir.^[534] Dolayısıyla bazı kelimelerin yabancı kökenli olması Kur’an’ın Arapça bir kitap olmasına aykırı değildir. Ayrıca bu kavramların kullanılmasındaki bir başka önemli nokta ise, Hz. Muhammed’in tebliğ etme açısından önceki dinlerin devamı niteliğinde olduğunun göstergesidir. Yani bu kelimelerin tek bir Allah tarafından geldiğine dair bir teyittir.^[535]

1.      Gramer açısından Kavramlar

a. Tâbût (^jA²)

Geiger, bu kelimenin “sandık” manasına geldiğini ifade etmektedir. Ayrıca bu sözcüğün vav ve te harfi ile son bulmasının, aslının Arapça olmayıp İbranice olduğuna dair çok önemli bir kriter olduğunu belirtmektedir. Burada Geiger, hiçbir Arapça kelimenin sonunun vav ve ta ile bitmeyeceğini iddia etmektedir.^{[536] [537] [538]} Yazar, Tabut kelimesinin Kur’an’da iki yerde farklı anlamda geçtiğini söylemektedir. Birincisi Taha suresinde şu şekilde geçmektedir:

f                                      ־׳ ■^,it        28* ׳ ׳- t       28* ' /• * | ־׳ t                 £־־?(   ı **?*?*<־׳״ît • ı • • •*1 * .• Üt (            •   ı • • •*t • t

<ב^     ^Jlj A      j^j Jj    j^   o^L J^WL ^SJI           4#â >pl           j ^^ala ojA^'  j              Aj^I j

⁵³⁷J^          ^L^j

Musa'yı sandığa koy; sonra onu denize (Nil'e) bırak; deniz onu kıyıya atsın da, benim düşmanım ve onun düşmanı olan biri onu alsın. (Ey Musa! Sevilmen) ve benim nezaretimde yetiştirilmen için sana kendimden sevgi verdim.

Burada Tanrı’nın Musa’nın annesine oğlunu sandığa koymasını önerdiğini ve buradaki sandığın İbranice manasında kullanıldığını iddia etmektedir. Buna ilaveten Abraham Geiger, tâbût lafzının ikincisi manada Bakara suresinde geçtiğini belirtmektedir:

j 5 Jİ J1 j ,'_d ai J! d jj tÜi AjL j â£j j zji 4'nSut Ajâ O ־jtjll 4£jjU (jl <SİÎ AjI jl Âıüı âil J/S j

L>^{Jj         j} ^5^a            ^s       ••״•^j ^ ^j                  ^                 ^j

⁵³⁸ jA?3i    j               ¹^J? jâ ûl ^EkSj5tdl kLkJ

Peygamberleri onlara: Onun hükümdarlığının alâmeti, Tabut'un size gelmesidir. Meleklerin taşıdığı o Tabut'un içinde Rabbinizden size bir ferahlık ve sükûnet, Musa ve Harun hanedanlarının bıraktıklarından bir kalıntı vardır. Eğer inanmış kimseler iseniz sizin için bunda şüphesiz bir alâmet vardır, dedi.

Geiger, bu ayette ise tâbût lafzının hükümdarlığın alameti olan “sandık” manasına geldiğini bildirmektedir. Geiger, ayetteki tabut kelimesine dönen “fihi” zamirinin müzekker olarak geldiğini hâlbuki Arap dilinde vav ve te ile biten bir kelimenin müzekkerlik veya müenneslik alameti olmadığını açıklamaktadır.^[539] Dolayısıyla bu kelimenin müzekker olarak kullanıldığını ve İbranice manasına uygun bir şekilde alındığının bir kanıtı olduğunu ileri sürmektedir.^[540]

Yahudilerin Ahit Sandığı İbranice Aron ha-Brit olarak kullanılmaktadır. Bakara suresi 248. Ayette ise Ahit Sandığı tâbût olarak isimlendirilmektedir. Burada kelimenin kullanımı dönemin peygamberi Samuel’in ağzından yapılmaktadır. Bu durumda ortada biri Yahudiler tarafından kullanılan aron (sanduka, sandık, dolap) kelimesi, diğeri de Kur’an tarafından kullanılan tâbût kelimesi bulunmaktadır. Tevrat’ta Hz. Nuh’un gemisi ve Hz. Musa’nın içerisinde olduğu halde nehre bırakılan sepet de Kur’an’ın Ahit Sandığı için kullandığı tâbût kelimesiyle aynı köke sahip teba kelimesiyle geçmektedir. Tabut kelimesinin Antik Mısır kültüründe kullanılan debat/tebat (sandık/sanduka) kelimesinden türemiş olması kuvvetle muhtemeldir. Bununla bağlantılı olarak da aron isimlendirmesinin daha geç dönemde ortaya çıkmış bir isimlendirme olup geriye dönük Ahit Sandığı için kullanıldığını söylememiz mümkündür.^[541] Etiyopya Kilisesi’nde ahit sandığı için tabot isminin kullanılması da Kur’an’ın kelime tercihinin orijinal olduğuna dair bir ipucu vermektedir.^[542]

b.     Tâğût (^j&lL)

Geiger,   tâğut   kelimesinin “dalalet” manasına geldiğini bildirmektedir.

Putperestliğe karşı kullanılan bu kelimenin kutsal yazılarda geçmediğini fakat Arap

Yahudilerinin bu kelimeyi bu manada kullandıklarını belirtmektedir. (Bakara, 2:256, 257;

Nisa, 4:60; Nahl, 16:36; Zümer, 39:17). Bu kelimenin sonu vav ve te harfi ile bitmesinin

de İbranice bir kelime olduğuna delil olarak görmektedir.^[543]

c.      Melekût (^j&la)

Yazar, “melekût”^[544] kelimesinin “hükmetme ve saltanat” manasında geldiğini ve sadece Tanrı’nın hükümranlığı kastı ile kullanılmakta olduğunu bildirmektedir. Bunun Kur’an’da En’am 75, Araf 185, Müminun 88 ve Yasin 83. ayetlerde geçtiğini açıklamaktadır.

Bu kelimenin dar manada ve yanlış etimoloji bağlantılar kurularak hatalı bir anlam aldığını bildirmektedir. Bu çerçevede “mal’ak” veya “melek” kökünden yanlış olarak türetilerek “Tanrı’nın elçisi ve melek” anlamına geldiğini ve sonradan da âlem-i melekût (ruhlar diyarı) manasını aldığını belirtmiştir.^[545]

2.      Yahudilikteki Meşhur Olması Açısından Kavramlar

a.     Tevrat (®b>)

Geiger, bu kelimenin “yasa” anlamına geldiğini ve sadece Yahudilere inmiş olan vahiy için kullanıldığını bildirmektedir. Muhammed’in herşeyi sözlü aktarma ile bilmesine rağmen doğru bir şekilde “Tevrat” kelimesini Musa’ya verilen beş kitap^[546] manasında kullandığını ifade eden yazar, sonraki müfessirlerin ise “Tevrat” lafzı ile Yeni Ahit’in dışında tüm Tanah’ı anladıklarını aktarmaktadır. Ayrıca bu kelimenin Kur’an’da birçok ayette^[547] “İncil” lafzı ile birlikte zikredildiğini de değinmektedir.^[548]

b.     Cennâtu Adn (ûJ*^V)

Geiger, Arap dilinde “Adn” kelimesinin cennet bağlamında kullanıldığı fakat bu kelimenin “eğlenme, zevk alma, hoşluk ve uygunluk” gibi manaları kapsamadığını söylemektedir. Geiger, müfessirlerin bu manayı bilmemelerini ve farklı bir şekilde ele almalarını, bu kelimenin Arapça olmayışına bağlamaktadır. Ferra’nın ise “Adn” kelimesine “ikame” yani “süre” manasını vermekte olduğunu ve iyi kimselerin orada ebedi kalacağı bir yer manasında kullanıldığını ifade etmektedir.^[549]

Yazar, adn kelimesinin İbranice dilinde bu sayılan tüm manaları kapsadığını fakat cennet olarak anlaşılmadığını açıklamaktadır.^[550] Bu kelimenin Tevrat’ta dünyada ilk insan çiftin ağaçlıklı bir bahçede kaldıkları yerin özel bir adı olarak anlaşıldığını ifade etmektedir.^[551]

Geiger, ayrıca Yahudilere yabancı olmayan ve Hıristiyanlığa ait cennetu ’l-firdevs kelimesinin de Kur’an’a geçtiğini bildirmektedir (Kehf, 18:107; Müminun, 23:11). Bu kelimenin birçok yanlış anlatımlarının yanında sadece Ferra’nın rivayetini doğru görerek

bu kelimenin Yunancada bahçe manasına geldiğini ve bu kelimenin Arapçaya sonradan

geçtiğini aktarmaktadır.^[552]

c.      Cehennem (fW)

Geiger, bu kelimenin de Yahudilikten alındığını iddia etmektedir.^[553] Cehennem lafzının Tanah’ta bir yerin özel adı olarak geçtiğini fakat bu ismin cennet ismi kadar önemli olmadığını da eklemektedir.^[554] Aslında bu yerin ismi “Hinnom vadisi”dir ve orada putlara tapılmaktadır. Geiger, bu yerdeki putperest uygulamalara olan nefret ve iğrenmeden dolayı bu yerin adının ölüm sonrası gidilecek kötü yer olarak meşhur olmasının şaşırtıcı olduğuna dikkat çekmektedir.^[555]

Bu kelimenin Talmud’da çok yerde geçtiğini ve Yeni Ahit’e de “Gehenna” olarak alındığını söylemektedir. Bu lafzın Hıristiyanlıktan mı İslam’a geçtiği sorusuna şöyle cevap vermektedir: “Cennet kelimesi Yahudilikten alındığına göre, büyük olasılık ile cehennem lafzı da Yahudilikten alınmıştır.” Buna delil olarak da kelimenin yapısını ileri sürmektedir.^[556] Arapça cehennem kelimesinin sonunda gelen “mim” harfinin Süryanice dilinde mevcut olmadığını, böylelikle bu kelimenin aslının İbraniceden (Gehinnom kökünden) geldiğini dolayısıyla da Yahudilikten alındığını ifade etmektedir.^[557] Sacy, cennet ve cehennem tasavvurlarının Yahudilikten değil de belki milenyumcu^[558] fikirlerden esinlenen Hıristiyan mezheplerinden alınmış olabileceğini öne sürmektedir.^[559]

d.     Ahbar (jk^î)

Geiger, bu kelimenin Maide suresi 44. ve 63. ve Tevbe suresi 31. ve 34. ayetlerinde “öğretmen” anlamında ifade edildiğini söylemektedir. O, aslında bu kelimenin İbranicede “yoldaş, arkadaş” manasında kullanıldığını bildirmektedir. Müellif, Mişna’da “ahbar” kelimesinin sadece bir mezhepteki belirli bir grup için kullanıldığını ve manasının ise “ayrılmış ve dini gerekçelerle kendisini uzlete çekmiş” olan Ferisiler anlamına geldiğini ifade etmektedir.^[560]

Kendilerini uzlete çekerek dinin sıkı prensiplerini hayatlarına rehber edinen bu bilgili kimselere rağbet gösterilmeye başlanmış ve böylelikle yeni bir grup oluşmuştur. Müellif, bu bilginlere arkadaşlar/dostlar manasında “haverim” denildiğini aktarmaktadır. Dolayısıyla bu kelimenin bizzat “öğretmen” manasına gelmediğini ama bu bilgili grubun oluşmasıyla birlikte bu kelimenin anlam genişlemesine uğrayarak bunu kazandığını öne sürmektedir.^[561]

e.      Derase (^jJ)

Geiger, bu kelimenin “yazılarda derin manayı, gayretli çaba sonucunda kavramak” anlamına geldiğini bildirmektedir. Bu tarz gayretli araştırmaların Kur’an’da Al-i İmran, 3:79; Araf, 7:169; Sebe, 34:44; Kalem, 68:37 ayetlerinde geçtiğini açıklamaktadır. Müellif, bu mananın yanı sıra insanın “aklına gelmeyen, farklı ve bilinmedik manaları arama” anlamında da kullanıldığını söylemektedir. Yani bu kelimeye yeni bir mana verildiğini ve bilinmeyen farklı bir mananın ortaya çıkarılması şeklinde bir yan anlam kazandığını belirtmektedir.^[562]

Geiger, bu kelimenin ikinci manadaki kullanımının Kur’an’da Muhammed’i inkar edenlerin ağızından çıktığını ve şimdiye kadar da bilinmediğini iddia etmektedir.^{[563] [564] [565]} Ayrıca bu kelimenin Kur’an’da az kullanılmasına rağmen, sadece iki kez belirtilen manada En’am suresinde geçmesini ilginç karşılamaktadır:

⁵⁶⁴ûj^            ^j$J ‘-'L_j3 'Jjijlj <^j/j5?1 _ j_âl£&j

Böylece biz âyetleri geniş geniş açıklıyoruz ki, “Sen ders almışsın” desinler de biz de anlayan toplum için Kur’an’ı iyice açıklayalım.

⁵⁶⁵ □4^ ^Mj^ jc ı^ ûU W <>? (jj^/^>        4^' J jjl b^,! 'jJj^ û

Kitap, yalnız bizden önceki iki topluluğa (Hıristiyanlara ve Yahudilere) indirildi, biz ise onların okumasından gerçekten habersizdik demeyesiniz diye.

Geiger, bu ayetlerde geçen “sen ders almışsın” ve “onların okuması” kısmını “sen bilinmedik manalar çıkarıyorsun” ve “onların zorla bir mana çıkarmasından habersizdik” şeklinde anlamaktadır. Yani önceki toplumların kendilerine gelen vahyi ve bilgileri saptırmış ve yanlış bir şekilde yeni manalar ekleyerek aktarmış oldukları anlamına işaret edildiğini dile getirmektedir. Başka bir deyişle onlar vahye bilinmedik manalar ekleyerek değiştirmişler ve bundan dolayı da Muhammed onların yolundan gitmemiştir.^[566]

Geiger, En’am suresinde ise “derase” kelimesinin Yahudilerin, Muhammed için kullandığı şekliyle Kur’an’a alındığını söylemektedir. Dolayısıyla, ona göre, bu kelimenin En’am suresinde Yahudi literatüründeki kullanımına uygun bir şekilde

geçmesi Yahudilerden alındığına dair bir kanıttır.^[567]

f.      Rabbanî (yjÇj)

Yazar, bu kelimenin “öğretmen” anlamına geldiğini ve aslının İbranice “Rab” (Tanrı, terbiye eden) kelimesinden “elif” ve “nun” ekini almak suretiyle ortaya çıktığını söylemektedir. Süryanice, Arapça ve sonraki kullanılan İbranice dilinde böyle bir ekin mevcut oluşunu belirten Geiger, böyle ek almış bir kelimeye yeni bir kelime gibi bakıldığını belirtmektedir.^[568]

Müellif, zamanla “rabbanî” kelimesinin yeni bir anlam oluşturduğunu ve sadece “örnek teşkil edecek öğretmenler” için kullanıldığını söylemektedir. Ayrıca Kur’an’da^[569]rabbani kelimesinin olumlu bir manada kullanıldığına dikkat çekmektedir.^[570]

Geiger, “rabbanî (din adamları)” kelimesinin “ahbar (haham ve alimler)” kelimesinden daha dar/özel bir anlamda kullanıldığını söylemektedir. Bundan dolayı Maide suresinin 44. ve 63. ayetlerinde sıra bakımından “ahbar” kelimesinden önce geldiğini söylemektedir. Yani önce din adamları zikredildikten sonra genel olarak haham ve alimlerden bahsedildiğini bildirir.^[571]

g. Sebt (ם^)

Abraham Geiger, bu kelimenin “dinlenme günü” ve “cumartesi günü” anlamına geldiğini ifade etmektedir. Ardından “sebt” lafzının her ne kadar dinlenme günü olarak algılanmasa da tüm doğu ülkelerinde yaşayan Hıristiyan ve Müslümanlar tarafından kullanıldığını açıklamaktadır.^[572] Ardından Kur’an’da geçen yerleri zikretmektedir (Bakara, 2:65; Araf, 7:163; Nahl, 16:124). Bu ayetler arasında Geiger, Nahl suresinin 124. ayetini ele alarak, Muhammed’in bu günün kutsal bir gün olarak algılanmasını eleştirdiğini iddia etmektedir.^{[573] [574]}

⁵⁷⁴ûjfoAj <jâ Ijj/S lÂşâ <4j2İI fjj ^|jjj p*A)l (¾ jlj^cAjs IjUjA.1 jAİI Ji /VJI J*A. UjI

Cumartesi tatili, ancak onda ihtilaf edenlere (farz) kılınmıştı. Kıyamet günü Rabbin, muhakkak onların ihtilafa düştükleri şey hakkında aralarında hüküm verecektir.

Ayrıca bu kelimenin Yahudilikten alındığını belirten Geiger, ünlü Tevrat tefsircisi İbn Ezra’nın Tevrat tefsirinde^[575] yaptığı şu yorumunu aktarmıştır: “Arapça’da haftanın beş günü sayılar ile ifade edilmektedir. Birinci gün, ikinci gün vs. Altıncı günü ise “cum’a”, yani toplanma günü ile anılmaktadır. Bu gün onlar için haftanın kutsal günüdür. Şabat gününü ise sebt diye adlandırmışlardır, çünkü “şin” harfi ile İbranicedeki “sameh” harfi birbirlerinin yerine kullanılan harflerdir. Nitekim Müslümanlar, bu ismi Yahudilerden almışlardır”.^[576] Geiger, burada bir Tevrat tefsircisine dayanarak iddiasını delillendirmeyi tercih etmektedir.

h. Sekine (4½^)

Abraham Geiger, “sekine” kelimesinin “Tanrı’nın tecellisi” manasına geldiğini bildirmektedir. Müellif, Yahudi dininde Tanrı’nın varlığına insanî fiiller atfedilemediğinden dolayı, Tanah’ta geçen Tanrı’nın konuşması^[577], mabedi mesken edinmesi^[578] ve dinlenmesi^[579] gibi meselelerin Tanrı’ya özel mecazi anlamlarda kullanıldığını aktarmaktadır. Geiger, Hıristiyanların Tanrı’ya insanî fiilleri atfederek cisimleştirdiklerini de bildirmektedir.^[580] Özellikle Tanrı’nın mabedi mesken edinmesine ve dolayısıyla da Tanrı’nın tecellisinin ortaya çıkmasına, “Şekina” ismi verildiğini açıklamaktadır. Geiger, bu kelimenin “Tanrı’nın insanlar arasında var olması” ve “kendini belirtmeksizin müdahele etmesi” manalarına geldiğini eklemektedir.^[581]

Müellif, “sekine” kelimesinin asıl anlamının; Tanrı’nın varlığının mabette, sandığın üzerinde olması olduğunu, bu anlamın da Bakara suresinin 248. ayetinde kullanıldığını ileri sürmektedir. Buna benzer bir kullanımın Tanah’ta, Tanrı’nın varlığının mabette bizzat sandığın üzerinde ve keruvlar (meleklerin) arasında^[582] olması şeklinde bir anlatımda karşımıza çıktığına işaret etmektedir.

Geiger, bu kelimenin “gözle görülür, etkin bir şekilde olaylara müdahele etme” ve “açık bir şekilde yardım” manasında Tevbe suresinin 26. ve 40. ayetlerinde geçtiğini söylemektedir.^[583] Buna ilaveten Fetih suresinin 4, 18 ve 26. ayetlerinde ise iç huzur ve ruhanî ve manevi yardım manasında geçtiğini açıklamaktadır.

Geiger, bu kelimenin sadece Bakara, Tevbe ve Fetih surelerinde bulunmasını, son iki surede ise birkaç kez geçmesini ve her surede farklı bir manada gelmesini ilginç karşılamaktadır. Bu durumu ise aynı “derase” kelimesinde olduğu gibi surelerin yazılış sırasında bazı dış etkenlerden, yani Yahudilerin bu kelimeyi farklı kullanmalarından kaynaklandığını iddia etmektedir.^[584]

3.     Diğer Kelimeler

a.     Furkan (ûM)

Geiger, “kurtuluş” manasına gelen bu kelimenin çok önemli olduğunu ve şimdiye kadar yanlış anlaşıldığını düşünmektedir. Yazar, Ferra’nın, Enbiya suresinin 48. ayetini^[585] açıklarken aktardığı İbn Said’in rivayeti hakkında, kendi manasına yaklaştığını bildirmektedir. Nitekim İbn Said, ayette geçen “furkan” kelimesine “düşmanlara karşı yardım“ anlamı vermektedir.^[586]

Geiger, Enfal suresinin 29. ayetinde geçen “furkanen” lafzının “kurtuluş” manasında da kullanıldığını dile getirmektedir:

587 !•-h                                                                 A-ı «׳־׳״ ® â1וד- ־־® -ז^ס ז־2ס •«•• ו• ו -                          -•־ ı •ı ı • - ־i '■ •.f ^[587]» - ו וî ׳ ו

ftif»*'l j^âh jJ ^1 j -»Sİ J&Jj ■-Sjl m» »Sjc. :Sjj Lılajâ -»S! JiAj ^1 Ijajj jl IjU jj^H Ljjl b

Ey iman edenler! Eğer Allah'tan korkarsanız O, size iyi ile kötüyü ayırdedecek bir anlayış verir, suçlarınızı örter ve sizi bağışlar. Çünkü Allah büyük lütuf sahibidir.

Bu ayete Ferra’nın beş farklı mana verdiğini fakat hiçbirisinin uymadığını dile getiren Geiger, aynı şekilde Wahl’ın Kur’an tercümesindeki^[588] verdiği mananın da kelimenin anlamını yansıtmadığını dile getirmektedir. Ayrıca yazar, “furkan” kelimesinin, Enfal suresinin 41. ayetinde, Bedir gününün “kurtuluş günü” olarak anıldığını ve Bakara suresinin 185. ayetinde ise Ramazan ayının da bu isim ile yani “kurtuluş ayı” olarak günahlardan arınma günü olarak adlandırıldığını belirtmektedir.^[589]

Müellif, Muhammed’in kendi dininin dünya genelinde bir din olmasını istemesinden, geçmiş zamana “cahiliyye” diyerek kınamasından, bu dinin çok öncelerden beri Tanrı’nın elçileri tarafından gönderilmiş olduğundan ve kendisinin bunu sadece yenilediğinden ve daha açık ve ikna edici bir şekilde aktardığından bahsetmektedir.^[590]

Geiger, Muhammed’in, kendi dini dışında bulunan insanların günahkar olarak gördüğünü nakletmektedir. Ona göre Muhammed, diğer insanları günahkar olarak niteledikten sonra içlerinde bulundukları durumdan kurtulmaları için de kendi kitabı olan Kur’an’ı takip etmeleri gerektiğini söylemektedir. Geiger’e göre Muhammed, insanları bu durumdan kurtarmak için Kur’an’ın bir diğer adını kurtuluş anlamına gelen Furkan olarak isimlendirmektektedir.^[591] Bazı yerlerde ise Kur’ân’ın “Rahmet” (Merhamet)^[592] olarak tanıtıldığına dikkat çeken Geiger, bazı ayetlerde ise Musa’ya ve Harun’a verilen şeyin de Furkan olarak isimlendirildiğini belirtmektedir.^[593] Son olarak Geiger, “kurtuluş” anlamının her yere çok güzel bir şekilde oturduğunu, dolayısıyla bu kelimeye başka manalar aranmasına gerek kalmadığını belirtmektedir.^[594]

b.     Maûn (ûd^¹■⁴)

Geiger, bu lafzın “sığınma” manasına geldiğini ve yabancı bir kelime izlenimi oluşturduğunu ileri sürmektedir. Müfessirlerin bu kelimeyi farklı manalarla açıklamaya çalıştıklarından bahsetmektedir. Ayrıca Golius^{[595] [596]} tarafından da çeşitli manalara zorlandığını söylemektedir.

⁵⁹⁶Û jkLÜl jj^ij

Hayra da mâni olurlar.

Geiger, bu ayete “onlar kendilerine sığınananları reddetmişlerdir”, yani “yardım isteyenlere kucak açmayı reddetmişlerdir” şeklinde mana vermiştir. Bu kelimenin Golius’un söylediği me ‘ân kelimesinden değil de ‘ânâ kelimesinden türediğini ve dolayısıyla “destek, yardım ve sadaka” manasına geldiğini bildirmiştir.^[597]

c.      Mesâni (^■k)

Bu kelimenin “tekrarlama” anlamına geldiğini söyleyen Geiger, manası hakkında çok tahmin yürütüldüğü bilgisini paylaşır. Bunun sebebini ise “mesânî” kelimesinin Arapça kökenli bir kelime olarak düşünüldüğünü ve asıl kaynağına inilmediğinden dolayı böyle bir düşüncenin yer ettiğini iddia etmektedir.^[598]

Geiger, Yahudi geleneğindeki yasanın ikiye ayrıldığını, birincisinin yazılı, ikincisinin ise ağızdan aktarılan sözlü gelenek olduğunu bildirmektedir. O, Yazılı Tora ile meşgul olmanın “okuma (kara’)” fiiliyle, sözlü gelenekle ilgilenmenin ise “tekrar etme/ezberleme (şana)” fiiliyle kullanıldığını zikretmektedir. Bu sözlü geleneğe Mişna adı verildiğini ve sonradan bu geleneğin yazıya aktarılması neticesinde ortaya çıkan kitabın da aynı isim ile anıldığını ifade etmektedir.^[599]

Geiger, bu kelimeyle ilgili etimolojik bir hatanın ortaya çıktığını ifade etmektedir. Buna göre “Mişna” (sözlü gelenek) kelimesinin “tekrar etme” anlamına gelen “şana” lafzından türediğini, fakat bu tekrarlamanın sözlü geleneğin yerine, yazılı olan öğretileri tekrar etme manasında (Mişne Tora) kullanıldığını bildirmektedir.

Bu kelimenin Roma Yahudileri tarafından yanlış kullanılarak kabul gördüğünü ve böylece “mişna” kelimesini “ikinci versiyon/baskı” olarak adlandırdıklarını bildirmektedir. Aynı şekilde bu sözcüğün Arap Yahudileri arasında yaygın kullanıldığını ve böylelikle de “mesâni” kelimesinin sözlü gelenek anlamında kullanılması gerekirken Kur’an için kullanıldığına dikkat çekmektedir. Yani Tanah’a tekabül eden Mikra kelimesi İslam’daki Kur’an kelimesinin karşılığı iken, Mişna kelimesine tekabül eden ve aslında sözlü geleneği ifade etmesi gereken Mesani kelimesi de Kur’an için kullanılarak hata yapılmış olmaktadır.^[600]

Özetle Geiger, bu kelimelerin, ne kadar önemli dini kavramlar olduğuna işaret ederek bunların Yahudilikten İslam’a geçtiğini vurgulamaktadır.^[601] Bu anlamda Kur’an’ın temel kavramları aslında Yahudi külliyatından bazen korunarak bazen kısmi değişikliklerle bazen de anlam farklılaşmasına uğrayarak Kur’an’da kullanılmış olmaktadır. Müellifin bütün bu çabası, İslam’ın Yahudilikten kotarılmış bir din olduğunu göstermeye yöneliktir. Sami kökenli iki dil olan Arapça ve İbranicede ortak köklü harflerden türetilmiş ortak kelimelerin hem Yahudi kaynaklarında hem de Kur’an’da kullanılması, Yahudiliğin kronolojik olarak Kur’an’dan önce olmasının avantajına dayanarak zorunlu bir bağımlılık iddia edilemez.

IV.            BÖLÜM:        ABRAHAM         GEIGER’E        GÖRE             MUHAMMED’İN

YAHUDİLİKTEN ALDIĞI KISSALAR

Kur’an’ın yaklaşık dörtte birini oluşturan kıssalar, geçmiş peygamberlerden ve yaşadıkları toplumlardan bahsetmektedir. Bu konuda bu kadar ayetin mevcut olması konunun aslında ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Kur’an’ın nazil olduğu dönemde, müşrik Arapların ayetlerin vahiy olmadığını ve Hz. Muhammed’in bu bilgileri başka gizemli birilerinden aldığı varsayımlarla Peygamber’e geldikleri Kur’an’da açık bir şekilde dile getirilmektedir: “Şüphesiz biz onların: “Kur’an’ı ona ancak bir insan öğretiyor” dediklerini biliyoruz”.^[602] Ayrıca müşriklerin “Eskilerin masalları”^[603] diyerek Kur’an’ın ayetlerini inkar ettikleri de bilinmektedir.^[604] Bu çerçevede Geiger, Kur’an’ın vahiy ile hareket ettirilen bir dilin ürünü olmadığını, Yahudi etkisine maruz kalan verimli bir insan ürünü olduğunu iddia etmektedir.^[605]

19. ve 20. yüzyılda bazı oryantalistler Kur’an’da bulunan kıssaların aslının Yahudiliğe veya Hıristiyanlığa ait olduğunu iddia etmeye ve delillendirmeye çalışmışlardır. O zamanda Kitab-ı Mukaddes’ e uyguladıkları tenkit metodunu Kur’ an için de uygulamaya çalışmışlardır. Fakat bu duruma dikkatli bakıldığında Kitab-ı Mukaddes’in ve Kur’an’ın bu kıssalardaki hedefi, anlatım tarzı ve içerik hakkında bariz farkların bulunduğu ve dolayısıyla Kur’an’da bulunan kıssaların menşeinin Yahudilik veya Hıristiyanlık olmadığı açık bir şekilde ortaya çıkmaktadır.^[606] Buna ilaveten Hz. Musa’ya vahyedilen beş kitabın tarihi bir süreç içerisinde ekleme ve çıkarmalara maruz kaldığı ve farklı kültürlerin etkisiyle sözlü bir geleneğe dayandığı ifade edilmektedir.

Ayrıca içerikte birçok çelişkinin bulunması kitabın sonradan kitap şekline geldiği görüşünü desteklemektedir.^[607]

Abraham Geiger, Yahudi olması hasebiyle Kur’an’da bulunan kıssaların Tevrat kökenli olduğunu iddia ederek Yahudilikten Muhammed’e geçtiğini ifade etmektedir. Anlatılan hikâyelerin güzel bir şekle bürünmüş olarak halkın ağzında dolaştığını ve bu masalların efsanevi oluşunun, Muhammed’in şiirsel fantazisinden kaynaklandığını söylemektedir. Ayrıca eğitim durumları çocuk seviyesinde olan çağdaşlarının (sahabe) bu anlatılanlara çokça rağbet gösterdiği ve Muhammed’in onlara etki ettiğini dile getirmektedir.^[608] Burada Geiger’in sahabileri açık bir şekilde küçümsediği görülmektedir.

