Çeviri
AHMED AMİŞ EFENDİ kaddese’llâhü sırrahu’l azîz (1807-1920) İLE AHMED AVNİ KONUK’UN SOHBETLERİ
Ahmed Amiş Efendi Konuk'un mürşidi olmamasına rağmen, onunla tasavvufî
sohbetler yapmış bir zattır.
Hüseyin Vassâf onu Sefine'de şöyle tanıtıyor:
Kuşadalı hazretlerinin mazharı irfanı olanlardandır. Fâtih Türbedârı
idi. Tûli ömre mazhar olup, 1338 senesi şehri Şabanının yirmisinde (9 Mayıs
1920) irtihâli dârı na'îm eylemiştir. Demek ki, azizinden sonra yetmişdört sene
daha yaşamıştır. Sinni mübarekleri yüzü mütecaviz idi. O da Hacı Müezzin gibi çocuk
misâli vücûdca ufalmış idi. Kendilerinde neş'ei melâmet gâlib olup, züvvârı
kesîrü'l mikdârı nush u pend ü keşfi zamâir ile teshir ederlerdi. Halîfe bırakmamışlardır.
Sîret ve teslîk cihetiyle dahi kendisine bir şu’be müessisi nazarıyla
bakılacak derecede müteceddidînden olduğunu Sâdık Vicdanî Bey Tomarında yazmış
ise de, kendilerinden herkes istifâde edebilecek bir meslek ta'kîb
buyurmamışlardır.
Mürîdlerini halvet ve riyazet gibi mücâhedâtı cismâniyye ile yormaz,
onların ma'neviyyâtlarını terbiye ve i'lâya kendi teveccüh ve kuvvei reşâdetini
kâfi bulurdu. Hattâ derler imiş ki, "Mücâhedâtın bir kısmını Kuşadalı
kaldırdı, mütebakisini de ben ref' ettim." Müşarünileyhin bu kabîl
şeylerini işitenler, maksadı ârîfânelerine nüfuz edemediklerinden sûi zanlara
düşmüşlerdir.
Ahmed Amiş Efendi Halvetî Şâbânî
tarikatine bağlıdır. "Amiş", Ahmed Efendi'nin doğduğu coğrafya olan
Bulgaristan Türkçesinde "küçük amca" anlamına gelmektedir.
Çünkü Ahmed Amiş Efendi ufak tefek yapılı bir zat imiş.
Ahmed Amiş Efendi, bugün Kuzey Bulgaristan'da bulunan Tırnova'da 1807'de
doğdu. Memleketinde medrese öğrenimi görmüş, daha 14 yaşında iken tasavvuf
yoluna girmiştir. Ömer Efendi vasıtasıyla Halveti tarikatine intisab etmiştir.
Tırnova'da sıbyan mektebi hocalığı yapmış, hamam işletmiş, tabur imamlığı
yaparak 1853 Kırım Savaşına katılmıştır.
1866'da İstanbul'a geldi ve Bosnalı Mehmed Tevfîk Efendi'nin
müridlerinden Üsküdarlı Hoca Ali Efendi, Rifat Efendi, Üsküdar'da Nalçacı
Dergâhı şeyhi Mustafa Enver Bey, Kaşgar hükümeti temsilcisi ve Fusûs şârihi
Yâkub Han ve Fâtih türbedârı Niğdeli Bekir Efendi ile sohbetlerde
bulundu. Tekrar memleketine dönen Amiş Efendi, 1877'de Tuna vilayetinin Ruslar
tarafından işgal edilmesi üzerine kesin olarak İstanbul'a geldi.391 Burada
Fâtih Sultan Mehmed türbesinin türbedârı olmuştur. Bu yüzden "Fâtih
Türbedârı" olarak da anılır.
Hüseyin Vassâfa göre, Ahmed Amiş Efendi Kuşadalı şeyh Seyyid İbrahim
Efendi'nin (1774-1845) talebelerindendir. Daha Tırnova'da iken, tanışmamalarına
rağmen İstanbul'da bulunan Nakşibendî şeyhi Ahmed Ziyâeddin Gümüşhanevî
(1813-1893) kendisine hilâfet icazeti göndermiştir. Yine Melâmî tarikatının
üçüncü devre piri Muhammed Nûrü'l Arabî (1813-1887) tarafından Melâmî
tarikatinden de teberruken verilmiş icazeti vardır.
Amiş Efendi taliplerine Halveti, nadiren de Nakşî icazetnamesi
vermiştir. Tarikatlerin merasim, âdâb ve erkânından uzak kalarak melâmetle
irşâd etti. Fakat müridlerin "melâmet" kelimesini kullanmalarını
yasaklamıştır. Kendisinden ders isteyenlere tevbe ve istiğfar etmelerini,
Kur'an okumalarını tavsiye ederdi.
Ahmed Amiş'in pek çok meşhur müridi vardır: Mutasavvıflar İsmail Hakkı
Bursevî (meşhur mutasavvıf değildir) ve Abdülaziz Mecdi Tolun, Hüseyin Avni
Konukman, âlim Hasan Basri Çantay, felsefe ve tasavvuf üstadı İsmail Fennî
Ertuğrul, Süheyl Ünver’in babası postacı Mustafa Enver Bey, meşhur hattat Hasan
Rızâ Efendi bunların arasındadır.
