BİYOLOJİ TARİHİNİN KİLOMETRE TAŞLARI
Çağdaş biyoloji 18.
yüzyılda ortaya çıkmış, 19. yüzyılda morfoloji, fizyoloji, kalıtım / genetik ve
evrim alanlarında büyük bilimsel gelişmeler yaşanarak günümüze gelinmiştir.
Biyolojide yaşanan gelişmelerin zamandizini şöyle verilebilir:
~İÖ 510: Kroton’lu hekim
Alkmaeon (doğ. 10 -535) hayvanları açımlayarak (diseksiyon) toplardamarlarla
atardamarların ayrımını yapıyor.
-İÖ 350: Aristoteles
(Aristo) (10 384-322), deniz canlılarının ayrıntılı gözlemini yapıyor;
hayvanların oluşumu ve sınıflandırması konusuna eğiliyor; Historia animalium
(ya da De anima) (Hayvanlar Üzerine Araştırmalar), De partibus
animalium (Hayvan Bedeninin Bölümleri Üzerine), De motu animalium
(Hayvanların Hareketi Üzerine), De incessu animalium (Hayvanların
Yürüyüşü Üzerine), Parva naturalia (Doğa Üzerine Notlar) ve De
generatione animalium (Hayvanların Oluşumu Üzerine) gibi eserler veriyor.
~İÖ 300: Botanik biliminin
kurucusu sayılan, Lesbos (Midilli) Adası’ndaki Eresos’ta doğan ve asıl adı
“Tyrtamos” olan Eresos’lu Theophrastos (10 372-287), Atina’da tıbbî bitkilerin
de yetiştirildiği bir botanik bahçesi kuruyor, Yunanca kaleme aldığı Peri
phyton historia (Latince’de Historia plantarum) (Bitki Araştırmalan
Üzerine) ve Peri phyton aition (Latince’de De causis plantarum)
(Bitkilerin Nedenleri Üzerine) adlı iki önemli eserde bitkilerin sınıflandırma
ve fizyolojisi üzerine bilgiler veriyor.
~İÖ 300: Khalkedon’lu
(Kadıköy’lü) hekim ve anatomici Herophilos (10 315-280), insan bedeninde ilk
kez bir açımlama (diseksiyon) yapıyor.
-50-60: Anazarba’lı
Pedanios Dioskorides (İS -20-79), Perihyles Iatrikes (İlâç Bilgisi
Üzerine; Latince’de De materia medica\ Arapça’da Kitab el-Haşâyiş)
adlı ünlü eserini kaleme alıyor.
-50-70: Yaşlı Plinius
(Gaius Plinius Secundus) (23-79), 37 ciltlik Naturalis historia (Doğa
Araştırmaları) adlı eserini yazıyor.
170-90: Pergamon’lu
(Bergama’lı) hekim Claudios Galenos (129-199) açımlamalar yapıyor ve insan
anatomisi üzerine pek çok çalışma kaleme alıyor.
-1000: İbn Sina
(“Avicenna”) (980-1037), 17. yüzyıla dek temel başvuru eseri ve ders metni
olarak rakipsiz kalacak olan Kitab el-Kanun fi’t-Tıbb (Tıp Kanunu; -
Latince’de:, Canon medicinae) adlı ünlü eseri kaleme alıyor.
-1450: Cusa’lı Nicholas
(Nicolaus Cusanus ya da Nikolaus von Kues) (1401-1464), bitkilerin suyu
özümseyerek büyüdüğünü öne sürüyor.
1485: Rönesansın ünlü
sanatçı ve mühendisi Leonardo da Vinci (1452-1519) anatomi çalışmaları yapıyor.
1539: Hieronymus Bock
(“Tragus”) (1498-1554), doğal sınıflandırmanın ilk atılımı olarak, bitkileri
benzerlik ilişkisine göre düzenliyor.
1541: Conrad Gesner
(Gesnerus) (1516-1565), yaptığı bitki sınıflandırmasında cinsi (“gen us”)
türden (“specıes”), takımı (“order”) sınıftan (“class”) ayırt
ediyor.
1543: Anatomici Andreas
Vesalius (1514-1564), içerdiği üstün sanatsal nitelikli resimleriyle ünlenen
anatomi eseri De humani corporis fabrica libri septem’i (İnsan Bedeninin
Yapısı Üzerine Yedi Kitap) yayımlıyor.
1546: Girolamo Fracastoro
(Hieronymus Fracastorius) (1478-1553), hastalık bulaşması olaylarını tartıştığı
eseri De contagione et contagiosis morbis et curatione’yi (Bulaşma,
Bulaşıcı Hastalıklar ve Tedavi Üzerine) kaleme alıyor.
1551-1571: Conrad Gesner,
daha sonraları Linnaeus ve Cuvier üzerinde etkili olacak olan Opera botanica
(Botanik Eserleri) ve Historia plantarum (Bitkiler Üzerine Araştırmalar)
adlı eserlerini yayımlıyor.
1553: İspanyol Miguel
Serveto (Michael Servetus) (1511- 1553) Christianismi Restitutio
(Hıristiyanlığın Onarılması) adlı yapıtında kanın akciğerdeki dolaşımını (küçük
dolaşım) tanımlıyor ve yapıtında Protestan Reformasyon önderi Jean Calvin’i
(1509- 1564) eleştirdiği için onun emriyle Cenevre’de diri diri yakılıyor.