Geiger, bu kıssaların Hıristiyanlıktan alınmış olabileceği görüşünü reddetmektedir. Nitekim Hıristiyanların, Yahudilerden ayrıldığını öne sürmektedir. Ona göre Hıristiyanlar, kendilerini bağımsız bir din gibi göstermek için Yeni Ahit’e özel bir önem göstermektedirler. Ayrıca Hıristiyanlar, Tanah’ın Yahudilere ait olduğunu bildikleri için onu sahiplenememekte ve dolayısıyla da ona karşı daha az ilgi göstermektedirler.^[609]

A. Atalar Dönemi

1.     Âdem’den Nuh’a Kadar

a.     Âdem

Abraham Geiger, Âdem’in yaratılmasından önce meleklerin onu kıskanması ve Tanrı’ya yaratılmamasını tavsiye etmelerinden bahsetmektedir. Ayrıca Tanrı’nın Âdem’i daha zengin bilgilerle donatmasıyla^[610] melekleri mahçup bir duruma düşürdüğünü ifade etmektedir.^[611] Geiger, bu ayetlere benzer ifadelerin Yahudi kutsal metninde geçtiğini ve Tanrı’nın insanı kendi suretinde yaratarak yüceliğinden ve diğer canlılara egemen olmasından^[612] bahsetmektedir.^[613]

Müellif, bu yaratılmadan sonra diğer efsanelerin oluştuğunu ifade etmektedir. Tanrı’nın insanı yarattıktan sonra meleklere onun önünde secde etmelerini emrettiğini ve hepsinin de bunu yaptığını, sadece şeytanın secde etmediğini Kur’an’da geçen ayetlerle nakletmektedir.^[614] Fakat o, bu anlatımda apaçık Hıristiyanlığın izlerinin mevcut olduğunu iddia etmektedir. Âdem’in ilk başlarda Tanrısal bir insan olarak secdeyi hak ettiğini söyleyen Geiger, Yahudiler’in bu görüşe çok uzak olduğunu bildirmektedir.^[615]

Müellif, Yahudi kaynaklarında meleklerin Âdem’e büyük bir saygı ve hürmet gösterdiklerini andıran yerlerin olduğunu, fakat bunların hiçbir zaman secde etmeye kadar gitmediğini özellikle belirtmiştir. Böyle bir durumun yanlışlıkla meydana gelecekken, Tanrı’nın bu duruma hemen müdahele ettiğini şöyle aktarmaktadır: “Tanrı, insanı yarattıktan sonra, melekler bu duruma şaşırdı ve Âdem’i kutsamak istediler. Ardından Tanrı Âdem’e uyku verip onu uyuttu, bunun üzerine melekler onun bir fâni olduğunu anladılar.”^[616] Müellif, bu hikâyenin kaynağının Hıristiyanlıktan geldiğini bildirmektedir. Nitekim İbranice kelime olan “şeytan”ın yerine, bu hikâyenin geçtiği yerlerde hep Hıristiyanların kullandığı “iblis” kelimesinin kullanıldığını delil olarak göstermektedir.^[617]

Geiger, Muhammed’in bu olaydan sonra şeytanın insan ırkına olan nefretini yazdığını belirtmiştir.^[618] Çünkü şeytan, insan yüzünden lanetlenmiştir. Dolayısıyla da ilk işi insanı cennetteki ağaçtan yemeğe teşvik etmesi olmuştur.^[619] Geiger, bu ayetlerde İbranice olan “şeytan” lafzının kullanıldığını özellikle ifade etmektedir.^[620]

Geiger, Muhammed’in Kur’an’da geçen şeytanın Âdem’i ayartması olayında, “bilgi ağacı” ile “ebedi hayat (yaşam) ağacını” karıştırdığını ifade etmektedir. Tanrı’nın yasakladığı ağacın sadece bilgi ağacı olduğunu^[621] ve şeytanın yılan şeklinde bu ağaç ile onları ayartmaya çalıştığını bildirmektedir.^[622] Geiger, bu yasak ihlalinden sonra kendilerine bir endişe hâsıl olduğunu ve ondan sonra ebedi hayat ağacından yemek istediklerini söylemektedir.^[623] Muhammed’in sadece ebedi hayatı bahşedecek olan ağaçtan bahsettiğini belirten Geiger, Kur’an’ın Âdem ve Havva hakkında başka bilgilere yer vermediğini belirtmektedir.^[624]

Bilindiği üzere Tevrat’a göre Tanrı, Âdem ve eşini bilgelik ağacından yemekten men etmiştir. Fakat onlar bundan yiyince, Âdem ve eşinin iyiyi ve kötüyü bilmede Tanrı gibi olduğunu belirtmiştir. Benzer şekilde yaşam ağacından yememeleri için Tanrı yaşam ağacına giden yolları meleklerle kapamıştır. Zira Tevrat’ın kaydına göre yaşam ağacından yemeleri durumunda da bu kez Tanrı gibi ölümsüz olacaklardır. Kur’an’da ise bilgelik ve yaşam ağacı motiflerinin tek ağaçta birleştirildiği görülmektedir.

b.     Habil ve Kabil

Bundan sonra Geiger, Kur’an’da geçen Kabil ile Habil’in kıssasında^[625] sadece bir olayın Yahudilikte mevcut olduğu gibi aktarıldığını bildirmektedir. Bunun ise Kabil’in Habil’i öldürmeden, aralarındaki görüşmesi olduğunu belirterek, bunu anımsatan bir tarzın Yahudi kutsal metninde^[626] geçtiğini belirtmektedir.^[627]

Öldürme gerçekleştikten sonra, Kur’an’da Kabil’e örnek olsun diye Allah bir karga göndermiştir.^[628]Böylece kardeşinin cesedini nasıl gömeceğini Kabil kargadan öğrenmiş ve pişmanlığını ifade etmiştir. Geiger’e göre Pirke de-Rabbi Eliezer isimli midraşın 21. bölümünde bu karganın Kabil’e değil, Âdem ve Havva için geldiği aktarılmaktadır: “Âdem ve eşi oturup, ağlıyorlardı. Habil‘in cesedi ile ne yapacaklarını bilmiyorlardı, çünkü toprağa gömüleceğini bilmiyorlardı. O sırada bir karga geldi ve ölmüş bir başka kargayı onların gözlerinin önünde topraya gömdü. O sırada Âdem: “Bu karga’nın yaptığı gibi yapacağım” dedi. Ardından Habil’in cesedini aldı ve toprağa gömdü.^[629]

Daha önce başka örneklerde de görüldüğü üzere Pirke de-Rabbi Eliezer isimli eser 9. yüzyıla ait bir metin olup Kur’an sonrası dönemde kaleme alınmıştır. Bu metnin, Kur’an’da yer alan bir anlatıma kaynaklık teşkil etmesi fiilin mümkün değildir.

c.      İdris

Kur’an’da atalar döneminden bahsedilirken belirtilenlerin yanında sadece İdris’in^[630] isminin geçtiğini söyleyen Geiger, onun Enoh olduğunun “onu makamını yücelttik”^[631] ayetinden anlaşıldığını bildirmektedir. Müellif, bu düşüncesine Tevrat’ta“Tanrı onu yanına aldı”^[632] ifadesinden ulaştığını belirtmektedir. Ayrıca başka bir Yahudi kaynağına göre ise “hayatta iken cennete giren dokuz kişiden biri”^[633] olduğunu belirterek İslam’daki görüş ile karşılaştırmaktadır.^[634]

Geiger’in da belirttiği gibi İdris peygamber, Yahudi geleneğindeki Enoh ile özdeşleştirilmektedir. Kur’an’da İdris’in yüce bir mekâna yükseltilmesine paralel olarak apokrif kitaplardan Enoh Kitabı’nda da Enoh’un yüce bir mekana yükseltildiği bilgisine yer verilmektedir.^[635]

2.     Nuh’tan İbrahim’e Kadar

Geiger, peygamberlere geçmeden önce Kur’an’da yer alan Harut ve Marut ile ilgili olan ayetin^[636] Yahudi kaynaklarıyla^[637] uyuştuğunu söylemektedir. Ona göre, Yahudi kaynaklarında da insanların bu melekler aracılığıyla eşlerin arasının açılmasını öğrendikleri yer almaktadır. Geiger, ayrıca Harut ve Marut isimlerinin Yahudi kaynaklarında Şemhazay ve Azael olarak geçmekte olduğunu belirtmektedir.^[638]

a.     Nuh

Geiger, Muhammed’in öğüt vermesi ve müjdeleyici olması açısından Nuh’u örnek aldığını bildirmektedir. Kur’an’da geçen bazı yerlerin Rabbani literatürdeki anlatımlara uygun düştüğünü söyleyen Geiger, “Halk onunla alay ediyordu”^[639] ayetini “Onlar Nuh ile alay edip sataşıyorlardı”^[640] ifadesiyle karşılaştırmaktadır. Ayrıca “tandır kaynamaya başlayınca”^[641] ifadesi ile “suyun kaynar oluşu”^[642] bilgisinin aynı olduğunu söylemektedir.^[643]

Geiger, Kur’an’da Nuh hakkında birçok yanlışlıkların ve karıştırmaların bulunduğunu belirterek misaller vermektedir. Örneğin sel felaketinden önce 950 yaşında^[644] olduğunu, fakat bu yaşın Tevrat’a göre bütün ömrünün toplamı olduğunu söylemektedir.^[645] Bilindiği üzere Kur’an’da Nuh’un yaşı için 950 yıl ifadesi kullanılmaz. Kur’an’daki ifade “bin seneden elli yıl eksik” şeklinde özel bir kullanımdır. Bu kullanımda bin sene elfe senetin şeklinde, elli yıl eksik illa hamsine ‘âmâ şeklindedir. Bu tür bir rakamsal kullanımın Nuh’un yaşadığı toplumun sayı sistemine dair özel bir kullanım olması kuvvetle muhtemeldir. Kanaatimizce burada kullanılan “bin seneden elli yıl eksik” ifadesi günümüz takvimindeki 950 yıla denk gelmemektedir. Bu sebeple, Kur’an metninin doğrudan Tevrat’taki gibi 950 yıl dememesi özel bir araştırmayı hak etmektedir.

Geiger, ayrıca bir oğlunun kendisine itaat etmediğini, gemiye binmediğini ve kendisinin dağın ucunda emniyette olacağını bildirmesinin^[646] muhtemelen yanlış bir bağlantı kurarak oğlu Ham’ın sel felaketinden sonraki kötü davranışı^[647] ile karıştırılmış olabileceğini söylemektedir.^[648] Burada da Geiger’in Tevrat’ı merkeze alan ve Tevrat’ı baştan doğru kabul eden bir tutumla Kur’an’ı yargıladığını görmekteyiz. Halbuki bugün Batı’daki Kutsal Kitap tenkitçileri Nuh’un dördüncü bir oğlunun olabileceğine dair ciddi sorgulamalar içerisindedirler.

Geiger’in dikkat çektiği hususlardan biri de Nuh’un eşinin iman etmeyenler arasında zikredilmesidir.^[649] Müellif, bu inançsızlığın neyden kaynaklandığına dair Kur’an’ın bir açıklamada bulunmadığına değinmektedir. Nuh’un eşinin iman etmemesiyle ilgili ne Tanah’ta ne de hahamların yazılarında birşeye rastlamadığını belirten Geiger, Lut’un eşinin iman etmemesi gibi, neden Nuh’un eşinin de böyle yansıtıldığına anlam veremediğini dile getirmektedir. Muhammed’deki bu yanılma ve hataların, farklı zamanları ve olayları karıştırmasından kaynaklandığını ifade etmektedir. Ona göre bazı farklılıklar da Muhammed’in bilinçli olarak yaptığı değişikliklerden kaynaklanmaktadır.^[650]

b.     Hud

Nuh’dan sonra Hud’un anıldığını belirten Geiger, bu kimsenin Yahudi kutsal kitabında “Eber” olduğunu iddia etmektedir. Müellif, Muhammed’in bu kimse hakkında bilgisiz olduğunu öne sürmektedir. Fakat ona göre Muhammed’in Hud hakkındaki sınırlı bilgisi, Muhammed’in etrafındaki Yahudilerin konuyla ilgili malumatlarının olmamasından kaynaklanmaktadır. Geiger, “İbrani” isminin “Eber”den türediğini fakat sonraki zamanlarda bu kelimenin unutulmaya yüz tutmuş olduğunu ve yerine Yahudi kelimesinin konulduğunu belirtmektedir. Arapların, Yahudileri “Yehud” veya “Hud” olarak andığını söyleyen yazar, Yahudilerin ataları Eber’e gerçek ismini unutmaları sebebiyle “Hud” dediklerini anlatmaktadır.^[651]

Geiger, Hud’un zamanının Tanrı’nın ikinci kez cezalandırmasına sebep olduğunu bildirmektedir. Hud kavminin şımarık ve küstah bir tavır sergilediklerini ayetlerle^[652] belirterek, o yerin adının da “sutünlar sahibi (İrame zati’l-imâd)”^[653] olarak isimlendirildiğini aktarmaktadır. Ayrıca bu kısmın Yahudi kutsal metninde geçen insanların göklere erişecek kuleler yapmak istemeleri anlatısıyla^[654] kıyaslanabileceğini söylemektedir.

Bu kavme isabet eden ceza konusunda, yine bir benzerliğin bulunduğunu söyleyen yazar, “hem bu dünyada, hem de kıyamet gününde lanete tabidirler”^[655] ayetini, Yahudi kaynaklarında geçen “onların hem bu dünyada hem de diğer dünyada dağıtıldığı”^[656] ifadeleriyle karşılaştırmaktadır. Yahudi kaynaklarında bu cezanın ne olduğunun belirtilmediğini, fakat Muhammed’in onların tamamının zehirli bir rüzgar ile^[657] yok edilmesinden bahsettiğini söylemektedir.^[658] İlgili ayetlerde Ad kavminin bir rüzgar veya kasırga ile helak edildiği ifade edilmekle birlikte ayetlerin metninde bunun zehirli olduğuna dair bir detay geçmemektedir. Bu bilginin tefsirlerden hareketle yorumlandığı anlaşılmaktadır.

c.      Salih

Geiger, Kur’an’da geçen Semud kavmininde diğer kavimler gibi helak olduğunu ve Salih’in oraya gönderildiğini söylemektedir.^[659] Fakat o, Salih’i Tanah’taki karakterlerden hangisiyle ilişkilendireceğine emin olamadığını ifade etmektedir. Müellif, Salih’in, Semud kavmine Tanrı’nın bir mucizesi olarak bir dişi deveye iyi bakılmasını ve sularını paylaşmalarını söylediğini aktarmaktadır.^[660] Geiger, Salih’e inanmayanların sadece dokuz kişi (tis‘atu rahtirif^[661] olduklarını, Salih’in dediğini yapmayıp deveyi kesince, ilahi cezayı hak ettiklerini belirtmektedir.^[662] Geiger, bu olayla ilgili Yahudi kaynaklarında bir bilginin olmadığını söylemektedir. Yukarıda da ifade edildiği üzere Geiger, Salih’in Tevrat’ta hangi karaktere denk geldiğiyle ilgili bir sonuca varamamıştır. Bununla birlikte o, tahminde bulunmaktan kaçınmamaktadır. Ona göre Salih, isim benzerliği sebebiyle Eber’in babası Şelah^[663] olabililir.^[664] Fakat Salih’in Hud’dan yani Geiger’in ifadesiyle Eber’den sonra yaşadığı dikkate alındığında Eber’in babası Şelah’ın Salih olması kronolojik olarak mümkün olmamaktadır. Bu durumda eğer Eber, Hud ise Şelah da Salih ise Tevrat’ın kronolojisinin yeniden tartışılmaya açılması gerekmektedir.

3.     İbrahim’den Musa’ya Kadar

a.     İbrahim

Abraham Geiger, Muhammed’in önceki peygamberlerle olan bazı benzerliklerin bulunmasına rağmen İbrahim’i örnek aldığı ve en çok ona değer atfettiğini belirtmektedir.

Ona göre ayrıca Muhammed, kendisini İbrahim ile aynı seviyeye getirmek ve İbrahim’in görüşlerinin kendi görüşleriyle tamamen aynı olduğunu vurgulamak istemektedir.^[665]

Yazar, bu duruma örnek olarak İbrahim’in inancının “millet” olduğunu ve bunun Muhammed tarafından Kur’an’da anlatılan inancın^[666] aynısının olduğunu söylemektedir. Ona göre Muhammed, İbrahim’in tek tanrı inancına sahip yani “hanif’,^[667] bir Müslüman olarak resmedildiğini, Yahudi veya Hıristiyan olmadığını^[668] bidirmek suretiyle kendisiyle İbrahim arasında özdeşlik kurmuştur. Ayrıca İbrahim’in “Halilullah”^[669] yani “Allah’ın dostu” olarak tüm doğuda anıldığını aktarmaktadır.^[670]

Müellif, İbrahim’in konumunun öneminden dolayı yeterince hikâye, efsane ve söylentinin bulunduğunu söyleyerek Kur’an’da Kâbe’nin inşasının ona atfedildiğine,^[671] kendisinin Kâbe’nin yanında yaşadığına^{[672] [673]} ve kitaplar yazdığına (suhuf-uİbrahim)⁶¹³ dair ayetlere dikkat çekmektedir. Geiger, birçok hahamın kabalistik yazıların ilklerinden olan Sefer Yetsira’’yı İbrahim’e nispet ettiklerini belirtmektedir.^[674]

i.          İbrahim ve Putların Kırılması Olayı

Abraham Geiger, devamında İbrahim’in hayatındaki bazı olaylarından bahsetmektedir. İlk önce Tanrı anlayışına nasıl ulaştığını,^[675] babasını, ailesini ve halkını ikna etmeye çalışmasını,^[676] bu çerçevede putları kırmasını, ardından kullandığı değneği putların en büyününe asarak ona suçu yıkmasını aktarmaktadır.^[677] Bu durumun imkansız olacağını bilen halkını bu yol ile ikna etmeye çabalamasından, fakat başarılı olamamasından^[678] bahsetmektedir.^[679] Geiger, İbrahim’in putları bir değnek ile kırdığını belirtmektedir. Halbuki ayetlerde değnek ifadesi geçmemektedir. Saffat suresinin 93. ayetinde İbrahim’in sert bir darbeyle putları kırdığı ve en büyüğünü sağ bıraktığı geçmektedir. Bu durumda eliyle kırmış olabileceği gibi tefsirlerde yer aldığı şekliyle bir baltayla da kırmış olması mümkündür. Bunun yanında sert bir değnekle yapması da zayıf da olsa ihtimal dahilindedir. Fakat ayetin metninde ne ile kırdığına dair net bir ifade yer almamaktadır.

Geiger, ayrıca babasının cehennem cezasından kurtulması için çaresizce yalvarmasından^[680], öfkeli halkın putları yıktığından dolayı İbrahim’i yakmak istemesinden, fakat Tanrı’nın yardımıyla o cezadan kurtulmasından bahseden ayetlere değinmektedir.^[681] Ona göre hikâyelerin hepsi Yahudilikten^[682] alınmıştır.^[683] Geiger, burada benzer anlatımları doğal olarak zorunlu etkilenme kategorisinde değerlendirmektedir.

ii.          İbrahim ve Babası Azer

Geiger, İbrahim’in babası için dua etmesinin Yahudi kaynaklarında geçmediğini bildirmektedir. Ona göre ayrıca İbrahim’in babasının putperest olduğuna dair Kur’an’daki bilgiler, Yahudi inancına uymamaktadır. Ona göre Tevrat’ta yer alan “Sen esenlik içerisinde babalarına geleceksin”^[684] ifadesi babasının da ebedi hayattan bir payı olduğuna dair bir delildir. Ayrıca genel kurala göre şöyle söylenildiğini aktarmaktadır: “Oğul babayı temizler, fakat baba oğulu temizlemez.”^[685] Dolayısıyla İslam’ın çizdiği İbrahim’in babasına dair portrenin Yahudilikle uyuşmadığını ifade etmektedir.^[686]

Müellif, İbrahim’in babasının isminin Kur’an’da “Azer”^[687] diye adlandırdığını fakat Tevrat’ta “Terah”^[688] diye geçtiğini bildirmektedir. Bu isim farklılığının sebebini ise Eusebius’un Kilise Tarihi kitabında İbrahim’in babasının “Athar” olarak geçmesine bağlamaktadır. Sonra Yunanca “Athar” isminin Arapça “Azer”e dönüşmüş olduğunu söylemektedir. Bazı Kur’an müfessirlerin bu kelimenin anlamı hakkında söyledikleri sözlerinin saçma olduğunu belirten Geiger, onların “Azer” kelimesinin “Ya Zerr” olduğunu iddia ettiklerinden bahsetmektedir. Manasının ise “Ey dalalette olan, ey yoldan sapmış” anlamına geldiğini ve İbrahim’in güya putlara tapan babasına böyle seslenmiş olduğunu garipsemektedir.^[689]

İbrahim’in babasının Kur’an’da Azer, Tevrat’ta ise Terah olarak geçmesi müstakil olarak incelenmeyi gerektiren bir konu olduğu açıktır. Öncelikle Kur’an’daki Talut, Tanah’taki Şaul örneğinde olduğu gibi aynı karakter hakkında iki farklı isimlendirmenin sebebinin iyi irdelenmesi gerekmektedir. Azer-Terah farklılığı, birinin şahsın rahip, vezir, mimar, hizmetçi vs gibi bir unvan adı, diğerinin de özel ismi olması olabilir.

iii.          İbrahim ve Meleklerin Gelmesi

Geiger, İbrahim’in meleklerle karşılaşmasından^[690] ve onları misafir olarak kabul etmesinden bahsetmektedir.^[691] Yazar, İbrahim’in onları Arap zannetmesinden,^[692] onların önlerine konulan yemekleri yemediklerini görünce şaşırdığından ve korktuğundan,^[693] meleklerin ise ona bir oğul müjdesi^[694] ve Sodom halkının helak olacağı haberini^[695] getirmesinden bahsetmektedir. Buna benzer bir yerin: “Melekler indiler ve yemek yediler. Onlar yemek mi yedi? Hayır! Ama sanki yer ve içer gibi gözüktüler”^[696] ifadeleriyle karşılaştırmaktadır.^[697]

Meleklerin gelmesiyle birlikte İbrahim’in eşi Sara’ya müjde verilmesine değinen Geiger, de Hicr suresinin 54. ayetinde geçen yaşlı olmalarından dolayı çocuk dünyaya getirmelerinden şüphe ederek şaşkınlığını ifade edenin Sara değil, İbrahim olduğunu söylemektedir. Kur’an’da başka yerlerde ise bu şaşkınlığın Sara’ya atfedildiği görüldüğünü belirten Geiger, Tevrat’ta da^[698] şaşkınlığın İbrahim’e atfedildiği kaydının olduğunu bildirmektedir.^[699] Geiger’in asıl garipsediği yer ise Hud suresi 71-73. Ayetlerde İbrahim ve eşinin nasıl çocukları olacaklarına dair şaşkınlıklarını ve Sara’nın gülmesinin ardından 74. ayette İbrahim’e (çocukla ilgili) müjdenin verilmesidir. Bir diğer ifadeyle daha müjdeyi almadan nasıl olur da gülüp sevinebilirler? Müslüman müfessirlerin bu konuda çok absürd açıklamalar yaptığını belirten Geiger, bazı müfessirlerin bu çocuğun İsmail olduğunu söylediklerini belirtmektedir.

iv.          Kurban Edilme Olayı

Geiger, Muhammed’in İsmail’i çok iyilik sahibi biri olarak^[700] andığını, devamlı olarak atalar ve peygamberler sıralamasına dahil ettiğini^[701] ve ayrıca Kabe’nin temel taşlarını babasıyla birlikte yerleştirdiğini^[702] konu ettiğinden bahsetmektedir. Bu çerçevede kurbanlık olayını da İsmail’e atfettiğini dile getirmektedir.^{[703] [704]}

Kurban edilen oğlun kim olduğu konusunda Yahudiler ve Hıristiyanlar arasında ittifak olduğunu belirten Geiger, Müslümanlar arasında ise tam bir uyum olmadığını dile getirmektedir. Müellif, bu bölümde Ferra’nın Saffat suresi 101. ayetine yazdığı uzun bir yorumunu ele alarak her iki görüşün de (İshak veya İsmail’in kurban edilmesi) Muhammed’in sözlerine dayandığını öne sürmektedir. Geiger, kurban edilenin İshak olduğunu iddia edenlerin, bunu Kur’an’ın Saffat suresinin 101-102. ayetlerini delil getirerek yaptıklarını belirtmektedir. Saffat suresinde ilgili ayetler şu şekildedir:

ı ׳ ••׳ ° i• •ı î W ־׳ ⁵־kî •î i • ־׳ îı ג ı ־׳ î •ı s ^״ ı׳ ־־tıs ⁴ ״ ׳ tıl׳ ׳ •V ı w t ׳־ Sı • ■׳' ױ °

Jla ^ j bU jAjLs ^pl ^j| ^UJI ^ lSJ' ^j| ^jj Lj Jla <jA^' ⁴^ £4 ¹³*-י V ç^■ ?^ ^־LjJ■^³

⁷⁰½^1 & at *C ö» ^£^5$ u JMI                        Ij

İşte o zaman biz onu uslu bir oğul (İshak) ile müjdeledik. Babasıyla beraber yürüyüp gezecek çağa erişince: Yavrucuğum! Rüyada seni boğazladığımı görüyorum; bir düşün, ne dersin? dedi. O da cevaben: Babacığım! Emrolunduğun şeyi yap. İnşallah beni sabredenlerden bulursun, dedi.

Kur’an’da İbrahim’in sadece İshak ile müjdelendiği bilgisinin yer aldığını belirten Geiger, Hud suresi 71. ayetteki “Ona da İshak’ı, İshak’ın ardından da Yakup’u müjdeledik” kısmını alıntılamaktadır. Ona göre müjdelenen İshak olduğu için Saffat suresinde kurban edilen evlat da İshak olmalıdır. Geiger rivayetin devamını aktararak: “Fakat kurban edilenin İsmail olduğunu iddia edenlere gelinirse, Hud suresinin 71. ayetinde “Biz onu İshak ile müjdeledik, İshak’ın ardında da Yakup’u” ifadesinden anlaşılıyor ki İshak ile müjdelendikten sonra, İshak’ın soyundan gelecek olan oğlu Yakup ile de müjdelenmektedir. İshak’ın arkasından gelecek olanı belirtmesinden sonra, nasıl olurda Allah, İshak’ın kurban edilmesini emredebilir sorusunu Ferra kendisine sorduğunu aktarmaktadır.”^[705]

Ferra’nın son olarak getirdiği delilin çok sağlam olmadığını belirten yazar, Yahudi kutsal kitabında bu argümanın aynısının bulunduğunu dile getirmektedir. Nitekim orada İbrahim’in soyunun İshak ile devam edeceğinin^[706] zikredildiğini ve İbrahim’in yinede İshak’ı kurban etmesine^[707] bir engel olmadığını aktarmaktadır. Geiger, Muhammed’in kurban olayını İshak’tan alınıp İsmail’e verilmesiyle İshak’ın sadece salihlerden bir kimse olarak ve ataların geçtiği yerlerde anıldığını zikretmektedir.^[708]

b.     Lut

Geiger, meleklerin iki sebeple İbrahim’e gönderildikleri belirtir. Birincisi İbrahim’e çocuk müjdesini vermek, ikincisi ise Lut’a Sodom halkının helakını bildirmektir. Müellif, meleklerin Lut’a helak edilmeden önce şehirden çıkmaları için gönderildikleri bilgisinin Tevrat’tan^[709] alındığını ve Muhammed’in de bu olayı Kur’an’a^[710] geçirdiğini iddia etmektedir.^[711] Geiger, bazı yerlerde fazladan süslemeler bulunmasına rağmen genel olarak her iki kıssada anlatılanların birbiriyle uyumlu

olduğunu belirtmektedir.^[712] Ayrıca Lut’un İbrahim sayesinde iman ettiğini Enbiya^[713] ve

Ankebut^[714] surelerinde geçen ayetlerle delillendirmektedir.^[715]

c.      Yakup

Abraham Geiger, Muhammed’in Yakup ile İbrahim arasındaki bağı karıştırdığını ve bu konuda bir bilgisinin olmadığını söylemektedir.^[716] Ayetlerde açık bir şekilde İshak’tan sonra Yakup’un geldiğini^[717] belirten yazar, Bakara suresinde^[718] Yakup’un ataları olarak İsmail’in de anılmasını, Muhammed’in Yakup’un soyunu karıştırdığına dair bir delil olarak görmektedir. Geiger, Muhammed’in, Yakup’u İbrahim’in oğlu olarak gördüğünü iddia etmediğini, sadece Muhammed’in bu ikisi arasındaki bağı bilmediğini iddia etmektedir. Sonraki müfessirlerin bu meseleyi daha net anladıklarını dile getirerek Muhammed’den daha doğru rivayetlerle aktardıklarını söylemektedir.

Yakup’un hayat şartlarından çok az bahsediliğini ve bir işaret olarak onun meleklerle kavgasından^{[719] [720]} söz edildiğinden bahsetmektedir:

öl 3 âb I çpll J Sİ 3 âl J >□ jl 3jÜ (j^ <^k .¹Jc. Jbl 3L1I »yâ. t^ VI JjjI 3bl ,־jj! b^■ <jtS atkLU J£ .         »^      ^ק»

⁷²⁰ j^4^>      (jl IâJjIÎ

Tevrat’ın indirilmesinden önce, İsrail’in (Ya’kup’un) kendisine haram kıldıkları dışında, yiyeceğin her türlüsü İsrailoğullarına helâl idi. De ki: Eğer doğru sözlü iseniz, o zaman Tevrat’ı getirip onu okuyun.

Müellif, bu ayeti Tevrat’taki anlatımla^[721] kıyaslamaktadır. O, Tanrı’nın Yakup’u uyluk kemiği ile kutsadığından dolayı Yahudilerin uyluk kemiği üzerindeki siniri (kalçadan topuğa kadar uzanan siniri) yemedikleri bilinmektedir. Ayette geçen Yakup’un kendisine haram kıldığı şeyin, tefsirlere göre uyluk siniri olduğuna dikkat çeken Geiger, bu durumda bu ayetin Yakup’un Tanrı ile güreş tutmasına bir işaret olarak algılanabileceğini belirtmektedir.^[722] Geiger, burada tefsirleri esas alarak Kur’an’ı söylemediği bir şey üzerinden itham etmektedir. Diğer taraftan Tevrat’taki güreş anlatımını mutlak doğru kabul etmesi de bir başka sorunlu noktadır.

Kur’an’da Yakup hakkında Yusuf’un hikâyesi dışında bir de ölümünden önce oğullarını uyarmasından^[723] bahsedildiğini aktaran Geiger, bunu benzer bir yerin Yahudi kaynaklarında^[724] geçtiğini dile getirerek Yahudi kutsal kitaptaki yerlerle^[725] kıyaslayarak İslam ile aynı portrenin çizildiğini aktarmaktadır.^[726]

d.     Yusuf

Yakup’un oğulları arasında sadece Yusuf’un onurlu bir şekilde istisna edilerek anıldığını aktaran Geiger, 12.surenin (Yusuf suresi) neredeyse tamamı^[727] onunla ilgili olduğunu belirtmektedir. Buna ek olarak sadece Mü’min suresinin 34. ayeti onun hakkında geçtiğini bildirmektedir. Yazar, Kur’an’da geçen kıssanın, Yahudi kutsal metninde geçtiği şekliyle^[728] alındığını, fakat bazı kısaltmalar, eklemeler ve değişikliklerle birlikte aktarıldığını söylemektedir.^[729]

Geiger, Kur’an’da geçen Yusuf’un kardeşlerinin babalarının yanına gelerek Yusuf’u da yanlarında göndermelerini istemelerini,^[730] Tevrat’ta geçen Yakup’un bizzat kendisinin Yusuf’u göndermesi^[731] ifadesiyle çeliştiğini ifade etmektedir. Ayrıca İsmailoğullarından birinin, kuyudan su çekmek isterken Yusuf’u bulduğu,^[732] Yahudi kutsal metinde susuz bir kuyuya atıldığı^[733] ifadelerle zıt olduğunu dile getirmektedir.^[734]

Geiger, Yusuf’un hikayesinde Mısırlı kadınların Potifar’ın eşiyle alay etmesinden, ardından da onları davet edip, Yusuf’un güzelliğine bakarak ellerini kesmelerinden bahsetmektedir.^[735] Aynı ifadelerin Yahudi midraşlarından Sefer ha-Yaşar’da geçtiğini bildirmektedir.^[736] Bu masala işaret eden bir yerin de Midraş Avkir’de ve Yalkut Şim‘onî gibi Yahudi kaynaklarında geçtiğini aktarmaktadır.^{[737] [738]} Geiger’in saydığı bu Yahudi kaynakları Kur’an sonrası dönemde derlenmiş eserlerdir.

