BİR GOLEM MUSALLAT OLDU BİZE
Bir golem musallat oldu bize. Bize
bir şey söylemeye çalışıyor.
Golem günümüzde sınırsız savaşın ve
ayrım gözetmeyen yıkımın bir ikonu, savaşın canavarlığının sembolü haline
geldi.
Ancak Yahudi gizemciliğinin zengin geleneğinde golem çok daha karmaşık bir
figürdür. Geleneğe göre golem bir hahamın yaptığı ritüelle hayat bulan
kilden bir adamdır. Golem'in sözcük anlamı biçimlendirilmemiş ya da şekilsiz
maddedir ve onun hayat bulması, antik Kabala geleneğine göre, Eski Ahit'teki
Tekvin kitabında anlatıldığı şekliyle Tanrının dünyayı yaratmasının bir
tekrarıdır. Yahudi yaratılış mitlerine göre Tanrının ismi hayat yaratma gücüne
sahip olduğu için, kil figürün karşısında durup Tanrının adının bir dizi
permütasyonu telaffuz edilince golem hayat bulur. Alfabenin her harfi, Tanrının
isminin dört harfi olan Tetragram maton 'un (YHWH) her harfiyle tek tek
eşleştirilmen ve ortaya çıkan harf çiftleri bütün olası sesli harfler
kullanılarak telaffuz edilmelidir.
Efsanenin ortaçağ ve modern
dönemdeki versiyonlarının artan bir biçimde vurguladığı üzere, bir golem
yaratmak tehlikeli bir iştir. Ortaçağ versiyonlarında özellikle vurgulanan
bir tehlike Tanrıya şirk koşmaktır. Bir golem yaratan kişi fiilen, aynen
Prometheus' un yaptığı gibi, Tanrı rolüne, hayatın yaratıcısı rolüne soyunmuş
demektir. Böylesi bir kibir cezasız kalamaz.
Golem efsanesinin modern
versiyonlarındaysa odak noktası, yaratılış mesellerinden yıkım fabllarına
kayar. Diğer çoğu efsaneye kaynaklık eden iki modern efsane XVI. ve XVII.
yüzyıllara aittir. Bunların birinde, Polonya'nın Chem kentinden Haham Eliya
Baal Shem, hizmetçilik etsin ve ev işlerini yapsın diye bir goleme hayat verir.
Golem her gün daha da büyür, öyle ki aşırı büyümesini engellemek için hahamın
haftada bir onu tekrar kile çevirmesi ve tekrar yaratması gerekir. Bir gün
haham bunu yapmayı unutur ve golem aşırı büyür. Golemi tekrar kile
döndürmeye kalkınca da kılyığınının altında kalır ve boğulur. Bu hikâyeden
çıkan derslerden biri efendi rolüne soyunup başkalarına hizmetkarlık dayatmanın
tehlikeli olduğudur.
İkinci ve daha etkili modern
versiyon Praglı Haham Judah Loew' in hikâyesidir. Haham Loew, Prag'ın Yahudi
cemaatini korusun ve zalimlere saldırsın diye bir golem yapar. Ancak golemin
yıkıcı şiddeti kontrolden çıkar. Yahudi düşmanlarına saldırdığı gibi ayrım
gözetmeden Yahudileri de öldürmeye başlar; ta ki haham onu tekrar kile
çevirene dek. Bu mesel, modern toplumda araçsallaştırmanın ve teknolojinin
kontrolden çıkmasının tehlikelerine dair sık rastlanan uyarıları hatırlatsa da,
golem meseli insanların dünyanın kontrolünü yitirmesi ve makinelerin iktidarı
ele almasından çok daha fazla şey anlatır. Bu mesel aynı zamanda savaşın ve
şiddetin gözünün kaçınılmaz olarak kör oluşuna dairdir. Örneğin, H. Leivick'in Yidişçe yazdığı ve ilk kez
1921 yılında Rusya 'da basılan Golem adlı oyunda Haham Loew Yahudilere
zulmedenlerden intikam almaya öyle kararlıdır ki, art arda ortaya çıkan Mesih
'i ve Eliya Peygamberi bile geri çevirir'.