Amiş'in torununun damadı ise Mehmed Âkifin yakın dostu olan Babanzâde
Ahmed Naim Efendi'dir.
Ahmed Amiş Efendi 9 Mayıs 1920 tarihinde 113 yaşında iken İstanbul'da
vefat etti. Hakk’a yürümesi üzerine Evrenoszâde Sami Bey'in yazdığı târih
mısraı şöyledir:
"Gitdi gülzârı cemâle pîri efrâdı cihan" (1338).
Yani, Allah'ın Cemâli olan gül
bahçesine, yani cennete dünyadaki herkesin piri olan Ahmed Efendi gitti.
Ahmed Amiş Efendi'nin mezarı Fâtih Camii hazîresindedir. Mezar taşındaki
yazı şöyledir:
Hâmili emânâtı Sübhâniyye, câmi'i makâmâtı insâniyye, mürebbîi sâlikânı
Rahmâniyye el Hâc Ahmed Amiş elHalvetîeşŞa'bânîkuddise sırrûhû hazretlerinin
rûhi şerifleri için elFâtiha.
20 Şa'bân 1338/(9 Mayıs 1920)
Amiş Efendi'nin yazılı eseri yoktur. Konuk, Amiş Efendi'nin hayatının
son yıllarında onun sohbetlerinden notlar tutmuştur. Abdülbâkî Gölpınarlı,
Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri adlı eserinde bu notların
kendisinde olduğunu zikretmektedir. Biz bu notlara iki farklı şekilde ulaştık.
Gerek Ahmed Avni Bey'in tasavvufî yönünü ortaya koymak gerekse Amiş
Efendi'nin manevî sohbetlerinden birer örnek vermek açısından çok değerli olan
bu notların bir kısmını Ahmet Güner Sayar Türk Edebiyatı dergisinde
yayınladı. Sayar, bu notların doğrudan
Gölpınarlı tarafından kendisine verildiğini yazmaktadır. Sayar, aynı
sohbetlerin yazma kaydını Süheyl Ünver’in de kendisine okuduğunu
belirtmektedir. Ahmed Avni Beyin kaydettiği beş sohbetin üçüne bu şekilde
ulaşmış olduk.
Biz de geriye kalan iki sohbeti, yani aşağıdaki ilk (9 Ağustos 1919) ve
son sohbeti (6 Nisan 1920), Abdülbâkî Gölpınarlı'nın Konya Mevlânâ
Kitaplığı'nda bulunan yazma mecmuasından alarak bugünkü alfabeye çevirdik.
Aşağıya ekliyoruz. Böylece bütün sohbetleri okuyucuya intikal ettirmiş
oluyoruz. Fakat sohbetlerden anladığımız kadarıyla Ahmed Avni Bey, aşağıda ilk
sırada yer alan 9 Ağustos 1919 tarihinde kaydedilen ilk sohbetten önce Ahmed
Amiş Efendiyi en az iki kez daha ziyarete gitmiş olmalıdır, çünkü sohbetin
sonunda "Fakirin huzûrı şerifine üçüncü defa gidişim idi" demektedir.
Ahmed Amiş Efendi'nin türbedarlığını yaptığı Fâtih Sultan Mehmed'in
türbesinde yapılan sohbetleri Konuk çıkar çıkmaz not almıştır. Konuk'un bu
kaydetme titizliği bizim açımızdan çok önemli bir kişilik ipucu vermektedir.
Değerli her şeyin yerini ve geleceğe aktarılmasını önemseyen Konuk'un sohbetlerdeki
ifadeleri de ne kadar yüksek bir tasavvufî olgunluğa sahip olduğunu
göstermektedir. Amiş Efendi'nin remzi (sembolik) sorularına o da remzi cevaplar
vermektedir. Sohbetlerde Konuk, mütevazı, edeb ve manevî derinlik sahibi yüce
bir kişilik olarak hemen kendini göstermektedir.
12 Zilka'de 1337 (9 Ağustos 1919)
335 senesi Ağustosi efrenciyyenin sekizinci ve 337 sâli hicrîsi
Zilka'desi'nin (9 Ağustos 1919) on ikinci Cum'a günü kable'z zuhr Hüseyin Avnî
Bey biraderimizle yüz yirmi yaşını mütecaviz bulunan ve zamanımızda vücûdi
şerifi ile teberrük olunan insânı kâmil Fâtih Türbedârı Hacı Ahmed Efendi Hazretleri'nin
huzûrı şeriflerine gittik. Kimse yoktu. Mübarek elini öptük. Önüne oturtup
yakına gelmemizi işaret buyurdu. Aşağıdaki mükâlemât cereyan etti.
Hazret: "Niçin geldiniz? Maksadınız, emeliniz
nedir, ne istersiniz?'
Fakîr: "Maksudumuz Hakk'tır."
H: "Hakk var mı, Hakk nerede?"
F: "Her taraf Hakla dolu, ondan gayrı bir şey yok. La mevcûde illâ
hû [Allah'tan başka varlık yoktur]."
H (Gülerek): "Öyle yâ, O'ndan gayrı bir şey yok..."