Geiger, Yusuf’un zindandaki durumuyla ilgili de bazı değerlendirmelerde bulunmaktadır:

⁷³⁸ûA^ f^ û44^' ^■ş ¹M* 5□) j^ lA4^1I »l^fe

Fakat şeytan ona, efendisine anmayı unutturdu. Dolayısıyla (Yusuf), birkaç sene daha zindanda kaldı.

Geiger, Yusuf’un içeceklerden sorumlu kişiden kendisini Firavun’un yanında anmasını^[739] istemesine rağmen, iki sene daha zindanda kaldığını^[740] bildirmektedir. Bunun sebebi ise Muhammed’in, Yusuf’un Allah’a değil de içeceklerden sorumlu kişiye güvenmekle günah işlemiş olduğunu söylemektedir. Dolayısıyla ayet “Şeytan ona

(Yusuf’a) Tanrı’sını anmasını unutturdu” anlamına geldiğini söylemektedir.^[741]

Müellif, Yusuf’un kardeşleri Benyamin’in çuvalındaki kâseyi bulduklarında “O çaldıysa, onun kardeşi de çalmıştı”^[742] dediklerini aktarmaktadır. Burada bir yanılmanın olduğunu dile getiren Geiger, Kur’an’daki bu anlatımın Yusuf’un annesinin, babasının terafimini çaldığı olayla^[743] değiştirildiğini söylemektedir. Müessirlerin birçok farklı görüş belirttiklerini dile getiren Geiger, bunlar içinde kendi görüşlerini destekleyen rivayetin Ferra’ya ait olduğunu belirtmektedir. Nitekim o, Ferra’da şöyle geçtiğini aktarmaktadır: “Yusuf’un annesi Rahel, babasının taptığı bir putu gizlice aldı.”^[744]

Kur’an’a göre Yakup’un üzüntüden gözlerinin kör olduğunu,^[745] Yusuf’un gömleğini üzerine koyarak tekrar görme yetisinin geri geldiğini^[746] aktaran Geiger, bu olayın sonradan görme gücünün eksilmesiyle karıştırıldığını^[747] ve bu olayı kendisinin dahi bilmediği bir efsaneye dayandırılmış olabileceğinden bahsetmektedir.^[748] Burada da ilginç olan husus, Geiger’in benzer bir kıssayı Yahudi kaynaklarında bulamaması durumunda bilinmeyen bir efsaneye dayandırıldığını iddia etmesi manidardır.

Müellif, bu kıssasının sonunda^[749] Yusuf’un anne ve babasının “ebeveyhi” lafzıyla anıldığını ve Mısır’a, Yusuf’un yanına geldiklerinden bahsetmektedir. Bu çerçevede Geiger, Yusuf’un annesi olan Rahel’in çok önceleri hayatını kaybettiğini^[750] belirtmekte ve bazı hahamların Yusuf’un yanına gelen kadının Yusuf’un bakıcılığını üstlenen üvey annesi “Bilha” olabileceği aktarmaktadır. Ferra’dan da nakilde bulunan müellif, rüyada kendisine secde eden gök cisimlerinden ay’dan kastın teyzesi, “ebeveyhi”den kastın da babası ve teyzesi Lea olduğunu iddia etmektedir.^[751]

B. Musa Dönemi

1. Musa’nın Doğumu ve Himaye Edilişi

Abraham Geiger, Muhammed’in, Musa’dan önceki dönemi çok önemli görmediğini ve ileriki çağlara az etkisinin olmasından dolayı kısa değindiğini belirtmektedir. Fakat ona göre Musevi yasa ve Musa’nın yüksek şahsiyeti, Muhammed’e yeterince aktarılacak malzeme vermektedir.^[752]

Firavun’un danışmanları hakkında Rabbanilerin çok konuştuğunu belirten Geiger, onların aralarından Bilam, Eyüp ve Yitro’ya değinmiştir. Yazar, Bilam’ın Firavun’la işbirliği yaptığını bu sebeple daha sonra İsrailoğulları tarafından öldürüldüğünü, ikinci ismin İsrailoğullarına yapılan zulme sessiz kaldığını bu sebeple kendisinin de acı çekmeye devam ettiğini belirtmektedir. Üçüncü isim ise zulme ortak olmamak için Firavun’dan kaçmış ve neticede Musa’nın kayınpederi olmakla şereflendirilmiştir ^[753]

Yahudilere başlatılan zulmün sebebinin Kasas suresinde^[754] geçtiğini belirten Geiger, aynı olayın Yahudi kaynağında da geçtiğini söylemektedir. Nitekim ilgili Yahudi kaynağında “Sihirbazlar Firavun’a dedi ki: Bir çocuk doğacak ki, İsraillileri Mısır’dan sürecek. Firavun bunu duyunca ‘Tüm erkek çocuklarını nehire atın ki, o da onların içinde ölmüş olsun’^[755] demiştir” şeklinde geçtiğini zikretmektedir.^[756] Yukarıda başka örneklerde görüldüğü üzere burada Kur’an’a kaynak olarak gösterilen Pirke de-Rabbi EliezeP in Kur’an’dan iki asır önce yazılmış bir metin olduğu hatırdan çıkarılmamalıdır.

Musa’nın kurtarılmasının, Kur’an’da Firavun’un eşi tarafından gerçekleştirildiği^[757] ve bu kimsenin imanlı^[758] olduğunu aktaran Geiger, bu durumun Tevrat’ta^[759] geçmekte olduğunu fakat Firavun’un kızıyla karıştırıldığını belirtmiştir. Ayrıca Firavun’un kızının “Bitya” isminde^[760] olduğunu ve bunun Asiye şeklinde değiştirilerek Firavun’un eşine verildiğini anlatmaktadır.^[761] Geiger’in ifadelerindeki bazı hususların açığa kavuşturulması gerekmektedir. Öncelikle Kur’an’a göre Musa’yı nehirde bulup alan kişinin Firavun’un karısı olduğu açık değildir. Kur’an sadece Musa’nın “Al-u Fir‘avn” tarafından nehirden alındığını ifade etmektedir. Bu ifadenin içerisine saraydaki herkes girebilir. Bu durumda Kur’an’a göre de Musa’yı Firavun’un kızı bulmuş olabilir. Yine bu ifadenin içerisine Firavun’un karısının girmesi de imkân dâhilindedir. Ayetin hemen devamında Firavun’un karısı “onu öldürmeyin” diyerek konuştuğu için Musa’yı bulanın da o olduğu düşünülmüş ve tefsirlerde konu Firavun’un karısı üzerinden işlenmiştir. Geiger da aslında Kur’an metnini değil tefsirleri esas alarak eleştiri yapmaktadır. Bu durum bizi Kur’an metninin esas alınarak inceleme yapılmasının önemli olduğu sonucuna götürmektedir.

Musa’yı emzirmek için İbranilerden bir sütanne çağrıldığına^[762] değinen Geiger, hahamların bu olayı efsanelendirmiş olduğunu aktarmaktadır. Aynısını Muhammed’in de Kur’an’da^[763] yaptığını söylemektedir.^[764] Talmud’da Musa’nın neden sadece İbranilerden emdiği konusu şöyle açıklanmaktadır: Musa’nın Mısırlı kadınlara süt emmesi için verildiğinin fakat onun emmediği söylenmektedir. Yahudi geleneğe göre Musa’nın Mısırlı kadınlardan süt emmemesinin sebebi ilerde Tanrı’yla konuşacak bir ağza putperest bir kadının sütünün girmemesidir. Bu durum Talmud’da Tanrı’nın ağzından şu şekilde ifade edilmektedir: “Benimle ileride konuşacak olan ağız, kirli kimselerden mi emsin?”^[765]

2.     Musa ve Tartıştığı Adam

Geiger, Muhammed’in Musa’yı bir Mısırlıyı öldürmesi sebebiyle günahkâr ve pişman olan biri^[766] olarak aktardığını söylemektedir. Yahudi kaynaklarına göre bu görüşün ters olduğunu ifade etmektedir. Nitekim bu kaynaklara göre, Musa meseleyi iyice düşünüp kavradıktan sonra onun ölümü hak ettiği kararını vermiştir.^[767] Mısırlıdan kurtardığı adamın ertesi gün bir başka Mısırlıyla tartıştığını görünce Musa’nın ona yardım etmemesini ve adamın Musa’nın adam öldürdüğüne dair bilgiyi bildiğini söylemesinin^[768] süslendirme olduğunu belirten Geiger, ayrıca Musa’yı Mısır’dan kaçması için uyaran kişinin^[769] de güzel bir uydurma olduğunu söylemektedir. Müellif, Musa’nın Medyen’e kaçışının ve orada kalmasının kısa anlatıldığını belirterek, bu kısımda da değişiklik yapılarak Medyenli kişinin yedi kızı yerine^[770] sadece iki kızı^[771] hakkında bilgi verildiğinden bahsetmektedir.^[772]

Burada anlatılanlara dikkat edildiğinde Geiger’in yine Tevrat’ı kriter kabul ederek Kur’an’ı eleştirdiğini görmekteyiz. Hz. Musa, Medyen’e kaçtığında bir kuyunun başında davarlarını sulamak üzere bekleyen iki kız görmüş ve onların davarlarını sulamıştır. Tevrat ise bu hadiseyi yedi kız olarak nakletmektedir. Kur’an’ın bu kadar ilginç bir detaya yer vermek istemesinin özel bir sebebi olmalıdır. Bunu Tevrat’ı tashih amaçlı bir detay olarak görmek imkan dâhilinde olmakla birlikte bu detayın altında Medyen yöresinin çobanlık sistemi, kadın-erkek ilişkileri, hukuksuzluk vb. konularda ilginç ipuçlarını barındırıyor olması kuvvetle muhtemeldir.

3.     Musa ve Firavun

Geiger, Firavun’un Musa’yı bir Mısırlının öldürülmesiyle suçladığı olayın^[773] Tevrat’a^[774] zıt düştüğünü bildirmektedir. Çünkü o Firavun’un o vakit itibariyle ölmüş olduğu bilgisinin var olduğunu aktarmaktadır. Fakat diğer Yahudi kaynaklarla^[775] kıyaslandığında bu durumun anlaşıldığını belirtmektedir. Nitekim orada Mısır kralının ölmesinin, cüzzam hastalığına yakalandığı anlamında kullanıldığını ve bu hastalığa yakalanan kimsenin ölmüş olarak görüldüğünü söylemektedir.^[776]

Müellifin görüşüne göre Firavun’un da bir sihirbaz olduğunu diğer sihirbazlarla olan konuşmasından^[777] anlaşılmaktadır. Yahudi kaynaklarında: “Musa’nın zamanında yaşayan Firavun, çok büyük bir sihirbazdı”^[778] şeklinde bir ifade geçtiğini ve böylece aynı portrenin çizildiğini zikretmektedir.^[779] Ayrıca Kur’an’ın farklı yerlerinde Firavun’un kendisini tanrı olarak görmesinin^[780] Yahudi kutsal kitabında Nil nehrini kendisinin yarattığını söylemesiyle^[781] uyuştuğunu dile getirmektedir.^[782] Firavun’un kendisini ilah olarak görmesi, Mısır’ın çok tanrı anlayışı içerisinde yerini bulmaktadır. Nitekim Musa’nın, Firavun’a Tanrı olması durumunda insanî ihtiyaçlarını gidermesi

gerekmediğini dile getirmesine karşılık kendisinin gerçek Tanrı olmadığını, fakat akılsız

olan halkına karşı böyle kendisini savunduğunu dile getirmektedir.^[783]

Muhammed’in Musa dönemindeki felaketler/mucizeler hakkında da tam emin olmadığını söyleyen Geiger, bazı ayetlerde dokuz mucizeden,^[784] başka bir ayette ise beş tanesinden^[785] bahsettiğini söylemektedir. Ayrıca yazar, Yahudi kutsal kitabında bu felaketlerin sıralamasının farklı ve daha fazla^[786] olduğunu belirtmektedir.^[787]

Müellif, Musa’nın firavundan kurtulduktan sonra kayaya vurmasıyla on iki pınarın çıkmasını,^[788] Refidim bölgesinde gerçekleşen kayanın kırılması^[789] ve Elim bölgesinde geçen on iki pınarın bulunmasının^[790] karışımı olduğunu söylemektedir.^[791] Geiger’in buradaki yorumu da yine benzer şekilde Hz. Muhammed’in Tevrat’ı esas alarak Kur’an’ı oluşturduğuna dair iddianın bir yansımasıdır. Bu yorumda görüldüğü üzere ona göre Hz. Muhammed bazen tasarruflarda bulunarak birebir alıntı yapmak yerine bazen süsleme, bazen değişiklik bazen de karışım yapmaktadır.

4.     Harun ve Buzağı olayı

Kur’an’da geçen buzağı hikayesini Muhammed’in istediği gibi süslediğini belirten Geiger, bunu çoğunlukla hahamların yolunu takip ederek yapmış olduğunu söylemektedir. Geiger, Harun’un, insanların buzağı yapmasına engel olmak istediğini fakat kendisini öldürmeye kalkıştıklarını belirten ayeti,^[792] insanların Harun’u buzağı yapmaması durumunda öldürüleceği şeklinde algılamaktadır. Geiger, bu ifadeleriyle Tevrat’taki anlatıma benzer bir şekilde aslında -Kur’an’a göre de- buzağıyı Harun’un yaptığını söylemeye getirmektedir.

Buzağı heykelinin Tevrat’ta bizzat Harun tarafından yapıldığı açık bir şekilde belirtilmesine rağmen^[793] Tevrat tefsircileri Harun’u temize çıkarmaya çalışmışlardır. Bunun sebebini ise Harun’un buzağı yapmaması durumunda kendisini öldüreceklerini bilmesi ve bu duruma mecbur kalması olduğudur. Bu sebeple de buzağıyı kendi isteğiyle yapmadığı için Harun’un bu olayda bir suçu yoktur.^[794] Yahudi kaynaklarına göre halk buzağı yapması için önce Harun’un yeğeni Hur’a talepte bulunmuş, o bunu reddedince halk tarafından öldürülmüştür. Halk, ardından Harun’a gitmiştir. Harun, kavmini dinlemediği takdirde kendisini de Hur gibi öldüreceklerini^[795] bildiği için mecburen buzağıyı yapmıştır.^[796] Geiger, Yahudi kaynaklarındaki bu anlatımlarla Kur’an’da Harun’un halk tarafından öldürülmekten korkmasını aynı tepkiler olarak ele almaktadır.

Müellif, Kur’an’da geçen başka bir ayetten yola çıkarak İsraillilerden olan Sâmirî’nin^[797] buzağı yapımına sevk ettiğini bildirmektedir. Geiger, melek Samael’in buzağı yapımında yardım ettiğini belirtmektedir. Buna göre Muhammed de Samael ile Samiri kelimelerini birbirine karıştırmış olabilir.^[798] Yahudi kaynaklarında Harun’un dışında Mika^[799] isimli bir İsraillinin de buzağı yapımında rol aldığından bahsedildiğini aktaran Geiger, Kur’an tefsirlerinde Mika ile Sâmirî’nin aynı kişi olduğuna dair iddiaların bulunduğuna dikkat çekmektedir.^[800]

Samiri’nin kimliğiyle ilgili çok farklı iddialar vardır. Meral, Samiri kelimesinin Mısırca “sevgili oğul” anlamına geldiğini, bununla da Hz. Yusuf’un kastedildiğini belirtmektedir. Ona göre Samiri, “Yusufî” anlamına gelen bir sıfattır ve Samiri karakteri Yusuf kabilesinden önemli bir ismin sıfatıdır. Yine Meral’e göre günümüzdeki Samiriler de buzağıyı yapan Samiri’nin hem etnik hem de kültürel olarak devamıdırlar.^[801]

Geiger “Musa’nın kavmi içerisinde öyle bir topluluk vardır ki onlar hakkıyla rehberlik ederler ve o hakikat sayesinde adaletli davranırlar”^[802] ayetini de ilginç bir şekilde buzağı hadisesiyle ilişkilendirmektedir. Geiger, bu ayette bahsedilen topluluğun Levi kabilesi olabileceğini iddia etmektedir.^[803] Ona göre Levi kabilesi buzağı hadisesi sırasında Musa’nın yanında yer alıp buzağıya tapanları öldürdükleri için muhtemelen bu ayetteki hakka davet eden ve hak ile adaletli davranan topluluk olabilirler.^[804]

5.     Musa ve Karun

Karun’un zenginliği sebebiyle kibirli olduğunu belirten Geiger, Muhammed’in bunu kullanarak hikâyeyi güzel bir şekilde süslediğini ileri sürmektedir. Musa’nın Karun ile tartışmasının Ahzab suresinin 69. ayeti^[805] ile bağlantılı olabileceğini belirten Geiger, Musa’yı zina ile suçlamak istediklerini, fakat Tanrı’nın yardımıyla Musa’nın onların suçlamasından temize çıktığını belirtmektedir.^[806] Geiger, bu olay ile ilgili Ferra’dan rivayet aktararak, Karun’un Musa’yı halkının önünde suçlaması için bir fahişe kiraladığını, Allah’ın da o kadını engellediğini, Musa’yı bu iftiradan temizleyip Karun’u yerle bir ettiğini aktarmaktadır.^[807]

Ahzab suresi 69. ayette Musa’ya yapılan eziyetin ne olduğu açık değildir. Tefsirlere göre, Hz. Musa’nın bedenî bir kusuru bulunduğudur. Bu iddianın sebebi de Musa’nın İsrailoğullarıyla birlikte yıkanmamasıdır. Bir başka rivayette de Harun ile Musa birlikte dağa çıktıklarında Harun ölmüştür. İsrailoğulları, Musa’yı Harun’un öldürmekle suçlamışlardır. Bu rivayetlerin dışında İsrailoğullarının Musa’ya karşı itaatsiz olmaları ve Musa’nın sihirlendiğini iddia etmeleri de yer almaktadır. Bu görüşlerinin yanında en dikkat çekici eziyet ise Musa’ya yapılan zina suçlamasıdır. Nitekim bu suçlamanın Hz. Peygamber ile de irtibatlandırıldığı takdirde, onun Zeynep ile evliliği hakkında söylenen sözlerden eziyet gördüğü ve incindiği anlaşılmaktadır. Bunun sonucunda ise Allah’ın Hz. Musa’yı temize çıkardığı gibi Hz. Peygamberi de temize çıkarmıştır.^[808]

Geiger, Karun’un bu iftirasının Musa’nın zina ile ilgili hükümleri aldıktan sonraya denk geldiğini belirtmektedir. Buna göre Karun, zina ile hükümlerin Musa’nın kendisini de kapsayıp kapsamadığını Musa’ya sorunca “evet” cevabını almıştır. Ardında da Karun, Musa’yı zina ile suçlamıştır. Musa da söylenenleri duyunca yüzüstü yere kapanmıştır.^[809] Bu rivayetleri nakleden Geiger, bu vesileyle Kur’an’da Musa’ya yapılan eziyetin zina suçlamasıyla ilgili olabileceğini ima etmektedir.^[810] Geiger, son olarak bu ayetin doğru anlamının Musa’nın abisi Harun’un ve ablası Meryem’in kendisinin evliliği hakkında olan kınamasıyla^[811] ilgili olduğunu söylemektedir.

Bilindiği üzere Tevrat’a göre Hz. Musa’nın kız kardeşi Miryam ve abisi Harun, Tanrı ile sadece Musa’nın değil kendilerinin de irtibatı olduğunu söyleyerek Musa’nın Kuşlu (Etiyopyalı) bir kadınla evliliğini kınamışlardır. Gelenekteki açıklamalara göre evlendiği kadının İbrani olmadığı ve cildinin siyah olmasından dolayı kınadıkları bildirilmiştir. Bunun ardından kardeşi Miryam, suçun türüyle benzer şekilde deri hastalığıyla cezalandırılmıştır. Tevrat’ta “Miryam deri hastalığına yakalanmış, kar gibi bembeyaz olmuştu. Harun Miryam’a baktı, deri hastalığına yakalandığını gördü” ifadeleriyle buna işaret edilmektedir.^[812]

6.     Musa ve Bilge Kul

Geiger, Kehf suresinin 60-82. ayetleri Musa ve Hızır’ın yolculuğu hakkında olduğu ve bu durumun Yahudiliği anımsatsa da hakkında Yahudi kaynaklarında bir ize rastlamadığını belirtmektedir.^[813] Bu kıssa hakkında Orta Çağ’da hiçbir bilgi bulunamazken, son iki asırdır batılı oryantalistler Yahudi veya Hıristiyan kaynaklı olduğuna veya başka efsanelere dayandığını iddia etmektedirler. Fakat ilginç bir şekilde Kur’an’daki Musa ve bilge kul kıssasına kaynaklık ettiği öne sürülen bazı hikâyelerin Kur’an sonrası dönemde derlendiği görülmektedir.^[814]

7.     Musa ve Kayınbabası

Geiger, Musa kıssasına Medyenli kayınbabasının dahil edildiğini ve açıkça Şuayb olarak anıldığını belirtmektedir. Şuayb karakterinin Tevrat’ta Yitro olarak geçtiğini belirten müellif, yinede ikisinin aynı kişi olup olmadığı konusunda farklı görüşlerin mevcut olduğunu belirtmektedir. Yazar, Ferra’dan rivayetten bulunarak birçok kimsenin Musa’nın kayınbabasının peygamber Şuayb olduğunu söylediklerini ve bu kimsenin Tevrat’taki Yitro olduğunu dile getirdiklerini aktarmaktadır. Fakat diğer bir görüşe göre Yitro’nun, Şuayb’ın bizzat kendisi değil, onun babası veya yeğeni olduğudur. Bir başka görüşe göre ise Yitro, Şuayb’a iman eden başka bir kimsedir.^[815]

Geiger, Hobab isminin Yahudi kaynaklarında Yitro için kullanıldığını belirterek, Muhammed’in bu ismi telaffuz benzerliğinden ötürü Şuayb ile karıştırdığını iddia etmektedir. Buna ilaveten müellif, Yahudi kaynaklarından Yitro’yla ilgili ilginç bir rivayet aktarmaktadır. Buna göre Musa’nın asası Yitro’nun bahçesinde büyüyen bir ağaçtan yapılmadır. Arapçada Şuayb ismine yakın bir ses olan “şa’betun” kelimesinin asa/değnek anlamına geldiğine dikkat çeken Geiger, “Şuayb” isminin de buradan hareketle “asa sahibi” anlamına gelebileceğini iddia etmektedir.^[816]

Geiger, en yaygın görüşe göre Musa’nın kayınpederinin Şuayb olduğunu belirterek onun Medyen halkını uyardığını^[817] ve sonradan Medyenlilerin cezaya maruz kaldıklarını bildirmiştir.^[818] Geiger, burada Musa’nın Medyen’de bir adamla tanışıp kızıyla evlendiğinden bahsedilmekle birlikte Medyenlileri ölçü ve tartıda dikkatli davranmakla uyarıp^[819] azapla tehdit eden Şuayb ile Musa’nın kayınpederi arasında doğrudan bir ilişki kurulmadığını belirtmektedir. Bir diğer ifadeyle Şuayb, Medyenlileri uyarmış ve uyarılara kulak tıkayan Medyenliler helak edilmişlerdir. Bu sırada Musa’nın kayınpederi ve ailesi ne durumda olduğu bilgisinin verilmediğini belirtmektedir.^[820]

Ayrıca Geiger, Şuayb’ın Kur’an’da Medyen^[821], Ashabu’l-Eyke^[822] ve Ashabu’r- Ress’e^[823] gönderildiğini, bu isimlerin aynı kavmin farklı isimleri olup olmadığını araştırmaya çalışmıştır.^[824] Müellif, Muhammed’in kavimleri yanlış anladığını söyleyerek, Kaf suresinin 12. ve 14. ayetlerinde geçen Ashabu’r-Res ve Ashabu’l-Eyke’nin ard arda gelmesinin bu kavimleri farklı olarak algıladığının bir delili olarak ele almaktadır. Geiger’in bu konudaki görüşü Medyen, Ashabu’l-Eyke ve Ashabu’r-Res kavimlerin aynı olduğudur. Fakat Muhammed’in Medyen ve Ashabu’l-Eyke’yi bir, Ashabu’l-Eyke ve Ashabu’r-Ress’i farklı kavim olarak algıladığını iddia etmektedir.^[825]

C.    Saul, Davud ve Süleyman Krallıkları

Geiger, Musa’nın arkasından gelen Hakimler döneminde tam Muhammed’in istediği ve amaçlarına uygun kahramanlarının bulunmasına rağmen, onlar hakkında az bahsedilmesini, Muhammed’in o dönem hakkında çok fazla bilgisinin olmamasına bağlamaktadır.^[826] Müellif, İsrailoğulları liderleri arasından Saul, Davud ve Süleyman üzerinde durmaktadır.

1. Saul/Talut

Geiger, Kur’an’da Saul’un çok arka planda kaldığını ve hikayesinin çok kısaltılmış bir şekilde anlatıldığını söylemektedir. Muhammed’in Saul’un şahsiyeti hakkında az bilgi sahibi olduğunu söyleyen yazar, Saul’a başkalarının olaylarını isnad ettiğini bildirmektedir.^[827] Onun ile ilgili bilgilerin Bakara suresinin 246. ile 251. ayetler arasında geçtiğini anlatarak, Tanah’ta Musa’dan sonra İsraillilerin cihad etmek için bir kral istediklerinden,^[828] ardından da Tanrı tarafından Talut’un gönderildiğinden ve halkın onu liyakatsiz gördüğünden^[829] bahsetmektedir. Kur’an’da hükümdarlığa layık olduğuna işaret olarak tâbûtun geri geleceğini^[830] belirtilmesinin Tanah’la çeliştiğini bildiren Geiger, bu tâbûtun Talut (Saul) kral olmadan önce^[831] İsrailoğullarına geri geldiğini söylemektedir.^[832] Müellif, ayrıca Talut’un kendi ordusunu bir nehirden su içmeyle imtihan ettiği hadisenin,^[833] Gideon’un kendi halkını suyun başına götürmesi^[834] ile Saul’un ordusuna yemeği yasakladığı^[835] hikâyelerin karışımı olduğunu bildirmektedir.^[836] Yukarıda bazı kıssalarla ilgili örneklerde olduğu gibi burada da Geiger, Hz. Muhammed’in Tanah’taki bazı kıssaları karıştırdığını, bazısını değiştirdiğini bazılarının da farklı yönlerini alarak, bunları birleştirip tek kıssa gibi anlattığını iddia etmektedir.

Kur’an’da Talut’un kral seçilmesi olayındaki peygamberin adının anılmadığını aktaran yazar, Beyzavi tefsirinden bu peygamberin “Yuşa veya Şem’un (Şemşun) veya İşmoil” olabileceğini aktarmıştır. Burada geçen İşmoil isminin Samuel’in farklı bri telaffuzla yazımı olduğu açıktır. Geiger, Kur’an’da Saul’un uzun anlamına gelen “Talut” olarak anılmasının sebebinin muhtemelen uzun olması olduğunu söylemektedir. Saul’un uzun olması Tevrat’ta geçtiği gibi^[837] Muhammed’in de Kur’an’da^[838] değindiğini bildirmektedir.^[839]

Davud’un şahsiyeti ve Calut’a karşı elde ettiği başarının Kur’an’da belirgin bir şekilde anlatıldığını belirten Geiger, Davud’un hayatının asıl olayı olan Bat-Şeba hikâyesine^[840] sadece üstü kapalı bir şekilde değinildiğini hatta neredeyse hiç bahsedilmediğini söylemektedir.^[841] Geiger, Sad suresindeki ilgili ayette Davud hakkında “evvab” lafzının kullanıldığını ve bunun “pişman olup dönen” anlamına geldiğini belirterek, burada Bat-Şeba olayının kastedildiğini iddia etmektedir. Bu olayın, Peygamber Nathan tarafından bir dava meseli^[842] şeklinde anlatıldığını bildiren Geiger, Davud’un bu hadiseyle kendisine bir işaret verildiğini,^[843] sonra da tövbe ederek, Tanrı tarafından rahmetine dâhil edilmesinden^[844] bahsedildiğini söylemektedir. Kur’an’da bu davanın bir peygamber tarafından anlatılmadığı, bizzat iki davalının Davud’un yanına gelerek yüzleştiğini bildirmektedir.^[845]

Geiger, Davud’un dağları ve kuşları Tanrı’yı tesbih etmeye zorladığını^[846] aktarmaktadır. Wahl’ın tercümesinden yararlanan yazar, bu durumun Davud’un tüm

yaratılanlara karşı şiirsel hitabıyla canlılık vermesinden ve böylelikle kendisiyle birlikte dağların ve kuşların Tanrı’yı yüceltmesini istemesinden bahsetmektedir.^[847]

Davud’un, Mezmurların şairi olarak bilindiğini^[848] söyleyen yazar, cumartesi yasaklarının çiğnenmesinin ve bunun sonucu olarak da maymunlara dönüştürülmesinin^[849] onun zamanında olduğunu bildirmektedir. Yahudi kaynaklarında ise bunlarla ilgili bir ize rastlamadığını söylemektedir.^[850] Geiger, Ashab-ı Sebt olarak bilinen cumartesi ashabının yaşadığı zamanı Davud peygamber dönemiyle ilişkilendirse de Kur’an’da Ashab-ı Sebt’in ne zaman ve nerede yaşadığı net değildir.

