İNANÇ VE İNKÂR ARASINDA

Tanrı'nın var olduğuna/olmadığına inanma ya da başka bir deyişle Tanrı'nın varlığı sorunu, hayatımızı belirleyen önemli meselelerden biridir.

“Tanrı’nın var olup olmadığı, insan ruhunun ölümsüz olup olmadığı üzerinde ne lehte, ne de aleyhte hiçbir bilimsel kanıt yoktur. Ancak biz yine de bir Tanrı olduğuna ve insan ruhları­nın ölümsüz olduğuna inanma hakkına sahibiz.” deriz.^[1]

Tanrı'nın var olduğunu ispat eden delillerin çürütülmesinin var olmaklığını ortadan kaldırmaz.

2. Tanrı’nın var olmadığını ispat eden delillerin çürütülmesi de, Tanrı’nın var olmadığı iddiasını çürütmez"^[2]

Bu sorgulama bir noktaya gelir ki, iyi ve kötü arasındaki savaş artık insanın dimağında çelişkiler içeren bir krize dönüşür:

“Küçük bir çocuk olarak okulda dayak yemeyeyim diye bü­yük bir şevkle Tanrı’dan yardımını diliyordum. Duamı kabul etmediğinde de, bunu benim iyiliğim için yaptığını düşünüyordum. Başıma kötü bir şey gelmesini istemeyen büyükler, hatta anne ve babam yediğim sopalara gülüyordu; oysa yediğim sopalar benim için büyük bir üzüntü kaynağıydı...

Oyun oynamayı seviyordum; be­ni cezalandıranlar da oynamayı seviyorlardı. Ama büyüklerin oyunlarına iş deniliyordu. Çocukların oyunları onlarınkine ol­dukça benzemesine rağmen onlar büyüklerce cezalandırılıyorlar­dı ve hiç kimse onlara acımıyordu... Çocukken bir gün mide ra­hatsızlığından aniden ateşim yükseldi; neredeyse ölüyordum; Sen bunları gördün, o zaman benim koruyucum değil miydin?”^[3]

İnsan kendini bulmak için çocukluğundan beri arayacağı ve bulmakta zorlanacağı bir yola girmiştir. Artık inanma/inkâr sorunu onun bir meselesidir. Clifford diyor ki:

“Eğer bir kişi, çocukluğunda ya da hayatının daha sonraki bir döneminde kazandığı bir inanca, onunla ilgili aklına gelen tüm şüpheleri bastırarak ve zihninden uzaklaşarak bağlılığını sürdürüyorsa, inancını tartışmaya açan ya da onu tartışan ki­taplardan ve insan topluluklarından bilinçli bir şekilde uzak du­ruyorsa; hatta inancını rahatsız eden soruları dinsizlik olarak addediyorsa, o kişinin hayatı insanlığa karşı işlenmiş büyük bir günahtır. ”^[4]

O zaman aklın yardımına muhtaç oluruz.

“Aklın, Allah'a inanmayı ve itaati insana borç kılması ya bir fayda içindir veya boş yeredir. Aklın boş yere itaati gerekli kılması doğru olmaz. Çünkü akıl, boş yere emretmez. Eğer bir fayda için gerekli kılı­yorsa bu fayda ya mabut olan Allah'a veya kula râci olur. Al­lah'a ait olamaz. Çünkü Allah illet, amaç/garaz ve faydadan münezzehtir. Hatta inkâr, iman, taat, isyan Allah nazarında müsavi olan şeylerdir. (Yani Allah için bir kâr ve zarar düşünü­lemez). Kul'a râci bir faydası bakımından da muhaldir. Zira fayda ya dünyada ya da ahirette olur. Dünyada olamaz; çünkü itaatin peşin bir gayesi yoktur. Belki nefsine galebe çalması ba­kımından bir sürü eziyet çekmesi vardır. Gelecekte de bir gaye taşımaz. Çünkü gelecekte itaate mükâfat, isyana ceza olduğunu akıl nereden bilebilir? Hâlbuki akıl için isyan ile taatin ikisi birdir. Çünkü hiçbir şeye ayrı meyli olmadığı gibi hiçbiri hak­kında da ihtisası yoktur. Bütün bunları bildiren şeriattır. O hal­de Allah'ı bilmek aklen değil şer'an vaciptir."^[5]

Eğer bilmeceye cevap vermek istemiyorsak, bu bir tercihtir; fakat yaptığımız her tercihte kendimizi tehlikeye atarız.