1555: Pierre Belon
(1517-1564), kuşlar üzerine L’histoire de la nature des oyseaux
(Kuşların Doğası Üzerine Araştırmalar) başlıklı kitabında verdiği resimde,
karşılaştırmalı anatominin ilk örneklerinden biri olarak kuş iskeleti ile insan
iskeletindeki kemiklerin benzerliklerini göstererek benzer kemikleri aynı
adlarla veriyor.
1559: Matteo Realdo Colombo
(1516-1559), kanın kalbin sağ tarafından çıkıp akciğerler üzerinden geçerek
kalbin sol tarafına doğru dolaştığını betimliyor.
1590: Çoğu zaman yanlış bir
şekilde teleskopun mucidi olarak bilinen Zacharias Janssen (1580-1638), babası
Hans (Johannes) Janssen’in (ölm. -1590) de yardımıyla, iki ucuna birer dışbükey
mercek yerleştirilmiş bir boru ile, bileşik mikroskobun öncü şeklini kuruyor.
1596: Gaspar Bauhin
(1560-1624), bitkileri sınıflandırmada “ikili (Ing. “binomial’)
adlandırma” sisteminin öncülüğünü yapıyor.
1614: Hekim Santorio
Santori (Sanctorius Sanctorius) (1561- 1636), De arte statica medicina
(Durağan Tıp Sanatı Üzerine) adlı eserinde, anormal büyüklükteki terazili
sandalyesi ile, bir insanın günlük katı ve sıvı alımı ile idrar ve dışkı
miktarlarını belirleyerek su buharının deriden kaybedilişi ile ilgili olan
“hissedilmeyen terleme”yi (Lat. “perspiratio msensibılıs")
keşfediyor.
1616: William Harvey
(1578-1657), kan dolaşımım ve kılcal damarların varlığını keşfediyor.
1628: William Harvey, kalbi
bir mekanik pompa biçiminde öngörerek tüm dolaşım sistemini betimleyen Exercitatio
anatomica de motu cordis et sanguinis in animalibus (Hayvanlarda Kalbin ve
Kanın Hareketi Üzerine Anatomik İncelemeler) adlı eserini yayımlıyor.
1648: Jean Baptiste van
Helmont (1577-1644), bitkilerin yalnızca suyla beslendiklerini açıklayan
denemesinin kayıtlarını içeren Opuscula medica inaudita, ortus medicinae...
(Duyulmamış Tıbbî Kitapçıklar, Şifalı Bitki Bahçesi...) adlı eserini
yayımlıyor.
1656: Gian (Giovanni)
Alfonso Borelli (1608-1679) alyuvar hücrelerinin mikroskopik yapısını
inceliyor.
1658: Jan Swammerdam
(1637-1685) mikroskop aracılığıyla alyuvar hücrelerini gözlemliyor.
1660: Nicaise Le Febvre
(Nicasius Le Febure) (1610-1674) Traicte de la chymie theorique et pratique
(Kuramsal ve Uygulamalı Kimya İncelemesi) adlı eserinde solunan havanın
işlevinin, kanın temizlenmesi olduğunu bildiriyor.
1661: Marcello Malpighi (1628-1694),
mikroskop yardımıyla civciv embriyosunun gelişimi üzerine ayrıntılı çalışmalar
yapıyor ve De pulmonibus (Akciğer Üzerine) adlı eserinde ilk kez kurbağa
akciğerindeki kılcal damarlan betimleyerek kılcal kan damarlarının varlığını
gösteriyor.
1665: Robert Hooke
(1635-1703) bir mikroskop yardımıyla şişe mantan hücrelerini inceliyor ve
tanıdık maddelerin mikroskopik görünümlerini içeren ünlü eseri Microgra
ıhia...’yı (Mikrografya...) yayımlıyor.
1668: Francesco Redi
(1626-1698) Esperienze intomo alla generazione degli insetti (Böceklerin
Oluşumu ile İlgili Deneyler) adlı eserinde, çürümekte olan et üzerinde beliren
kurtların, dışandan gelen sineklerin ete bıraktığı yumurtalardan oluştuklarını
ileri sürüp bütün canlıların tohumlardan doğduklarını ve yine kendi tohumlan
aracılığıyla soylarını sürdürdüklerini savunarak “kendiliğinden türeme”
kuramını geçersizleştiriyor.
1668: John Mayow
(1645-1679), hava içindeki solunum ve yanma olaylarına ilişkin deney
kayıtlarını içeren Treatise on Respiration (Solunum Üzerine İnceleme)
adlı kitabını yayımlıyor.
1669: Jan Swammerdam, eşey
hücresinde ergin bireyin minicik bir örneğinin bulunduğunu kabul eden “önoluşum
kuramım” (lng. “preformation theory1') desteklemek üzere
böceklerdeki metamorfoz olayını betimliyor.
1672: Nehemiah Grew
(1641-1712), çok sayıda resimler eşliğinde yayımladığı Anatomia plantarum...
(Bitkilerin Anatomisi..) adlı kapsamlı eserinde ilk olarak çiçeklerin,
bitkilerin cinsel organları olduğunu belirtiyor.
1676-83: Antoni van
Leeuwenhoek (1632-1723), kendi yonttuğu, odak uzaklığı çok kısa olan ve tek
mercekten oluşan yüksek nitelikli mikroskoplarla “animalcules"
(“çok küçük hayvancıklar”) adını verdiği tekhücrelileri (protozoa) (1676)
inceliyor, insan erkek eşey hücrelerini (spermatozoa) (1677) betimliyor ve
bakterileri (1683) keşfediyor.
1680: Giovanni Alfonso
Borelli, De motu animalium (Hayvanların Hareketi Üzerine) adlı ünlü
eserini yayımlayarak hayvanların hareketlerine mekaniğin ilkelerini uyguluyor.