3. Süleyman

Geiger, Süleyman’ın hayatının aslında önemsiz olduğunu fakat Tanah’ta övülesi bilgeliği sayesinde tüm doğuda kahraman olarak anıldığını belirtmektedir.^[851] Kur’an’da onun hakkında daha çok bilginin mevcut olacağını umduğunu fakat yeterince malumat bulunmadığını dile getirmektedir. ^[852]Geiger, Muhammed’in Süleyman hakkında bilgili ve kuşların dilini anladığını^[853] zikrettiğini belirtmektedir. Bunun yanında rüzgarın ve cinlerin onun emrinde olduğu bilgisini^[854] Yahudi kaynaklarıyla kıyaslayarak “Süleymana cinlerin ve kötü ruhların her türlüsü boyun eğdiğini” aktarmaktadır.^[855]

Geiger, Muhammed’in Süleyman ile Sebe kraliçesinin kıssasına^[856] değinerek genel olarak aynı portrenin Esther Kitabı’nın Aramice çevirilerinden biri olan ve Targum Şeni le-Ester adıyla bilinen kitapta geçtiğinden bahsetmektedir.^[857] Yazar, küçük değişiklikler yapan Muhammed’in, Kral ile Kraliçe arasında olan hakimiyet hadisesini bir din olayına çevirdiğini ve Süleyman’ın Sebe kraliçesine gönderdiği mektubuna “Besmele”^[858] ekleyerek başladığına dikkat çekmiştir.^[859]

Geiger, Süleyman’ın ordusundan kaçan karıncaların hikayesini^[860] muhtemelen Yahudi kutsal metinde geçen karıncalara bakılıp ders çıkarılması gerekliliğinden^[861] alındığını söylemektedir. Müellif, ayrıca Talmud’da^[862] karınca ile ilgili bir hikayenin geçtiğini, fakat Kur’an’daki anlatılanın aynısını bulamadığını belirtmektedir.^[863]

Geiger, Muhammed’e göre Musa ile İsa arasında tarihsel olarak çok önemli bir şahsın olmadığını ve bunlar hakkında Kur’an’da sadece kısa bölümlerin mevcut olduğunu bildirmektedir. Dolayısıyla Tanah’ta doğunun bilgesi olarak resmedilen ve çok fazla ön plana çıkarılan Süleyman’ın, Kur’an’da az zikredilmesine şaşırılmaması gerektiğini bildirmektedir.^[864]

D.    Krallığın Bölünmesinden Sonraki Dönem

Geiger, Muhammed’in birçok önemli şahsiyetten bahsetmesine rağmen, diğer birçoğuna değinmemesini bu kimseler hakkında bilgisinin olmamasına bağlamaktadır. Ayrıca anlattığı şahsiyetler hakkında genel olarak bilgiler verdiğini, bazılarını biraz daha detaylı ele aldığını ve bu kimseleri salihler arasında zikrettiğini bildirmektedir.^[865] Onun bu çerçevede işlediği figürlerden İlyas, Yunus, Eyüp, Daniel, Üzeyr ve Elyasa hakkındaki değerlendirmeleri şu şekildedir:

1. İlyas

Geiger, bu kimselerden bahsederken ilk olarak İlyas’ı^[866] ele almakta ve Kur’an’da bir kez de kafiyeden dolayı “İlyasin”^[867] olarak geçtiğini belirtmektedir. Bunun yanında İlyas’ın, kavmi ile Baal putları konusundaki tartışmasına^[868] kısaca değinildiğini söylemektedir.^[869] Tanah’ta ise bu olay detaylı bir şekilde geçmektedir.^[870] İlyas’ın, İslamî efsanelerde olduğu gibi, sonraki Yahudi hikayelerinde önemli bir rol oynadığı belirten Geiger, onun mistik bir şahsiyet olduğunu ve “Hızır”^[871] adıyla bilindiğini söylemektedir.^[872]

2.     Yunus

Geiger, Kur’an’da Yunus^[873] peygamberin “Zu’n-Nun”^[874] ve “Sahibu’l-Hut”^[875] olarak adlandırıldığını söylemektedir. Onun “Nineva”^[876] halkına gönderildiği, balık tarafından yutulduğu ve ondan kurtarıldığı^[877] bilgisinden kısa bir şekilde bahsedildiğini aktarmaktadır.^[878]

3.     Eyüp

Yazar, Eyüp’ün acı çektiği ve şifa bulduğunu^[879] belirterek ayağıyla yere vurması ile ona serinletici ve ferahlatıcı bir kaynağın çıkarıldığından^[880] bahsetmektedir. Buna benzer bir yerin Yahudi kaynaklarında geçmediğini söylemektedir.^[881] Burada da görüldüğü üzere Geiger, Yahudi kaynaklarında benzer bir anlatım bulamamanın şaşkınlığını yaşamaktadır. Araştırmasına başlarken tamamen şartlanmış bir biçimde Kur’an’ın Yahudi kaynaklarından oluşturulduğu düşüncesinde olduğu için benzer bulduklarını paylaşmakta, bulamadıklarında nereden aldığını bulamadığını söylemektedir. İlginç bir şekilde bulamadığı kıssaların ve detayların nereden gelebileceğine dair akıl yürütmeme ya da sorgulama yapmaması manidardır.

4.     Daniel

Geiger, şimdiye kadar yanlış anlaşılan Buruc suresinin 4-9. ayetlerini müfessirlerin Yahudi Himyar kralın Hıristiyanları cezalandırdığı anlamına geldiğini bildirmektedir. Buradaki Hıristiyanların “imanlı kimseler” olarak anıldığını ve Kur’an’da başka hiçbir yerde Hıristiyanlara yönelik bu vasfın kullanılmadığını belirtmektedir.^[882] Bu bölümün Yahudi kaynaklarında geçen üç imanlı kimsenin putlar karşısında eğilmemelerine karşılık ateşe atıldığı^[883] olayıyla birebir uyduğunu dile getiren Geiger, Muhammed’in büyük olasılık ile bunu kast ettiğini iddia etmektedir.^[884] Geiger, burada da Kur’an’daki bir anlatımla Tanah’taki bir hadiseyi zorunlu olarak ilişkilendirmeye çalışmaktadır.

5.     Ezra/Uzeyr

Geiger, Muhammed’in Yahudiliğin tek Tanrı anlayışında şüphe uyandıracak bir yer aradığını ve burada da bir fırsat bulduğunu söylemektedir. İslam kaynaklarında Ezra’nın Tevrat’ı tedvin eden kişi olduğunu belirten Geiger, Yahudiler’in de bu görüşte olduğunu söylemektedir. O, Muhammed’in muhtemelen bu konuyu kısmen bilerek abarttığını ve belkide hızlı ve alaylı bir şekilde söylenmiş olan bu sözü hemen alıp kullandığını belirtmektedir.^[885]

Geiger, müfessirlerin Kur’an’da Bakara suresi 259. ayette de Ezra’dan bahsedildiğine dair yorumlar öne sürdüklerini aktarmaktadır. Bu ayette ismi belirtilmeyen bir zat, yıkılmış bir şehirden geçmekte ve oranın nasıl tekrardan ihya edileceğinden şüphe etmektedir. Bunun üzerine Allah, bu adamı yüz yıllık bir süre boyunca öldürmüş, sonra tekrar diriltmiştir.^[886] Geiger, bu hikâyenin Yahudi kaynaklarında Nehemya’nın harap edilmiş Kudüs’e yaptığı seyahatinden^[887] alındığını bildirerek, bu kişinin sık sık Ezra ile karıştırıldığı bilgisini de eklemektedir.^[888]

Geiger, Ezra’nın^[889] ismen Kur’an’da geçmediğini belirterek daha çok Yahudilerin Ezra’yı nasıl gördüklerinden bahsettiğini söylemektedir. Yani Muhammed’in, Yahudilerin Ezra’yı Allah’ın oğlu olduğunu^[890] iddia ettiğini bildirmektedir. Geiger’in görüşüne göre bu olay yanlış anlaşılmış ve bu duruma Ezra’ya duyulan büyük saygı neden olmuştur. Yazar bu durumu Talmud’daki, “Eğer Musa, Ezra’dan önce yaşamamış olsaydı Tevrat’ı almaya Ezra layık olurdu”^[891] ifadesiyle desteklemektedir.^[892] Bu sözü söylemelerindeki sebebin, Nebukadnatsar’ın (Bühtünnasr) Kudüs’ü ele geçirdikten sonra Ezra’nın kaybolmuş ve unutulmuş olan Tevrat’ı tekrar toparlaması olmuştur.

6.     Elyesa/Zülkifl

Kur’an’da iki kimsenin sadece kısa bir şekilde anıldığını söyleyen Geiger, birisinin Elyesa^[893] diğerinin de Zülkifl^[894] olduğunu belirmektedir. Zülkifl’in literal manasının “besleyen” olduğunu bildirerek, bazı müfessirlerin hikayelerine göre, yüz tane İsrailliyi bir mağarada beslediğinden dolayı bu ismi aldığını söylemektedir. Müellif, bu kimsenin Ovadya da olabileceğini, çünkü kendisinin yüz kişiyi mağarada beslediğini^[895] veya Ezekiel olabileceğini çünkü Arapların onu “Kefil” olarak andıklarını bildirmektedir.^[896]

Geiger, bütün bu kavram, kıssa ve şahıs örneklerini ele aldıktan sonra kitaba başlamadan önce ortaya attığı tezin/hipotezin doğru çıktığını iddia etmektedir. Buna göre o, kitaba başlarken Muhammed’in Kur’an’ı Yahudi kaynaklarına dayanarak oluşturduğunu öne sürmüştür. Kitap tamamlandığında bu öngörüsünün ortaya çıktığını belirten Geiger, Muhammed’in birçok şeyi Yahudilikten aldığını ortaya çıkardığını bildirmektedir. Ona göre Muhammed, bu kıssaları kendi hedef ve amacına göre değiştirmiştir.^[897]

SONUÇ

Abraham Geiger, Ortodoks Yahudilerin Tevrat’a olan bakış açısını taşımamaktadır. Kendisi, Musa’ya indirilen beş kitabı vahiy mahsulü olarak görmemektedir. Dolayısıyla bu düşüncesi İslam hakkındaki çalışmasına da doğal olarak yansımıştır. İslam dini hakkında yazdığı tek eseri Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen olmuş ve bu kitabında Kur’an’ın vahiy olmadığını, Muhammed’in, Yahudilerden topladığı bilgilerle yeni bir din oluşturduğunu iddia etmektedir. Ona göre Hz. Muhammed’in bunu yapmasındaki asıl neden, insanlığın tek bir din altında toplanmasını istemesidir.

Geiger’in, eserinde Hz. Muhammed’e karşı kullandığı yumuşak üslubu oryantalistler açısından bir değişime ön ayak olmuştur. Bugün dahi Hz. Peygamber’e çok ağır sözler edilmesine nispeten Geiger’in bu ılımlı yaklaşımı, ardından gelen müsteşriklerin de kötü kelimeler kullanmaması açısından önem arz etmektedir. Geiger, Batı’da Yahudi ve Hıristiyan yazarların kendisinden önce Hz. Muhammed’i “sahtekâr, düzenbaz, yalancı” gibi ifadeleriyle nitelemeleri kullanmayarak bu anlamda bir dönüşüm yaşanmasına da hizmet etmiştir. O, Hz. Muhammed’i kendi davasına tüm kalbiyle inanmış “samimi/halis bir maceraperest” gibi sunmaktadır.

Dindar bir Yahudi ailede yetişmesi sebebiyle Geiger’in Yahudiliğin klasik kaynaklarını iyi bildiği anlaşılmaktadır Nitekim bu vukufiyetini Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen? adlı eserinde, Hz. Muhammed’in Yahudilikten almış olduğunu iddia ettiği bilgileri hangi Yahudi kaynaklarından aldığını öne sürerken göstermektedir. İster Kur’an’da geçen İbranice asıllı kelimelerin araştırılması olsun isterse Peygamber kıssalarında geçen tüm ayetlerin belirtilmesi olsun, bu eserin titizlikle çalışılmış bir eser olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca Geiger, Kur’an’ı baştan sona ne kadar iyi incelediğini ve hâkim olduğunu da göstermiş olmaktadır. Bu çerçevede değinilmesi gereken önemli bir diğer nokta ise bu eserin, Kur’an’ı Yahudi kaynaklarıyla kıyas eden ilk eserlerden biri olup bu alandaki araştırmalara zemin hazırlamasıdır.

Geiger’in çalışmasında en ilginç hususlardan biri de kullandığı bazı Yahudi kaynaklarının İslam’ın neşrinden sonra yazılan kaynaklar olduğudur. Bir diğer ifadeyle Kur’an’daki bir kıssanın kökeninin Yahudilikteki bir kaynak olduğunu iddia ederken aslında o Yahudi kaynağının Kur’an sonrası dönemde yazılan bir kaynak olduğunu gözden kaçırmaktadır. Dolayısıyla detaylı ve daha derinlikli bir araştırma yapılması durumunda, Geiger’in iddia ettiği gibi İslam’da bulunan birçok şeyin Yahudilikten İslam’a geçtiği iddiasının sağlıklı olmadığı görülecektir.

Konunun bir diğer yönü de Kur’an’da yer alan kıssalarla Tevrat’taki kıssaların ortak yönleridir. Bilindiği üzere Yahudilik, Hz. Musa vasıtasıyla İsrailoğullarına gönderilen semavi bir dindir. Dolayısıyla Yahudi kitaplarında bulunan bir kıssanın Kur’an’da da geçmesi aynı kaynaktan beslenen ilahi dinlerin ortak ögeleri olarak yorumlanmalıdır. Böylelikle bu durum, tüm bu dinlerin özü itibariyle tek bir Allah tarafından indirildiği düşüncesini teyit eder. Aynı şekilde benzer kelimelerin, kıssaların ve hükümlerin bulunması, zorunlu bir etkilenme olduğu sonucunu çıkarmaz.

Bilindiği üzere Geiger, Tevrat’ı vahiy mahsulü olarak kabul etmemektedir. Fakat buna rağmen Kur’an’ı incelerken Tevrat’ı yegane kıstas olarak kabul etmesi sorunlu bir yaklaşımdır. Kur’an’da geçen bir kıssanın veya kavramın kronolojik olarak daha önce Tevrat’ta geçiyor olması onun açısından Kur’an’ın kaynağının Tevrat olduğu iddiası için yeterli bir delil olmaktadır. Bu açıdan bakıldığında Geiger’in metodolojisinin tutarlı ve ilkeli olmadığı görülmektedir. Diğer taraftan Kur’an ve Tevrat kıssaları arasındaki farklılığın sebebiyle ilgili ikna edici açıklamalar yapamamaktadır. Bunlara ilaveten Yahudilikte kaynağını bulamadığı anlatımların kaynağını açıklayamaması ve bu konuda bir yorum yapamaması da aslında hareket noktasının tutarsızlığını göstermesi açısından önem arz etmektedir.

Her ne kadar Geiger, Kur’an’ın kökeninin Yahudilik ve Tevrat olduğu noktasında öncü olarak gösterilse de Yehuda Halevi, İbn Meymun ve Şim’on ben Tsemah Duran gibi Orta Çağ Yahudi bilginlerinin eserlerinde de benzer iddialar görülmektedir. Orta Çağ Yahudi bilginleri, Kur’an’ın kaynağının Tevrat olduğunu iddia etmektedirler. Bu bilginlerin eserlerine bakıldığında ortak anlatımlar için intihal, çalıntı ve taklit gibi kelimeler kullandıkları görülmektedir. Bu çerçevede Geiger’in Was hatMohammedaus dem Judenthume aufgenommen? adlı eserinde Kur’an’ın Yahudi kökeniyle ilgili dile getirdiği iddiaların aslında yeni olmadığı ve Orta Çağ’daki iddiaların bir araya getirilmesinden ibaret olduğu anlaşılmaktadır.

Geiger’in eserinin bir diğer bağlamı da Hıristiyanlıktır. Geiger’i bu eseri yazması için teşvik eden hocası Hıristiyan bir profesör olan Georg Wilhelm Friedrich Freytag’dır. Geiger’in Yahudi kaynaklarına hakim oluşu ve Kur’an’daki kıssaların ve kavramların kaynağını İbranicelerine başvurmak suretiyle Yahudi kaynaklarından göstermesi Hıristiyan araştırmacılar tarafından sevinçle karşılanmış ve ödüle layık görülmüştür. Burada Hıristiyanların İslam’a yönelik eleştirilerinde bir Yahudi araştırmacıyı aracı olarak kullandıkları göze çarpmaktadır. Nitekim Geiger, bu eserinin dışında hiçbir şekilde İslam’la ilgili bir çalışma yapmamıştır. Bu durum, bu çalışmanın, Hıristiyanlar tarafından sipariş edilmiş bir eser olduğunu göstermektedir.

KAYNAKÇA

Adam, Baki, “Din hakkında genel bilgiler”, Dinler Tarihi, Grafiker Yayınları, Ankara

2015.

, Yahudilik ve Hıristiyanlık Açısından Kur’an’ın Tartışmalı Konuları, 2. Baskı, Pınar Yayınları, İstanbul 2016.

, “Yahudilik”, Dinler Tarihi, 1. Baskı, Grafiker Yayınları, Ankara 2015.

, “Yahudilik”, ed. Şinasi Gündüz, 4. Baskı, Yaşayan Dünya Dinleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2016.

Akpınar, Turgut, “Jacobus Golius”, DİA, İstanbul 1996, c. XIV, ss. 111-112.

Altınel, Tolga Savaş, “Kur’an’ın Kavram ve Bağlam Hassasiyetine Bir Örnek Olarak İdris Peygamber”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 61:1 (2020), ss. 1-29.

, “An Evaluation of the Identity of Sâmirı in the Qur'ân”, ilahiyat Studies 9:1 (2018), ss. 113-148.

Altıntaş, Yusuf, Yahudilikte Kavram ve Değerler, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın, İstanbul 2001.

Anderson, Gerald H., “George Alfred Lefroy”, Biographical Dictionary of Christian Missions, Eerdmans Publishing, Cambridge 1999, s. 392.

Arslantaş, Nuh, Hz. MuhammedDöneminde Yahudiler, 1. Baskı, Kuramer, İstanbul 2016.

, Yahudilere Göre Hz. Muhammed ve İslamiyet, 2. Baskı, İz Yayıncılık, İstanbul

2016.

Arslan, Şükrü, “Meâni’l Kur’an”, DİA, Ankara 2003, c. XXVIII, s. 208.

Auerbach, Jakob, “Geiger Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Leipzig 1878, c. VIII, s. 786.

Avcı, Casim, “Kaynuka”, DİA, Ankara, 2002, c. XXV, s. 88.

, “Kurayza”, DİA, Ankara 2002, c. XXVI, ss. 431-432.

Aydemir, Abdullah, İslami Kaynaklara göre Peygamberler, 7. Baskı, TDV Yayınları, Ankara 2014.

Aydın, Cengiz - Görgün, Tahsin, “Herbelot Barthelemy de Molainville”, DİA, İstanbul 1998, c. XVII, s. 219-220.

Aykıt, Dursun Ali, Etiyopya Kilisesi, Ayışığı Kitapları, İstanbul 2013.

Baş, Eyüp, İslam ’ın İlk Döneminde Müslüman Yahudi İlişkileri, Gökkubbe, İstanbul 2018.

Başaran, İsmail, Muhafazakâr Yahudilik, Arı Sanat Yayınevi, İstanbul 2017.

, “Yahudilikte İbadet dili olarak İbranice ’nin önemi”, Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 14:27 (2019), ss. 227-233.

Bilici, Faruk, “Antoine Isaac Silvestre de Sacy”, DİA, İstanbul 2008, c. XXXV, ss. 366­367.

Blech, Rabi Benjamin, Nedenleri ve niçinleriyle Yahudilik, 2. Baskı, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın, İstanbul 2003.

Bobzin, Hartmut, “August Müller”, Neue Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Berlin 1997, c. XVIII, s. 334.

, “Nöldeke, Theodor”, Neue Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Berlin 1998, c. XIX, s. 311.

Bilgin, Muharrem Samet, Dozy ’yeyazılan Türkçe Reddiyeler, Basılmamış Yüksek Lisans

Tezi, Ankara Üniversitesi SBE, Ankara 2013.

Bomhoff, Hartmut, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, 1. Baskı, Hentrich & Hentrich, Berlin 2006.

Bramer, Andreas, “Ludwig Philippson”, Neue Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Berlin 2001, c. XX, ss. 597-598.

Brenner, Michael- Jersch-Wenzel, Stefi - A. Meyer, Michael, Deutsch-jüdische Geschichte in der Neuzeit, 1. Baskı, München 2000 (4 Cilt).

Brodersen, Ingke - Dammann, Rüdiger, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, Fischer Verlag, Frankfurt 2008.

Cerrahoğlu, İsmail, “Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Tevîl”, DİA, İstanbul 1995, c. XI, ss. 260-261.

Durmuş, İsmail, “Georg Wilhelm Freytag”, DİA, İstanbul 1996, c. XIII, ss. 200.201.

Duygu, Zafer, Hıristiyanlık ve İmparatorluk, Divan Kitap, Ankara 2017.

Ebu Muğuli, Semih, Kur’an’ın Dilleri - Kur’an’da Arapça olmayan Kelimeler, 1. Baskı, İnsan Yayınları, İstanbul 2003.

El-Buharî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail, El-Câmiu’s Sahîh, Müessesetu’r Risale Nâşirun, 1. Baskı, Beyrut 2017.

El-Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Es-Sahîh-iMüslim, Müessesetu’r Risale Nâşirun, 1. Baskı, Beyrut 2017.

Ebu Dâvûd, Süleyman b. el-Eşa’s es-Sicistânî, Sunen-i EbîDâvûd, Müessesetu’r Risale Nâşirun, 1. Baskı, Beyrut 2017.

En-Nesefî, Ebu’l Berekât, Medârikü’t-Tenzîl ve Hakâiku’t Te ’vil, Daru İbn Kesir, Beyrut 2018(3 Cilt).

Eroğlu, Ahmet Hikmet, Osmanlı ’da Yahudiler, Berikan Yayınları, Ankara 2013.

Erul, Bünyamin, “Varaka b. Nevfel”, DİA, İstanbul 2012, c. XLII, ss. 517-518.

Ethem, Mürsel, Kur’an’daİbranice Kelimeler, Gece Kitaplığı, Ankara 2017.

Fayda, Mustafa, “Vâkıdi”, DİA, İstanbul 2012, c. XLII, s. 475.

, “Abdullah b. Selam”, DİA, İstanbul 1988, c. I, ss. 134-135.

Freytag, Georg Wilhelm, Einleitung in das Studium der arabischen Sprache bis Mohammed und zum Teil spater, Adolph Marcus, Bonn 1861.

Fück, Johann W., “Freytag, Georg Wilhelm”, Neue Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Berlin 1961, c. V, s. 425.

Gastfreund, Isaac, Mohamed nach Talmud und Midrasch. Kritisch und historisch bearbeitet, Louis Gerschel Verlagsbuchhandlung, Berlin 1875.

Geiger, Abraham, Das Judenthum und seine Geschichte, Verlag der Schletterschen, Breslau 1864-1871 (3 Cilt).

, Divan des Castiliers Abu’lHassan Juda ha-Levi, Joh. Urban, Breslau 1851.

, Isaak Troki, Joh. Urban, Breslau 1853.

, Judaism andIslam, terc. F. M. Young, M.D.C.S.P.C.K. Press, Madras 1898.

, Leon da Modena, Joh. Urban, Breslau 1856.

, Melo Chofnajim- Biographie Josef Salomo delMedigo, Berlin 1840.

, Moses ben Maimon, Weiger&Comp., Breslau 1852.

, Parschandatha: die nordfranzösische Exegetenschule, Leopold Schnauss Verlag, Leipzig 1855.

, Sadducder ve Pharisder, Breslau 1863.

, Salomo Gabirol und seine Dichtungen, Oskar Leiner Verlag, Leipzig 1867.

, Was hatMohammedaus dem Judenthume aufgenommen?, F. Baaden, Bonn 1833.

Geiger, Ludwig, Abraham Geiger - Leben undLebenswerk, Druck und Verlag von Georg Reimer, Berlin 1910.

, Abraham Geiger’s Nachgelassenen Schriften, Louis Gerschel, Berlin 1875-1878 (5 Cilt).

Goldziher, Ignaz, Die Richtungen der Islamischen Koranauslegung, E. J. Brill, Leiden 1920.

, Muhammedanische Studien, Max Niemeyer Verlag, Halle 1889.

, Vorlesungen über den İslam, C. Winter, Heidelberg 1910.

Gökkır, Necmettin, “Kur’an-ı Kerim’de farklı kültürlere ait Kavramlar”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (1999), ss. 269-294.

Göregen, Mustafa, Müslüman-Yahudi Polemikleri, Hikmetevi Yayınları, İstanbul 2014.

Görgün, Hilal, “Gustav Weil”, DİA, İstanbul 2013, c. XLIII, s. 154.

, “Theodor Nöldeke”, DİA, İstanbul 2007, c. XXXIII, ss. 217-218.

Gustav Pfannmüller, Handbuch der Islam-Literatur, Verlag von Walter de Gruyter & Co., Berlin 1923.

Güner, Osman, Resulullah’ın Ehl-i Kitap’la Münasebetleri, 1. Baskı, Fecr Yayınevi, Ankara 1997.

Gündüz, Şinasi, “Kur’an Kıssalarının Kaynağı Eski Ahit mi? Yapı, Muhteva ve Kaynak açısından Torah Kıssaları”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi 10 (1998), ss. 49-55.

Gürkan, Salime Leyla, “Abraham Geiger”, DİA, c. EK-1, ss. 471-472.

, Anahatlarıyla Yahudilik, 3. Baskı, İSAM Yayınları, İstanbul 2014.

, “Yahudi Geleneğinde Reform Anlayışları”, Milel ve Nihal Dergisi 5:2 (2008), ss. 148-155.

, “Yahudilik”, DİA, İstanbul 2013, c. XLIII, ss. 189-190.

, Yahudilik, 6. Baskı, İSAM Yayınları, İstanbul 2017.

Harman, Ömer Faruk, “Ashabu’r-Res”, DİA, İstanbul 1991, c. III, s. 469.

, “Bel’am b. Bâûrâ”, DİA, İstanbul 1992, c. V, ss. 389-390.

, “Davud”, DİA, İstanbul 1994, c. IX, ss. 23-24.

, “Hz. İbrahim-Hz. İsmail ve Kurban”, Hz. İbrahim, ed. Ali Bakkal, Şurkav Yayınları, Şanlıurfa 2007, ss. 152-157.

, “Yahudilik”, DİA, İstanbul 2013, c. XLIII, ss. 217-218.

Herzig, Arno - Rademacher, Cay, Die Geschichte der Juden in Deutschland, Ellert & Richter Verlag, Hamburg 2007.

Heschel, Susannah, “Yahudiliği Oryantalizmden Kurtarmak için İslam’ı Araç Olarak Kullanan Alman-Yahudi Araştırmaları”, çev. Necmettin Salih Ekiz, DEUİF Dergisi 51 (2020), ss. 321-345.

, “Geiger, Abraham”, Encyclopedia Judaica, ed. Fred Skolnik, Keter Publishing, Jerusalem 2007, c. 7, ss. 412-415.

Hirschfeld, Hartwig, Jüdische Elemente im Korân, Selbstverlag, Berlin 1878.

Hıdır, Özcan, Batı’daHz. Muhammedimajı, İnsan Yayınları, İstanbul 2019.

, “İslam’ın Yahudi Kökeni Teorisi ile İlgili İddialar ve Çalışmalar”, İLAM Araştırma Dergisi 3:1 (1998), ss. 155-168.

Horovitz, Baruch, “Josef Horovitz”, Neue Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Berlin 1972, c. IX, ss. 641-643.

Horovitz, Josef, Koranische Untersuchungen, Walter De Gruyter & Co., Berlin 1926.

Jacobs, Joseph - Ochser, Schulim, “Pirke De-Rabbi Eli’ezer”, JewishEncyclopedia, Funk & Wagnalls, New York 1906, c. X, ss. 58-60.

Johnston-Bloom, Ruchama Jerusha, Oriental Studies and Jewish Questions: German- Jewish Encounters with Muhammad, the Qur’an and Islamic Modernities, ProQuest LLC, Chicago 2013.

Karaarslan, Nasuhi Ünal, “Ta‘rib”, DİA, İstanbul 2011, c. XL, s. 27.

Kaçar, Turhan, Geç Antikçağ’da Hıristiyanlık, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2009.

Karaman, Hayreddin - Çağrıcı, Mustafa - Dönmez, İbrahim Kafi - Gümüş, Sadrettin, Kur’an Yolu - Türkçe Meal ve Tefsir, DİB Yayınları, Ankara 2014 (5 Cilt).

Karaman, M. Lutfullah, “Siyonizm”, DİA, İstanbul 2009, c. XXXVII, s. 329.

Kampmann, Wanda, Deutsche und Juden, Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfurt 1989.

Karatosun, Musa Osman, “Roma Katolik Kilisesinin Ahiret İnancı Üzerine Bir İnceleme”, Çukurova Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, 19:2 (2019), ss. 656-657.

Katar, Mehmet, “Kur’an Kıssaları Bağlamında Yahudi (İsrail) Tarihi”, Kur’an’da Yahudiler, ed. Ömer Faruk Harman, 1. Baskı, Kuramer Yayınları, İstanbul 2019.

, “Nuh’un laneti ile Arz-ı Mev’ud arasındaki ilişki”, Bütün yönleriyle Yahudilik, Ankara 2012, ss. 45-51.

, “Yahudilikte Hz. Süleyman”, Türkiye’de Dinler Tarihi’nin Kurumsallaşması Sürecinde Prof. Dr. Abdurrahman Küçük, Berikan Yayınevi, Ankara 2016.

Katsh, Abraham Isaac, Judaism in İslam - Biblical and Talmudic Backgrounds of the Koran andIts Commentaries, N. Y. Univ Press, New York 1954.

Kayapınar, Hüseyin - Yeniel, Necati, Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayıncılık, İstanbul 1989.

Kendebay, Serikjan, “Kur’an’da İtab Ayetleri Çerçevesinde Hz. Peygamber (s.a.s.)‘e Yapılan Uyarılar”, Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 3 (2017), ss. 31­49.

Korkut, Şenol, “Pococke Edward”, DİA, İstanbul 2007, c. XXXIV, s. 305.

Köksal, Asım, Peygamberler Tarihi, 25. Baskı, TDV Yayınları, Ankara 2019 (2 Cilt).

Kurt, Ali Osman, “Yahudi Aydınlanma Hareketi: Haskala”, Milel ve Nihal Dergisi 7:1 (2010), ss. 33-48.

Kutluay, Yaşar, İslam ve Yahudi Mezhepleri, Anka Yayınları, İstanbul 2004.

Küçük, Abdurrahman - Günay Tümer - Mehmet Alparslan Küçük, Dinler Tarihi, 6. Baskı, Berikan Yayınevi, Ankara 2015.

Lassner, Jacob, “Abraham Geiger: A Nineteenth-Century Jewish Reformer on the Origins of İslam”, Martin Kramer, The Jewish Discovery of İslam - Studies in Honor of BernardLewis, Tel Aviv 1999, ss. 103-135.

Mahmudov, Elşad, Sebepleri ve Sonuçları Açısından Hz. Peygamber’in Savaşları, İSAM Yayınları, İstanbul 2010.

Meral, Yasin, “Biz Yahya ismini daha önce kimseye vermedik!”, Ankara Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi 58:1 (2017), ss. 213-223.

, “Ey iman edenler! Siz de Musa’ya eziyet edenler gibi olmayın!”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 57:2 (2016), ss. 47-67.

, - Melammed, Uri, “Hz. Muhammed’e Dair bir Yahudi Efsanesi: Ma‘ase Mahmat Adlı Risalenin Yeniden Tahkik ve Tercümesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 53:2 (2012), ss. 1-22.

, “Musa-Kıssası ve Kıssanın Yahudi Kökeniyle İlgili İddiaların Değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 55:2 (2014), ss. 129-150.

, Sâmirî’ninBuzağısı, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2018.

, Yahudi Düşüncesinde İslam Algısı - İbn Meymun Örneği, Ankara Okulu, Ankara 2017.

_____ , Samiri’nin Buzağısı, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2018.

, "Şim'on Ben Tsemah Duran'ın (ö.1444) Keşet u-Magen Adlı İslam'a Reddiyesinin Değerlendirmesi", Dini Araştırmalar 15:41 (2012), ss. 59-79.

Mertoğlu, Mehmet Suat - Şensoy, Sedat, “Suyuti”, DİA, İstanbul 2010, c. XXXVIII, ss. 200-201.

Merx, Adalbert, “Weil Gustav”, Allgemeine Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Leipzig 1896.

Müller, August, Der İslam im Morgen- und                              Abendland,      Grote’sche

Verlagsbuchhandlung, Berlin 1885.

Nöldeke, Theodor, Das LebenMohammed’s, Carl Rümpler, Hannover, 1863.

, Geschichte des Qorans, Dieterichschen Buchhandlung, Göttingen 1860.

, Orientalische Skizzen, Verlag von Gebrüder Paetel, Berlin 1892.

Oğuz, Orhan, “Arap Dilinde Muarrab Kelimelerin Tesbiti”, Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6 (2015), ss. 147-161.

Ortaylı, İlber, “Joseph Freiherr von Hammer-Purgstall”, DİA, İstanbul 1997, c. XV, ss. 491-494.

Özaydın, Abdülkerim, “Ebü’l Fidâ”, DİA, İstanbul 1994, c. X, ss. 320-321.