Eğer bir insan Tanrıya ve geleceğe sırtını dönmek isterse kimse onu engelleyemez; kimse makul bir şüphenin ötesinde onun yanlış yaptığını ispatlayamaz.

Eğer bir insan başka türlü düşünür (yani Tanrı'nın varlığına inanırsa) ve düşündüğü gibi davranırsa ben kimsenin onun yanlış yaptığını ispatlayabileceğini düşünmüyorum. Herkes en iyi olduğuna inandığı davranışı yapmalıdır; eğer yaptığı davranış kötüyse davranışının zararını en çok davranışı yapan kimse görecektir. [Amerikalı filozof W. James]

 “Edindiğim tecrübeler ve gözlemlerim sonucunda inananla­rın, inanmayanlara nazaran genellikle daha mutlu veya daha mutsuz olduğunu görmedim. Yani inanmak insanları daha mut­lu kılmıyor. Aynı şekilde inanmamak da insanları mutsuz kıl­mıyor. Bana göre, esas ve önemli olan erdemler, iyi kalplilik ve zekâdır. İnanç vb. değildir. Böyle olmasına rağmen zekâ, her türlü inançla engellenir; iyi kalplilik ise günah ve ceza duygu­suyla körleşir” ^[6]

D. Lane, şunları söyler:

“Her dinî tecrübe, kişiye Tanrı tarafından bir lütuftur. Dinî tecrübe asla İnsanî bir gayretin sonucu değildir. Dünyada Tan­rının lütfü, tecrübe vasıtasıyla hissedilir ve böyle bir tecrübe bi­ze zarar vermez. Elbette Tanrı'nın, olayların normal akışı ve ta­rih içerisinde, insan durumunun şartlarına uygun kurtuluşu gös­terdiği unutulmamalıdır. Lutüf doğa içerisinde gelişir, o doğayı yıkmaz ve doğaya kayıtsız kalmaz. İnsanla temas kuran Tanrı, onun kurtuluşu için bazı şeyleri vasıta kılar. Bu bazen Tanrı'nın kendisi, bazen peygamber, bazen de bir kurum olarak kabul edi­lir."^[7]

Ancak diyebilirsin ki;

“Allah'ın bazı kimseleri peygamber seçip, bütün insanlardan üstün tuttuğunu, peygamberleri önder yapıp insanları onlara muhtaç kıldığını nereden biliyorsun? Peygamberler yüzünden in­sanların birbirine düşmesini, düşmanlık duygularının gelişip sa­vaşların artmasını ve bu sebeple insanların helak olmasını İlâhî hikmetle nasıl bağdaştırıyorsun?

Hakîm ve Rahîm olan Allah'ın hikmet ve merhametine yaraşan, dünya ve ahirette yararlı ve zararlı olan şeylerin bilgisini bütün kullarına ilham etmek ve in­sanları birbirinden üstün tutmamaktır. Böylece insanlığı felake­te sürükleyen görüş ayrılıkları ve çekişmeler ortadan kalkmış olur. İnanç ayrılıkları sonucunda insanların birbirlerinin kanını dökmesinden, düşmanlık duygularının savaşlara yol açıp bir fe­laket halini almasındansa, bizim söylediğimiz daha tutarlı ve daha güvenli bir yoldur. Nitekim nice kimselerin bu yüzden öl­düğünü görmekteyiz. ”^[8]

"Senin için kötü yoktur, fakat yalnız senin için değil, bütün evren için de; çünkü onun dışında senin kurmuş olduğun düzeni bozacak ve dağıtacak hiçbir şey çıkmaz. İşin ayrıntısında bazı öğeler başkalarıyla uyum içinde olmadıklarından onları kötü addederiz. Oysa bu öğeler aslında başkalarıyla uyum içindedir; bu yüzden de gerçekte iyidirler." ^[9]

Kirizden kurtulmak için ne yapmalıyız;

Hakikatlere ulaşmak daima delil ile olur zannedenler Allah'ın geniş ve sonsuz rahmetini daraltanlardır. Şunu kesin olarak anladım ki bir ilme son haddine kadar vakıf olmayan kimse o  ilimdeki bozukluğu anlayamaz. [Gazzalî]