1686-1704: John Ray
(1627-1705), Historia plantarum (Botanik Araştırmaları) adlı ünlü
eserini üç cilt halinde yayımlıyor.
1693: John Ray, Synopsis
animalium quadrupedem et serpentini (Dörtayaklı Hayvanlar ve Yılanlar
Üzerine Özet) adlı eserinde, hayvanların duyguları olmaksızın davranan bir
makineye benzediğini ileri süren Rene Descartes’ın (1596-1650) görüşüne karşı
çıkıyor, masal yaratıklarının varlığını sorguluyor ve kendiliğinden türemeye
karşıt görüşlerini bildiriyor.
1694: Doğa bilgini ve
botanikçi Rudolph Jakob Camerarius (1665-1721), De sexu plantarum epistola
(Bitkilerin Cinsiyeti Üzerine Mektuplar) adlı eserinde bitkilerin cinselliği
üzerine kesin bir kanıt sunuyor.
1710-13: John Ray’in
ölümünden sonra Historia insectorum (Böcekler Üzerine Araştırmalar)
(1710) ve Synopsis methodica avium et piscium; opus posthumum (Kuşlar ve
Balıklar Üzerine Özet) (1713) adlı önemli eserleri yayımlanıyor.
1727: Stephen Hales
(1677-1761), bitkilerin kısmen atmosferden beslendiği sonucuna vanyor,
bitkilerde suyun yükselme mekanizmasını inceliyor ve bitki fizyolojisinin
incelenmesine fiziksel ilkeleri uyguluyor.
1733: Stephen Hales, kan
basıncının (tansiyon) ilk ölçümünü gerçekleştiriyor.
1744: Doğa bilimci,
matematikçi ve yerölçümcü Pierre- Louis Moreau de Maupertius (1698-1759),
evrimin nedenleri üzerine “tümoluşum” (Ing. “pangenesis”: bir
organizmadaki temel parçalardan her bir hücrenin küçük bir tohum taslağı
meydana getirebileceği ve elverişli şekilde beslenip büyütülen bu taslağın,
alındığı parçaya benzer bir yapı oluşturacağı düşüncesine dayanan kuram) ya da
“sıralı oluşum” (Ing. “epigenesis canlıların gelişimine ilişkin olarak
organizmanın yumurta ve spermdeki hammaddelerden, tümüyle yeni olarak
geliştiğini ileri süren bir kuram) doğrultusunda kurgulamada bulunarak önoluşum
kavramını eleştiriyor.
1749-1804: George-Louis
Leclerc de Buffon (1707-1788), Histoire naturelle, generale et particuliere,
avec la description du cabinet du roy (Kralın Ender Nesneler Vitrininin
Betimi ile Birlikte Genel ve Ûzel Doğa Tarihi) adlı eserinde (toplam 44 cilt)
türlerin başkalaşıma (mutasyon) uğrayabileceklerini öngörüyor.
1752: Fizikçi Rene Antoine
Ferchault de Reaumur (1683- 1757), evcil çaylak ile yaptığı deneylerde mide
özsuyunun eti çözüp sıvılaştırdığını gösteriyor.
1752: Hekim James Lind
(1716-1794), iskorbütün önlenmesinde portakal ve limon gibi taze meyvelerini
değerine dikkat çekiyor.
1758: Carolus Linnaeus
(Carl.von Linne) (1707-1778), Systema naturae’yi (Doğal Sistemler)
yayımlıyor.
1759-66: “Sinir
Fizyolojisinin Babası” Albrecht von Haller (1708-1777), kafası kesilmiş
hayvanlar ya da beyinsiz dölütler üzerinde yaptığı incelemeler sonunda
döneminin fizyoloji bilgilerini özetleyen sekiz ciltlik Elementa
physiologiae corporis humani (İnsan Beden Fizyolojisinin Öğeleri) adlı
eserini yayımlıyor.
1759-68: Fizyolog ve embriyolog
Caspar Friedrich Wolff (1733-1794), civcivin gelişmesinin mikroskopla inceleme
çalış- malan sonunda kaleme aldığı Theoria generationis (Üreme Kuramı)
(1759) ve De formatione intestinarum (Bağırsakların Oluşumlan Üzerine)
(1768) adlı eserlerinde organların önceden oluşmuş olmadığını ve embriyonun
oluşumu sırasında yavaş yavaş oluştuğunu kanıtlayarak “önoluşum kuramına” ciddî
bir darbe vuruyor.
1760: Fizyolog ve cerrah
John Hunter (1728-1793) karşılaştırmalı anatomi tekniğini geliştiriyor ve bir
doğa tarihi müzesi kuruyor.
1762: Marcus Antonius
Plenciz (1705-1786) Opera medico- physica adlı eserinde, bulaşıcı
hastalıklara canlı bir öğenin yol açtığını ileri sürüyor.
1766-84: John Turbeville
(Tuberville) Needham (1713- 1781) ile Lazzaro Spallanzani (1729-1799) arasında,
kendiliğinden türeme konulu ünlü tartışma yaşanıyor.
1770-74: Oksijen elementini
keşfeden Joseph Priestley (1733-1804), Jan Ingenhousz (1730-1799) ile birlikte
fotosentez olayını araştırarak bitkilerin karbon dioksiti oksijene dönüştürmek
suretiyle oksijen ürettiğini, hayvanların ise solunum sırasında oksijen
tükettiğini gösteriyor.