(Hüseyin Avnî Bey’e hitaben) "İsmin nedir?"
H: "Hüseyin Avnî..."
H (Fakire hitaben): "Senin ismin ne?"
F: "Ahmed Avnî..."
H: "O, benim. Ben beraberim. Ahmed benim. Avni’yi sonra
getiriverirsin olur gider." (Hüseyin Avnî Bey'e hitaben): "Nerede
oturuyorsun?"
"Sultan Mahmud türbesinde."
"Türbenin içinde de mi oturuyorsun?"
"Hayır, efendim, türbenin civarında..."
"Ooo, büyük yer! Sultan Mahmud. Sözünün eri ise."
(Fakîre hitaben): "Sen nerede oturuyorsun?"
"Unkapanı'nında."
(Unkapanı lâfzım telâffuz edemez gibi birkaç defa tekrar ettiler).
"Oo, orası çok uzak..." buyurdular. Sonra: "Hangi
milletlerle görüşüp konuşuyorsunuz?"
"Yetmiş iki milletle görüşüp konuşuyoruz."
"Kâh talim ve kâh te’allüm ediyorsun, değil mi?"
"Evet, efendim, kah talim ve kâh te'allüm ediyorum."
"İnneke meyyitün ve innehüm meyyitûn sümme inneküm yevmelkıyâmeti
inde rabbikum tahtesımûn.” (Şüphesiz sen de öleceksin, onlar da ölecekler. Ey
insanlar! Sonra siz, kıyamet günü Rabbinizin huzurunda duruşmaya çıkacaksınız.
Zümer 30-31) İşte bu âyet tam sana göredir."
(Bu cevab üzerine fakirin kalbinde bir ukde peyda oldu. "Acaba
ömrümün âhir olduğuna mı, yoksa Mûtû kable en temûtû sırrına mazhariyete mi işaret
buyurdular?" dedim.)
"Geceleri ne yapıyorsunuz?"
"Evliyâullâhın nuruyla müstenîr oluyorum.”
"Çok âlâdır, sa'âdettir." "Elhamdûlillah."
'Validenizi görüyor musunuz?" (Ya'ni, anâsırı
erba'anın ahkâmını vücûdunuzda görüyor musunuz?)
"Her vakit temastayız. Görüyoruz efendim."
(Hazret güldüler. Fakire hitaben): "Bak, sana kısaca söyleyeyim:
Allahu latifün biibâdihi yerzuku men yeşâ'. (Şura, 19) Allah denilen ma'nâ
latiftir; biibâdihi, ibâdına... 'Bâ', mülâbese (Benzeyen iki şeyin
birbirinden ayırt edilmeyerek karıştırılması) içindir. Yerzuku men yeşâ,
dilediğini ırzâk eder, amma rızk, yalnız yemek değildir. Söylemek, dinlemek,
görmek, oturmak, yatmak... ilh. hep rızıktır."
"Hususuyla huzûrı âlinizdeki istikâmetimiz alâ rızıktır."
"İşte rızkın âlâsı odur ya! En alâ rızık, rızkı ma'nevîdir." (Biraz
sükûttan sonra) "Söyleyiniz bakalım! Lâ tüdrikühü'lebsâr ve hüve
yüdrikü'lebsâr ve hüve'llatîfîi'l habîr. "(Gözler O'nu görmez, O bütün
gözleri görür. O Latif'tir, haberdardır. Enam, 103)
(Hüseyin Avnî Bey’e hitaben): "Ne diyor?" buyurdular.
Hüseyin Avnî Bey âyeti kerîmeyi tekrar etti.
"Hah! İşte öyle... 'Bâ'mülâbese içindir. Bismillâhi'deki bâ gibi.
Bismillah budur."
(Biraz murâkıb oturdular, ondan sonra) "Söyleyin bakalım!"
buyurdular.
"Zâtı âliniz buyurun, dinleyelim!"
(Hüseyin Avnî Beye hitaben) "Ne söylüyor?"
"Zâtı âliniz..."
"Zâtı âli, zâtı âli! Sen de mızmızsın..."
buyurdular. Bir müddet bir şey söylemediler. Sonra tekrar buyurdular ki: "Geceleri
uyuyor musunuz? Yoksa âh... âh... diye bağırıyor musunuz?"
"Kâh uyuyoruz, kâh bağırıyoruz efendim."
"Öyle olmalı. Nasıl geliyorsa öyle yapmalı, değil mi? Ananızı
görüyor musunuz?"
"Görüyoruz efendim."
(Fakire hitaben): "Nerede oturuyorsun?"
"Unkapanı'nda..."
"Orası çok büyük yerdir. Çarşısı var, pazarı var. Çok aydınlıktı
bir yerdir."
"Evet, efendim. Kesret vardır."
(Ba'dehu biraz yattılar, murâkıb bir halde kaldılar. Yatarken rahatsız
olmamaları mülahazasıyla:)
"Efendim rahatsız olmayın; gidelim mi, oturalım mı?"
"Yoook. Sakın bu sözü bir daha hiçbir yerde, hiçbir kimseye
söyleme! Herkes, zâtında muhayyerdir. Dilediğini işler. İster gider, ister
oturursun..." (deyip bize müteveccihen sağ taraflarına yattılar.