“Eğer dinin etkisi olmazsa, insan kalbini heva ve hevesten korumak mümkün değildir; şeytanlar onun kalbine girer. Bu du­rumda Allah onların nefislerini muhafaza etmeyip, onları şey­tanın vesveseleriyle baş başa bırakır. Böylece şeytan onları dai­ma şerre, kötülüğe çağırır, kötü işlerle onları aldatır; mayala­rındaki bozuk şeylere, şehvete, isyana, Allah'ın buyruklarına karşı çıkmaya davet eder. Bunların neticesinde (de) nefs adeta şeytanlaşır."^[10]

“Kalpten şeytanın vesvesesini atmak ancak o vesveseyi veren şeyden başkasını kalbe koymakla mümkündür: Allah'ı zikirden başka kalbe ne korsan şeytanın vesvesesine yardımcı olursun. Kalbi şeytanın vesvesesinden koruyan, ancak Allah'ı anmaktır. Allah'ı anmada şeytanın nasibi yoktur. Bir şey ancak zıddıyla tedavi edilir. Şeytan vesvesesinin zıddı da Allah'ı anmak ve O'ndan yardım dilemektir... Buna ancak kendilerine zikrullah galebe çalan muttakiler yol bulur. Şeytan, bunların etrafında ancak çapulcu bir hırsız gibi dolaşır."^[11]

Gazzalî, inanç yeri olan kalbi bir savaş arenasına benzetir. İyilik ve kötülüğü sembolize eden kabiliyetler bu arenada durmadan bir mücadele içindedir:

 “Şeytan ve meleğin askerleri arasındaki kovuşturma, kalbin harp meydanında devam eder. Ta ki biri galebe çalar ve açılan kapıdan içeri girer, orada oturur, mesken tutar ve diğerinin o rada dolaşması artık bir anlam ifade etmez (ihtilas/şeytan ol­manın hakkını verememek). Nice kalpler var ki, onları şeytan orduları feth etmiş; onlara malik olmuş ve kalbi ahireti arkaya atıp dünyalığı tercih eden vesveselerle doldurmuştur. Bunların kalbi ele geçirmesinin ilk yolu şehvet ve hevaya uymaktır. Bun­dan sonra kalp, ancak şeytanî kuvvetlerden tahliye ile feth edi­lebilir. Söz konusu şeytanî kuvvetler de heva ve şehvettir. Bun­lar kalpten boşaltıldıktan sonra kalp ancak Allah'ı zikretmekle tamir edilebilir. Çünkü melekler buralarda bulunur. ”^[12]

Ancak bu söylenenlerin yetmediği insanlar vardır. Onlar için şunları söyleyebiliriz.

“Konuşurken ‘kötü sözler’ kullanan bir adam, kullanma­yandan mantığa göre, daha kötü bir kimse değildir. Ne var ki, herkes bir ermişi hayalinde canlandırmaya çalışırken onun hiç­bir zaman sövmemiş olduğunu düşünür. Mantığın ışığı altında bakılacak olursa bunun saçmalığı açıktır. ”^[13]

Kırlarda yaptığım gezintilerin birinde, bitkinlik derecesinde yorulmuş olduğu halde hâlâ koşmaya çalışan bir tilki gördüm.

Birkaç dakika sonra da avcılarla karşılaştım.

Bana tilkiyi görüp görmediğimi sordular; ben de gördüğümü bildirdim. Onlar ne yana gittiğini sorunca da yalan söyledim.

Doğruyu söylemekle daha iyi adam olacağımı hiç sanmıyorum. Benim de çok kez her şeyin boş olduğunu düşündüren bir ruh haline kapıldığım olmuştur; bu düşüncelerden herhangi bir felsefenin yardımıyla değil yapılması gereken sıradan gündelik işlerle kurtulmuşumdur. (İnsanların son zamanlarında niye bahçe işleri ile uğraştığını anlamış oluruz.) [Bertrand Russell]

Augustinus sözü bitirelim:

“Ben Seni geç sevdim, ne denli eski ve o denli yeni Güzellik,

Seni geç sevdim!

Ben dışarıdayken, Sen benim içimdeydin ve ben Seni dışarıda arıyordum. İğrençliğimle çekici yaratıklarına saldırıyordum.