1770-86: Kimyacı Cari
VVilhelm Scheele (1742-1786), doğal kaynaklardan sitrik asit, malik asit,
laktik asit ve ürik asit ile gliserini yalıtık olarak elde ediyor.
1776: Spallanzani,
Leeuvvenhoek’ün spermatozoaya ilişkin betimlemelerini doğruluyor.
1778: Fransız kimyacı
Antoine Laurent Lavoisier (1743- 1794) hayvansal solunumun doğasını ortaya
koyuyor.
1779: Jan Ingenhousz, Experiments
on Vegetables (Bitkiler Üzerine Deneyler) adlı eserinde bitkilerin oksijen
üretmek için ışığa gereksinimleri olduğunu ve bu sırada karbon dioksit tükettiklerini
ortaya koyuyor.
1780: Antoine Laurent
Lavoisier ile Pierre Simon Laplace (1749-1827), ısı üzerine yayımladıkları bir araştırmada
solunumun, bir tür yanma olayı olduğu sonucuna vanyorlar.
1788: Botanikçi Jean
Senebier (1742-1809), fotosentez olayında güneş ısısının değil güneş ışığının
etkili olduğunu gösteriyor.
1789: Antoine Laurent
Lavoisier, Traite elementaire de chimie, presente dans un ordre nouveau et
d'apres les decouvertes modemes (Temel Kimya İncelemesi...) adlı eserinde
mayalanmayı (fermentasyon), şekerin alkol ve karbon dioksite parçalanması
olarak betimliyor, mayalanma tepkimesini bir yükseltgenme- indirgenme (redoks)
tepkimesi olarak nitelendiriyor ve Felix
Abel Armand Seguin
(1767-1835) ile birlikte insan metabolizma hızının ilk ölçümünü yapıyor.
1792: Luigi Galvani’nin
(1737-1798) “kurbağa bacağı seğirmesi” deneyi ile ilgili olarak Alessandro
Volta (1745-1827) ile aralarında “hayvansal elektrik” görüngüleri konusunda
ünlü tartışma yaşanıyor.
1793: Christian Konrad
Sprengel (1733-1806), Das enideckte Geheimniss der Natur im Bau und in der
Befruchtung der Blumen (Çiçek Tanmı ve Yetiştiriciliğinde Doğanın Keşfedilmiş
Gizi) ve Die nützlichkeit der Bienen und die Nothwendigkeit der Bienenzucht,
von einer neuen Seite dargestellt (Arıların Yaran ve Yeni Bir Bakış
Açısından Arı Yetiştiriciliğinin Gerekliliği) adlı eserlerini yayımlıyor.
1794-96: Evrim kuramcısı
Charles Robert Danvin’in dedesi Erasmus Darwin (1731-1802), Zoönomia, or the
Laws of Organic Life (Zoonomi, ya da Organik Yaşamın Yasalan) adlı eserinde
çevresel etkilerin, türlerin değişimine etkide bulunduğu düşüncesini ortaya
koyuyor.
1795: Iskorbüt hastalığının
kontrolü için İngiliz deniz kuvvetlerinde limon ve limon suyu kullanıma
giriyor.
1796: Edward Jenner
(1749-1823), çiçek hastalığına karşı aşılamada ineklerin çiçek virüsünü
kullanıyor.
1798: İktisatçı Thomas
Robert Malthus (1766-1834), nüfusun geometrik dizi şekilde arttığını vurgulayan
An Essay on the Principles of Population as it Affects the Future
Improvement of Society... (Toplumun Gelecekteki Gelişmesine Etkileri
Açısından Nüfus Üzerine Bir Deneme..) adlı ünlü eserini yayımlıyor.
1801: Jean-Baptiste Pierre
Antoine de Lamarck (1744- 1827), omurgasızların taksonomisi üzerine ayrıntılı
çalışmalara başlıyor.
1802: Fizikçi Thomas Young
(1773-1829), yayımladığı On the Theory ofLight and Colors (Işık Kuramı
ve Renkler Üzerine) adlı eserinde retinadaki üç ayrı alıcı maddelere dayalı
olarak renk görme üzerine bir üç-renkli (“ trichromatid') kuram ileri
sürüyor.
1804: Nicolas Theodore de
Saussure (1767-1845), Recherches chimiques sur la vegetation (Beslenme
Üzerine Kimyasal Araştırmalar) adlı eserinde ilk nicel kez yöntemler
kullanarak ve çağdaş kimyasal terimlerle fotosentez konusunu sunuyor ve bu
sürece ilişkin denkleşik bir kimyasal denklem geliştiriyor.
1805: Baron Georges de
Cuvier (1769-1832), Leçons d'anatomie comparee (Karşılaştırmalı Anatomi
Dersleri) adlı eserini yayımlıyor.
1806: Eczacı Louis-Nicolas
Vauquelin (1763-1829) ve Pierre Jean Robiquet (1780-1846), kuşkonmaz (“asparagus")
bitkisinden asparagin adlı amino asiti ilk olarak yalıtıyorlar.
1809: Lamarck, canlı
varlıkların evrimine ilişkin Philosophie zoologique (Zooloji Felsefesi)
adlı ünlü eserini yayımlıyor.
1810: Joseph-Louis
Gay-Lussac (1778-1850), alkolik mayalanma için bir denklem kuruyor.
1812-22: Hayvanlar üzerinde
karşılaştırmalı anatomi çalışmaları yapan ve yaratıkların oluşumundaki biçimsizlik
ya da anormallikleri ve hilkat garibelerini araştıran biyoloji ve tıp dalı
olarak teratolojinin gerçek öncülerinden biri olan Etienne Geoffroy
Saint-Hilaire (1772-1844), Philosophie anatomique (Anatomik Felsefe)
adlı eserini yayımlıyor.