Özdemir, Mehmet, “Dozy, Reinhart Pieter Anne”, DİA, İstanbul 1994, c. IX, ss. 513-514.

Özkuyumcu, Nadir, “Nadir”, DİA, İstanbul 2006, c. XXXII, s. 275.

Özmen, Seda, “Reform Yahudiliğin iki temel dökümanı: Pittsburgh ve Columbus Platformları”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale 2007.

, “Reform Yahudiliğin Pittsburgh ve Columbus Platformları Bağlamında Değişen Kutsal Topraklara Dönüş İnancı”, İsrailiyat: İsrail ve Yahudi Çalışmaları Dergisi (2018), ss. 88-99.

Pak, Adem, “İskenderiye Kütüphanesinin Akıbeti Üzerine. Değerlendirmeler”, Islami

Araştırmalar Dergisi 16:1 (2003), ss. 176-183.

Perles, Joseph, “Zacharias Frankel”, Allgemeine Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Leipzig 1878, c. VII, ss. 266-268.

Pfannmüller, Gustav, Handbuch der Islam-Literatur, Verlag von Walter de Gruyter & Co., Berlin 1923.

Ruderman, David B., Erken Modern Dönem Yahudi Tarihi, çev. Lizet Deadato, İnkılap Yayınları, İstanbul 2013.

Sabuncu, Ömer, Yahudi Asıllı Sahabiler, Siyer Yayınları, İstanbul 2019.

Sâbunî, Muhammed Ali, Safvetu’t-Tefasir, Mektebetul Asriyye, Lübnan 2013 (3 Cilt).

Sacy, Antoine Isaac Silvestre de, Review of Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen? by Abraham Geiger, Journal des Savants (1835), ss. 162-174.

Sağdıç, Sedat, Kur’an’a Yönelik Bazı Şüpheler ve Cevapları, Rağbet Yayınları, İstanbul 2016.

Samancı, Hüseyin, Ez-Zemahşeri’nin Hayatı ve Arap Edebiyatı Alanındaki Çalışmaları, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 2015.

Sarıçam, İbrahim - Özdemir, Mehmet - Erşahin, Seyfettin, İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru, 1. Baskı, Nobel Yayın Dağıtımı, Ankara 2011.

Schoeps, Hans Joachim, “Salomon Holdheim”, Neue Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Berlin 1972, c. IX, ss. 526-527.

Segreff, Klaus Werner, “Moses Mendelssohn”, Neue Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Berlin 1994, c. XVII, ss. 46-49.

Sievers, Leo, Juden in Deutschland, 1. Baskı, Goldmann, Hamburg 1979.

Şimşek, Sait, Kur’anKıssalarına Giriş, 3. Baskı, Kardelen Yayınları, İstanbul 2013.

Tüccar, Zülfikar, “Ferra”, DlA, İstanbul 1995, c. XII, ss. 406-408.

Tolan, John, “19. Yüzyıl Aşkenaz Yahudilerinin Monoteist Reformu İçin Bir Örnek Olarak Hz. Muhammed”, çev. Necmettin Salih Ekiz, Oksident 2/1 (2020), ss. 93-122.

Uraler, Aynur, Hz. Peygamber’e Yahudi ve Hristiyanların yönelttikleri sorular, İFAV Yayınları, İstanbul 2016.

Von Harnack, Adolf, Lehrbuch der Dogmengeschichten, J. C. B. Mohr, Tübingen 1886.

Von Weech, Friedrich, “Gustav Weil”, Badische Biographieen, G. Braunschen Hofbuchhandlung, Karlsruhe 1891, c. IV, ss. 489-495.

Wahl, Samuel Friedrich Günther, Der Koran oder Das Gesetz der Moslemen durch Muhammed den Sohn Abdallahs, Gebauerschen Buchhandlung, Halle 1828.

Weil, Gustav, Biblische Legenden der Muselmanner aus arabischen Quellen zusammengetragen und mit jüdischen Sagen verglichen, Literarische Anstalt, Frankfurt 1845.

_____ , Historisch-Kritische Einleitung in den Koran, Velhagen & Klasing, Bielefeld 1844.

, Mohammed der Prophet, sein Leben und seine Lehre aus handschriftlichen Quellen aus dem Koran geschöpft und dargestellt, Meslerschen Buchhandlung, Stuttgart 1843.

Wellhausen, Julius, Die religiös-politischen Oppositionsparteien im alten Islam, Weidmannsche Buchhandlung, Berlin 1901.

Wolff, Oskar Ludwig Bernhard, Neues elegantestes Conversations-Lexicon für Gebildete aus allen Standen, Ch. F. Rollmann Yayınevi, Leipzig 1834.

Wolff, Philipp, “Freytag, Georg Wilhelm”, Allgemeine Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Leipzig 1878, c. VII, s. 373.

Yaşar, Hüseyin, Alman Oryantalizminde Kur’an’a Bakış, İz Yayıncılık, İstanbul 2010.

, Avrupa ve Kur’an, İz Yayıncılık, İstanbul 2019.

, “Aydınlanma Döneminde Batı’da Kur’an Algısı”, Dokuz Eylül Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi 24 (2006), ss. 105-126.

Yaşar, Naif, Oryantalistlere göre Kur’an’ın Kaynağı ve Metinleşmesi, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2017.

Yavuz, Yusuf Şevki, “Beyzâvi”, DİA, İstanbul 1992, c. VI, ss.100-103.

Yılmazer, Ziya, “Josef, Horovitz”, DİA, İstanbul 1998, c. XVIII, ss. 242-243.

Zunz, Leopold, Die gottesdienstlichen Vortrage der Juden, A. Asher, Berlin 1832.

Gülten, Harun. Alman Yahudi Oryantalist Abraham Geiger’in Kur’an’a Yönelik iddialarının Tahlili. Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Doç. Dr. Yasin Meral, vii+171 s.

ÖZET

Çalışmamız giriş ve dört bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde çalışmanın metodu ve prensipleri, Almanya’daki Yahudi tarihi, Abraham Geiger ve Reformist Yahudiliğin kuruluşu ve öne çıkan Alman Yahudi düşünürler ele alınmıştır.

Birinci bölümde Abraham Geiger’in hayatı, eserleri ve kitabın etkisi incelenmiştir. Hayatı incelenirken oğlunun yazdığı biyografi esas alınarak dört farklı dönemde ele alınmıştır. Bu bölümde Geiger’in eserleri ve özellikle Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen? adlı eserin etkisi ve Geiger’in Hz. Muhammed ile ilgili üslubu ele alınmıştır.

İkinci bölümde, Geiger şu soruların cevabını aramaktadır: 1- Muhammed Yahudilikten bilgi almayı istedi mi? 2- Muhammed, Yahudilikten hangi vasıtalarla bilgi alabildi? 3- Muhammed bu bilgileri alabilir miydi? 4- Muhammed, Yahudilikten bilgi aldı mı? Bu bölümde Geiger’in bu sorularına verdiği cevaplar incelenmiş ve analiz edilmiştir.

Üçüncü bölümde, Geiger’e göre Yahudilikten alınan düşünce ve kavramlar incelenmiştir. Düşüncelere örnek olarak inanç ile ilgili meseleler, dünyanın yaratılışı, ölüm sonrası hayat, diriliş, vahiy, melekler, cinler gibi konular ele alınmıştır. Kavramlar olarak tabut, tağut, Tevrat, cennet-cehennem, ahbar, derase, Sebt, Furkan, maun, mesani gibi kavramlara değinilmiştir.

Dördüncü bölümde ise Geiger’e göre Yahudilikten İslam’a geçen kıssalar ortaya konulmaya çalışılmıştır. Musa başta olmak üzere Adem’den başlamak üzere Kur’an’daki peygamber kıssaları Yahudi kaynaklarıyla karşılaştırmak suretiyle incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Abraham Geiger, Yahudilik, İbranice, Kur’an, Muhammed

Gülten, Harun. Anafysis of German-Jewish Orientalist Abraham Geiger‘s Claims

Regarding the Quran?. MA Thesis, Advisor: Assoc. Prof. Yasin Meral, vii+171 p.

ABSTRACT

Our study consists of an introduction and four parts. In the introduction, the method and principles of the study, Jewish history in Germany, Abraham Geiger and the establishment of Reformist Judaism and prominent German Jewish thinkers are discussed.

In the first chapter, the life of Abraham Geiger, his works and the effect of the book are examined. While examining his life, it has been discussed in four different periods, based on the biography written by his son. In this section, the works of Geiger and especially Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen? The effect of the work and Geiger’s wording of Muhammad is discussed. In the second part, Geiger seeks answers to the following questions: 1- Did Muhammad want to learn from Judaism? 2- By what means did Muhammad receive information from Judaism? 3- Could Muhammad get this information? 4- Did Muhammad learn from Judaism? In this section, Geiger’s answers to these questions are examined and analyzed. In the third chapter, the ideas and concepts taken from Judaism according to Geiger are examined. As examples of thoughts, issues related to faith, creation of the world, life after death, resurrection, revelation, angels, jinn were discussed. Concepts such as tabut, taghut, Torah, cannah-cahannam, ahbar, derase, sebt, Furqan, ma‘un, mathani were mentioned. In the fourth chapter, according to Geiger, the stories that passed from Judaism to Islam were discussed. The stories of the prophets in the Qur’an, starting with Adam, especially Moses, have been examined by comparing them with Jewish sources.

Anahtar Kelimeler: Abraham Geiger, Judaism, Hebrew, Qur’an, Muhammad

---

^[5]  Susannah Heschel, “Yahudiliği Oryantalizmden Kurtarmak için İslam’ı Araç Olarak Kullanan Alman- Yahudi Araştırmaları”, çev. Necmettin Salih Ekiz, DEUİFDergisi 51 (2020), ss. 321-324.

^[6]  Susanna Heschel, “Geiger, Abraham”, Encyclopedia Judaica, ed. Fred Skolnik, Keter Publishing, Jerusalem 2007, c. 7, ss. 412-415; John Tolan, “19. Yüzyıl Aşkenaz Yahudilerinin Monoteist Reformu İçin Bir Örnek Olarak Hz. Muhammed”, çev. Necmettin Salih Ekiz, Oksident 2/1 (2020), s. 97.

^[7] Mustafa Göregen, Müslüman-Yahudi Polemikleri, Hikmetevi Yayınları, İstanbul 2014, s. 179.

^[8]  Yasin Meral, Uri Melammed, “Hz. Muhammed’e Dair bir Yahudi Efsanesi: Ma‘ase Mahmat Adlı Risalenin Yeniden Tahkik ve Tercümesi”, Ankara Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi 53:2 (2012), s. 2.

^[9] Baki Adam, “Din hakkında genel bilgiler”, Dinler Tarihi, Grafiker Yayınları, Ankara 2015, s. 51.

^[10]            İbrahim Sarıçam, Mehmet Özdemir, Seyfettin Erşahin, İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru, Nobel Yayın Dağıtımı, Ankara, 2011, s. 411.

^[11] Ingke Brodersen, Rüdiger Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, Fischer Verlag, Frankfurt 2008, s. 15.

^[12] Arno Herzig - Cay Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, Ellert & Richter Verlag, Hamburg 2007, ss. 18-25; Salime Leyla Gürkan, “Yahudilik”, DİA, İstanbul 2013, c. XLIII, ss. 189-190; Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, ss. 26-30.

^[13]         Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 31.

^[14] Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 40.

^[15] Wanda Kampmann, Deutsche und Juden, Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfurt 1989, s. 11.

^[16] Detaylı bilgi için bkz. Zafer Duygu, Hıristiyanlık ve İmparatorluk, Divan Kitap, Ankara 2017; Turhan Kaçar, Geç Antikçağ ’da Hıristiyanlık, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2009.

^[17] Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 39.

^[18] Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 27.

^[19] Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, ss. 43-44.

^[20] Kampmann, Deutsche und Juden, s. 14. Birçok Yahudi’nin hayat şartlarından ve dışlanmalarından dolayı Hıristiyanlığı seçtiği belirtilmektedir. Bazıları resmiyette Hıristiyan olmasına rağmen eski dinine olan bağlılığını devam sürdürmüş, bazısı Yahudi dini ile hiç bir ilgisi kalmamıştır. 19. yy. ’ın başlarında yaklaşık 5000 Yahudinin Hıristiyan olduğu belirtilmiştir. Bkz. Michael Brenner, Stefi Jersch-Wenzel, Michael A. Meyer, Deutsch-jüdische Geschichte in der Neuzeit, München 2000, c. II, s. 187.

^[21] Kampmann, Deutsche und Juden, ss. 11-12.

^[22] Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 45. Bu sinagog, 1938 yılında Nasyonal Sosyalistler tarafından yıkılıp, 1960 yılında eski planına göre tekrar inşa edilmiştir.

^[23] Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 39, 84. Yabancılardan faiz almanın kökeni Tevrat’a dayanmaktadır. Bkz. Tesniye, 23:20.

^[24] Leo Sievers, Juden in Deutschland, Goldmann Verlag, Hamburg 1979, ss. 22-24.

^[25] Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 35; Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, ss. 52-53.

^[26] Gürkan, Yahudilik, s. 70.

^[27] Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 26.

^[28] Kampmann, Deutsche und Juden, s. 22; Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 56.

^[29] Gürkan, Yahudilik, s. 71; Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 80.

^[30] Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 47; Sievers, Juden in Deutschland, ss. 51-56.

^[31] Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 44; Sievers, Juden in Deutschland, s. 33.

^[32] Ayrıntılı bilgi için bkz. Ahmet Hikmet Eroğlu, Osmanlı’da Yahudiler, Berikan Yayınları, Ankara 2013, ss. 218-224.

^[33] David B. Ruderman, Erken Modern Dönem Yahudi Tarihi, çev. Lizet Deadato, İnkılap Yay., İstanbul 2013, s. 22.

^[34]  Sievers, Juden in Deutschland, s. 81; Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 61; Geiger, Martin Luther’in Yahudiler’e karşı olan bu tutumunu, Hz. Muhammed’e nispet etmektedir. Ona göre Muhammed ve Luther, Yahudilerin kendi dinlerine geçmeyeceğini anladıktan sonra onlara karşı açıktan nefret söylemine girişmişlerdir.

^[35] Kampmann, Deutsche und Juden, s. 42.

^[36] Ruderman, Erken Modern Dönem Yahudi Tarihi, s. 58.

^[37] Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 80.

^[38] Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 8.

^[39] Sievers, Juden in Deutschland, s. 168.

^[40] Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 81.

^[41] Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 115.

^[42] Ali Osman Kurt, “Yahudi Aydınlanma Hareketi: Haskala”, Milel ve Nihal Dergisi 7:1 (2010), s. 33.

^[43] Kampmann, Deutsche und Juden, s. 15.

^[44] Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 56; Sievers, Juden in Deutschland, s. 168.

^[45] Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 106.

^[46] Kurt, “Yahudi Aydınlanma Hareketi: Haskala”, ss. 35-37; Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 91.

^[47] Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 116.

^[48] Kampmann, Deutsche und Juden, s. 182.

^[49] Kampmann, Deutsche und Juden, s. 78.

^[50] Sievers, Juden in Deutschland, s. 214.

^[51] Kurt, “Yahudi Aydınlanma Hareketi: Haskala”, s. 33; Sievers, Juden in Deutschland, s. 252.

^[52] Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, ss. 148-149; Buna benzer fikirleri ilk önce Moses Hess 1862 yıllarında söylemiştir fakat rağbet görmediği için önemsenmemiştir. Bkz. Sievers, Juden in Deutschland, s. 252.

^[53] M. Lutfullah Karaman, “Siyonizm”, DİA, İstanbul 2009, c. XXXVII, s. 329.

^[54] Kampmann, Deutsche und Juden, s. 400.

^[55] Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 153.

^[56] Sievers, Juden in Deutschland, s. 257; Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, ss. 196-198.

^[57]  Seda Özmen, “Reform Yahudiliğin Pittsburgh ve Columbus Platformları bağlamında değişen kutsal topraklara dönüş inancı”, İsrailiyat: İsrail ve Yahudi Çalışmaları Dergisi 2 (2018), s. 99; Sievers, Juden in Deutschland, s. 261; Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, ss. 164-165.

^[58]  1933 yılına kadar Nobel ödülü alan kırk Almandan on biri Yahudi olduğu bilinmektedir. Bkz. Sievers, Juden in Deutschland, ss. 226-227.

^[59] Özmen, “Reform Yahudiliğin Pittsburgh ve Columbus Platformları bağlamında değişen kutsal topraklara dönüş inancı”, s. 92; Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 176; Sievers, Juden in Deutschland, s. 281.

^[60] Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 167, 196; Almanya’da 1933 yılında yaklaşık olarak 500.000 Yahudi’nin yaşadığı belirtilmektedir; Berlin, Frankfurt, Breslau ve Hamburg Yahudilerin en fazla yaşadığı şehirler arasındadır. Bkz. Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 199.

^[61] Sievers, Juden in Deutschland, s. 274, 280,

^[62]  Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, ss. 200-202; Sievers, Juden in Deutschland, s. 284; Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 189.

^[63] Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 204; Sievers, Juden in Deutschland, s. 289; Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen - Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 190.

^[64]  Sievers, Juden in Deutschland, s. 299; Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 196.

^[65] Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 216.

^[66] Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 238.

^[67] Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 209; Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 241.

^[68] Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 241.

^[69] Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 249.

^[70] Ömer Faruk Harman, “Yahudilik”, DİA, İstanbul 2013, c. XLIII, s. 217.

^[71] Moses Mendelssohn (1729-1786), daha dört yaşında iken babası tarafından Kutsal Kitab ve Talmud dersleri alıyordu. 1743 yılında hocası David Frânkel’in görev yeri Berlin’e çıkınca, kendisi de onunla birlikte gitmiş ve eğitimine orada devam etmiştir. Orada hem Almanca öğrenmiştir, hem de arkadaşlar edinerek felsefeye merak sarmıştır. 18. yy.’da felsefe alanında önde gelen düşünürlerden olmuştur. Yahudilere yapılan zulümlere sessiz kalmamış ve onlarında diğer insanlar gibi haklara sahip olmaları için çaba göstermiştir. Alman Yahudilerin ilk önce Almanca dilini öğrenmeleri gerektiğini savunmuş ve 1783 yılında Musa’nın beş kitabını (Tora’yı) Almancaya İbranice harfleriyle birlikte tercüme etmiştir. Bkz. Klaus Werner Segreff, “Moses Mendelssohn”, Neue Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Berlin 1994, c. XVII, ss. 46-49. Mendelssohn, kurtuluşun sadece dinle sınırlı olmadığını, diğer milletlerin kendi dini inançlarıyla kurtuluşa erebileceklerini savunmuştur. Bu gibi düşüncelerle Almanya’da bulunan Yahudiler reform sürecine geçmiştir. Bkz. Kurt, “Yahudi Aydınlanma Hareketi: Haskala”, s. 41.

^[72] Ludwig Philippson (1811-1889), üniversiteyi bitirdikten sonra öğretmen olarak Yahudi topluluğunda çalışmaya başlamıştır. 1839 yılında Rabbi olarak atandı ve ılımlı reform anlayışına destek vermiştir. Bilgili ve akademik çalışmaları ile gazetelerde ve dergilerde Yahudilik hakkındaki yazılarıyla birçok kimseyi etkileyebilmiştir. Ayrıca Kutsal Kitab’ın Almancaya tercümesini de yapmıştır. Bkz. Andreas Brâmer, “Ludwig Philippson”,Neue Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Berlin 2001, c. XX, ss. 597-598.

^[73] Samuel Holdheim (1806-1860), ortodoks olarak yetiştirilmiş bir Yahudi’dir. Otuz yaşında Frankfurt’a Rabbi olarak atanmış ve ilk reform niteliği taşıyan davranışlarda bulunmuştur. Yazdığı eserlerle büyük yankı yaratmış ve bir Rabbi’nin dini meselelerde hüküm veren biri olarak değil, öğretmen ve vaiz olarak tanımlamaktadır. Erkeklerin sünnet olmasına gerek duymadığını, yabancılarla evliliğe, pazar günleri ibadet gibi konularda gösterdiği yeniliklerle büyük kritik toplamıştır. Bu gibi yeniliklerle Yahudiler’in birçoğunun Hıristiyanlığa geçmesine engel olmuştur. Bkz. Hans Joachim Schoeps, “Salomon Holdheim”, Neue Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Berlin 1972, c. IX, ss. 526-527.

^[74] Salime Leyla Gürkan, Anahatlarıyla Yahudilik, İSAM Yayınları, İstanbul 2014, s. 74.

^[75] Salime Leyla Gürkan, “Yahudi Geleneğinde Reform Anlayışları”, Milel ve Nihal Dergisi 5:2 (2008), s. 155.

^[76] Tolan, “19. Yüzyıl Aşkenaz Yahudilerinin Monoteist Reformu İçin Bir Örnek Olarak Hz. Muhammed”, s. 97.

^[77] Kurt, “Yahudi Aydınlanma Hareketi: Haskala”, ss. 33-42.

^[78] Baki Adam, “Yahudilik”, Yaşayan Dünya Dinleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2016, s. 247.

^[79] Özmen, “Reform Yahudiliğin Pittsburgh ve Columbus Platformları bağlamında değişen kutsal topraklara dönüş inancı”, s. 86.

^[80] Bar mitsva; her Yahudi gencin olgunluk çağına girdiğinin göstergesidir. On üç yaşına basmış erkekler sinagogda toplu ibadet sırasında kürsüye çağırılıp Tora okutulmaktadır. Bu vesileyle orda bulunan insanlara kendisinin erişkin ve artık bu hayatta yaptıklarından dinen ve kanunen sorumlu olduğunu göstermiş olmaktadır. Bkz. Yusuf Altıntaş, Yahudilikte Kavram ve Değerler, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın, İstanbul 2001, ss. 87-89.

^[81] Gürkan, Anahatlarıyla Yahudilik, ss. 74-75.

^[82] Gürkan, Yahudilik, s. 93.

^[83] Harman, “Yahudilik”, DİA, c. XLIII, s. 217.

^[84]  Pittsburgh’da alınan kararlar Reformist Yahudiliğin benimsediği ve hayata geçirdiği değişikleri barındırmaktadır. Bu toplantı 16 Kasım 1885 yılında ondokuz Rabbi ile birlikte gerçektleştirilmiştir. Maddeler halinde alınması gereken kararlar hakkında görüşülüp sonunda sekiz maddelik Reform bildirisi yayınlanmıştır. Böylelikle Reform Yahudiliğin düşünceleri karara bağlanarak ortak zemin oluşturabilmişlerdi. Bir süre sonra bazı kararların Ortodoks ve Muhafazakar Yahudilerin tepkilerinden ve siyasal hayatın etkisiyle geleneğin düşüncesine geri dönülmüştür. Columbus platformunda alınan kararlar bunu açık bir şekilde göstermektedir. Bkz Seda Özmen, “Reform Yahudiliğin iki temel dökümanı: Pittsburgh ve Columbus Platformları”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale 2007, ss. 69-71.

^[85] Abdurrahman Küçük, Günay Tümer, Mehmet Alparslan Küçük, Dinler Tarihi, Berikan Yayınevi, Ankara 2015, s. 360.

^[86] Gürkan, Yahudilik, s. 94.

^[87] Harman, “Yahudilik”, DİA, c. XLIII, s. 217.

^[88] Gürkan, Yahudilik, s. 94.

^[89] İsmail Başaran, Muhafazakar Yahudilik, Arı Sanat Yayuınevi, İstanbul 2017, ss. 31-32.

^[90] Adam, “Yahudilik”, Yaşayan Dünya Dinleri, s. 247.

^[91] Adam, “Yahudilik”, Yaşayan Dünya Dinleri, s. 247.

^[92] Özmen, “Reform Yahudiliğin Pittsburgh ve Columbus Platformları bağlamında değişen kutsal topraklara dönüş inancı”, s. 88.

^[93] Küçük - Tümer - Küçük, Dinler Tarihi, s. 361.

^[94] Gürkan, Anahatlarıyla Yahudilik, ss. 74-77.

^[95] Küçük - Tümer - Küçük, Dinler Tarihi, s. 361.

^[96] Adam, “Yahudilik”, Dinler Tarihi, s. 121.

^[97] Adam, “Yahudilik”, Yaşayan Dünya Dinleri, s. 247.

^[98] Rabi Benjamin Blech, Nedenleri ve Niçinleriyle Yahudilik, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın, İstanbul 2003, s. 347.

^[99] Gürkan, Anahatlarıyla Yahudilik, s. 76.

^[100]       Harman, “Yahudilik”, DİA, İstanbul 2013, c. XLIII, s. 217.

^[101]       Gürkan, Yahudilik, s. 95.

^[102]       Gürkan, Anahatlarıyla Yahudilik, s. 76.

^[103]       Harman, “Yahudilik”, DİA, c. XLIII, s. 218.

^[104] Küçük - Tümer - Küçük, Dinler Tarihi, s. 360.

^[105] Gürkan, Anahatlarıyla Yahudilik, s. 77.

^[106] Adalbert Merx, “Weil Gustav”, Allgemeine Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Leipzig 1896, c. XLI, s. 486.

^[107]  Friedrich von Weech, “Gustav Weil”, Badische Biographieen, G. Braunschen Hofbuchhandlung, Karlsruhe 1891, c. IV, s. 489.

^[108]       Tolan, “19. Yüzyıl Aşkenaz Yahudilerinin Monoteist Reformu İçin Bir Örnek Olarak Hz. Muhammed”, s. 101.

^[109] Merx, “Weil Gustav”, Allgemeine Deutsche Biographie, c. XLI, s. 486.

^[110] Von Weech, “Gustav Weil”, Badische Biographieen, c. IV, s. 489.

^[111] Merx, “Weil Gustav”, Allgemeine Deutsche Biographie, c. XLI, s. 487.

^[112] Von Weech, “Gustav Weil”, Badische Biographieen, c. IV, s. 490.

^[113] Von Weech, “Gustav Weil”, Badische Biographieen, s. 492.

^[114] Hilal Görgün, “Gustav Weil”, DİA, İstanbul 2013, c. XLIII, s. 154.

^[115] Tam adı Atvaku ’z-Zeheb fi’l-Meva ’iz ve ’l-Hutab olan bu eser, Zemahşeri tarafından yazılıp nasihat ve öğüt içeren yüz makaleden oluşmaktadır. Güzel ahlakı ve hikmetli sözleri seciyeli bir şekilde kullanarak insanlara yol gösterici niteliğinde olmuştur. Bkz. Hüseyin Samancı, Ez-Zemahşeri’nin Hayatı ve Arap Edebiyatı Alanındaki Çalışmaları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 2015, ss. 47-48.

^[116] Joseph Freiherr von Hammer-Purgstall (1774-1856), Avusturyalı bir oryantalistir. Kendisi Viyana’da 1789 yılında on yıl eğitim görerek tercüman olarak yetiştirilmiştir. Batı dillerinin yanında şark dillerine çok iyi hakim olan Weil, on kadar dil bilmektedir. 1807 yılında Paris’e giderek önemli araştırmalar yapmış ve Fransa’nın tanınmış şarkiyatçısı olan Silvestre de Sacy ile tanışmıştır. Hammer, Osmanlı devletinde yaptığı gözlemleri ve yaşadıklarını Avrupa’ya taşıyan ilk tarihçi olmuştur. Almanca olarak kaleme aldığı Osmanlı tarihiyle ilgili eseri halen günümüzde değerini yitirmemiştir. Bunun yanında Arapça ve Farsça kaynaklı bazı edebi eserleri Almancaya tercüme etmesi, onun Batı’da şarkiyatçılığın öncülerinden kılmıştır. Bkz. İlber Ortaylı, “Joseph Freiherr von Hammer-Purgstall”, DİA, İstanbul 1997, c. XV, ss. 491-494.

^[117] Görgün, “Gustav Weil”, DİA, c. XLIII, s. 154.

^[118] Gustav Weil, Mohammed der Prophet, sein Leben und seine Lehre aus handschriftlichen Quellen aus dem Koran geschöpft und dargestellt, Meslerschen Buchhandlung, Stuttgart 1843, s. XIV.

^[119] Naif Yaşar, Oryantalistlere göre Kur ’an ’ın Kaynağı ve Metinleşmesi, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2017, s. 41.

^[120] Weil, Mohammed der Prophet, sein Leben und seine Lehre aus handschriftlichen Quellen aus dem Koran geschöpft und dargestellt, ss. 42-45.

^[121] Sarıçam - Özdemir - Erşahin, İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru, ss. 182-183.

^[122] Ruchama Jerusha Johnston-Bloom, Oriental Studies and Jewish Questions: German-Jewish Encounters with Muhammad, the Qur’an and Islamic Modernities, Chicago 2013, s. 85.

^[123] Johnston-Bloom, Oriental Studies and Jewish Questions: German-Jewish Encounters with Muhammad, the Qur’an andIslamicModernities, s. 101, 105.

^[124] Gustav Weil, Historisch-Kritische Einleitung in den Koran, Velhagen & Klasing, Bielefeld 1844, ss. I­II.

^[125] Hüseyin Yaşar, Alman Oryantalizminde Kur ’an ’a Bakış, İz Yayıncılık, İstanbul 2010, s. 215.

^[126] Görgün, “Gustav Weil”, DİA, c. XLIII, s. 154.

^[127] Von Weech, “Gustav Weil”, Badische Biographieen, s. 495.

^[128] Görgün, “Gustav Weil”, DİA, c. XLIII, s. 154.

^[129] Sarıçam - Özdemir - Erşahin, İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru, s. 19.

^[130] Gustav Weil, Biblische Legenden der Muselmanner aus arabischen Quellen zusammengetragen und mit jüdischen Sagen verglichen, Literarische Anstalt, Frankfurt 1845, s. 4.

^[131] Von Weech, “Gustav Weil”, Badische Biographieen, s. 494.

^[132]   Weil, Biblische Legenden der Muselmanner aus arabischen Quellen zusammengetragen und mit jüdischen Sagen verglichen, s. 5.

^[133]   Weil, Biblische Leğenden der Muselmanner aus arabischen Quellen zusammengetragen und mit jüdischen Sagen verglichen, s. 7.

^[134] Sarıçam - Özdemir - Erşahin, İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru, s. 128.

^[135] Hartmut Bobzin, “Nöldeke, Theodor”, Neue Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Berlin 1998, c. XIX, s. 311.

^[136] Hilal Görgün, “Theodor Nöldeke”, DİA, İstanbul 2007, c. XXXIII, s. 217.

^[137] Bobzin, “Nöldeke, Theodor”, Neue Deutsche Biographie, s. 311.

^[138] Görgün, “Theodor Nöldeke”, DİA, c. XXXIII, s. 217.

^[139] Sarıçam - Özdemir - Erşahin, İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru, s.116.

^[140] Nöldeke, bu eserinin birinci bölümünde Kur’an’ın menşei, Hz. Muhammed’in peygamber oluşu ve öğretisi, okuma yazma bilip bilmemesi, Kur’an’ın uslübu, kelime oyunları, yedi harf meselesi gibi konuları işlemiştir. Buna ilaveten mekki ve medeni sureleri ayırarak ayetler hakkında bilgi vermektedir. Bazı ayetlerin Kur’an’da bulunmadığı şeklinde bir alt bölüm de oluşturmuştur. İkinci kısımda Kur’an’ın toplanması ve biraraya getirilmesi konusunu ele almaktadır. Son bölümde Mushaf-ı Osman konusunu tarihiyle birlikte çalışmış ve on kıraat meselesine de değinmiştir. Bkz. Theodor Nöldeke, Geschichte des Qorans, Dieterichschen Buchhandlung, Göttingen 1860, ss. IX-X.

^[141] Susannah Heschel, “Yahudiliği Oryantalizmden Kurtarmak için İslam’ı Araç Olarak Kullanan Alman- Yahudi Araştırmaları”, çev. Necmettin Salih Ekiz, DEUİFDergisi, s. 336.