Beş dakika kadar öylece murâkıb kaldılar. Biz de sâkitâne oturduk. Ba'dehu
birden bire kalkıp oturdular. İki ellerini açtılar. Du'â vaziyeti aldılar. Biz
de ona muvâfakaten ellerimizi açtık. Tatlı tatlı güldüler de buyurdular ki):
"Âmin ama neye âmin?
Du'âya değil mi?
Hangi du'âya?
(Fakire nazar edip) "Ömrün tavîl olmasına âmin, değil mi? Bak! Bu
Kur'ân'dır. Tûbâ limen tâle 'umruhû ve hasune 'ameluhû. (“Ömrü
uzun ameli güzel olanlara ne mutlu” Hadis-i Şerif) Tûbâ, mübalağa ile sa'âdet, limen tâle
'umruhû, ömrü uzun olan ve ameli güzel olan kimse içindir. Ömrü uzun olmak ve
ameli hasen olmak büyük sa'âdettir."
(Sükût ettik. Biraz zaman geçti).
"Söyleyin bakalım!"
(Biz tebessümle yine sükût ettik.)
"Sizin çıraklarınız var mı?"
"Kendimiz çırağız, efendim. Bizim çırağımız yoktur."
"Hepimiz çırak" (dedikten sonra) "İhtiyarlık var serde...
Ben, ihtiyar değil miyim?"
"Hayır, efendim ihtiyar değilsiniz."
(Hazret güldüler. Ba'dehû Hüseyin Avnî Bey biraderimiz kıyam edip elini
öpmeğe kast ettikte Hazret onun elini mübarek eli içinde tutup buyurdular ki):
"Ben du'â ediyorum. Fakat benim du'âm yalnız sana değil... Benim
du'âm, 'âmmdır. Hepinize du'â ediyorum."
(Hüseyin Avnî Bey'den sonra fakîr yedi şerifini takbîl ettim. Fakire
hiçbir şey söylemediler. Kemâli âdâb ile buzûrı şeriflerinden çıktık. Fakirin
huzûrı şerifine üçüncü defa gidişim idi).
12 Zilhicce 1337 (7 Eylül 1919)
Hüseyin Avnî Bey biraderimizle 120 yaşını mütecaviz [aşkın] bulunan ve
zamanımızda vücûdi şerifi [şerefli vücudu] ile teberrük olunan [bereket
bulunan] insânı kâmil Fâtih Türbedârı Ahmed Amiş Efendi'nin huzûru şeriflerine
gittik. Hazret yalnızdı. Âtideki [aşağıdaki] mükâlemât [konuşma] cereyan etti.
Amiş Efendi: Hoşgeldiniz, bayrâmı şerifiniz mübarek olsun.
Ahmed Avnî: Teşekkür ederiz efendim.
Amiş Efendi: Nerede eğleniyorsunuz?
Ahmed Avnî: Hakk'da eğleniyoruz efendim.
Amiş Efendi: Kira ile mi?
Ahmed Avnî: Kira ile.
Amiş Efendi: Pek alâ! İsmi şerifiniz?
Ahmed Avnî: Ahmed Avnî.
Amiş Efendi: Ben de Ahmed'im.
Ahmed Avnî: Biz Ahmed'e Avnîlik [yardımcı olma] de ilhak ediyoruz
[ekliyoruz]. Acaba bu ilhak kendi hayâlimiz mi? Yoksa hakikaten Avnîlik var mı
efendim?
Amiş Efendi: Nene lâzım? Orasını karıştırma. Lâ ilahe illallah
Muhammedün Resûlullah. Bu kâfidir.
Sonra vekilleri Türbedâr Mehmed Efendi geldiler. Ona "Ne var?"
buyurdular. Biz de destur alıp huzurlarından çıktık. Bu dördüncü ziyâretimdi.
5 Sefer 1338 (31 Ekim 1919)
Hüseyin Avnî Bey ve Hayri Bey biraderlerimizle Cum'a namazım Abdülhay
Efendi'nin [Öztoprak] mescidinde edadan sonra Türbedar Hacı Ahmed Amiş Efendi
hazretlerinin ziyaretine gittik. Fakirin beşinci ziyaretim idi. İçeriye
girdiğimizde yalnız olup, gözleri kapalı müstağrak [kendinden geçmiş] bir hâlde
idiler. Bir müddet ayak üzerinde durduktan sonra önüne oturduk. Mübarek
gözlerini açtı ve bize nazar etti ve fakire hitâb ile sordu:
"Nerede sakinsiniz? Nerede tavattun ediyorsunuz
[oturuyorsunuz]?"
"Şimdilik hazreti şehâdette, âlemi nefisde tavattun ediyoruz."
"Mâ şâallahu kâne ve mâ lem yeşe'lem yekun [Allah neyi dilerse o
olur, dilemediği şey olmaz]. Hakk'ın dilediği olur, dilediği mevcûd olur,
dilemediği mevcûd olmaz. Ve bilkaderi hayrihi ve şerrini, bu kelâmın
tefsiridir" buyurdular.
Bir müddet murâkıb olup [manevî tefekküre dalıp] tekrar sordular:
"Niçin geldiniz?"