1817: Georges de Cuvier, Le
regne animal distribue d’apres son organisation (Beden Yapılarına Göre
Düzenlenmiş Hayvanlar Dünyası) adlı ünlü eserini yayımlıyor.
1817: Pierre Joseph
Pelletier (1788-1842) ve Joseph Bienaime (Jean Baptiste) Caventou (1795-1877)
klorofili yalıtıyorlar.
1826: Bitki hücre bilimcisi
Pierre Jean-François Turpin (1775-1840), Observations sur l'origine et la
formulation primitive du tissu cellulaire (Hücre Dokusunun Kökeni ve İlk
Açıklaması Üzerine Gözlemler) adlı eserinde yosunlardaki hücre bölünmesine
ilişkin gözlemlerini yayımlıyor.
1827-28: Karl Ernest von
Baer (1792-1876), De ovi mam- malium et hominis genesi epistole (Memeli
Yumurtası ve İnsanın Oluşumu Üzerine) (1827) ve The Embryology of Animals (Hayvan
Embriyolojisi) (1828) adlı eserlerini yayımlayarak “önoluşum” kuramına şiddetle
karşı çıkıyor.
1828: Kimyacı Friedrich
Wöhler (1810-1883), hidrosiyanik asit ile amonyaktan yola çıkarak ilk kez üre
elde ediyor. Wöhler’in bu keşfinin önemi, canlılardaki kimya ile cansız
dünyadaki kimya arasında temelde bir fark bulunmamasını göstermesiydi. O
dönemde organik maddelerin oluşumu için “vis vitalis" (“yaşam
gücü”) diye adlandırılan çok özel bir gücün ya da temel bir ilkenin gerekli
olduğuna inanılıyor, bu yaşam gücünün laboratuvarda elde edilmesi ve bu nedenle
tanımsal olarak organik maddelerin laboratuvarda sentezlenmesi mümkün
görülmüyordu. Wöhler ve çağdaşları, haklı olarak hidrosiyanik asit ve amonyağı,
anorganik temel maddeler olarak görüyorlardı.
1828: Botanikçi Robert
Brown (1773-1858), sıvılarda “Brown hareketi”ni buluyor.
1830: Karl Emst von Baer,
“biyogenetik yasa’yı duyuruyor.
1830-33: Sir Charles Lyell
(1797-1875), Principles of Geology, being an Attempt t o Explain the Former
Changes of the Earth’s Surface, by reference to Causes Now in Operation
(Jeolojinin İlkeleri...) adlı ünlü eserini yayımlıyor.
1833: Johann Evangelista
von Purkinje (Purkyne) (1787- 1869), ter bezlerini keşfediyor; aynca kişinin
tanılanma aracı olarak kullanılmak üzere ilk olarak parmak izlerini
sınıflandırma sistemi tasarlıyor.
1833: Tarımsal kimyacı
Jean-Baptiste Joseph Dieudonne Boussingault (1802-1887), guatr tedavisi için
iyotlu tuz kullanımını öneriyor.
1834-40: Alman fizyolog
Johannes Peter Müller (1801- 1858), Handbuch der Physiologie des Menschen
(İnsan Fizyolojisi Elkitabı) adlı ünlü eserini yayımlıyor.
1837: Bitki hücrebilimcisi
ve fizyolog Rene Joachim Henri Dutrochet (1776-1847), klorofilin fotosentez
için gerekli olduğunu vurguluyor; ilk olarak bitkilerin ve hayvanların hücre
bileşimlerinden söz eden Memoires pour servir â l'histoire anato- mique et
physiologique des vegeteaux et des animaux (Bitkilerin ve Hayvanların
Anatomi ve Fizyoloji Tarihine Yardımcı Olacak İncelemeler) adlı eserini
yayımlıyor.
1838: Botanikçi Matthias
Jacob Schleiden (1804-1881), Beitrâge zur Phytogenesis (Bitkilerin
Oluşumu Üzerine Katkılar) adlı eserini yayımlıyor.
1838: Christian Gottfried
Ehrenberg (1795-1876), bakterileri diğer mikroorganizmalardan ayırt ediyor.
1839: Kimyacı Justus von
Liebig 1803-1873), mayalanmaya (fermentasyon) cansız mayaların neden olduğu
düşüncesini sürdürüyor ve bu görüş, mayalanmanın canlı bir süreç mi yoksa
kimyasal bir süreç mi olduğu konusundaki tartışmaları başlatıyor.
1840-42: Justus von Liebig,
mayalanmanın kimyasal bir olay olduğunu ve canlı mikroplara dayalı olmadığım
ileri sürüyor; bitkilerdeki organik bileşiklerin havadaki karbon dioksitten
sentezlendiğini, azotlu bileşiklerin ise topraktan sağlanan öncü bileşenlerden
türetildiğini işaret ediyor; bitki ve hayvan dünyasında kimya ile fizyoloji
alanlarını birleştiren Die organische Chemie in ihrer Anwendung auf
Agricultur und Physiologie (Organik Kimya ve Onun Tarım ve Fizyolojideki
Uygulaması) (1840) ve Die Tierchemie oder die organische Chemie in ihrer
Anwendung auf Physiologie und Pathologie (Hayvan Kimyası, ya da Organik
Kimya ve Onun Fizyoloji ve Patolojideki Uygulaması) (1842) adlı eserlerini
yayımlıyor.