Sen benimleydin, ama ben Seninle değildim.”

Yazının Hazırlandığı Kaynak:

Dr. Aydın IŞIK, İnanç Krizi/ Augustinus, Gazalî, Kant, Russell, Ötüken, İstanbul, 2009

“İNANÇ KRİZİ” KİTABININ KULLANDIĞI LİTERATÜR:

Abrahamov, Binyamin, Islamic Theology, Edinburg University Press, Edinburg, 1998.

Alston, William P., Perceiving God, Cornell, University Press, London, 1991.

Aquinas, Thomas, Summa Theologica I, Ed. Anton C. Pegis, Random House, New York.

Augustine, Contra Julianum (Against Julian), trans. Matthew A. Schumacher, Nicence and Post-Nicene Fathers (içinde), Edinburg Edition.

Augustine, De Gestis Pelagii (On The Proceedings of Pelagii), trans. Peter Holmes and Robert Ernest, Nicence and Post-Nicene Fathers (i- çinde), Edinburg Edition.

Augustine, De Natura et Gratia ( On Nature and Grace), Basic Writings of Saint Augustine, trans. Phomes, Ed. Whitney J. Oates, Cilt. 4. Random House, New York, 1948.

Augustine, De Spiru et Littera (On The Spirit and Letter), Basic Writings of Saint Augustine, Trans. P: Holmes, Ed. WhitneyJ. Oates, Cilt. 1, Rondom House, New York, 1948.

Augustine, On Free Choice of The Will, trns. Thomas Williams, Hackett Publishing, Indiana, 1993.

Augustine, On The Teacher, Basic Writings of Saint Augustine (içinde), Trans. P. Holmes, Cilt. 1, Ed. Whitney J. Oates, Rondom House, New York, 1948.

Augustine, On Admonition and Grace, Basic Writings of Saint Augustine (içinde), trans. P. Holmes, Ed. Whitney J. Oates, Cilt. 4, Rondom House, New York, 1948.

Augustine, On Grace and Free Will, Basic Writings of Saint Augustine (içinde), trans. P. Holmes, Ed. Whitney J. Oates, Cilt. 1, Rondom House, New York, 1948.

Augustine, On Predestination of the Saints, Basic Writings of Saint Augustine (içinde), trans. P. Holmes, Ed. Whitney J. Oates, Cilt. 1, Rondom House, New York, 1948.

Augustine, The City of God, trns. John Healey, Hazell- Watson and VineyLtd., London, 1934.

Augustine, The Confessions of Saint Augustine, Trs. E.B. Pusey,Rondom House, New York, 1999.

Aydın, Mehmet, “Gazalî’nin ‘Kurt)’ Nazariyesinde Allah’ın Sıfatla­rının Anlam ve Önemi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XXII, Ankara, 1978.

Aydın, Mehmet, Din Felsefesi, D.E.Ü. Yay., İzmir, 1987.

Bakıllani, Olağanüstü Olaylar ve Aralarındaki Farklar; Mucize, Keramet, Sihir, Çev. Adil Bebek, Rağbet Yayınları, İstyanbul, 1998.

Beauchamp, Tom L., “Naturalistic Fallacy”, Philosophical Ethics, McGraw_tHill Book Company, New York, 1982.

Brightman, “Russell’s Philosophy of Religion”, The Philosophy of Bertrand Russell, Ed. Paul Arthur Schilipp, Harper Torchbook, London, 1944.

Brinton, Crane, “Enlightenment”, The Encyclopedia of Philosophy, V. 1-2, Ed. Paul Edwards, Macmillan Pub., New York, 1967.

Buber, Martin, Ben ve Sen, Çev. İnci Palsay, Kitabiyat, Ankara, 2003.

Cassirer, Ernst, Kant’ın Yaşamı ve Öğretisi, Çev. Doğan Özlem, 2. Baskı, İnkılâp Yayınevi, İstanbul, 1996.

Clark, Mary, Augustine: Philosopher of Freedom, Desclee, New York, 1958.

Clifford,WiUiam, ‘The Ethics of Belief', The Radonality of Belief in God, ed. George I. Mavvrodes, Prentice-Hall, New Jersey, 1970.

Copleston, Kant, Çev. Aziz Yardımlı, İdea Yayınları, İstanbul, 1989.