"Zâtı âlinizle şerefyâb olmak için geldik. Zâtı âlinizle müşerref
olmağa
"Ziyaret... Ziyareti bilir misiniz? Ben ziyaret bilmem."
Tekrar murâkıb olup gözlerini açtılar: "Allahümme sallı alâ
Muhammedin ve alâ âlihi Muhammed" dediler. Ondan sonra "Allah
sizi Zâtına mazhar buyursun" diye du'â ettiler.
Fakir: "Du'âyı âliniz berekâtıyla inşâallah mazharı ismi Zât
oluruz"
Badehu [sonra] bir hayli müddet gözleri kapalı murâkıb oturdular, sonra
gözlerim açıp salevât getirdiler.
"Söyleyiniz erkekler!" buyurdular.
"Söyletiniz de söyleyelim efendim" dedim. Hiç cevap vermeyip
yine murâkıb oldular, gözlerini açtıktan sonra tekrar salevât getirdiler.
Fakîre
"Sizin taraflarınızda yangın var mı?"
"Bizim taraflar masun kaldı [yangından etkilenmedi) efendim."
Hazret güldüler. "Allah şifâ versin" buyurdular.
Ondan sonra yine bir müddet murâkıb oldular, bâ'dehu gözlerini açıp yine
salevât getirdiler.
Fakîr: "İnmemalkevnü fil hayâti ve hüve hakkun fil hakîka"
[yani, "Dünyada varlığa ait ne varsa hayâldir, fakat hakikatte hakdır]
dedim. Dikkatle dinlediler de "Peki, peki" dediler. Bâ'dehu:
"Çok sularınız var mı?"
"Var efendim"
"Kendi kendine akan sular var mı?"
"Bazen bulunur efendim" dedim. ,
Bunun üzerine Hazret, Fakirin Önüne doğru yüzü üzerine eğildiler. Bir
müddet öyle durdular. Fakîr bâtınında [içimden] Cenâbı Mevlânâ Efendimiz ile
mürşidim Esad Dede hazretlerine müteveccih oldum [gönlümü bağladım]. Bâ'dehu
[sonra] kalktılar.
"İnneke meyyitün ve innehu meyyitun"
[Sen de ölüsün, o da ölüdür]. Biz sükût ettik. Sonra buyurdular ki:
"Romatizma, romatizma derler... İnsan uyanık iken gelir ise
uyutmaz. Uyurken gelir ise uyandırır. Rum rum yapar.”
"Romatizma hararet ister efendim"
"Biz harareti bulamıyoruz ki..."
Bir hayli müddet yine murâkıb durdular. Bâ'dehu gözlerim açıp salevât
getirdiler. Sükût üzere oturduk. Bâ'dehu:
"Haydi oğlum! Ben abdest bozayım. Ben abdest almam, bozarım"
buyurdular. Biz de ellerini öpüp kalktık. Huzurlarından çıktık.
5 Rebfülevvel 1338 (28 Kasım 1919)
Salim Efendi ile beraber Türbedâr Efendi hazretlerinin ziyaretine
gittik. Yalnızdılar. Huzuruna girdiğimizde kendilerine yaklaşmamızı işaret
buyurdular. Gayet yakın olarak diz dize önlerine oturduk. Hazret, Salim
Efendiye "Safâ geldiniz" buyurdular.
Biz de "Safa bulduk efendim" dedik.
Salim Efendi: "Ben sensiz olamam, sen de bensiz olamazsın"
dedi.
Hazret: "Öyle ya!"
Fakire hitaben: "Nerede tavattun ediyorsunuz?" Fakîr:
"Hak'ta tavattun ediyoruz."
"Tavassul mu ediyorsunuz [ulaşıyor musunuz]?"
"Evet efendim! tavattun ve tavassul ediyoruz." Gülerek fakire
hitaben: "Bu hoca kim?" "Salim Efendi."
"Allah bu hocayı mertebesinde dâim buyursun."
Salim Efendi'ye hitaben, Fakîr için: "Bu efendi kim?"
Salim Efendi: "Bid'atün minnâ" [Bizden bir parçadır]. Bizim
nurumuzdan Ahmed Avnî Bey. Posta müdür muavini."
Fakire: "Ben de Ahmed'im, sen de Ahmed'sin. Ahmed iki mi? Sen
sensin, ben benim."
Fakîr: "Ahmed'in mim'i kalkınca ahad [bir] olur. O vakit bir
olur."
Hazret: "Mim kalkar mı? Kalkar a! O vakit sen kalmazsın. Fakat
bu vücûdunun kalkması lâzım gelmez. Vücûdunla beraber sen kalmazsın. O vakit
Hak sende mahfî [gizli] olanın kim olduğunu bilirsin."
"Vücûdda mahfî olanın kim olduğunu bilmekle beraber senlik vehmi
kalıyor efendim. Vehim ise sultânı kuvâdır [kuvvetlerin sultanı]."
"Ben konuşurken yoruluveriyorum. Siz konuşun, ben dinleyeyim."
Salim Efendi: "Söylemenizi bize intikal ettirin, söyleyelim ve
konuşalım."
Fakire hitaben: "Oooo Nûrî Paşa! Söyle bakalım."
Salim Efendi: "Efendim, Nûrî değil, Avni;."