1843: Elektrofizyolog Emil
Heinrich Dubois-Reymond (1818-1896), galvanometrik yöntemle sinirlerdeki
elektrik akımlarını kaydeden bir alet geliştiriyor.
1847: Jeolog Hugh Miller
(1802-1856) Footprints of the Creator (Yaratıcının Ayak İzleri) adlı
eserini yayımlıyor ve evrim karşıtı görüşlerini ölümüne dek sürdürüyor.
1848-84: Emil Heinrich
Dubois-Reymond, Untersuchungen ûber thierische Elektricitât (Hayvansal
Elektrik Üzerine İncelemeler) adlı büyük yapıtını yayımlıyor.
1851-55: Jean-Baptiste
Joseph Dieudonne Boussingault, yüksek bitkilerin atmosfer azotunu
kullanamadığını, yalnızca topraktan gelen azottan yararlandığını bildiriyor.
1852: Dokubilimci
(embriyolog) Rudolph Albrecht von Kölliker (1817-1905), Handbuch der
Gewebelehre des Menschen (İnsan Dokubilimi Elkitabı) adlı eserini
yayımlıyor.
1854-56: Mikrobiyolog Louis
Pasteur (1822-1895), pancar şekerinin mikrobiyal mayalanmasını keşfediyor
(1854) ve mayalanma olayını mikroorganizmaların gerçekleştirdiğini dile
getiriyor (1856).
1856: Fizikçi Sir William
Thomson (Lord Kelvin) (1824- 1907), güneş sisteminin yaşını 25 milyon yıl (daha
sonra değiştirerek 40 milyon yıl) olarak kestiriyor.
1858: Hukukçu ve zoolog
Philip Lutley Sclater (1829- 1913), kuşların coğrafi dağılımını araştırıyor.
1858: Charles Robert Darwin
(1809-1882) ile Alfred Russel Wallace (1823-1913), birbirlerinden bağımsız
olarak buldukları evrimle ilgili doğal seçilim kuramlarını birlikte
duyuruyorlar.
1858: Ludwig Rudolf Cari
Virchow (1821-1902), hücrelerin yalnızca önceden mevcut olan hücrelerden
oluşabileceği C'omnis celi ula ex cellula") kavramını gündeme
getiriyor.
1858: “Carmine"
adlı kırmızı renkli tekstil boyarmaddesinin, hücre çekirdeğini sitoplazmadan
daha yeğin bir biçimde boyadığı bulunuyor
1859: Charles Robert
Danvin, kısaca The Origin of Species (Türlerin Kökeni) olarak bilinen On
the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation
ofFavoured Races in the Struggle for Life (Doğal Seçilim Yoluyla ya da
Yaşam Mücadelesi İçinde Elverişli Irkların Korunması ile Türlerin Kökeni)
başlıklı ünlü eserini yayımlıyor.
1859: Kimyacı Adolf Wilhelm
Hermann Kolbe (1818- 1884), aspirinin temel bileşeni olan salisilik asitin
sentezini gerçekleştiriyor.
1860: Louis Pasteur, “Omne
vivum ex vivo" (“Her canlı, bir canlıdan doğar”) özlüsözünü dile
getiriyor.
1864: Louis Pasteur,
kendiliğinden türeme öğretisini yıkıyor.
1864: Emst Felix
Hoppe-Seyler (1825-1895), bir proteinin ilk kristalleşmesini hemoglobin örneği
ile başarıyor.
1864-66: Darwinci doğa
bilgini ve zoolog Emst Heinrich Haeckel (1834-1919) çağdaş zoolojik
sınıflandırmanın temel öğelerini ortaya koyuyor (1864); ilk kez canlı
organizmaların ve onların diğer organizmalarla ve çevreleri ile
etkileşmelerinin incelenmesini betimlemek üzere “ekoloji” terimini kullanıyor
(1866).
1865: Keşiş ve amatör
botanikçi Johann Gregor Mendel (1822-1884), Versuche über Pflanzerı-Hybriden
(Bitki Melezleri Üzerine Denemeler) (1865) başlıklı eserinde bezelye bitkisini
çaprazlama (melezleme) deneylerinde çeşitli özelliklerin nasıl değiştiğine
ilişkin sayısal bağlantılar ortaya koyarak kalıtıma ilişkin başat ve çekinik
etmenleri ileri sürüyor; ancak bu temel keşifleri, 34 yıl boyu dikkatlerden
uzak ve unutulmuş kalıyor.
1865: Fizyolojinin en ünlü
kişiliklerinden biri olan Claude Bemard (1813-1878), Introduction â l’etude
de la medetine experimentale (Deneysel Tıp Araştırmasına Giriş) adlı
eserini yayımlıyor.
1867: Cerrah Baron Joseph Lister
(1827-1912) antiseptik cerrahînin ilkelerini koyduğu On the Antiseptic
Principle in the Practice of Surgery (Cerrahi Uygulamada Antiseptik İlke
Üzerine) adlı eserini yayımlıyor ve dezenfektan (mikrop öldürücü) olarak
karbolik asit (fenol) kullanım ilkesini ortaya koyuyor.
1868: Fizyolog ve fizikçi
Hermann Ludwig Ferdinand von Helmholtz (1821-1894), işitme ile ilgili rezonans
kuramını ortaya koyuyor.
1868: Jean-Baptiste Joseph
Dieudonne Boussingault, bitkilerin fotosentez için oksijene gereksinimleri olduğunu
belirtiyor.