Couenhoven, Jesse, “Augustine’s rejection of Free-Will Defence: An Overwiev of The Late Augustine’s Theodicy”, Religious Studies, Cilt: 43, Cambridge University Press, Camridge, 2007.

Craig, William Lane, The Problem of Divine Foreknowledge and Future Contingents From Aristotle tu Suarez, E.J. Brill, New York, 1988.

Cüveyni, Kitabü’l irşad, Tah. Es'ad Temim, Müesset’l Kütüb es- Sekafıyye, Beyrut, 1996.

Cüveyni. İrşad (A Guide to Conslusive Proofs for the Princible of Belief), Çev. Paul Walker, Reading, 2002.

Çelikel, Bülent, Gazalî ve Eğitim, Basılmamış Doktora Tezi, İzmir, 2006.

Dalkılıç, Bayram, Bertrand Russell’ın Felsefesinde Tanrı Problemi, (Ba­sılmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1997.

Dihle, Albrecht, The Theory of Will in Classical Antiquity, University of California Press, Berkeley, 1982.

Eliot, T.S. “Dry Salvages”, Complete Poems and Plays, Harcourt, 1952.

Eliot, T.S. “Little Gidding”, Complete Poems and Plays, Harcourt, 1952.

Farabî, el-Medinetü’l Fazıla, çev. Ahmet Arslan, Vadi Yay., Ankara, 1997.

Fazlur Rahman , Prophecy in İslam, George Ailen & Umving Ltd., London, 1958.

Frank, Richard M., “Moral Obligations in Classical Müslim Theology”, Journal of Religious Ethics, Sayı: 11, 1983.

Gazalî, el-Ecvibetü’l-Gazalîyye fi’l-mesaili’l-uhreviyye, (Mecmuatu Resail içinde 4. Cilt), daru’l-Kütübi’l-Tlmiyye, Beyrut, 1994.

Gazalî, el-İktisad fı’l-itikad, Ankara Üniversitesi İ.F. Yayınları, thk. İ.A. Çubukçu-H. Atay, Ankara, 1962.

Gazalî, el-Munkiz mine’d-dalal, Mecmuatu Resail içinde 7, Darü’l Kütabi’l Tlmiyye, Beyrut, 1988.

Gazalî, el-Mustasfa min ilmVl-usul I, Daru'l Sadır, Bulak-Mısır, h. 1322.

Gazalî, er-Risaletü’l-ledüniyye, Mecmuatu Resail içinde 3, Daru'l Kütübi'l İlmiyye, Beyrut, 1994.

Gazalî, Eyyühe’l-veled, Mecmuatu Resail içinde 3, Daru’l Kütabi’l ‘ilmiye, Beyrut, 1988.

Gazalî, Fedaihu’l-batıniyye(Batiniliğin İçyüzü), Çev. Avni İlhan, Türki­ye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1993.

Gazalî, Feysalu’t tefrika beyne'l İslam ve'z-zendaka, (Mecmuatu Resail içinde Cilt 3), nşr. Darü’l-kütübi’l- ‘ilmiye, 1. Baskı, Beyrut, 1994.

Gazalî, Hülasa et-tasanife fi et-tasavvuf, (Mecmuatu Resail içinde 2. Cilt), Daru’l-Kütübi’l-Tlmiyye, Beyrut, 1994.

Gazalî, İhya ulumi’d-din, c. IV, Müessesetü’l Halebi, Kahire, 1967.

Gazalî, İlcamu’l-avam ani ‘ilmi’l-kelam, Mecmuatu Resail içinde 4, Daru’l Kütübi’l İ’lmiyye, Beyrut, 1994.

Gazalî, Kanun’t-te’vil, (Mecmuatu Resail İçinde 7 Cilt), Daru'l Kütübi’l ‘Ilmiyye, Beyrut, 1988.

Gazalî, Mearicu’l kuds, Matbaatu’l-istikameti bi’l-Kahire, Mısır, trs.

Gazalî, Minhacu’l-abidin, çev. Y. Arıkan, Dede Korkut Yay., İstanbul, 1968.

Gazalî, Tehafütü’l-felasife, Çev. Bekir Karlığa, Çağrı Yayınları, İstan­bul, 1981.