^[142] Görgün, “Theodor Nöldeke”, DİA, c. XXXIII, s. 217.

^[143] Sarıçam - Özdemir - Erşahin, İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru , s. 117.

^[144] Bobzin, “Nöldeke, Theodor”, Neue Deutsche Biographie, s. 311.

^[145] Yaşar, Oryantalistlere göre Kur ’an ’ın Kaynağı ve Metinleşmesi, ss. 56-57.

^[146] Tolan, “19. Yüzyıl Aşkenaz Yahudilerinin Monoteist Reformu İçin Bir Örnek Olarak Hz. Muhammed”, s. 105.

^[147] Theodor Nöldeke, DasLebenMohammed’s, Carl Rümpler, Hannover, 1863, s. 191.

^[148]  Nöldeke’nin bu bölümde söyledikleri, genel manada oryantalistlerin Hz. Peygamber hakkındaki söyledikleriyle örtüşmektedir. Yazar, Hz. Peygamber’in karakterini kasten ve bilerek aldatan, iki yüzlü, intikam besleyen biri olarak açıklamaktadır. Muhammed’in tüm Arapların kralı ve büyük mal varlığına sahip biri olmasına rağmen, sade bir hayat yaşadığını söylemektedir. İslam’ın insanlık adına ne kadar da kötü bir şey olmasının yanında, sadece Muhammed’e değil, kendi yaşadığı zaman ve halkların da suçlarının olduğunu söylemektedir. Daha ayrıntılı bir araştırma için bkz. Theodor Nöldeke, Das Leben Mohammed ’s, ss. 181-190.

^[149] Sarıçam - Özdemir - Erşahin, İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru, ss. 21-22.

^[150] Theodor Nöldeke, Orientalische Skizzen, Verlag von Gebrüder Paetel, Berlin 1892, s. XI.

^[151] Friedrich August Müller (1848-1892), Alman asıllı bir oryantalistir. Klasik filoloji ve Sami dil ve edebiyat bölümünü Halle ve Leipzig şehirlerinde okumuştur. İmruü’l-Kays’ın Muallaka’ına yazdığı eleştirisiyle doktor ünvanına sahip olmuştur. Dil bilgisi yüksek olan Müller, Arapça, İbranice aksanlar, İslam öncesi şiirler, İslam’da antik gelenekler üzere çalışmaları mevcuttu. “Doğu ve Batı dünyasında İslam” adlı eserinde Araplar’ın İslam öncesi ve sonrası durumunu, Muhammed’in peygamber oluşunu, halifeleri, emevi, abbasi ve fatımi dönemlerini konu edinmiştir. Ayrıca bu kitabını herkese hitab ederek yazdığını ifade etmektedir. Bkz. Hartmut Bobzin, “August Müller”, Neue Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Berlin 1997, c. XVIII, s. 334; August Müller, Der İslam im Morgen- und Abendland, Grote’sche Verlagsbuchhandlung, Berlin 1885, s. VI.

^[152] Theodor Nöldeke, Orientalische Skizzen, s. VII.

^[153]       Jacob Lassner, “Abraham Geiger: A Nineteenth-Century Jewish Reformer on the Origins of İslam”, The Jewish Discovery of İslam - Studies in Honor of BernardLewis, ed. Martin Kramer, Tel Aviv 1999, s. 104.

^[154] Theodor Nöldeke’nin yazdığı ve tercüme ettiği eserleri hakkında bkz. Hilal Görgün, “Theodor Nöldeke”, DİA, c. XXXIII, s. 218.

^[155] Görgün, “Theodor Nöldeke”, DİA, c. XXXIII, s. 217.

^[156] Markus Horovitz (1844-1910), Viyana, Budapest ve Berlin Üniversitesi’nde Felsefe ve doğu dilleri okumuştur. 1871 yılında doktor ünvanına sahip olmuş ve aynı senede Lauenburg şehrinde Rabbi olarak göreve başlamıştır. Yahudi dergisinin çıkmasında öncülük yapmasının yanında, İsrail din okulu ve Talmud okulunun açılmasında katkı sağlamıştır. Talmud bilgini olan Markus Horovitz, tarih ve bilimsel yazılarıyla Yahudi dünyasında saygınlığını korumaktadır. Bkz. Baruch Horovitz, “Josef Horovitz”, Neue Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Berlin 1972, c. IX, s. 643.

^[157] Vâkıdi’nin (ö. 207/823) bu eseri, Hz. Peygamber’in zamanında olan gazve ve seriyyelerinin detaylı anlatıldığı bir eserdir. Bu alanda kaynak niteliğini taşıyan eser, müslümanlar hakkında bilgi verdiği gibi müşrikler hakkında da bilgiler vermektedir. İbn İshak’ın “El-Megazi” adlı eserinden intihal yapıp yapmadığı tartışılmış. Horovitz bu konu hakkında, Vakidi’nin “dediler” veya “bu raviler dışında başka sika raviler vardır” dediği konularda İbn İshak’tan bahsettiğini söylemektedir. (Mustafa Fayda, “Vâkıdi”, DİA, İstanbul 2012, c. XLII, s. 475.)

^[158] Ziya Yılmazer, “Josef, Horovitz”, DİA, İstanbul 1998, c. XVIII, s. 242.

^[159] Yılmazer, “Josef, Horovitz”, DİA, c. XVIII, s. 242.

^[160] Baruch Horovitz, “Josef Horovitz”, Neue Deutsche Biographie, c. IX, ss. 641-642.

^[161] Yılmazer, “Josef, Horovitz”, DİA, c. XVIII, s. 242.

^[162] Ruchama Jerusha Johnston-Bloom, Oriental Studies and Jewish Questions: German-Jewish Encounters with Muhammad, the Qur’an andIslamic Modernities, s. 128.

^[163] Baruch Horovitz, “Josef Horovitz”, Neue Deutsche Biographie, c. IX, s. 642.

^[164] Josef Horovitz, Koranische Untersuchungen, Walter de Gruyter, Berlin 1926, s. I-II.

^[165] Yaşar, Oryantalistlere göre Kur ’an ’ın Kaynağı ve Metinleşmesi, s. 50.

^[166] Detaylı bilgi için bkz. Ziya Yılmazer, “Josef, Horovitz”, DİA, İstanbul 1998, c. XVIII, s. 243.

^[167] Lassner, “Abraham Geiger: A Nineteenth-Century Jewish Reformer on the Origins of İslam”, s. 104.

^[168] İsmail Durmuş, “Georg Wilhelm Freytag”, DİA, İstanbul 1996, c. XIII, s. 200.

^[169] Johann W. Fück, “Freytag, Georg Wilhelm”, Neue Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Berlin 1961, c. V, s. 425.

^[170] Philipp Wolff, “Freytag, Georg Wilhelm”, Allgemeine Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Leipzig 1878, c. VII, s. 373.

^[171] İsmail Durmuş, “Georg Wilhelm Freytag”, DİA, c. XIII, s. 200.

^[172] Fück, “Freytag, Georg Wilhelm”, Neue Deutsche Biographie, c. V, s. 425.

^[173] Fück, “Freytag, Georg Wilhelm”, Neue Deutsche Biographie, c. V, s. 425.

^[174] İsmail Durmuş, “Georg Wilhelm Freytag”, DİA, c. XIII, s. 201.

^[175] Yaşar, Alman Oryantalizminde Kur’an’a Bakış, s. 51.

^[176]  Kaleme aldığı kitabın tam adı şöyledir: Einleitung in das Studium der arabischen Sprache bis Mohammed und zum Teil spater (Muhammed’e ve biraz sonrasına kadar Arap dili öğrenimine giriş). Bu kitabında Freytag, farklı konu ve kelimeler hakkında Kur’an’da ve Arap edebiyatında neler yazıldığını aktarmaktadır. Kendi tabiriyle o zamana kadarki Arap dili ile ilgili birikimini aktarmak istemesi ve buna benzer bir kitabın da bulunmaması onu bu kitabı yazmasına sürüklemiştir. Bkz. Georg Wilhelm Freytag, Einleitung in das Studium der arabischen Sprache bis Mohammed und zum Teil spater, Adolph Marcus, Bonn 1861, s. III.

^[177] Reinhart Pieter Anne Dozy (1820-1883), Hollandalı Protestan bir oyantalistir. Kendisini doğu dilleri bölümüne sevk eden hocası Weijers olmuştur. Onun yanında İbranice, Süryanice ve Keldanice dersler almıştır. Yine aynı hocasının yönlendirmesiyle şark tarihi üzerinde ve sonradan da Endülüs tarihi ile ilgili araştırmalar yapmıştır. Bkz. Mehmet Özdemir, “Dozy, Reinhart Pieter Anne”, DİA, İstanbul 1994, c. IX, ss. 513-514. Dozy, ayrıca İslam tarihi hakkında önemli çalışmalara imza atmış ve Osmanlı âlimleri tarafından kendisine reddiyeler yazılmıştır. Bkz. Muharrem Samet Bilgin, Dozy’ye yazılan Türkçe Reddiyeler, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi SBE, Ankara 2013.

^[178] Geiger, Ludwig, Abraham Geiger - Leben undLebenswerk, Druck und Verlag von Georg Reimer, Berlin 1910, s. 18.

^[179] Ludwig Geiger, Abraham Geiger - Leben und Lebenswerk, s. 15. Birçok Aydınlanma yazarına göre Muhammed, 18. yy’da Avrupalı Hıristiyanlardan daha iyi bir Hıristiyandı. Geiger ise Muhammed’i kendi zamanının Avrupalı Ortodoks Yahudilerinden daha iyi bir Yahudi olarak görmekteydi. Bkz. Tolan, “19. Yüzyıl Aşkenaz Yahudilerinin Monoteist Reformu İçin Bir Örnek Olarak Hz. Muhammed”, s. 101.

^[180] Jakob Auerbach, “Geiger Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Leipzig 1878, c. VIII, s. 786.

^[181] Hartmut Bomhoff, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, Hentrich & Hentrich, Berlin 2006, s. 7.

^[182] Michael Lazarus Geiger (1755-1823) Yahudi cemaatinin koro şefi olarak tanınıyordu. İlk eşi 1788 yılında ölünce aynı yıl Eylül ayında Rösge (1768-1856) adındaki ikinci eşi ile evlenip ve altı çocuğu olmuştur. Abraham Geiger onların en küçüğüdür. Bkz. Ludwig Geiger, Abraham Geiger - Leben und Lebenswerk, Berlin 1910, s. 5.

^[183]  Rösge (1768-1856), Wallau’da doğmuş ve geleneksel Cheder (Yahudi dininin öğretildiği okullar) eğitimine göre iki sene Talmud okuluna gitmiş ve özel dersler almıştır (Bomhoff, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, s. 7.)

^[184] Auerbach, “Geiger Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 786.

^[185] “Oda” anlamına gelen bu kelime, üç ile on üç yaş arasındaki Yahudi erkek çocukların, İbranice okuma, yazma ve duaları öğrenmek için hocalarının evlerine giderek ders almaları anlamına gelmektedir. XVII. YY’dan 2. Dünya Savaşı’na kadar Avrupa’da bu eğitim devam etmiştir. Bkz. Kurt, “Yahudi Aydınlanma Hareketi: Haskala”, s. 48.

^[186] Ludwig Geiger, Abraham Geiger - Leben undLebenswerk, s. 10.

^[187] Bomhoff, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, s. 7.

^[188] Ludwig Geiger, Abraham Geiger - Leben undLebenswerk, s. 10.

^[189] Bomhoff, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, s. 7.

^[190] Salomon Geiger (1792-1878), Abraham Geiger’in en büyük ağabeyi olup, kendisinden sekiz yaş farkı bulunmaktadır. Bilgili bir şahsiyet sahip, aşırı ortodoks Yahudi olan Salomon, geleneklere de sıkı bağlı bir insan olduğunu bildirmektedir. Kardeşi Abraham ile farklı görüşlere sahip olsa da onun bilgi ve başarısı dolayısıyla gurur duymaktadır. Bkz. Ludwig Geiger, Abraham Geiger - Leben und Lebenswerk, s. 6.

^[191] Auerbach, “Geiger Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 786.

^[192] Bomhoff, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, s. 8.

^[193] Ludwig Geiger, Abraham Geiger - Leben undLebenswerk, s. 5.

^[194] Salime Leyla Gürkan, “Abraham Geiger”, DİA, İstanbul 2016, c. EK-1, s. 471.

^[195]  Lehr- und Lesebuch zur Sprache der Mischna adındaki bu çalışmasına ileriki hayatında arasıra kesintilerle devam etmiştir. Fakat diğer akademik çalışmalarından dolayı bu kitaba pek vakit ayıramamış ve bitirememiştir.

^[196] Auerbach, “Geiger Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 787.

^[197] Bomhoff, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, s. 8.

^[198]   Wolf Heidenheim (1757-1832); Abraham Geiger bu hocasının kendisini birçok yönden çok etkilediğimden dolayı çok değer verdiğini zikretmektedir. Etkilemenin sebebini ise, hocasının insanlardan uzak bir şekilde değil de onlarla iç içe bir hayat yaşadığını ve araştırmacı yönünün ağır bastığından dolayı olduğunu açıklamaktadır. Bkz. Ludwig Geiger, Abraham Geiger - Leben und Lebenswerk, s. 12.

^[199] Auerbach, “Geiger Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 786.

^[200] Auerbach, “Geiger Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 787.

^[201] Ludwig Geiger, Abraham Geiger - Leben undLebenswerk, s. 12.

^[202] Ludwig Geiger, Abraham Geiger’s Nachgelassenen Schriften, Louis Gerschel, Berlin 1878, c. V, s. 15.

^[203] Gürkan, “Abraham Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 471.

^[204] Auerbach, “Geiger Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 788.

^[205] Gürkan, “Abraham Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 471.

^[206] Bomhoff, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, s. 9.

^[207] Auerbach, “Geiger Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 788.

^[208] Gürkan, “Abraham Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 471.

^[209] Gürkan, “Abraham Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 471.

^[210] Bomhoff, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, s. 11.

^[211] Ludwig Geiger, Abraham Geiger - Leben und Lebenswerk, s. 27; Yahudiler birçok kısıtlamaya maruz bırakılmışlardı. Örneğin özel vergi vermeleri, devlet işlerine girememeleri, gayrimenkullere sahip olamamaları, vs. Bu gibi kısıtlamalar sebebiyle kendileri ticaretle ve para alım satım işleriyle uğraşmak zorunda kalmışlardır. Bkz. Herzig - Rademacher, Die Geschichte der Juden in Deutschland, ss.80-84. İkamet etmeleri gereken yerlerde durmaları ve evlenmek istediklerinde ön görülen tarihlerde evlenebilmekteydiler. Sende iki evliliğe izin verilmiştir. Bkz. Brodersen - Dammann, Zerrissene Herzen: Die Geschichte der Juden in Deutschland, s. 102. Farklı kaynaklarda ise Yahudilerin yılda sadece on iki evliliğe müsade edildiği belirtilmektedir. Bkz. Sievers, Juden in Deutschland, ss. 167-168.

^[212] Bomhoff, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, s. 10.

^[213] Gürkan, “Abraham Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 471.

^[214] Ludwig Geiger, Abraham Geiger - Leben und Lebenswerk, s. 41.

^[215] Ludwig Geiger, Abraham Geiger - Leben undLebenswerk, s. 46.

^[216] Bomhoff, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, s. 22.

^[217] İbadetlerde kullanılan İbranicenin yeri ve önemi hakkında bkz. İsmail Başaran, “Yahudilikte İbadet dili olarak İbranice’nin önemi”, Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 14:27 (2019), ss. 227­233.

^[218] Bomhoff, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, s. 23.

^[219] Ludwig Geiger, Abraham Geiger - Leben undLebenswerk, s. 38.

^[220] Ludwig Geiger, Abraham Geiger - Leben undLebenswerk, s. 44.

^[221] Bomhoff, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, s. 17.

^[222] Auerbach, “Geiger Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 790.

^[223] Ludwig Geiger, Abraham Geiger - Leben undLebenswerk, s. 52.

^[224] Ludwig Geiger, Abraham Geiger - Leben undLebenswerk, s. 56.

^[225] Bomhoff, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, s. 18.

^[226] Ludwig Geiger, Abraham Geiger - Leben undLebenswerk, s. 57.

^[227] Auerbach, “Geiger Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 790.

^[228] Gürkan, “Abraham Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 472.

^[229]  Sadukiler; M.Ö. 2. yüzyılda Makabiler devrinde Ferisiler’e karşı ortaya çıkmış olan bir Yahudi mezhebidir. Dünya’yı eğlenilmesi ve zevk alınması gereken bir yer olarak görmüşlerdir. Ferisilerle olan en önemli ayrışma noktaları yeniden dirilmeyi kabul etmemeleri olmuştur. Romalıların mabedi tahribinden sonra tarihten silinmişlerdir. Bkz. Yaşar Kutluay, İslam ve Yahudi Mezhepleri, Anka Yayınları, İstanbul 2004, ss. 229-234.

^[230] Karailer; M.S. 8. yüzyılda Irak Yahudileri tarafından ortaya çıkmış bir Yahudi mezhebidir. Tanah’ı çok okumaları ve üzerinde çok çalışmalarından dolayı onlara Karai (Okuyanlar) denilmiştir. Ferisiler Sadukiler’i tekfir ettiği gibi Karailer’i de bu kapsamda değerlendirmişlerdir. Karailer, Ferisilerin Talmudik görüşlere tepki olarak meydana gelmiş bir hareket olarak değerlendirilmektedir. Bkz. Kutluay, İslam ve Yahudi Mezhepleri, ss. 257-258.

^[231] Gürkan, “Abraham Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 472.

^[232]  Ferisiler; M.Ö. 2. yüzyılda Makabiler devrinde ortaya çıkmış bir Yahudi mezhebidir. Kendilerine Makabi mücadelelerine katılmama ve reddetmelerinden dolayı “uzaklaşanlar” anlamına gelen Ferisiler denilmiştir. Dinin muhafazasına çok önem vermektedirler. Dolayısıyla mabetlerde yapılan bir takım ibadetlerin evlerde de yapılmasına sebeb olmuşlardır. Bugünki Yahudiliğin şekillenmesinde çok büyük rol oynamışlardır. Nitekim bugünkü Ortodoks Yahudiliği, Ferisilerin devamı sayılmaktadır. Bkz. Kutluay, İslam ve Yahudi Mezhepleri, ss. 212-229.

^[233] Gürkan, “Abraham Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 471.

^[234] Gürkan, “Abraham Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 471.

^[235] Zacharias Frankel (1801-1875), yaşadığı zaman zarfında Alman Yahudi hakları için çok uğraşmıştır. Aynı zamanda bu haklardan bazılarının alınmasında büyük rol oynamıştır. Ayrıca yazdığı eserlerle kendisinin ilmi birikimi ortaya koymuş ve bundan dolayı da çok sayıda seveni ve takib edeni olmuştur. Frankel, Teoloji Fakültesine atanıp orada 22 sene görev aldığı bilinmektedir. Bkz. Joseph Perles, “Zacharias Frankel”, Allgemeine Deutsche Biographie, Duncker & Humblot, Leipzig 1878, c. VII, s. 266-268. Frankel, dini “yenileme” taraftarı değil, “iyileştirme ve geliştirme” taraftarı olduğunu açıkca belirtmiştir. Dolayısıyla ne tam manasıyla Ortodoksluğu savunmuştur, ne de Reformculuğu. Kendisi orta yolu bulmaya çaba göstermiştir. Bkz. Michael Brenner, Stefi Jersch-Wenzel, Michael A. Meyer, Deutsch-jüdische Geschichte in der Neuzeit, s. 148. Ne Reformistler gibi ibadet dilinin İbranice olma zorunluluğu kaldırılsın demiştir, ne de Ortodoksların sözlü Kanun olan Talmud’u aynı Tora gibi vahiy mahsulü saymıştır. Bkz. Başaran, Muhafazakar Yahudilik, ss. 25-26.

^[236] Bomhoff, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, s. 20.

^[237] Auerbach, “Geiger Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 792.

^[238] Gürkan, “Abraham Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 472.

^[239]  Berthold August Michael (1847-1919); İleriki yaşlarında yargı konseyinde görev alan Berthold Frankfurt’un avukat birliğinde önemli rol oynamıştır. Bkz. Bomhoff, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, s. 21.

^[240] Ludwig Geiger (1848-1920); Kendisi kültür ve literatür tarihçisi ve Goethe araştırmacısı olarak ün yapmıştır. 1880 yılında Berlin’de Profesor olmuş ve 1908 yılında “gizli hükümet/meclis üyesi” olarak tanınmıştır. Ayrıca babasından geriye kalan mektup, günlüğü ve ders notlarını bir araya toplayıp tekrardan müstakil bir eser şekilde yayına sunmuştur. Bkz. Ludwig Geiger, Abraham Geiger’s Nachgelassenen Schriften, c. V, s. III.

^[241] Bomhoff, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, s. 21.

^[242] Auerbach, “Geiger Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 790.

^[243] Bomhoff, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, s. 21.

^[244] Bomhoff, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, s. 25.

^[245] Bomhoff, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, s. 26.

^[246] Bomhoff, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, s. 29.

^[247] Bomhoff, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, s. 30.

^[248]  Ludwig Geiger, Abraham Geiger’s Nachgelassenen Schriften, Berlin, 1876. Bu eser 5 ciltten oluşmaktadır. 5. cildi Ludwig Geiger babasının gençlik yıllarında yazdığı günlüğünü bulmasıyla ve birçok mektubunu derlemesinden oluşmaktadır. Bkz. Ludwig Geiger, Abraham Geiger’s Nachgelassenen Schriften, c. V, s.III, Berlin, 1876.

^[249] Ludwig Geiger, Abraham Geiger’sNachgelassenen Schriften, c. V, s. 360.

^[250] Bomhoff, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, s. 30.

^[251] Abraham Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, F. Baaden, Bonn 1833, s.

III.

^[252] Gürkan, “Abraham Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 472.

^[253] Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. IV.

^[254] Bomhoff, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, s. 17.

^[255] Gürkan, “Abraham Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 472.

^[256] Ludwig Geiger, Abraham Geiger’s Nachgelassenen Schriften, Berlin 1875, c. I, ss. I-V.

^[257] Ludwig Geiger, Abraham Geiger’sNachgelassenen Schriften, Berlin 1875, c. II, ss. III-VIII.

^[258] Ludwig Geiger, Abraham Geiger’s Nachgelassenen Schriften, Berlin 1876, c. III, ss. II.

^[259] Ludwig Geiger, Abraham Geiger’sNachgelassenen Schriften, Berlin 1876, c. IV, ss. III-VIII

^[260] Ludwig Geiger, Abraham Geiger’sNachgelassenen Schriften, c. V, ss. III-XII.

^[261] Abraham Geiger, Das Judenthum und seine Geschichte, Verlag der Schletterschen, Breslau 1864, c. I, ss. VII-X.

^[262] Abraham Geiger, Das Judenthume undseine Geschichte, Verlag der Schletterschen, Breslau 1865, c. II, ss. V-VIII.

^[263] Abraham Geiger, Das Judenthum und seine Geschichte, Verlag der Schletterschen, Breslau 1865, c. II, ss. 39-53.

^[264]  İskenderiye kütüphanesinin Müslümanlar tarafından yakıldığına dair iddialar tarihi gerçeklerle bağdaşmamaktadır. Ayrıntılı bilgi için bkz. Adem Pak, “İskenderiye Kütüphanesinin Akıbeti Üzerine. Değerlendirmeler”, İslami Araştırmalar Dergisi 16:1 (2003), ss. 176-183.

^[265] Abraham Geiger, Das Judenthum und seine Geschichte, c. II, ss. 51-53.

^[266] Abraham Geiger, Das Judenthum und seine Geschichte, c. II, ss. 42-44.

^[267] Abraham Geiger, Das Judenthum und seine Geschichte, c. II, ss. 50-53.

^[268] Abraham Geiger, Das Judenthum und seine Geschichte, Verlag der Schletterschen, Breslau 1871, c. III, ss. V-VIII.

^[269] Gürkan, “Abraham Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 471.

^[270] Bomhoff, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, s. 13.

^[271] Bomhoff, Jüdische Miniaturen - Abraham Geiger, s. 16.

^[272] Auerbach, “Geiger Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 792.

^[273] Tolan, “19. Yüzyıl Aşkenaz Yahudilerinin Monoteist Reformu İçin Bir Örnek Olarak Hz. Muhammed”, s. 97.

^[274] Auerbach, “Geiger Abraham”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 787.

^[275] Abraham Geiger, Sadducaer ve Pharisaer, Breslau 1863.

^[276] Gürkan, “Abraham Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 472.

^[277]  Abraham Geiger, Parschandatha: die nordfranzösische Exegetenschule, Leopold Schnauss Verlag, Leipzig 1855, s. 5.

^[278] Abraham Geiger, Moses ben Maimon, Weiger & Comp., Breslau 1852, ss. 1-2.

^[279] Abraham Geiger, Salomo Gabirol und seine Dichtungen, Oskar Leiner Verlag, Leipzig 1867.

^[280] Abraham Geiger, Isaak Troki, Joh. Urban, Breslau 1853.

^[281] Abraham Geiger, Melo Chofnajim- Biographie Josef Salomo del Medigo, Berlin 1840.

^[282] Abraham Geiger, Leon da Modena, Joh. Urban, Breslau 1856.

^[283] Abraham Geiger, Divan des Castiliers Abu ’l Hassan Juda ha-Levi, Joh. Urban, Breslau 1851.

^[284] Yaşar, Oryantalistlere göre Kur ’an ’ın Kaynağı ve Metinleşmesi, ss. 35-36.

^[285] Sarıçam - Özdemir - Erşahin, İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru, s. 411.

^[286] Isaac Gastfreund (1845-1890; Galiçyalı bir hahamdır), Mohamed nach Talmud undMidrasch. Kritisch und historisch bearbeitet, Louis Gerschel Verlagsbuchhandlung, Berlin 1875.

^[287]Hartwig Hirschfeld (1854-1934; İngiliz oryantalist), Jüdische Elemente im Korân, Selbstverlag, Berlin 1878.

^[288]  Josef Horovitz (1874-1931; Alman Yahudi oryantalist), Koranische Untersuchungen, Walter De Gruyter & Co., Berlin 1926.

^[289] Ignaz Goldziher (1850-1921; Macar Yahudi oryantalist), Muhammedanische Studien, Max Niemeyer Verlag, Halle 1889; Vorlesungen über den İslam, C. Winter, Heidelberg 1910; Die Richtungen der Islamischen Koranauslegung, E. J. Brill, Leiden 1920.

^[290] Abraham Isaac Katsh (1908-1998; Polonyalı oryantalist), Judaism in İslam - Biblical and Talmudic Backgrounds of the Koran andIts Commentaries, N. Y. Univ Press, New York 1962.

^[291] Adolf von Harnack (1851-1930; Alman Protestan teolog), Lehrbuch der Dogmengeschichten, J. C. B. Mohr, Tübingen 1886.

^[292]  Julius Wellhausen (1844-1918; Alman Protestan teolog ve oryantalist), Die religiös-politischen Oppositionsparteien im alten İslam, Weidmannsche Buchhandlung, Berlin 1901.

^[293] Gürkan, “Abraham Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 472. Daha detaylı bilgiler için bkz: Gustav Pfannmüller, Handbuch der İslam-Literatur, Verlag von Walter de Gruyter & Co., Berlin 1923, ss. 98-111.

^[294]  David Mill (1692-1756; Alman Oryantalist, Filolog), Oratio inauguralis de Mohammedanismo e veterum Hebraeorum scriptis magna ex parte composita, Apud G. Vande Water, Utrecht, 1718.

^[295] Henricus Lyth, Quo successu Davidicos hymnos imitatus sitMuhammed, Edmann, Uppsala 1806/07.

^[296] Pfannmüller, Handbuch der Islam-Literatur, s. 98.

^[297] Hüseyin Yaşar, Avrupa ve Kur ’an, İz Yayıncılık, İstanbul 2019, s. 71.

^[298] Yasin Meral, Yahudi Düşüncesinde İslam Algısı - İbn Meymun Örneği, Ankara Okulu, Ankara 2017, ss. 175-176; Yasin Meral, "Şim'on Ben Tsemah Duran'ın (ö.1444) Keşet u-Magen Adlı İslam'a Reddiyesinin Değerlendirmesi", Dini Araştırmalar 15:41 (2012), ss. 59-79.

^[299] Ludwig Geiger, Abraham Geiger - Leben undLebenswerk, s. 18.

^[300] Abraham Geiger, Judaism and İslam, terc. F. M. Young, M.D.C.S.P.C.K. Press, Madras 1898.

^[301] Gürkan, “Abraham Geiger”, DİA, c. EK-1, s. 472.

^[302] Özcan Hıdır, “İslam’ın Yahudi Kökeni Teorisi ile İlgili İddialar ve Çalışmalar”, İLAM Araştırma Dergisi 3:1 (1998), s. 157.

^[303]  George Alfred Lefroy (1854-1919); Anglikan misyonerliğine bağlı bir piskopos. İrlanda doğumlu olmasına rağmen İngiltere’de okul eğitimini tamamlamıştır. “Cambridge Mission“ kapsamında 1879 yılında Delhi’ye gönderilmiştir. 1882 yılında Hindistan’daki misyonerliğin başına geçti ve 1899 yılında Lahore (Pakistan) şehrine piskopos atanıncaya kadar bu göreve devam etti. 1913 yılında ise Kalkutta‘ya (Hindistan) piskopos olarak atanmıştır. Lefroy, Hindulardan ziyade Müslümanlarla ilişki kurmanın daha kolay olduğunu söylemiştir. Bkz. Gerald H. Anderson, “George Alfred Lefroy”, Biographical Dictionary of Christian Missions, Eerdmans Publishing, Cambridge 1999, s. 392.

^[304] Abraham Geiger, Judaism andIslam, terc. F. M. Young, s. III.

^[305] Lassner, “Abraham Geiger: A Nineteenth-Century Jewish Reformer on the Origins of Islam”, s. 107.

^[306] Hz. Muhammed hakkında söylenen sözler hakkında bkz: Özcan Hıdır, Batı’da Hz. Muhammed İmajı, İnsan Yayınları, İstanbul 2019, ss. 211-261.

^[307] Abraham Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 34.

^[308]  Tam adıyla Antoine Isaac Silvestre de Sacy (1758-1838); Napolyon devrinde yaşamış fransız bir şarkiyatçıdır. Küçük yaşlarda Grekçe ve Latince öğrenen Sacy sonraki yıllarında ise İbranice ve Arapça dersleri almaya başlamıştır. Kendisi böylelikle doğu bilimlerine merak salmış ve bundan sonra da Türkçe ve Farsça öğrenmiştir. Aristrokrat bir ailenin çocuğu olan Sacy farklı dilleri bilmesi sayesinde çeşitli kürsülere başkan olarak getirilmiştir. İslam hakkında birçok makale ve yazı neşretmesinin yanında arapçadan ve farsçadan da birçok kitabı fransızcaya çevirmiştir. (Faruk Bilici, “Antoine Isaac Silvestre de Sacy”, DİA, İstanbul 2008, c. XXXV, ss. 366-367.)

^[309] Lassner, “Abraham Geiger: A Nineteenth-Century Jewish Reformer on the Origins of Islam”, s. 106.

^[310] Antoine Isaac Silvestre de Sacy, Review of Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen? by Abraham Geiger, Journal des Savants (1835), s. 163.

^[311] Sacy,                   Review of                 Was hatMohammed                       aus dem             Judenthume       aufgenommen?         by  Abraham                           Geiger, s.  164.