Hazret: "Avnî mi?"
Fakîr: "Efendim, zâtı âlilerinin teveccüh buyurdukları Nûrîliği
kabul ettim."
"Kabul etmeseydin ne olacaktı?"
"Hiç bir şey olmayacaktı. Şu kadar var ki, tevcihi âlilerini
[yüksek teveccühünüzü] kemâli hoşnûdiyle [büyük bir memnuniyetle] kabul ettiğimi
arz ediyorum."
"Pek alâ! Dışarıda soğuk var mı?"
"Hayır efendim."
"Rahmet var mı? Kış ortası derler, geldi mi?"
"Hayır efendim. Hararet var." "Yaaa!"
Biraz murâkıb olup, ba'dehu salevât getirdiler. Sonra da "Lâ
ilahe illa hüve'r Rahmân" [Rahman olan Allah'tan başka ilâh yoktur]
buyurdular. Ondan sonra: "Ben hep böyle söylüyorum. Allahümme salli alâ
Muhammedin ve alâ âli Muhammed. [Allahım! Muhammed aleyhisselâma ve onun
ailesine, soyuna, ehli beytine selâm olsun!] İşte bu üç kelime. Gecegündüz
bunları söylüyorum. Bunları okuyorum."
Fakire ellerini uzattılar. Tuttum. Oturdukları mahalde doğruldular: "Tubâ,
tûbâ, tûbâ derler. Ömür uzunluğu imiş. Tûbâ limen tâle umruhû ve hasune
ameluhû. Böyle uzayıp gidiyor."
Ba'dehu yine murâkıb oldular, yine salevât getirdiler ve “Lâ ilahe illa
hüve'rRahmân" buyurdular.
Ellerini uzatır vaziyetinde bulunmakla Fakir ellerim öptüm. Salim Efendi
de öptü.
Kalktık. Kalkarken: "Ben umûma [herkese] du'â ederim. Başka bir
şey elimden gelmez. Cümleniz için du'â ediyorum" buyurdular. Ba'dehu
huzurlarından çıktık.
9 Nisan 1336 (6 Nisan 1920)
17 Recebülmürecceb 338 ve 9 Nisan 336 Cum'a (6 Nisan 1920) günü Türbedâr
Efendi Hazretleri'nin ziyaretine Salim Efendi (merhum) ile birlikte gittik.
Hazret "Hoş geldiniz, safâ geldiniz!" buyurdu. Biz de
"Hoş bulduk, safâ bulduk, efendim" dedik.
Hazret: "Veâyetünlehümü'lleyl,Neslehummhu'nnebâra
(,..)Veküllün felekin yesbehûn'a
(Yasin: 37-40)[1]kadar
tilâvet buyurdu. Sonra “Ve kâlûlhamdü lillâhillezi sadekanâ va'dehû
(...)kıylelhamdü lillahi Rabbilâlemin (Zümer; 74-75) [2]
kadar okuyup tekrar “Ve âyetün lehümülleyl, neslehu ….” okudu. Yâsînı şerifin
sonlarına doğru geçti. Sonra tekrar bu âyetten başladı. "Ve küllün fi
felekin yesbehûn..” a kadar birçok defa tekrar etti. Biz de huzurdan kalktık.
Bu hal, belki üç çâryek devam etmişti. Hazret 9 Mayıs 336 tarihinde, yani
bundan tam bir ay sonra intikâl buyurdular. 130 yaşında idiler.
Kaddesenâllâhu biesrârihi 'azzamellâhu zikrahu ve nefa'anâ bifiiyûzâtihi
yâ hüvelMuîn" (Allah bizi onun sırlarıyla kutsasın. Allah zikrini azîz
etsin. Feyizleriyle bizleri faydalandırsın. Ey Muîn olan Allah!!
AHMED AMİŞ EFENDİ'NİN BAZI SÖZLERİ
Ahmed Amiş Efendi'yi daha iyi tanıtmak için burada bazı sözlerini ve
hatıralarını sunmak istiyoruz.
“Her şeyin ismi âlîsini bil; babanın verdiği isimle çağır!”
“İnnallâhe latîfün bi’l ibâd” “Allah Teâlâ kullarında lâtiftir.”
"Allah kullarına lâtiftir” değil... Çünkü bu isneteyni [ikiliği] îcâb
eder.
“Tuz iki maddeden ibaret olup, her ferisi ayrı ayrı alınırsa birer semmi
mühlik [öldürücü zehir} olduğu halde, ikisinin birden alınması mucibi faidedir
[fayda vericidir] diye, bendegânından bir doktorun ifâdesine [göre:]
"Allah celle celâluhû ile Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem ve âlihi öyledir"
(buyurdular).
"Allah'ın senin alnına yazdığı şeyin menine Muhammed (sallallâhü
aleyhi ve sellem) bile kadir değildir"
“Cem’i mevcudat {bütün varlıklar], Hakk’ tan zuhurdur [gelmiştir].
“Şu'ûnâtı ilâhiyye, irade-i
zâtiyyedir; Allah haddi zâtında ekberdir.”
“Mine’l âbâd ilâ'l'âzâl, ilâ mâ lâyetenâhî, elmustecmi'u Cemi’u's- sıfât
Allâh…"(Ebedlerden ezellere kadar sonsuza kadar bütün
sıfatları nefsinde toplayan)
“Bizi sevenleri sevenler, imânlarını kurtarırlar.”