Gazalî, Tevhid Risalesi, Çev. Celal Yıldırım, Ticaret Matbaacılık T.A.Ş., İzmir, 1964.

Gilson, Etienne, The Christian Philosophy of Saint Augustine, trns. L.E.M. Lynch, Vintage, New York, 1960.

Grifell, Frank, “El-Gazalî’s Concept of Prophecy: The Introduction of Avicennan Psychology into As’arite Theology”, Arabic Sciences and Philosophy, Cambridge University Press, Vol. 14, Cambridge, 2004.

Hava Lazarus-Yafeh, Studies in Ghazali, The Magnes Press, Jerusalem, 1975.

Heidegger, Being and Time, Çev. Sein und Zeit, Harper & Row, New York, 1962.

Hourani, George F., Islamic Rationalism, Clarendon Press, Oxford, 1971.

Hourani, George, Juwayni’s Criticisms of Mu’tazilite Ethics, The Müslim World, ed. Williem A. Bıjlefeld, Cilt:LXV, E.J. Brill Pub., New York, 1975.

Işık, Aydın, Bir Felsefi Problem Olarak Vahiy ve Mucize, Elis Yay., An­kara, 2006.

İbn Haldun, Mukaddime I, Çev. Zakir Kadiri Ugan, Milli Eğitim Ba­kanlığı Yayınları, İstanbul, 1989.

İbn Rüşd, Keşf Thk. Mahmut Kasım, Kahire, 1964.

İbn Sina, Şifa: İlahiyat II, Çev. Michael E. Marmura (Healing: Metaphysics), Medieval Political Philosophy, Ed. Ralph Lerner& Muh­sin Mehdi, 6. Baskı, Cornell University Press, New York, 1989.

John Herman Randall-Jr. Justus Buchler, Felsefeye Giriş, çev. Ahmet Arslan,Ege Üniversitesi Yay., İzmir, 1989.

Jones, Richard H., Mysticism Examined, State University of New York Press, New York, 1993.

Kadı Abdül Cebbar, Mugni, Cilt:VI, Thk. Mahmut Muhammet Ka­sım, Ed. İbrahim Medkur-Taha Hüseyin, Kahire, 1962-1965.

Kant, Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi, Çev. İoanna Kuçuradi, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara, 1982.

Kant, An Answer to the Question: What is Enlightenment? eserver.org/ philosophy /Kant.

Kant, Arı Usun Eleştirisi, Çev. Aziz Yardımlı, İdea Yayınevi, İstanbul, 1993.

Kant, Eğitim Üzerine, Çev. Ahmet Aydoğan, İz Yayıncılık, İstanbul, 2006.

Kant, Evrensel Doğa Tarihi ve Gökler Kuramı, Çev. Seçkin Cılızoğlu, Havass Yayınları, İstanbul, 1982.

Kant, Gelecekte Bilim Olarak Ortaya Çıkabilecek Her Metafiziğe Prolegomena, Çev.İoanna Kuçuradi, Yusuf Örnek, 2. Baskı, Türkiye Fel­sefe Kurumu, Ankara, 1995.

Kant, Lectures on The Philosophical Doctrine of Religion, Çev. Ailen W. Wood, (Religion and Rational Theology’nin içinde) Cambridge University Press, Cambridge, 1996b.

Kant, On The Miscarriage of Ali Philosophical Trials in Theodicy, Çev. George Giovanni, (Religion and Rational Theology içinde), Cambridge University Press, Cambridge, 1996d.

Kant, Pratik Aklın Eleştirisi, Çev. İoanna Kuçuradi, Ülker Gökberk,- Füsun Akatlı, 3. Baskı, Türkiye Felsefe Kurumu, Ankara, 1999.

Kant, Religion Within The Boundaries of Mere Reason, Çev. George di Giovanni, Cambridge University Press, Cambridge, 1996a.

Kant, The Conflicts of The Facuties, Çev. Mary J. Gregor ve Robert Anchor, (Religion and Rational Theology içinde), Cambridge University Press, Cambridge, 1996c.

Kaufman, İnsanı Anlamak, Çev. Aziz Yardımlı, 2. Baskı, İdea Yay., İstanbul, 1997.

Kierkegaard, Soren, Kierkegaard’s Concluding Unscientific Postsript, trns. David. F. Swenson, Princeton University Press, Princeton, 1968.