Haham, daha onların zamanı gelmedi, şimdi golemin düşmanlarımızı kanda
boğmasının zamanıdır, der. Ancak intikam ve savaşın şiddeti, ayrım gözetmeyen
bir ölüm saçmaya başlar. Savaş canavarı golem dost-düşman ayrımı yapamaz. Savaş herkese eşit
ölüm getirir. İşte savaşın canavarlığı budur. Haham şaşkındır: "Kurtarmaya geldi, ancak
bizim kanımızı döktü." "Kendimizi kurtarmak istediğimiz için
cezalandırıldık mı?" Hiçbir şey yapmazsak düşmanlarımız bizi yok
ediyor, onlara savaşa açarsak da kendi kendimizi yok ediyoruz. Haham Loew,
golemin temsil ettiği paradoksun farkına varır. Bizi zulümden ve baskıdan
kurtaracak ve de savaşa alternatif olacak bir şey var mı ?
Belki golemin mesajına daha
dikkatlice kulak kabartmalıyız. Birçok modern versiyonunda golemin en çarpıcı
özelliği araçsallığı ya da saldırganlığı değil, duygusal mahrumiyeti ve sevme
kapasitesidir. Golem öldürmek istemez, sevmek ve sevilmek ister. Ayrıca Haham
Loew öyküsünden kaynaklanan versiyonların çoğu, golemin huzura varma
taleplerinin nasıl haham tarafından sürekli geri çevrildiğini ve hatta golemin
hahamın kızına olan sevgisinin dehşet, tiksinti ve panikle karşılandığını
vurgular. Karşılıksız sevgiyle tutuşan tek modern canavar Haham Loew 'in golemi
değil elbette. Doktor Frankenstein' in yarattığı canavar da sadece sevgi ister
ama onun yakınlaşma çabaları, tüm varlıkların en kalpsizi olan doktor
tarafından aynı şekilde reddedilir. Mary Shelley 'nin romanındaki en duygulu
sahnelerden biri, canavarın De Lacey adlı kör adamla ormandaki kulübesinde
arkadaşlık etmeye başlaması, ancak De Lacey 'nin ailesi onu görür görmez oradan
kovulmasıdır. Her iki öyküdeki canavarlar da zengin bir duygu dünyasına ve
yoğun bir insancıllığa sahipken, insanlar duygusal açıdan sakat, soğuk ve
kalpsizdir. Canavarların tek istediği sevgidir ancak kimse bunu anlamaz.
Bir biçimde uyarıları dikkate
almalı ve aynı zamanda günümüz dünyasındaki potansiyelin farkına varmalıyız. Modern saldırgan golemler bile Kabalanın tüm gizemini ve
bilgeliğini barındırıyor:
Yok etme tehdidi kadar yaratma
vaadini ve mucizesini de taşıyorlar. Belki de, golem gibi canavarların bize
öğretmeye uğraştığı, küresel muharebe alanının gürültüsü arasında bize gizlice
fısıldamaya çalıştığı şey, savaşın canavarlığına ve sevgi sayesinde bundan
kurtulma imkânımıza dair bir derstir.
Sh:26-29
Kaynak: Michael Hardt & Antonio Negri, Çokluk İmparatorluk
Çağında Savaş ve Demokrasi, 2004, İstanbul
Duydum ki kendine el kaldırmışsın
Cellattan önce davranıp.
Sürgünde, düşmanın yükselişini gözleyerek geçen sekiz
yıldan sonra,
Nihayet, geçilemez bir sınıra vardığında,
Diyorlar ki, geçilebilir bir sınırı aşmışsın.
İmparatorluklar çöküyor. Çete liderleri
Devlet adamı gibi kasılarak yürüyor. Halklar
Bütün bu zırh yığınının altında görünmez oldu.
İşte, gelecek karanlık ve ışık güçleri
Zayıf. Sen bunların hepsini zaten biliyordun
İşkence edilebilir vücudunu yok ettiğin zaman.
Bertolt
Brecht
2352304414221
Not: Bazen Büyük Dosyaları tarayıcı açmayabilir...İndirerek okumaya Çalışınız.
Yorumlar