Bursa Lisesi Fransızca muallimi Nevres Bey’den rivayet: Benim şeyhim
derdi ki:
"Ahmed, birisi senin yanında benim aleyhimde bulunursa beni müdafea
etme!" der. Nevres Bey "Ben bu naneyi yiyemem” diye gönlünden
geçirince, derhal ben de "Şeyhim, efendim, ben bu naneyi yiyemem dedim.
Şeyhim de bana: 'Sen bu naneyi yiyemezsen, sen de benim dediğim gibi âdem
olamazsın' dedi", buyurmuşlardır.
"Biz, bizim Iafımız olduğu zaman sıkılıp kaçandan korkarız" buyurdular.
Ben de içimden, "Eyvah! Bizim arkadaş helak oldu” diyerek kendisinde böyle
bir hâl gördüğüm bir arkadaşımı hatırladım. [Ahmed Amiş Efendi? derhal "Şey...
Korkma! Ona da bir Zât tecellîsi yapar, kurtarırız" buyurdular.
Ellerini göğüslerine vurarak, “Bu ismi zikretsinler de aleyhimde
bulunsunlar” buyurdular.
Bir gün sinnî âlilerini soran bir zâta hitaben: "Şeyhim bana
derdi ki: /Ahmed, senin tarihin meçhuldür" buyurmuşlardır.
“İnsan kâmildir.”
“Ebû Tâlib, "radiyallâhü anhdır”
“Ben, namazdan ziyade namaz kılanı severim.
“
“Dünyada eşini bulamazsan, işini bilemezsen rahat edemezsin.”
Nazîf Efendi merhum rivâyetiyle:
"Cenaba Hakk, şerri cüziyi kullanır. Altından hayrı küllî zuhur
eder. Cenab-ı Hakk hayrı cüziyi kullanmaz, altından şerri külli zuhur eder
diye..."
Tâhir Efendi'den rivayet: "Birinci sene imâm, ikinci sene bir
kalbur saman, üçüncü sene kalpaklı Yunan olma”
"Gör geç, billahi geç, durma geç! Üzkurullâhe inde küllü hacerin
veşecerin.” (Sen her taş ve ağaçta Allah Teâlâ’yı zikret-
Hadis)
“GÖÇMÜŞE RABITA OLMAZ.”
“Aradığını vücûd dükkânında bulursun.”
“Sohbet için Üç şart vardır: Zaman, mekân, ihvan...”
“En lezzetli üç şey vardır. Tilâvet-i Kur'ân, musâhabetül ihvân,
mülâkâtü'r Rahmân...”
“Bu yolun sermâyesi kuru muhabbettir. Muhabbetin yaşı da olur mu? Olur
ya! Tarikat şeyhlerini görmüyor musun?
“Kalb safâsı, beden hafifliği iste!”
“Dağı dağ, taşı taş görünce şeyhe muhtaçsın.”
Naim Beyefendi’ye hitaben (müderris):
“Şu şöyle olsun, şu şöyle
olsun'dan kurtuluncaya kadar şeyhe muhtaçsın. Kendinle konuşuncaya kadar şeyhe
muhtaçsın..."
“Yüksek hakikatlere ulaşmayı kastederek: "Bu iş kitapla olmaz,
fakat kitapsız da olmaz.”
"Mütecetti vâhid, mecâlî müteaddiddir."
Yani, Allah'dan tecellî eden tektir, bize ise çeşitli yollarla, Çeşitli
şekillerde ulaşır.
"Ezelde hilkat yoktur, zuhur vardır”
Allah'ın yaratışı önceden takdir edilmiştir, bize görünen görünen şey o takdirin gerçekleşmesidir
"Zahiren kaderiyyundan, batinen cebriyyundan ol” Yani, görünüşte
sanki takdir hiç yokmuş gibi sebeplere yapış, iradeni göster, fakat iç dünyanda
sanki hiç iraden yokmuş gibi Allah Teâlâ’nın takdirine teslim ol.”
"İnsan surette muhtar, hakikâtte mecburdur” Yani, insan görünüşte
özgür iradeye sahiptir, ama gerçekte Allah Teâlâ’nın gücüne bağlıdır. Nitekim
aynı anlamda şu söz de ona aittir: "Iyyâke nabudu ve iyyâke nesta'în
(Fâtihâ Sûresi, Yalnız sana kulluk eder, yalnız senden yardım dileriz') âyeti
celîlesi insanda iradei cüz'iyye mi bırakmıştır?"
[Ahmed Amiş Efendi'nin] keramet tarifi:
“Ehlullah yanında kerâmâtın celî ve azîmi, tâ'atle telezzüz eylemektir.