Lane, Dermot A., The Experience of God: An Invitation to do Theology, Paulist Press, New York, 1981.

Lonergan, B., The Subject, DLT, İkinci Baskı, London, 1974.

Macquarrie, John, “Pietism”, The Encyclopedia of Philosophy, Ed. Paul Edwards, V. 5-6., Macmillan Pub., New York, 1967.

Makdisi, George, “Ash'ari and Ash’arites in Islamic Religious History”, Studia Islamica, Vol. 18, 1983.

Marmura, Michael E., “Ghazali and Ash'arism Revisted”, Arabic Sciences and Philosphy, Vol. 12, Cambridge University Press, Cambridge, 2002.

Nieto, Jose C., Religous Experience and Mysticism, University Press of America, Maryland, 1997.

Özcan, Hanifi, “Birbirine Zıt İki Epistemolojik Yaklaşım: Temelci- lik ve İmancılık”, A.Ü.İ.F. Dergisi Necati Öner Armağanı, Cilt: XL, Ankara, 1999.

Özcan, Hanifi, “Matüridi’ye Göre Kur’an'daki Kıssa ve Mesellerin Epistemolojik Amaç ve Önemi", D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, İzmir, 1995.

Özcan,Hanifi, Epistemeolojik Açıdan İman, M.Ü.İ.F.Y., 2. Baskı, 1997.

Özkan, Senail, Schopenhauer, Paradokslar Üzerinde Raks, Ötüken Neş­riyat, İstanbul, 2006.

Pascal, Blaise, Pensees, Çev. A. J. Krailsheimer, Penguin Books, London, 1995.

Paulsen, Friedrich, Immanuel Kant, His Life and Doctrine, Çev. J.E. Creighton and Albert Lefevre, Kessinger Publishing, Whitefısh, 2007.

Pike, Nelson, Mystıc Union, Cornell University Press, London, 1992.

Plantinga, Alvin "Is Belief in God Properly Basic”, Faith and Rationality: Reason and Belief in God, Ed. Alvin Plantinga and Nicolas Wolterstorff, Nötre Dame Pub., London, 1993.

Plantinga, Alvin, “The Free Will Defence”, Philosophy of Religion, ed. Steven M. Cahn, Harper&Row Publisher, New York, 1970.

Plato, Timaios, çev. Erol Güney-Lütfı Ay, M.E..B. Yay., İstanbul, 1997.

Quasem, Muhammad Abul, The Ethics of Al-Ghazali: A Composite Ethics in İslam, Caravan Books, New York.

Rahner, Kari, “Thoughts on the Possibility of Belief Today”, Theological Investigadons, Sayı:5, DLT, London, 1966.

Rahner, Kari, Foundations of Christian Faith, D.L.T., London, 1978.

Razi, Hatim, A’lamu’n Nübüvve, Çev. Mahmut Kaya, 1 Baskı, Klasik, İstanbul, 2003.

Rogers, Katherin A., “Augustine's Compatibilism”, Religious Studies, Cambridge University Press, Cilt:40, Camridge, 2004.

Rusell, İnsanlığın Geleceği, Çev. Memduh Balaban Ataç Kitapevi, 3. Baskı, İstanbul, 1963.

Russell, “What is an Agnostic?”, The Basic Writings of Bertrand Russell, Ed. Robert Egner-Lester Denonn, New York, 1961.

Russell, B. Sorgulayan Denemeler, çev.Nermin Arık, 4. Baskı, TÜBİTAK Yay., Ankara, 1996.

Russell, Bertrand, “What is an Agnostic?”, The Basic Writings of Bertrand Russell, Ed. Robert E. Egner-Lester E. Denonn, New York, 1961.

Russell, Bertrand, Inguiry into Meaning and Truth, Penguen Books, Harmondsvvorth, 1965.

Russell, Bertrand, The Scientific Outlook, Norton Library, 1. Published, New York, 1962.

Russell, Dünyamızın Sorunları, Çev. S. Eyüpoğlu- V. Günyol, Can Yay., 2. Baskı, İstanbul, 1963.

Russell, Felsefe Sorunları, Çev. Vehbi Hacıkadiroğlu, Kabalcı Yay., İs­tanbul, 1993.

Russell, Human Knowledge Its Scope and Limits, George Ailen & Unwin Ltd., London, 1971.