1869-71: DNA’nın
(dezoksiribo-nükleik asit) bulucusu Johann Friedrich Miescher (1844-1895),
akyuvar hücre çekirdeğinden, alkalilerde çözünen ama asitlerde çözünmeyen bir
madde olarak nükleik asiti yalıtıyor; ayrıca kandaki karbon dioksit miktarının
solunum hızını etkilediğini keşfediyor.
1870: Justus von Liebig,
tüm mayalanma olaylarının yaşamsal süreçlerden çok kimyasal tepkimeler olduğunu
ileri sürüyor.
1871: Matematikçi ve
istatistikçi Lambert-Adolphe Jacques Quetelet (1796-1874), biyologlar için
istatistiksel analizin önemini göstererek biyometrinin temellerini atıyor.
1871: Charles Robert
Darwin, evrimde cinsel seçilimin rolünün ilk kez betimlendiği The Descent of
Man and Selection in Relation to Sex (İnsanın Türeyişi ve Cinsiyete Bağlı
Seçilim) adlı eserini yayımlıyor.
1875: Botanikçi Eduard
Adolf Strasburger (1844-1912) hücre bölünmesini keşfederek Über Zellbildung
und Zelltheilung (Hücre Oluşumu ve Hücre Bölünmesi Üzerine) (1876) adlı
eserinde ortaya koyuyor.
1875-82: Cari Weigert
(1845-1904), 1875 yılında dokulardaki “coccus” türü bakterileri metil
viyole boyarmaddesi ile boyamak suretiyle mikroskopik gözlem yöntemini ortaya
koyuyor; aynı amaçla, o tarihlerde geliştirilmiş olan “eosin”
boyarmaddesi de kullanılıyor; bakteriyolojinin önde gelen temsilcilerinden
Heinrich Hermann Robert Koch (1843-1910), 1882 yılında tüberküloz etkenini
boyarmadde aracılığıyla görünür hale getiriyor.
1877: Fizyolog Wilhelm
(Willy) Friedrich Kühne (1837- 1900), “maya içinde” anlamına gelen “enzim”
terimini öneriyor ve enzimlerle onları üreten mikroorganizmaları birbirinden
ayırt ediyor.
1882: Biyolog Wilhelm
Theodor Engelmann (1843-1909), kırmızı ışığın fotosentezde en etkili ışık türü
olduğunu keşfediyor.
1884: Bakteriyolog Hans
Christian Joachim Gram (1853- 1938), bakterilerin “Gram-pozitif’ ve “Gram-negatif'
şeklinde sınıflandırmasına yönelik kendi boyama yöntemini keşfediyor.
1884: Bağışıkbilimci İ1ya
lllich Mechnikov (Elie Metchnikoff) (1845-1916), bağışıklık konulu hücre
kuramını öneriyor.
1891: Antropolog Marie
Eugene François Thomas Dubois (1858-1940), “Cava adamı”nı keşfederek “ Pithecanthropus
erectus" diye adlandırıyor (günümüzde “Homo erectus"
olarak bilinmektedir).
1892: Biyolog Dmitri
losifovich Ivanovsky (1864-1920), bakterilerden daha küçük bir hastalık yapıcı
etken olarak virüsleri keşfediyor.
1892: August Friedrich
Leopold Weismann (1834-1914) Das Keimplasma (Tohum Plazması) adlı
eserini yayımlıyor.
1894: William Bateson
(1861-1926), Materials for the Study of Variation (Tür Değişiminin İncelenmesi
İçin Malzemeler) adlı kitabını yayımlıyor.
1894: Kimyacı Eugen Baumann
(1846-1896), tiroid’in organik bileşikler halinde önemli derişimde iyot
içerdiğini, deniz kıyısında yaşayan insanların iç bölgelerde yaşayanlara oranla
daha çok tiroid iyotu bulundurduğunu bildiriyor.
1897: Fizikçi Karl
Ferdinand Braun (1850-1918), katot ışınlı osiloskopu geliştiriyor.
1900-01: Avusturya’lı Karl Landsteiner (1868-1943),
A, B ve C (daha sonra 0) olarak adlandırdığı üç kan grubunu tanımlıyor (1900),
ardından AB kan grubu bulunuyor (1901).
1900-03: Botanikçi Hugo Marie de Vries (1848-1935),
Die Mutationstheorie (Başkalaşım Kuramı) adlı eserinde, türlerin sürekli
bağlantı halinde olmayıp ani büyük değişimlerle ortaya çıktıklarını belirtiyor.
1905: Fizyolog Emeşt Henry
Starling (1866-1927), “hormon” sözcüğünü kullanıma sokuyor.
1905: Bitki fizyologu
Frederick Frost Blackman (1866- 1947), Optima and Limiting Factors
(Enuygun Durumlar ve Sınırlayıcı Etmenler) adlı eserinde fizikokimyasal
düşünceleri biyolojik sorunlara uygulayarak fotosentezin çeşitli süreçler
içerdiğini ve onun hızının çeşitli olası sınırlandırıcı etmenlerce
belirleneceğini açıklıyor.
1906: Mikhail Semenovitch
Tsvett (1872-1920), bitkisel pigment ve boyarmaddeleri ayırmada kullanılan ve
adını kendisinin koyduğu “kromatografi” tekniğini buluyor.
1906-26: Matematikçi ve
kimyacı Richard Willstâtter (1872- 1942) ve çalışma arkadaşları, klorofil
pigmentlerinin kimyasal yapısını keşfediyor.
1907: Fizyoloji bilgini
Ivan Petrovich Pavlov (1849-1936), köpeklerde salya akıtma deneyleri yoluyla
“koşullu yanıtımlar / şartlı refleksler” kuramını ortaya koyuyor.