^[312] Lassner, “Abraham Geiger: A Nineteenth-Century Jewish Reformer on the Origins of Islams”, s.            112.

^[313] Sacy,                   Review of                 Was hatMohammed                       aus dem             Judenthume       aufgenommen?         by  Abraham                           Geiger, s.  165.

^[314] Sacy,                   Review of                 Was hatMohammed                       aus dem             Judenthume       aufgenommen?         by  Abraham                           Geiger, s.  168.

^[315] Sacy,                   Review of                        Was hatMohammedaus         dem Judenthume             aufgenommen?  by                                     Abraham                           Geiger, s.  173.

^[316] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. I.

^[317] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. II.

^[318] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. III.

^[319] Samuel Friedrich Günther Wahl’ın (1760-1834) bu Kur’an tercümesi, Friedrich Eberhard Boysen (1720­1800) tarafından yazılan Der Koran oder Das Gesetz der Moslemen durch Muhammed den Sohn Abdallahs (Kur’an veya Abdullah oğlu Muhammed tarafından yazılan Müslümanların yasası) adındaki Kur’an tercümesinden yararlanarak tekrardan arapçadan tercüme edilmiştir. Wahl bu tercümesinde açıklamalı notlar eklediğini ve yaklaşık doksan sayfalık bir tarihsel giriş yazdığını da belirtmektedir. Bkz. Samuel Friedrich Günther Wahl, Der Koran oder Das Gesetz der Moslemen durch Muhammed den Sohn Abdallahs, Gebauerschen Buchhandlung, Halle 1828, s. I.

^[320] Beyzavi, tam adıyla Abdullah b. Ömer b. Muhammed el-Beyzavi (ö. 1286), Şiraz yakınında bulunan Beyza kasabasında dünyaya gelmiş ve hayatının büyük bölümünü de burada geçirmiştir. Kendisinin Kur’an’a yazdığı meşhur “Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Tevîl” adlı tefsirini yaşlılık döneminde kaleme almıştır. Bu eserinde dirayet ve rivayet metodunu birlikte kullanmasına çeşitli tenkitler gelmiş olsa da, onu özel kılan noktalardan bir de bu olmuştur. Geçmiş alimlerin tefsirlerinden faydalanılarak Arap şiirleriyle dil kaidelerine misaller getirerek doğrulunu ispatlamaya çalışması, akli delillere dayanılarak yeni görüşler ortaya koyması onun çok beğeni kazanmasına neden olmuştur. Bu denli ün salan bu tefsire 250 civarında şerh, haşiye ve talikler yazılmıştır. İçerisinde bulunan bilgiler kelimelerin kök anlamı ve farklı manalara gelmesi açısından Râgıb el-İsfahânî’nin el-Müfredât’ından, Kur’an’ın, lafız, lügat ve belagat kaideleri, surelerin faziletleri ve Mutezile’nin görüşleri gibi konularında Zemahşen’nin el-Keşşâf’ından ve fıkıh, kelâm, mantık, felsefe ve tabiat ilimlerini Fahreddin Râzî’nin Mefâtîhu ’l-Ğayb adlı eserinden faydalanılmışıtr. Kendisi 1286 yılında Tebriz’de vefat etmiştir. Bkz. İsmail Cerrahoğlu, “Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Tevîl”, DİA, İstanbul 1995, c. XI, ss. 260-261; Yusuf Şevki Yavuz, “Beyzâvi”, DİA, İstanbul 1992, c. VI, ss.100-103.

^[321] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. III.

^[322] Ludovico Maracci (1612-1700); Kendisi İtalyan asıllı Cizvit tarıkatına bağlı Katolik bir din adamıdır. Latince ele aldığı Kur’an tercümesi “Refutatio Alcorani” ile tanınmaktadır. Müslümanlara ve İslam’a yazılan tüm reddiyeleri biraraya toplayarak İslam’ı kötülemenin yanında bu dinin Protestanlık ile aynı minvalde değerlenedirilmesi gerektiğini ifade etmektedir. Ayrıca İslam dininin insanın tabiatına kendi katolik dinlerinden daha uygun olduğunu söylemekten de çekinmemiştir. Kur’an’ı ve Müslümanları kendi silahları ile vurulması gerektiğini savunarak, Buhari ve Beyzavi gibi temel İslam eserlerinden faydalanılarak kötülemeye çalışmıştır. Hz. Muhammed hakkında ise ağıza alınmayacak şekilde kötü hakaretler etmektedir. Bkz. Hüseyin Yaşar, “Aydınlanma Döneminde Batı’da Kur’an Algısı”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (2006), ss.124-125.

^[323] D’Herbelot (1625-1695) Paris’te doğmuş olup bibliotheque orientale adında ilk İslam ansiklopedisini hazırlayan Fransız bir oryantalisttir. Doğu dillerinin birçoğunu bilmesi onu İslam alanındaki çalışmasında öne çıkarmıştır. İleri yaşlarında Fransa’da doğu dilleri tercümanlığı ve Süryanice hocalığı görevini yapmıştır. Herbelot’un hazırladığı bu eser, verdiği kavram, kişi ve eser bilgileriyle ondan sonra gelen tüm şarkiyatçıların başvurdukları bir kaynak niteliğinde olmuştur. Kaynak olarak genellikle geç dönem eserlerden faydalanmıştır. İlginç tarafı ise açıkça Katib Çelebi’nin Keşfü’z-zünün adlı eserindeki sistemi takip ettiğini söylese de, onun kitabından faydalandığını söylememektedir. Ayrıca bu eserin yazılmasındaki sebep, Avrupalıların doğu hakkında doğru bilgilere sahip olmaları ve Müslümanların yazdığı kitapları alfabetik olarak önlerinde bulmaları için olduğunu bildirmektedir. Bununla birlikte önsözünü yazan Antoine Galland, Müslümanları tanımanın ve onların güçlü ve zayıf noktalarının bilinmesinin önemli oldğundan bahsetmektedir. Ayrıca ön yargıların kırılması için böyle çalışmaların gerekli olduğunu savunmaktadır. Güzel olan taraf ise zamanımızdaki oryantalistler gibi İslam’ı kötüleme çabalarının olmadığı, aksine yeni birşeyler öğrenme isteğinde oldukları görülmektedir. Bkz. Cengiz Aydın, Tahsin Görgün, “Herbelot Barthelemy de Molainville”, DİA, İstanbul 1998, c. XVII, ss. 219-220.

^[324] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. IV.

Araplar’ın tarihini Arapça aslından tercüme yapan ve tahkik eden ilk kişi olmuştur. Fakat asıl çalışması eski ve yeni ahit üzerine olmuştur. Ayrıca kutsal kitabın bazı kısımlarını Arapçaya da tercüme etmiştir. Bkz. Şenol Korkut, “Pococke Edward”, DİA, İstanbul 2007, c. XXXIV, s. 305.

^[326]  Zunz’un bu eseri, Yahudi tarihi içerisinde, bilhassa Ezra döneminden kendi yaşadığı döneme kadar Yahudi ibadetlerinin kaynağını ve zamanla gelişimini ele almıştır. Bkz. Leopold Zunz, Die gottesdienstlichen Vortrage der Juden, A. Asher, Berlin 1832, s. XI.

^[327] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. V.

^[328] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 1.

^[329] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, ss. 2-3.

^[330] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 4.

^[331] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 5.

^[332] Ankebut, 29:48.

^[333] Buhari, “Bed’ul Vahy”, 3; “Tefsir”, 1; “Tabir”, 1; Müslim, “İman”, 403; Ahmet bin Hanbel, Müsned, c. XLIII, s. 112.

^[334] Bkz. Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 11, 25, 51, 55, 63, 65, 79, 86; Aynı şekilde bu iddiayı savunan oryantalistler için bkz. Özcan Hıdır, Batı’da Hz. Muhammed İmajı, ss. 239-242.

^[335] Serikjan Kendebay, “Kur’an’da İtab Ayetleri Çerçevesinde Hz. Peygamber (s.a.s.)‘e Yapılan Uyarılar”, Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 3 (2017), ss. 31-49.

^[336]  Tur, 52:29; Hicr, 15:6-7; Kalem, 68:51; “Yahudi kayanaklarında ise Hz. Muhammed’in ismi pek zikredilmemesinin yanında, onun hakkında lakaplar ile söz edildiği görülmektedir. Bunların arasında mesela “pasul” (defolu, ayıplı, eksik), “roe tson” (koyun çobanı), “şote” (aptal), “arm” (lanetli) gibi lakaplar kullanılarak Hz. Muhammed’in şahsiyetini küçük düşürmek istemişlerdir.” Bkz. Nuh Arslantaş, Yahudilere Göre Hz. Muhammed ve İslamiyet, İz Yayıncılık, İstanbul 2016, s. 208.

^[337] Şuara, 26:210-211.

^[338]  Beni Kaynuka kabilesi Medine’de bulunan üç Yahudi kabileden birtanesidir. Hz. Muhammed Medine’ye hicret ettikten sonra onlarla birlikte yaşama adında bir antlaşması yapmıştır. Bedir gazvesinde Müslümanların galip gelmesi Yahudilerin hoşuna gitmemiş ve taşkınlık yapmaya başlamışlardır. Anlaşmanın bozulmasına sebep olan olay ise bir Müslüman kadının Beni Kaynuka çarşısında tacize uğraması ve karşılıklı kan dökülmesi olmuştur. Bunun ardından Hz. Peygamber Beni Kaynuka mahallesini kuşatmış ve on beş gün sonra teslim almıştır. Bu Yahudi kabilesi Beni Hazreç müttefıği olduğu için Hz. Muhammed onları üç gün içerisinde şehirden ayrılmaları şartıyla serbest bırakmıştır. Başka çareleri olmayan Beni Kaynuka kabilesi sürgün edilerek Suriye civarındaki Ezriat şehrine yerleşmişlerdir. Bkz. Casim Avcı, “Kaynuka”, DİA, Ankara, 2002, c. XXV, s. 88.

^[339]  Medine civarlarında bulunan diğer bir Yahudi kabilesidir. Kendilerinin Hz. Harun’un soyuna dayandıklarını iddia etmektedirler. Diğer iki Yahudi kabileye karşı sayı ve güç bakımından daha üstün konumdadırlar. Müslümanlara olan nefretleri ise Beni Kaynuka kabilesinin Medine’den sürülmesi ve Ka’b bin Eşrefin öldürülmesinden sonra meydana çıkmıştır. Beni Nadir kabilesinin şehirden sürülmesine sebeb olan olay ise Hz. Peygamber’i öldürme teşebbüsüne bulunmları olmuştur. Bunun ardında Hz. Muhammed onların Medine’yi on gün içerisinde terk etmeleri gerektiğini aksi takdirde onlarla savaşacağını bildirmiştir. Beni Nadir Yahudileri ise kendilerine yardıma gelecek olan Beni Kurayza ve Beni Gatafan kabilelerini güvenerek hiçbir yere gitmeyeceklerini ve savaşa hazır olduklarını söylemişlerdir. Bunun ardından Hz. Muhammed ilk önce Beni Kurayza ile tarafsız olmaları gerektiren bir anlaşma yapmıtır, ardından Beni Nadir’in bulunduğu kaleyi on beş gün kuşatmıştır. Bu kuşatmanın şiddetinden bunalan Yahudiler Hz. Muhammed’den Medine’yi terk etme talebinde bulunmuşlardır. Hz. Muhammed bu teklifi kabul etmiş ve onların Suriye ve Ezriat’a sürülmelerini sağlamıştır. Bkz. Nadir Özkuyumcu, “Nadif’, DİA, İstanbul 2006, c. XXXII, s. 275.

^[340]  İslam kaynaklarında Hz. Muhammed’in hicretin 2. senesinin Şevval ayında (Nisan 624) Beni Kaynuka’yı, hicretin 4. senesinin Rebiulevvel ayında ise (Ağustos 625) Beni Nadir kabilesini sürgün ettiği bilinmektedir. Bkz. Elşad Mahmudov, Sebepleri ve Sonuçları Açısından Hz. Peygamber’in Savaşları, İSAM Yayınları, İstanbul 2010, ss. 321-322.

^[341] Beni Kurayza Yahudileri de diğer iki Yahudi kabilesi gibi Medine civarlarında ikamet etmekteydiler. Medine anlaşması gereği hem şehrin savunmasında yardımcı olacaklarına, hem de Müslümanların düşmanlarıyla iş birliği yapmayacaklarına dair söz vermişlerdi. Fakat diğer iki Yahudi kabilesi bu anlaşmaya uymadıkları için sürgün edilmiş, Kurayza kabilesi Medine’de tek başına kalmıştır. Hendek savaşı sırasında Kurayza Yahudileri Müslümanların düşmanlarıyla ittifak içinde olduklarından dolayı Hz. Muhammed bu gazve sonrası onların üzerine yürümüştür. On beş veya yirmi beş gün kuşatma sonunda Beni Kaynuka Yahudileri Beni Nadir Yahudilerine verilen sürgün imkânını teklif etmiş olsalarda Hz. Muhammed bu teklifi red ederek sadece teslim olabileceklerini söylemiştir. Medine anlaşmasında müttefikleri olan Evs kabilesi Hz. Peygamber’den Kurayza Yahudilerin ağır cezalandırılmamalarım istemişlerdir. Bunun ardından Yahudilerin, Evsilerin ve Hz. Peygamber’in onayıyla Evs kabilesinden olan Sad bin Muaz’ın hükmetmesine karar verilmiştir. O da savaşabilecek erkeklerin öldürülmesi, kadın ve çocukların esir alınmasına karar vermiştir. Bkz. Casim Avcı, “Kurayza”, DİA, Ankara 2002, c. XXVI, ss. 431-432. İslam kaynaklarında hicretin 5 yılında (Nisan 627) bu gazvenin gerçekleştiği bilinmektedir. Bkz. Elşad Mahmudov, Sebepleri ve Sonuçları Açısından Hz. Peygamber’in Savaşları, s. 178.

^[342] Geiger, Was hatMohammedaus dem Judenthume aufgenommen?, s. 6; Bu üç Yahudi kabilesi hakkında daha geniş bilgi için bkz. Elşad Mahmudov, Sebepleri ve Sonuçları Açısından Hz. Peygamber’in Savaşları, ss. 151-195; Eyüp Baş, İslam’ın İlk Döneminde Müslüman Yahudi İlişkileri, Gökkubbe, İstanbul 2018, ss.51-65; Nuh Arslantaş, Hz. Muhammed Döneminde Yahudiler, Kuramer, İstanbul 2016, ss. 183-233; Ömer Sabuncu, Yahudi Asıllı Sahabiler, Siyer Yayınları, İstanbul 2019, ss. 55-66.

^[343] Haşr, 59:2.

^[344] Ebu’l-Berekât en-Nesefî, Medârikü ’t-Tenzîl ve Hakâiku ’t-Te’vil, Daru İbn Kesir, Beyrut 2018, c. III, s. 454.

^[345] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 7.

^[346] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 9.

^[347] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 10.

^[348] Enam, 6:68.

^[349] Mumtehine, 60:13.

^[350] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 11.

^[351] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 6.

^[352] Bakara, 2:88.

^[353] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 12.

^[354]  Aynur Uraler, Hz. Peygamber’e Yahudi ve Hristiyanların Yönelttikleri Sorular, İFAV Yayınları, İstanbul 2016, ss. 68-71.

^[355] Bakara, 2:97.

^[356] Bakara, 2:98.

^[357] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 13.

^[358] Babil Talmudu, Sanhedrin, 44b.

^[359] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 14.

^[360] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 15.

^[361] Al-i İmran, 3:181.

^[362] Bakara, 2:245.

^[363] Maide, 5:64.

^[364] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 16.

^[365]   “Râina” kelimesini Yahudiler kelime oyunuyla İbranice manasını Hz. Peygamber hakkında kullanmışlardır. İbranice’de “ra” (kötü, habis, hayırsız) kelimesine, Arapça’da “na” (biz) zamirini ekleyerek, “şu bizim kötü, şu bizim hayırsız” anlamında kullanmışlardır. Bkz. Arslantaş, Hz. Muhammed Döneminde Yahudiler, s. 168.

^[366]  Bakara, 2:104; Nisa, 4:46; “Râinâ” kelimesini Yahudiler, İbranice ve Suryanice dilinde birbirlerini sövdüklerinde zaman kullanırlarmış. Sahabiler bu kelimeyi, Hz. Muhammed’in anlattıklarını iyi anlamak ve hıfzetmek için kullandıklarında bu kelimeyi Yahudiler fırsat bilerek kendi manalarında kullanarak Hz. Peygambere hakaret etmişlerdir. Bunun üzerine, “râinâ” kelimesinin yerine “unzurnâ” kelimesinin kullanılmasına dair ayet nazil olmuştur. Bkz. Ebu’l-Berekât En-Nesefî, Medârikü ’t-Tenzîl ve Hakâiku ’t Te’vil, Daru İbn Kesir, Beirut 2018, c. I, ss. 106-107.

^[367] Bakara, 2:58; Araf, 7:161.

^[368] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 17.

^[369] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 18.

^[370] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 20.

^[371] Arslantaş, Hz. Muhammed Döneminde Yahudiler, ss. 160-162.

^[372] Ankebut, 29:46.

^[373] Al-i İmran, 3:159.

^[374] Hz. Muhammed’in Mekke ve Medine’deki Ehl-i kitap ile dînî, hukukî-siyasal, askerî ve sosyo-kültürel münasebetleri için bkz. Osman Güner, Resulullah ’ın Ehl-i Kitap ’la Münasebetleri, Fecr Yayınevi, Ankara 1997, ss. 105-125, 247-285, 285-321, 321-341.

^[375] Bakara, 2:62.

^[376] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, ss. 21-22.

^[377] Uraler, Hz. Peygamber’e Yahudi ve Hristiyanların Yönelttikleri Sorular, ss. 365-366.

^[378] Bakara, 2:76.

^[379] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 23.

^[380]  Varaka b. Nevfel, Hz. Peygamber’in ilk vahiy aldığı sırada Hz. Hatice ile birlikte yanına gittikleri Hıristiyan bir rahiptir. Hz. Muhammed’in yaşadığı bu olaylar hakkında aynı Hz. Musa ve Hz. İsa’ya gelen vahiy meleğin Cebrail’in olduğu ve kendisinin de son peygamber olacağını bildirmiştir. Varaka b. Nevfel putlara tapılmaktan hoşlanmadığı için yeni bir din arayışında olduğu ve bundan dolayı da Hıristiyanlığı seçtiği belirtilmektedir. Fakat bazı şiirlerinden yola çıkılarak kendisinin İbrahim’in dinine bağlı yani muvahhid olduğu da söylenmektedir. Bkz. Bünyamin Erul, “Varaka b. Nevfel”, DİA, İstanbul 2012, c. XLII, ss. 517-518.

^[381] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 23.

^[382] Bünyamin Erul, “Varaka b. Nevfel”, DİA, c. XLII, s. 517.

^[383] Sedat Sağdıç, Kur ’an ’a Yönelik Bazı Şüpheler ve Cevapları, Rağbet Yayınları, İstanbul 2016, ss. 32-33.

^[384] “İşte böylece sana da emrimizle Kur'an'ı vahyettik. Sen, kitap nedir, iman nedir bilmezdin. Fakat biz onu kullarımızdan dilediğimizi kendisiyle doğru yola eriştirdiğimiz bir nur kıldık. Şüphesiz ki sen doğru bir yolu göstermektesin.” (Şûrâ, 42:52).

^[385] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 25.

^[386] Nisa, 4:163.

^[387] Enam, 6: 84-86.

^[388] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 25.

^[389] Meryem, 19:7.

^[390] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 25.

^[391] Yasin Meral, “Biz Yahya ismini daha önce kimseye vermedik!”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 58:1 (2017), ss. 213-223.

^[392] Mümin, 40:78.

^[393] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 25.

^[394] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 28.

^[395] Bakara, 2:89, Ahkaf, 46:12,30.

^[396] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 33.

^[397] Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 35; Hz. Muhammed hakkında söylenen sözler için bkz. Özcan Hıdır, Batı’daHz. Muhammedİmajı, ss. 211-261.

^[398] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 36.

^[399] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 37.

^[400] Enfal, 8:31; Nahl, 16:24; Müminun, 23:83; Furkan, 25:5; Neml, 27:68; Ahkaf, 46:17; Kalem, 16:15; Mutaffifin, 83:13.

^[401] Ahkaf, 46:11.

^[402] Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 38.

^[403] Nahl, 16:103.

^[404] Abdullah b. Selam (ö. 663-64), Medine‘deki Yahudilerin meşhur alimleridendir. Kendisi Beni Kaynuka kabilesine mensubtur. Müslüman olmasında farklı rivayetler bulunsa da, en yaygın olan görüş ise onun Hz. Peygamber’e belirli sorular sormasının ardından aldığı cevapların neticesinde “bunu sadece Peygamber bilebilir” demesiyle müslüman olmasıdır. Müslüman olduktan sonra ailesinin de İslamı kabul etmesine vesile olmuştur. Bkz. Mustafa Fayda, “Abdullah b. Selam”, DİA, İstanbul 1988, c. I, ss. 134-135. Müslüman olmadan önce Abdullah b. Selam’ın ve beraberinde olan müşriklerin Hz. Peygambere sordukları sorular için bkz. Uraler, Peygamber’e Yahudi ve Hristiyanların Yönelttikleri Sorular, ss. 26-30; Abdullah bin Selam (r.a.) hakkında daha detaylı bilgi için bkz. Sabuncu, Yahudi Asıllı Sahabiler, ss. 81-87.

^[405] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 39.

^[406] Meral & Melammed, “Hz. Muhammed’e Dair bir Yahudi Efsanesi: Ma’ase Mahmat Adlı Risalenin Yeniden Tahkik ve Tercümesi”, ss. 1-6.

^[407] Furkan, 25:4.

^[408] Ankebut, 29:50.

^[409] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 39.

^[410] Arslantaş, Hz. MuhammedDöneminde Yahudiler, s. 165.

^[411] Şuara, 26:197.

^[412] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 40.

^[413] Yunus, 10:94.

^[414] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 43.

^[415] Bkz. Hıdır, “İslam’ın Yahudi Kökeni Teorisi ile İlgili İddialar ve Çalışmalar”, s. 155.

^[416] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 62.

^[417] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 63.

^[418] Abraham Geiger, Judaism and İslam, terc. F. M. Young, s. 46.

^[419] Yunus, 10:3; Hud, 11:7; Kaf, 50:38; Hadid, 57:4.

^[420] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 64.

^[421] Hayreddin Karaman, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kafi Dönmez, Sadrettin Gümüş, Kur ’an Yolu - Türkçe Meal ve Tefsir, DİB Yayınları, Ankara 2014, s. 693; Muhammed Ali Sâbunî, Safvetu ’t-Tefasir, Mektebetul Asriyye 2013, c. III, ss. 1101-1102.

^[422] Kaf, 50:38.

^[423] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 65.

^[424] Babil Talmudu, Hagiga, 12b.

^[425] Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 65.

^[426] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 66.

^[427] Babil Talmudu, Taanit, 10a.

^[428] Al-i İmran, 3:133.

^[429] Babil Talmudu, Eruvin, 19a.

^[430] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 67.

^[431] Hicr, 15:44.

^[432] Babil Talmudu, Suka, 32b.

^[433] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 68.

^[434] İşaya, 5:14.

^[435] Kaf, 50:30.

^[436] Kohelet Raba, 7:14.

^[437] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 69.

^[438] Araf, 7:46.

^[439] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 70.

^[440] Mişna, Avot, 4:17.

^[441] Tevbe, 9:38.

^[442] Rad, 13:26.

^[443] Babil Talmudu, Berahot, 55b.

^[444] Araf, 7:40.

^[445] Matta, 19:24; Markos, 10:25; Luka 18:25.

^[446] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 71.

^[447] Enbiya, 2:104; Zümer, 39:67; Yeşeya, 34:4.

^[448] Duhan, 44:9-10.

^[449] İsra, 17:58.

^[450] Hac, 22:2; Eyüp, 12:25.

^[451] Neml, 27:87; Zümer, 39:68; Hakka, 69:13.

^[452] Enbiya, 21:96; Kehf, 18:94; Hezekiel, 38, 39; Yecüc ve Mecüc’ün Rabbanilere göre iki yüksek soylu şahsiyetler olduğunu ve böylece Kur’an’da da yerini bulduğunu bildirmektedir. Bkz. Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 72.

^[453] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 73.

^[454] Mısırdan Çıkış, 12:12.

^[455] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 75.

^[456] Enbiya, 21:98.

^[457] Mezmurlar, 90:4.

^[458] Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 78.

^[459] Yasin, 36:78.

^[460] Enam, 6:95; Rum, 30:50; Yasin, 36:33; Fussilet, 41:39; Zuhruf,43:11.

^[461] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 79.

^[462] Babil Talmudu, Sanhedrin, 90b.

^[463]  Ebu Davud, “Cenaiz”, 18; Hadis alimleri bu hadiste geçen “siyab” (elbiseler) kelimesinin, amel manasına geldiğini dile getirmişlerdir. Yani insan hangi ameli yaparken öldüyse o ameli işler bir şekilde mezarından kalkar demişlerdir. Bkz. Hüseyin Kayapınar, Necati Yeniel, Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayıncılık, İstanbul 1989, c. XI, s. 485.

^[464] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 80.

^[465] Enam, 6:95.

^[466] Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 80.

^[467] Babil Talmudu, Yevamot, 49b.

^[468] Şûra, 42:51.

^[469] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 81.

^[470] Şûra, 42:51.

^[471] Nebe, 78:38; Kadir, 97:4; 1. Krallar, 22:21.

^[472] Babil Talmudu, Sanhedrin, 44b.

^[473] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 81.

^[474] Hicr, 15:27; Rahman, 55:15.

^[475] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 82.

^[476] Hicr, 15:16-17; Saffat, 37:6-10; Mülk, 67:5.

^[477] Hicr, 15:34; Sad, 38:77; Tekvir, 81:25.

^[478] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 83.

^[479] Mülk, 67:5.

^[480] Cin, 72:19.

^[481] Babil Talmudu, Berahot, 6a.

^[482] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 84.

^[483] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 86.

^[484] Al-i İmran, 3:191.

^[485] Yunus, 10:12.

^[486] Babil Talmudu, Berahot, 10b.

^[487] Mişna, Berahot, 4:5.

^[488] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 87.

^[489] Nisa, 4:101.

^[490] Mişna, Berahot, 4:4.

^[491] Müminun, 23:3.

^[492] Vaiz, 5:1-3.

^[493] Nisa, 4:43.

^[494] Babil Talmudu, Berahot, 31b; Eruvin, 64a.

^[495] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 88.

^[496] İsra, 17:110.

^[497] 1. Samuel, 1:13.

^[498] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 89.

^[499] Bakara, 2:228.

^[500] Mişna, Yevamot, 4:10.

^[501] Bakara, 2:233; Lokman, 31:14.

^[502] Ahkaf, 46:15.

^[503] Babil Talmudu, Ketubot, 60a.

^[504] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 81.

^[505] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 90.

^[506] Al-i İmran, 3:193.

^[507]  Bel‘am b. Bâûrâ; Hz. Musa döneminde yaşamış bir kahin’dir. Kur’an’da Araf suresi 175-176. ayetlerinde söz edilen kişinin bu kimse olduğu söylense de, kesin olarak bilinmemektedir. Tevrat‘ta farklı şekillerde anlatılmış olan Bel’am, bir rivayete göre İsrailoğullarını mübarek kılmakta, diğer rivayete göre İsrailoğullanna karşı düşman olarak tasvir edilmektedir. Bkz. Ömer Faruk Harman, “Bel’am b. Bâûrâ”, DİA, İstanbul 1992, c. V, ss. 389-390.

^[508] Sayılar, 23:10.

^[509] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 92.

^[510] Ahkaf, 46:15.

^[511] Mişna, Avot, 5:21.

^[512] Cuma, 62:5.

^[513] https://www.safa-ivrit.org/milon/assbooks.php (erişim: 02.06.2021).

^[514] Pirke de-Rabbi Eliezer, 34. bölüm.

^[515] Buhari, “Rikak“ 42; Müslim, “Zühd“ 5.

^[516] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 93.

^[517]  Yahudiliğe ait R. Elieser b. Hyrkanus tarafından 833 yılında yazılan bu metin 54 bölümden oluşmaktadır. Yahudilerin Tanah’ın daha iyi anlaşılması için kullandıkları bir metindir. Tanrı alemi altı günde yarattığı ve her gün nelerin var edildiğine dair bilgiler mevcuttur. Bunun yanında Hz. Adem’den başlanarak Hz. Musa’ya kadar detaylı bir şekilde peygamberlerin tarihi hakkında bilgi verilmektedir. Bkz. Joseph Jacobs - Schulim Ochser, “Pirke De-Rabbi Eli’ezer”, Jewish Encyclopedia, Funk & Wagnalls, New York 1906, c. X, ss. 58-60.

^[518] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 94.

^[519] Vaiz, 8:8.

^[520] Mezmurlar, 49:7,8

^[521] Daniel, 12:13.

^[522] Özdeyişler, 11:4.

^[523] Yeşeya, 58,8.

^[524] Nahl, 16:103.

^[525] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 44.

^[526] Kur’an’ın bizzat Arapça indirildiğine dair ayetler için bkz. Şuara, 26:192-195; Ta Ha, 20:113; Zümer, 39:28; Fussilet, 41:3; Yusuf, 12:2; Ra’d, 13:37; Nahl, 16:103; Şura, 42:7; Zuhruf, 43:3; Ahkaf, 46:12.

^[527] Necmettin Gökkır, “Kur’an-ı Kerim’de farklı kültürlere ait Kavramlar”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (1999), s. 269; Semih Ebu Muğuli, Kur’an’ın Dilleri - Kur’an’da Arapça olmayan Kelimeler, İnsan Yayınları, İstanbul 2003, s. 73; Mürsel Ethem, Kur’an’da İbranice Kelimeler, Gece Kitaplığı, Ankara 2017, ss. 23-32.

^[528] Nasuhi Ünal Karaarslan, “Ta’rib”, DİA, İstanbul 2011, c. XL, s. 27; Gökkır, “Kur’an-ı Kerim’de farklı kültürlere ait Kavramlar”, s. 269; Ebu Muğuli, Kur ’an ’ın Dilleri - Kur ’an ’da Arapça olmayan Kelimeler, s. 74; Mürsel Ethem, Kur ’an ’da İbranice Kelimeler, ss. 32-36.

^[529] Orhan Oğuz, “Arap Dilinde Muarrab Kelimelerin Tesbiti”, Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2015), ss. 149-150.

^[530] Suyuti’nin “El Mühezzeb” adlı eseri hakkında bilgi için bkz. Mehmet Suat Mertoğlu - Sedat Şensoy, “Suyuti”, DİA, İstanbul 2010, c. XXXVIII, ss. 200-201; Mürsel Ethem, Kur’an ’da İbranice Kelimeler, ss. 37-38; Karaarslan, “Ta’rib”, c. XL, s. 27.

^[531] Karaarslan, “Ta’rib”, c. XL, s. 26.

^[532] Ebu Muğuli, Kur ’an ’ın Dilleri - Kur ’an ’da Arapça Olmayan Kelimeler, ss. 13-16; 20-29.

^[533] Ebu Muğuli, Kur ’an ’ın Dilleri - Kur ’an ’da Arapça Olmayan Kelimeler, s. 80.

^[534] Orhan Oğuz, “Arap Dilinde Muarrab Kelimelerin Tesbiti”, Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, s. 150.

^[535] Gökkır, “Kur’an-ı Kerim’de farklı kültürlere ait Kavramlar”, s. 294.

^[536] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 44.

^[537] Taha, 20:39.