Russell, Mutluluk Yolu, Çev. Nurettin Özyürek, Varlık Yay., 7. Bas­kı, İstanbul, 1992.

Russell, Power, Routledge, 2. Baskı, London and New York, 1995.

Russell, The Analysis of Mind, George Allen-Unwin Ltd., 9. Impression, London, 1968.

Russell, Why I am not a Chiristian, Unwin Books, 2. Impression, London, 1969.

Sarıoğlu, Hüseyin, İbn Rüşd Felsefesi, Klasik, İstanbul, 2003.

Schillebeeckx, E., “Faith Functioning in Human Self- Understanding”, The Word in History, Sheed and Ward, New York, 1966.

Schillebeeckx, E., God and Man, Sheed and Ward, London, 1969.

Schmaus, M. Dogma, Sheed and Ward, London, 1968.

Shea, J., Stories of God, Thomas More Press, Chicago, 1978.

Sherif, Mohamed Ahmed, Ghazali’s Theory of Virtue, State University of New York Press, New York, 1975.

Smith, Jonathan (ed), The HarperCollins Dictionry of Religion, Harper, San Francisco, 1995.

Smith, Wilfred Cantwell, “Faith as Tasdiq”, Islamic Philosophical Theology, State of New York Press, New York, 1979.

Söle, Dorothee, Thinking About God, SCM Press, London, 1990.

Stumpf, Samuel Enoch, Philosophy: History & Problems, Fifth Edition, McGraw-Hill, New York, 1994.

Swinburne, “Reply to Richard Gale”, Religious Studies, Sayı: 36, Cambridge University Press, 2000.

Swinburne, Providence and Problem of Evil, Clarendon Press, Oxford, 1998.

Swinburne, Richard, “Rewiews”, Religious Studies, Sayı: 16, 1980.

Swinburne, The Existence of God, Clarendon Press, Oxford, 1979.

Tillich, Paul, Sytematic Teology I, The University of Chicago Press, Chicago, 1967.

Titus, Living Issues in Philosophy, Van Nostrand Reinhold Company, Edition, New York, 1970.

Tracy, D., “The Task of Fundamental Theology”, Blessed Rage for Order, Seabury Press, New York, 1975.

Waterhouse, E.S., “Pietism”, Encylopaedia of Religion and Ethics, Ed. James Hasting, V. 10., T&T Clark Ltd., Edinburg, 1994.

William Wallace, Kant, Batoche Books, London, 2000.

Yaran, Cafer Sadık, Tanrı İnancının Akliliği, Etüt Yay., Samsun, 2000.

Yılmaz, Sabri, Kadı Abdulcebbar ve Gazalide Te’vil Problemi, Basılma­mış Doktora Tezi, İzmir, 2004.

---

^[1]Samuel Enoch Stumpf, Philosophy: History & Problems, Fifth Edition, McGraw-Hill, New York, 1994, s. 393.

^[2]Dorothee Söle, Thinking About God, SCM Press, London, 1990, s. 171-182.

^[3]Augustine, Confessions, s. 12-13

^[4] William Clifford, “The Ethics of Belief', The Rationality of Belief in God,

^[5]  Gazalî, İhyâİhyâ, I, s. 153-154.

^[6]  Russell, sorgulayan Denemeler., s. 215.

^[7] D. Lane, The Experience of God, s. 14

^[8]        Hatim er-Râzî, A’lamu’n-Nübüvve, Çev. Mahmut Kaya, 1 Baskı, Klasik, İstanbul, 2003, s. 83-84.“A’lamu’n Nübüvve eserinde Hatim er-Razi, Ebu Bekir er-Razi’yle nübüvvet üzerine yapmış olduğu diyalogu aktarır

^[9]  Augustine, Confessiorıs, s. 135.

^[10] Gazalî, Tevhid Risalesi, Çev. Celal Yıldırım, Ticaret Matbaacılık T.A.Ş., İzmir, 1964, s. 24-25.

^[11]           Gazalî, İhya, III, s.34-37.

^[12]           Gazalî, İhya, III, s. 35-36.

^[13]           Russell, Mutluluk Yolu., s. 44-45.

Not: Bazen Büyük Dosyaları tarayıcı açmayabilir...İndirerek okumaya Çalışınız.

Benzer Yazılar