Halvet ve kesret ve dahî her nefeste hâzır olub, Allah'ı zikr eylemek
kerâmâttandır. Ve dahî varidat olub inşirah hâsıl oldukça vakar ve sekînesi
ziyâde olub, edeb ve hayâ üzerine olmak kerâmâttandır. Ve cem’i ahvâlde Allah
Teâlâ'dan razı olmak kerâmâttandır. Yoksa mücerred hırkada zuhur eylemek
keramet değildir. Zîrâ tasavvuf ehli mahcûbdur.[3]
Ve ma'rifet ehli eşyanın ilmi ne üzerine ise hakikatle bilmiş ve
görmüştür. Mahbûb şânında buyurur:
[Kul] hel yestevîllezîne yalemûne vellezîne lâ yalemûn. Ulâike humul
muflihûn.( De ki: «Bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? Doğrusu ancak akıl
sahipleri öğüt alırlar.» Zümer 7)
Ve humul mühtedûn. (“Onlar doğru yoldadırlar.”En’am-82)
Lâ havlun aleyhim ve lâ humyahzenûn. (“Onlara korku yoktur ve onlar
üzülmeyeceklerdir.” Bakara, 262)
İnne ibâdî leyse leke aleyhim sultân.( “Doğrusu Benim mümin kullarım
üzerinde senin bir hakimiyetin olamaz. Rabbin vekil olarak yeter.” İsra, 65)
Ve alleme Âdemelesmâe kullehâ.(“ Ve Âdem’e bütün isimleri öğretti,”
Bakara, 31)
Ve nice bunun gibi âyât [âyetler] demiştir. İmdi tasarrufa mail
olanlardan [meyledenlerden] olmayasın! Kellâ innehum an Rabbihim yevmeizin
lemahcûbûn. Sümme innehum lesâlülcahîm.( Hayır; doğrusu onlar o gün,
Rablerinden yoksun kalacaklardır. Sonra onlar, şüphesiz, cehenneme gireceklerdir.”(Mutaffifin,
15-16)
Ve ma'rifet ehli şânında buyurur: Ma'sıyetullâhi illâ biinâyetillah ve
lâ kuvvete alâ tâ'âtillâh illâ bitevfîkillâh. (Ancak Allah Teâlâ’nın inayeti
ile günah işlenir ve ancak Allah Teâlâ’nın muvaffak kılması ile Allah Teâlâ’ya
taate güç yeter.)
Amiş Efendi'nin silsilesi vefatından sonra bir yandan Abdülaziz Mecdi
Tolun ile, diğer taraftan da Kayserili Mehmed Tevfik Efendi, Ahmed Tâhir
Marâşî, Mustafa Özeren ve Hamdi Hizalan ile devam etmiştir.
Amiş Efendi kendisine intisab edenlere şöyle dermiş:
Bundan böyle tasavvuf kitaplarını okumak yasak. Kur'ân okuyun, Hadîs
okuyun, Mesnevi okuyun. (Niyazî-i Mısri Divanı içinde aynı beyanı vardır.)
Başka kitaplarla uğraşmayın. Tasavvuf kitaplarını yazanların çoğu yoldayken
yazdılar. Neş'e ve mertebe bakımından birbirini tutmaz sözler olur, şaşırtır
sizi. Ama Mevlânâ gitti, dönüp geldi. Mesnevi'sini sonra yazdı.
Sayar, Konuk'un bu ziyaretlerden istifade ettiğini, himmet bulduğunu ve
bu himmetle Mesnevi ve Fusûs şerhi gibi büyük eserleri ortaya koyma gücüne
erdiğini belirtmektedir.
Kaynak:
Ahmed Avni KONUK, Savaş Ş. BARKÇİN, Klasik Yay. 2011, İstanbul,
s.211-224
[1] Onlara bir delil de gecedir;
gündüzü ondan sıyırırız da karanlıkta kalıverirler. Güneş de yörüngesinde
yürüyüp gitmektedir. Bu, güçlü ve bilgin olan Allah'ın kanunudur. Ay için de
sonunda kuru bir hurma dalına döneceği konaklar tayin etmişizdir. Aya erişmek
güneşe düşmez. Gece de gündüzü geçemez. Her biri bir yörüngede yürürler.
(Yasin: 37-40)
[2] Onlar: «Bize verdiği sözde duran ve
bizi bu yere varis kılan Allah'a hamdolsun. Cennette istediğimiz yerde
oturabiliriz. Yararlı iş işleyenlerin ecri ne güzelmiş!» derler. Melekleri,
arşın etrafını çevirmiş oldukları halde, Rablerini hamd ile överken görürsün.
Artık insanların aralarında adaletle hüküm olunmuştur. «Övgü, Alemlerin Rabbi
olan Allah içindir» denir. (Zümer; 74-75)
[3] “Ehlullah yanında kerametlerin
aşikar ve büyüğü Allah Teâlâ’ya ibadetten lezzet ve zevk almaktır. Yalnız, insanların
yanında ve dahî her nefeste, Allah Teâlâ'yı zikr eylemek kerametlerdendir. Ve
varidatlar gelip açılmalar olduğunda vakar ve sekînesi artması, edeb ve hayâ
üzerine olmakta keramettendir. bütün hallerde Allah Teâlâ'dan razı olmak
keramettendir. Yoksa yalnızca hırkada giymek ile tarikata girmek keramet
değildir. Zîrâ tasavvuf ehli gözlerden saklanmıştır. (Kendileri aşikar
görünmezler)
Not: Bazen Büyük Dosyaları tarayıcı açmayabilir...İndirerek okumaya Çalışınız.
Yorumlar