^[538] Bakara, 2:248.

^[539]  Bu kelimenin Habeşçe dilinden geldiği de aktarılmaktadır. Bkz. Ebu Muğuli, Kur ’an ’ın Dilleri - Kur’an ’da Arapça olmayan Kelimeler, s. 66.

^[540] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 45.

^[541] Bkz. Yasin Meral, Samiri’nin Buzağısı, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2018, s. 11.

^[542] Dursun Ali Aykıt, Etiyopya Kilisesi, Ayışığı Kitapları, İstanbul 2013, ss. 113-115.

^[543]  Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 56; Bu kelimenin “Tuğyân” kelimesinden ve aslen “fe‘alût” kalıbından türetildiği bildirilmektedir. Lam ile ayn harfinin yer değiştirerek “fele‘ût” kalıbıyla ortaya çıktığını ve mübalağa anlamında kullanıldığı belirtilmiştir. Bkz. Ebu’l-Berakât en-Nesefî, Medâriku’t-Tenzil ve Hakaikut-Tevil, Daru İbn Kesir, Dimeşk 2018, c.III, s. 174. Tağut kelimesinin Habeş dilinden Arapça’ya geçtiği de bildirilmektedir. Bkz. Ebu Muğuli, Kur ’an ’ın Dilleri - Kur’an ’da Arapça olmayan Kelimeler, s. 66.

^[544] Bu kelimenin İbranice kökenli olduğu bildirilmektedir. Bkz. Ebu Muğuli, Kur ’an ’ın Dilleri - Kur ’an ’da Arapça olmayan Kelimeler, s. 66.

^[545] Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 60; Kelimenin sonundaki “vav” ile “te” harfinin ziyadesiyle mübalağa ifade edildiği ve mülkünün herşeyi kapsadığı ve azameti anlamında kullanıldığı belirtilmektedir. Bkz. Ebu’l-Berekât En-Nesefî, Medâriku’t-Tenzil ve Hakaikut-Tevil, c.I, s.621; c. II, s. 478; c. III, s. 115.

^[546]  Hz. Musa’nın beş kitabı anlamına gelen “Pentateuch” kelimesi Yunanca’dan “penta”, yani “beş” manasına gelen kelimeden oluşmaktadır. Eski Ahit’in bu ilk beş kitabına aynı zamanda Tevrat veya Tora da denilmektedir. (Blech, Nedenleri ve niçinleriyle Yahudilik, s. 98.)

^[547] Al-i İmran, 3:3; 48, 5; Maide, 5:68; Araf, 7:157; Tevbe, 9:111; Saff, 61:6; Cuma, 62:5.

^[548] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, ss. 45-46.

^[549] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, ss. 46-47.

^[550] Adn kelimesinin Süryanice dilinden Arapçaya geçtiği bilgisi de mevcuttur. Bkz. Ebu Muğuli, Kur ’an ’ın Dilleri - Kur ’an ’da Arapça olmayan Kelimeler, s. 66.

^[551] Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 47.

^[552] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 48.

^[553] Bu kelimenin Habeşçe, İbranice, Farsça gibi dillerden Arapça’ya geçtiği de belirtilmektedir. Bkz. Ebu Muğuli, Kur ’an ’ın Dilleri - Kur ’an ’da Arapça olmayan Kelimeler, ss. 66-67.

^[554] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 48.

^[555] Cehennem lafzının hangi dilden ve hangi kelimeden türediği bilgileri için bkz. Mürsel Ethem, Kur ’an ’da İbranice Kelimeler, ss. 111-120.

^[556] Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 48.

^[557] Geiger, Judaism and İslam, s. 35.

^[558]  Milenyum, İsa Mesih’in yeryüzüne dönmesiyle birlikte başlayacak olan bin yıllık krallığın süresini belirten bir kavramdır. Ölülerin dirilmesi ile iyi ve kötüler arasında büyük bir savaşın neticesinde iyiler cennete (gökten inen bir şehir), kötüler de cehennemde ebedi olarak kalacaklar. Bkz. Musa Osman Karatosun, “Roma Katolik Kilisesinin Ahiret İnancı Üzerine Bir İnceleme”, Çukurova Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi 19:2 (2019), ss. 656-657.

^[559] Sacy, Review of Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen? by Abraham Geiger, s. 169.

^[560] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 49.

^[561] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 50.

^[562] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 51.

^[563] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 52.

^[564] Enam, 6:105.

^[565] Enam, 6:156.

^[566] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 51; “Derase” lafzının Tanah’ta ve Kur’an’da hangi manalarda geçtiğine dair bkz. Mürsel Ethem, Kur ’an ’da İbranice Kelimeler, ss. 121-140.

^[567] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 52.

^[568] “Rabbaniyyun” kelimesi İbranice veya Süryanice kökenli olduğu bildirilmektedir. Bu kelimenin Tanah ve Kur’an’daki manalar için bkz. Mürsel Ethem, Kur ’an ’da İbranice Kelimeler, ss. 159-177.

^[569] Al-i İmran, 3:79; Maide, 5:44, 63.

^[570] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 52.

^[571] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 53.

^[572] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 53.

^[573] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 54.

^[574] Nahl, 16:124.

^[575] Mısırdan Çıkış, 16:1.

^[576] Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 54.

^[577] Mısırdan Çıkış, 3:4-22; 4:1-17.

^[578] Mısırdan Çıkış, 25:8.

^[579] Yasa‘nın Tekrarı, 33:12, 33:16.

^[580] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 54.

^[581] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 55.

^[582] Mısırdan Çıkış, 25:22.

^[583] Geiger, Arap tefsircilerinin “sekine” kelimesinin, dıştan gözle görülür bir şekilde yardım olduğunu kabul etmek istemediklerini dile getirmektedir. El Ferra’nın da aynı şekilde, Tevbe suresi 26. ayetinde geçen kelimeyi dıştan gözle görülür bir şekilde yardım değil de “emniyet ve sakinlik” olarak aktardığını söylemektedir.

^[584] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 55.

^[585] “Andolsun, biz Mûsâ ile Hârûn'a, Allah'a karşı gelmekten sakınanlar için o Furkân'ı (Tevrat'ı) bir ışık ve öğüt olarak verdik.” (Enbiya; 21:48)

^[586] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 56.

^[587] Enfal, 8:29.

^[588]   Günther Wahl’ın (1760-1834) Kur’an tercümesi hakkında kısa bilgi II. Bölüm’ün başlarında bulunmaktadır.

^[589] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 56.

^[590] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 57.

^[591] Al-i İmran, 3:4; Furkan Suresi’nin adı ve ilk ayeti, 25:1.

^[592] İsra, 17:82.

^[593] Bakara, 2:53 ve Enbiya, 21:48.

^[594] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 57.

^[595] Golius Jacobus (1596-1667), Hollandalı müsteşrik, meşhur Arapça-Latince sözlüğün “Lexicon Arabico- Latinum’un” yazarıdır. Bu sözlük Georg Wilhelm Freytag’ın sözlüğü çıkana kadar yaklaşık iki yüzyıla yakın kullanılmış ve ana kaynak olarak kullanılmıştır. Golius, hocası Erpenius ile birlikte Leiden şehrinde İslam ve Arapça araştırmalarının öncüsü olmuştur. Kendisi Doğu ülkelerine seyahat ederek yaklaşık 250 kadar nadir yazma eseri ülkesine götürmüştür. Öğrencisi Levinus Warnerus’un 1654 yılında İstanbula gitmesiyle 1000 küsür kitabı toplayıp Leiden Üniversitesi Kütüphanesi’ne vasiyet etmesiyle birlikte bu Üniversitenin İslam araştırmalarının merkezi haline gelmesinde büyük rol oynamıştır. Bkz. Turgut Akpınar, “Jacobus Golius”, DİA, İstanbul 1996, c. XIV, ss. 111-112.

^[596] Maun, 107:7.

^[597] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 57.

^[598] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 58.

^[599] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 58.

^[600] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 59.

^[601] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 60.

^[602] Nahl, 16:103.

^[603] “Esâtiru’l-Evvelîn”; Enam, 6:25; Enfal, 8:31; Nahl, 16:24; Müminun, 23:83; Furkan, 25:5; Neml, 27:68; Ahkaf, 46:17; Kalem, 68:15; Mutaffifın, 83:13.

^[604] Şinasi Gündüz, “Kur’an Kıssalarının Kaynağı Eski Ahit mi? Yapı, Muhteva ve Kaynak açısından Torah Kıssaları”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (1998), s. 49.

^[605] Lassner, “Abraham Geiger: A Nineteenth-Century Jewish Reformer on the Origins of Islam”, s. 103.

^[606] Sait Şimşek, Kur’an Kıssalarına Giriş, Kardelen Yayınları, İstanbul 2013, ss. 33-40.

^[607]  Gündüz, “Kur’an Kıssalarının Kaynağı Eski Ahit mi? Yapı, Muhteva ve Kaynak açısından Torah Kıssaları”, ss. 87-88.

^[608] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 95.

^[609] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 96.

^[610] Bakara, 2:30-33.

^[611] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 98.

^[612] Yaratılış, 1:26, 8:17; Mezmurlar, 8:5.

^[613] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 99.

^[614] Araf, 7:11-18; Hicr, 15:31-43; İsra, 17:61-65; Kehf, 18:50; Taha, 20:116; Sad, 38:74-85.

^[615] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 100.

^[616] Bereşit Raba, 8. bölüm.

^[617] Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 100.

^[618] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 100.

^[619] Araf, 7:19-25; Taha, 20:117-127; Geiger, bu ayetlerde sadece “cennet” lafzının kullanıldığını, hiçbirinde “Cennetu Adn” kelimesinin geçmediğini belirterek, ilk insan çiftinin yaşadığı yer ile ahiretteki cenneti böylelikle ayırt ettiklerinin delili olarak görmektedir. Bkz. Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 101.

^[620] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 101.

^[621] Yaratılış, 2:17.

^[622] Yaratılış, 3:5.

^[623] Yaratılış, 3:22.

^[624] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 102.

^[625] Maide, 5:27-31.

^[626] Yaratılış, 4:8.

^[627] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 103.

^[628] Maide, 5:31.

^[629] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 101.

^[630] Meryem, 19:56; Enbiya, 21:85; Geiger, Ferra’dan rivayet ederek Meryem suresinin 56. ayetinde İdris’in, Nuh’un babasının dedesi ve isminin de Enoch olduğunu söylemektedir. Bkz. Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 105.

^[631] Meryem, 19:57.

^[632] Yaratılış, 5:24.

^[633] Dereh Erets Zuta, 2. Bölüm.

^[634] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 106.

^[635] Detaylı bilgi için bkz. Tolga Savaş Altınel, “Kur’an’ın Kavram ve Bağlam Hassasiyetine Bir Örnek Olarak İdris Peygamber”, Ankara Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi 61:1 (2020), ss. 1-29.

^[636] Bakara, 2:102.

^[637] Yalkut Şim‘onî, Bereşit, 44. bölüm.

^[638] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 108.

^[639] Hud, 11:38.

^[640] Midrash Tanhuma-Yelammedenu, Paraşat Noah, 5. Bölüm (Tekvin, 6:9).

^[641] Hud, 11:40; Müminun, 23:27.

^[642] Babil Talmudu, Sanhedrin, 108a.

^[643] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 110.

^[644] Ankebut, 29:14.

^[645] Yaratılış, 9:29.

^[646] Hud, 11:42,43,46.

^[647]  Yaratılış, 9:21-27; Nuh’un oğlu Ham’ın bu kötü tutumuyla ilgili Yahudi kaynaklarda birçok bilgi bulunmaktadır. Nuh, tufandan sonra üzüm bağı oluşturarak şarap elde etmiş ve sarhoş olmuştur. Babasının çıplak halini gören Ham, diğer kardeşleri Sam ve Yafes’e haber etmiş, onlarda babalarının üzerlerini örtmüşlerdir. Bu davranışları sebebiyle Sam ve Yafes kutsanmış ve Ham’ın oğlu Kenan ise lanetlenmiştir. Lanetlenme sebebi hakkında Yahudi kaynaklarında birçok rivayet bulunmaktadır. Bir görüşe göre Ham veya oğlu Kenan, Nuh’u hadım etmiştir. Başka bir rivayete göre tufandan sonra gemiden inerken aslanın pençe darbesiyle üreme organını kaybetmiştir. Diğer bir rivayete göre Ham’ın veya oğlu Kenan’ın Nuh’a eşcinsel tecavüzde bulunmaları olmuştur. Farklı bir anlatıma göre ise Ham, Nuh’un eşine cinsel tecavüzde bulunduğu ve bundan Kenan’ın doğduğu görüşüdür. Böylelikle gayri meşru ilişkiden doğan Kenan lanetlenmiştir. Daha geniş bilgi için bkz. Mehmet Katar, “Nuh’un laneti ile Arz-ı Mev’ud arasındaki ilişki”, Bütün yönleriyle Yahudilik, Ankara 2012, ss. 45-51.

^[648] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 111.

^[649] Tahrim, 66:10.

^[650] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 111.

^[651] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 113.

^[652] Araf, 7:65-72; Hud, 11:50-60; Hac, 22:42; Müminun, 23:31-41; Furkan, 25:38; Şuara, 26:123-140.

^[653] Fecr, 89:7.

^[654] Yaratılış, 11:4.

^[655] Hud, 11:60.

^[656] Mişna, Sanhedrin, 10:3; Yaratılış, 11:8-9.

^[657] Fussilet, 41:16; Ahkaf, 46:24-28; Zariyat, 51:41; Kamer, 54:19; Hakka, 69:6-8.

^[658] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 115.

^[659] Araf, 7:73-79; Hud, 11:61-68; Hac, 22:42; Furkan, 25:38; Şuara, 26:141-159; Neml, 27:46-53; Ankebut, 29:38; Sad, 38:13; Mümin, 40:31; Fussilet, 41:13-18.

^[660] Kamer, 54:28; Şems, 91:13.

^[661] Neml, 27:48.

^[662] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 119.

^[663] Yaratılış, 10:24.

^[664] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 120.

^[665] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 121.

^[666] Nahl, 16:123.

^[667] Bakara, 2:135; Al-i İmran, 3:67; Enam, 6:79; Nahl, 16:120; 16:123.

^[668] Al-i İmran, 3:67.

^[669] Nisa, 4:125.

^[670] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 121.

^[671] Bakara, 2:125-127.

^[672] İbrahim, 14:37.

^[673] Ala, 87:19.

^[674] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 122.

^[675] Enam, 6:74-82.

^[676] Meryem, 19:41-50; Zuhruf, 43:26-28.

^[677] Enbiya, 21:58-61; Saffat, 37:83-99.

^[678] Enbiya, 21:51-69.

^[679] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 122.

^[680] Tevbe, 9:114; Şuara, 26:86; Mumtehine, 60:4.

^[681] Bakara, 2:258; Enbiya, 21:66-70; Ankebut, 29:24-25; Saffat, 37:95-99.

^[682] Bereşit Raba, 17 ve 38. bölümler.

^[683] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 123.

^[684] Yaratılış, 15:15.

^[685] Babil Talmudu, Sanhedrin, 104a.

^[686] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 125.

^[687] Enam, 6:74.

^[688] Yaratılış, 11:26-27; Yeşu, 24:2.

^[689] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 128.

^[690] Hud, 11:69.

^[691] Hud, 11:69-76; Hicr, 15:51-60; Ankebut, 29:31-32; Zariyat, 51:24-37.

^[692] Babil Talmudu, Kiduşin, 32b.

^[693] Hud, 11:70.

^[694] Hud, 11:71; Hicr, 15:53.

^[695] Hud, 11:76.

^[696] Babil Talmudu, Baba Metzia, 86b.

^[697] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 129.

^[698] Yaratılış, 17:17.

^[699] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 129.

^[700] Meryem, 19:49-50; Enbiya, 21:85-86.

^[701] Bakara, 2:136-140; Al-i İmran, 3:84; Enam, 6:86; Sad, 38:48.

^[702] Bakara, 2:127.

^[703] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 133.

^[704] Saffat, 37:101-102.

^[705] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 134.

^[706] Yaratılış, 21:11.

^[707] Yaratılış, 22. Bap.

^[708] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 137; Hz. İshak’ın mı Hz. İsmail’in mi kurban edildiği konusu hakkında birçok yorum yapılmıştır. Her iki tarafından da kendine göre delilleri mevcuttur. Bu konu hakkında geniş bilgi için bkz. Asım Köksal, Peygamberler Tarihi, TDV Yayınları, Ankara 2019, c. I, ss. 190-193; Abdullah Aydemir, İslami Kaynaklara göre Peygamberler, TDV Yayınları, Ankara 2014, ss. 69-74; Objektif bir bakış açısıyla Tevrat’ta geçen olay ile Kur’an’daki kıyaslanarak, kurban olayının Hz. İsmail olduğunun kesin olduğunu, Yahudilikte özellikle Yahvis metinlerinim ırki rolü ön planda tutarak Hz. İshak’ın kurban edildiği vurgulanmaktadır. Bkz. Ömer Faruk Harman, “Hz. İbrahim - Hz. İsmail ve Kurban”, Hz. İbrahim, ed. Ali Bakkal, Şurkav Yayınları, Şanlıurfa 2007, ss. 152-157.

^[709] Yaratılış, 19:1-29.

^[710]  Araf, 7:80-84; Hud, 11:77-83; Hicr, 15:61-77; Hac, 22:43; Şuara, 26:160-175; Neml, 27:54-58; Ankebut, 29:26-35; Saffat, 37:133-136; Kamer, 54:33-39.

^[711] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 131.

^[712] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 132.

^[713] Enbiya, 21:71.

^[714] Ankebut, 29:26.

^[715] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 126.

^[716] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 137.

^[717] Al-i İmran, 3:84; Meryem, 19:49; Enbiya, 21:72; Ankebut, 29:27.

^[718] Bakara, 2:133.

^[719]  Geiger, Yakup’un Yahudi kutsal metininde açıkça Tanrı ile güreş tuttuğu yazılmasına rağmen, meleklerle kavga ettiğini söylemesi dikkat çekmektedir.

^[720] Al-i İmran, 3:93.

^[721] Yaratılış, 32:22-32.

^[722] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 139.

^[723] Bakara, 2:132-133.

^[724] Bereşit Raba, 98.

^[725] Yaratılış, 49:2; Yasa’nın Tekrarı, 6:4.

^[726] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 140.

^[727] Yusuf, 12:1-104.

^[728] Yaratılış, 37:9-46:34.

^[729] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 141.

^[730] Yusuf, 12:11.

^[731] Yaratılış, 37:13.

^[732]  Yusuf, 12:19; Geiger, kuyudan su çekmek için gönderilen kişinin İsmaillilerden olduğunu dile getirmektedir. Halbuki ayette buna dair bir delil yoktur.

^[733] Yaratılış, 37:24.

^[734] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 148.

^[735] Yusuf, 12:31; 12:50.

^[736] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 142.

^[737] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 143.

^[738] Yusuf, 12:42.

^[739] Yaratılış, 40:14.

^[740] Yaratılış, 41:1.

^[741] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 146.

^[742] Yusuf, 12:77.

^[743] Yaratılış, 31:19.

^[744] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 147.

^[745] Yusuf, 12:84.

^[746] Yusuf, 12:93; 12:96.

^[747] Yaratılış, 48:10.

^[748] Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 149.

^[749] Yusuf, 12:100.

^[750] Yaratılış, 35:18-19.

^[751] Geiger,  Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 149.

^[752] Geiger,  Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 152.

^[753] Geiger,  Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 156.

^[754] Kasas, 28:6.

^[755] Pirke de-Rabbi Eliezer, 48. bölüm.

^[756] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 156.

^[757] Kasas, 28:9.

^[758] Tahrim, 66:11.

^[759] Çıkış, 2:5.

^[760] 1. Tarihler, 4:18.

^[761] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 157.

^[762] Çıkış, 2:7.

^[763] Kasas, 28:12-13.

^[764] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 157.

^[765] Babil Talmudu, Sota, 12b.

^[766] Şuara, 26:19-20; Kasas, 28:15-16.

^[767] Şemot Raba, 5. Bölüm.

^[768] Kasas, 28:18-19.

^[769] Kasas, 28:20.

^[770] Çıkış, 2:16.

^[771] Kasas, 28:23.

^[772] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 158.

^[773] Şuara, 26:19.

^[774] Çıkış, 2:23; 4:19.

^[775] Şemot Raba, 1. Bölüm.

^[776] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 159.

^[777] Taha, 20:71; Şuara, 26:49.

^[778] Yalkut Şim‘oni, 182. Bölüm.

^[779] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 160.

^[780] Şuara, 26:29; Kasas, 28:38; Naziyat, 79:24.

^[781] Hezekiel, 29:3, 9.

^[782]Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 161.

^[783] Mehmet Katar, “Kur’an Kıssaları Bağlamında Yahudi (İsrail) Tarihi”, Kur’an ’da Yahudiler, Kuramer Yayınları, İstanbul 2019, s. 172.

^[784] İsra,17:101; Neml, 27:12.

^[785] Araf, 7:133.

^[786] Mezmurlar, 105:28-36.

^[787] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 161.

^[788] Bakara, 2:60; Araf, 7:160.

^[789] Çıkış, 17:6.

^[790] Çıkış, 15:27.

^[791] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 164.

^[792] Araf, 7:150.

^[793] Çıkış, 32:21-25.

^[794] Yasin Meral, Sâmirî’nin Buzağısı, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2018, s. 100.

^[795] Babil Talmudu, Sanhedrin, 7a.

^[796] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 165.

^[797] Taha, 20:87-88, 96.

^[798] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 166.

^[799] Hakimler, 17:1-13.

^[800] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 166.

^[801] Detaylı bilgi için bkz. Yasin Meral, Sâmirî’nin Buzağısı, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2018; Tolga Savaş Altınel, “An Evaluation of the Identity of Samiri in the Qur’ân”, ilahiyat Studies 9:1 (2018), ss. 113­148.

^[802] Araf, 7:159.

^[803] Çıkış, 32:26.

^[804] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 167.

^[805] “Ey iman edenler! Siz de Musa'ya eziyet edenler gibi olmayın. Nihayet Allah onu, dedikleri şeyden temize çıkardı. O, Allah yanında şerefli idi.” (Ahzab, 33:69.)

^[806] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 168.

^[807] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 169.

^[808] Detaylı tartışma için bkz. Yasin Meral, “Ey iman edenler! Siz de Musa’ya eziyet edenler gibi olmayın!”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 57:2 (2016), ss. 49-52.

^[809] Çölde Sayım, 16:4.

^[810] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 169.

^[811] Çölde Sayım, 12:1-15.

^[812] Çölde Sayım, 12:10. Ayrıca bkz. Yasin Meral, “Ey iman edenler! Siz de Musa’ya eziyet edenler gibi olmayın!”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi ss. 52-55.

^[813] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 171.

^[814] Yasin Meral, “Musa - Hızır Kıssası ve Kıssanın Yahudi Kökeniyle İlgili İddiaların Değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 55:2 (2014), s. 134.

^[815] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 173.

^[816] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 177.

^[817]  Rabbiler, Şuayb’ın halkı uyarması sonucu kendisini sevmediğini belirtmişlerdir. Bundan dolayı da kızlarının hayvan sürüsünü sulamaya götürdüklerinde kovulduklarım belirtmişlerdir; Çıkış, 2:17.

^[818] Araf, 7:85-93; Hud, 11:84-95; Hac, 22:43, Furkan; 25:38; Şuara, 26:176-190; Ankebut, 29:36-37; Sad, 38:13; Kaf, 50:12,14.

^[819] Araf, 7:85; Hud, 11:84.

^[820] Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, ss. 174-175.

^[821] Araf, 7:85; Hud, 11:84; Hac, 22:44; Ankebut, 29:36.

^[822]Şuara, 26:176; Sad, 38:13.

^[823] Furkan, 25:38; Kaf, 50:12; Ashabu’r-Res’in hangi kavim olduğu hakkında birçok fikir belirtilmiştir. Bir kısım alimler bu kavmin Ashabu’l-Karye olduklarını söylemiş, başka bir kısım ise Ashabu’l-Uhdud olduğunu belirtmişlerdir. Hz. Şuayb’ın kavmi olduğunu söyleyenlerin yanında Semud kavmi olabileceğini veya Semud kavminin devamı olduğu da söylemişlerdir. Bkz. Ömer Faruk Harman, “Ashabu’r-Res”, DİA, İstanbul 1991, c. III, s. 469.

^[824] Geiger,  Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 177.

^[825] Geiger,  Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 178.

^[826] Geiger,  Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 181.

^[827] Geiger,  Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 181.

^[828] 1. Samuel, 8:20.

^[829] 1. Samuel, 10:27.

^[830] Bakara, 2:248.

^[831] 1. Samuel, 5:1-12.

^[832] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 182.

^[833] Bakara, 2:249.

^[834] Hakimler, 7:5.

^[835] 1. Samuel, 14:24-26.

^[836] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 182.

^[837] 1. Samuel, 9:2; 10:23.

^[838] Bakara, 2:247.

^[839] Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 183.

^[840] Tevrat’ta Davud’un, Uriya adında bir askerin cephede olduğu sırada eşiyle zina ettiği ve bu askerin cephede ilk sırada yer almasını bildiren bir mektupla onun ölümüne dolaylı olarak neden olduğu bildirilmektedir. Peygamber Natan, Davud’a iki davalının hikâyesini anlatarak, Davud’un yaptığı işin yanlış olduğunu belirtir. Ardından Davud suçlu olduğunu anlar ve pişman olur. İslami açıdan bu kıssaya baktığımızda bir Peygamber’in büyük günah işlemesi açık bir şekilde peygamberlerin ismet sıfatına ters düştüğünü görmekteyiz. İsrailiyat’tan alınan bu rivayetlerle Hz. Davud’a iftira atıldığı görülmektedir. Farklı görüşlere göre bu kadının nişanlı olduğu da söylenmektedir. Bu itibarla Hz. Davud’un nişanının bozulmasını istemesiyle bir günah işlediği söylenmektedir. Kur’an’da geçen olay ile ilgili Hz. Davud’un düşmanlarından bir kaç kimsenin onu öldürmesi için saraya girmelerinden ve Peygamber olan Hz. Davud’un onlara karşı düşmanlık besleyerek suizan etmesinin günahı olduğu da söylenmektedir. Diğer bir görüşe göre Hz. Davud’un bu davalıların ilkini dinlemesi ve diğerini dinlemeden hüküm vermesinin günahı olduğu bildirilmektedir. Dolayısıyla Kur’an’da birçok üstünlüğü ve fazileti ile bildirilen peygamberin zina isnadıyla suçlanması İslamî açıdan kabul edilir bir görüş değildir. Bkz. Ömer Faruk Harman, “Davud”, DİA, İstanbul 1994, c. IX, s. 23-24.

^[841] Sad, 38:17;

^[842] 2. Samuel, 12:1-6.

^[843] Sad, 38:21-23.

^[844] Sad, 38:24-25.

^[845] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 183.

^[846] Enbiya, 21:79, Sebe, 34:10, Sad, 38:17-20.Enbiya suresi 29. ayette “Davud ile birlikte tesbih etsinler diye, dağlara ve kuşlara boyun eğdirdik” ifadelerine yer verilmektedir.

^[847] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 183.

^[848] Nisa, 4:163; İsra, 17:55.

^[849] Bakara, 2:65; Nisa, 4:47; Maide, 5:60; Araf, 7:166.

^[850] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 184.

^[851] Yahudi kutsal metinlerde Hz. Süleyman hakkında bilge, halkın refah ve zengin olmasını sağlayan, mabedi inşa eden bir kral olarak anılırken, diğer yandan halkını ağır vergilere tabi tutan, kendi kabilesini kollayan, hayatının son dönemlerinde putperestliğe düşen biri olarak anılmaktadır. Bkz. Mehmet Katar, “Yahudilikte Hz. Süleyman”, Türkiye’de Dinler Tarihi’nin Kurumsallaşması Sürecinde Prof. Dr. Abdurrahman Küçük, Berikan Yayınevi, Ankara 2016, ss. 311-312.

^[852] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 184.

^[853] Neml, 27:15-16.

^[854] Enbiya, 21:81-82; Sebe, 34:12-13; Sad, 38:36-40.

^[855] Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 185.

^[856] Neml, 27:20-44; 1. Krallar, 10:1-13.

^[857] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 186.

^[858] Neml, 27:30.

^[859] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 187.

^[860] Neml, 27:18-19.

^[861] Özdeyişler, 6:6-8.

^[862] Babil Talmudu, Hullin, 57b.

^[863] Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 189.

^[864] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 189.

^[865] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 190.

^[866] Enam, 6:85; Saffat, 37:123.

^[867]  Saffat, 37:130; Geiger, El Ferra’dan İlyas isminin lehce farklılığından dolayı İlyasin de denildiğini aktarmakadır. Ayrıca Arapların bu durumu şiirde olan kafiye sevgilerinden dolayı keyfi olarak değiştirdiklerini söylemektedir.

^[868] Saffat, 37:123-132.

^[869] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 190.

^[870] 1. Krallar, 18:16-40.

^[871] Kehf, 18:60-82.

^[872] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 191.

^[873] Enam, 6:86, Yunus, 10:98, Saffat, 37:139.

^[874] Enbiya, 21:87.

^[875] Kalem, 68:48.

^[876] Yunus, 1:1.

^[877] Yunus, 10:98; Enbiya, 21:87-88; Saffat, 37:139-148; Kalem, 68:48-50.

^[878] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 191.

^[879] Enbiya, 21:83-84; Sad, 38:41-44.

^[880] Sad, 38:42.

^[881] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 192.

^[882] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 192.

^[883] Daniel, 3:13-30.

^[884] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 192.

^[885] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 195.

^[886] Bakara, 2:259.İslam âlimleri tarafından bu kimsenin Uzeyr olduğu bildirilmektedir. Bkz. Asım Köksal, Peygamberler Tarihi, c. II, s. 279.

^[887] Nehemya, 2:17-20.

^[888] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 195.

^[889]  Müslümanlar bilginler, Üzeyir hakkında salih bir şahsiyet olduğunu veya peygamber olduğunu söylemişlerdir. Yahudi kaynaklarında Ezra’ya benzetilen bu şahsın peygamber olmadığı, fakat daha üstün bir konuma sahip olduğu söylenmektedir. Üzeyir’in Ezra değil, Enoh olabileceğine dair bilgi için bkz. Baki Adam, Yahudilik ve Hıristiyanlık Açısından Kur’an’ın Tartışmalı Konuları, Pınar Yayınları, İstanbul 2016, ss. 77-89; Hz. Musa’ya vahyolunan hükümlerin ve levhaların kaybolup Ezra tarafından tekrar yazıldığı ve bu kimsenin Müslümanlar arasında Ezra diye bilindiği bildirilmektedir. Bkz. Mustafa Göregen, Müslüman- Yahudi Polemikleri, ss. 41-44.

^[890] Tevbe, 9:30. Musa bin Meymun, bu ayet ile Müslümanların Yahudilere iftira attıklarını ileri sürmüştür. Bkz. Meral, Yahudi Düşüncesinde İslam Algısı, ss. 193-194.

^[891] Babil Talmudu, Sanhedrin, 21b.

^[892] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 194.

^[893] Enam, 6:86; Sad, 38:48; Geiger, burada belirtilen her iki ayette garipsenecek bir şekilde İsmail’den sonra zikredildiğini söylemektedir.

^[894] Enbiya, 21:85; Sad, 38:48.

^[895]1. Krallar, 18:4.

^[896] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 195.

^[897] Geiger, Was hatMohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, s. 196.

Not: Bazen Büyük Dosyaları tarayıcı açmayabilir...İndirerek okumaya Çalışınız.

Benzer Yazılar