1910: Boyarmaddelerin
farmasötik alanda kullanımındaki en büyük başarı, Paul Ehrlich'in (1854-1915)
keşfettiği arsenikli azo boyarmaddeler olan “Şalvarsan" ve “Neosalvarsari'
ile yaşanıyor.
1911: Zoolog ve genetikçi
Richard Benedikt Goldschmidt (1878-1958), Einführungin die Vererbungslehre
(Kalıtım Bilimine Giriş) adlı eserinde cinsiyeti belirleyici genlerle ilgili
kuramını özetliyor.
1911-18: Dr. Casimir Funk (1884-1967)
“vitamine” sözcüğünü kullanıma sokuyor ve B-vitaminini (1911)
keşfediyor; daha sonra Elmer Vemer McCollum (1879-1967) A-vitaminini (1912),
Edward Mellanby (1884-1955) ise D-vitaminini (1918) keşfediyor.
1913: Leonor Michaelis
(1875-1949) ile Maud Leonora Menten (1879-1960), enzim işlergesini açıklamak
için enzim- substrat kompleksi şeklinde bir arabileşiğin varlığını kabul
ediyorlar ve enzim kinetiğine ilişkin “Michaelis-Menten” denklemini ortaya
koyuyorlar.
1918: J. S. Szymanski,
hayvanların ışık ve sıcaklık gibi dışsal işaretlerin yokluğunda, günümüzde
“biyolojik saat” (“circadian rhythms”) adı verilen bir yeti ile, 24
saatlik etkinlik programlarını koruyabildiklerini gösteriyor.
1919: Biyokimyacı Sir Jack
Cecil Drummond (1891-1952), C-vitaminine ad veriyor ve “vitamine"
terimi yerine "vitamin" teriminin kullanılmasını öneriyor.
1923: Fizikokimyacı György
Karl von (George Charles de) Hevesy (1885-1966), ilk olarak canlı
organizmalardaki kimyasal süreçleri incelemek için izotopik izleyiciler kullanıyor.
1923-38: Theodor H. E.
Svedberg (1884-1971), ultrasantrifüjü geliştirerek proteinlerin çökelme
(sedimentasyon) hızlarını belirlemede kullanıyor.
1925: George Edward Briggs
(1893-1985) ve John Burdon Sanderson Haldane (1892-1964), enzim kinetiği kuramında
önemli gelişmeler sağlıyorlar.
1925: Alfred James Lotka
(1880-1949), Elements of Physical Biology (Fiziksel Biyolojinin Öğeleri)
adlı kitabını yayımlıyor.
1928: Sir Alexander Fleming
(1881-1955), bakteri-karşıtı ilaç olan penisilini keşfediyor.
1930: Ronald Aylmer Fisher
(1890-1962), The Genetical Theory of Natüral Selection (Doğal Seçilimin
Genetik Kuramı) adlı kitabını yayımlıyor.
1933: John Burdon Sanderson
Haldane ile Aleksandr Ivanovich Oparin (1894-1980), yaşamın kökeni üzerine bir
heterotrof kuram (karbon ve azot kaynağı olarak organik maddeleri kullanan
organizma) geliştiriyorlar.
1933: Tadeus Reichstein
(1897-1996) C-vitamininin sentezini gerçekleştiriyor.
1935: Gerhard Johannes Paul
Domagk (1895-1964) ve arkadaşları, ilk sülfonamit ilacı olarak kırmızı renkli
bir azo boyarmadde olan “Prontosil rubrum"u üretiyorlar.
1937: Theodosius Dobzhansky
(1900-1975), Cenetics and the Origin of Species (Genetik ve Türlerin
Kökeni) adlı eserinde evrimle genetik mutasyonu birbirine bağlıyor.
1940: Karl Landsteiner ile
Alexander Solomon Wiener (1907-1976), kanda "Rhesus" (Rh)
faktörü kavramını gündeme getiriyorlar.
1950: Konrad Lorenz
(1903-1989), karşılaştırmalı davranış bilimi (etoloji) dalını kuruyor.
1953: James Dewey Watson
(doğ. 1928) ve Francis Harry Compton Crick (1916-2004) tarafından DNA’nın
“ikili sarmal” modelindeki moleküler yapısı keşfediliyor.
1953: Harold Clayton Urey
(1893-1981) ve Stanley Lloyd Miller (doğ. 1930), belirli koşullarda amonyak,
metan, su buharı ve hidrojen karışımından, birkaç gün boyu elektrik boşalımının
etkisi altında kimi amino asitlerin oluştuğunu saptayarak, ilkel yeryüzünde
canlı yaşamın başlangıcı üzerine olası bir senaryo öneriyorlar.
1972: Robert Burns Woodward
(1917-1979) B-12 vitamininin sentezini gerçekleştiriyor.
1975: Biyolog ve
çevrebilimci Edward Osbome Wilson (doğ. 1929), Sociobiology
(Toplumsal Biyoloji) adlı eserini yayımlıyor.
Sh:
13-29
Kaynak: Zeki Tez, Biyolojinin Kültürel
Tarihi, Doruk Yayımcılık , 2008 Baskı: Temmuz 2008
İÖ. 600 binden önce: Hominit’lerin, Afrika’da
taştan gereçler üretmesi.
İÖ. 350 binler: “Pekin insanı”nın
[“Sinanthropus"), Çin’de ateşi kullanması.
İÖ. 14 binler: Mağara resimciliği (örneğin
Fransa’daki Lascaux Mağarası).
İÖ. 4. binyıl: Ön Asya'ya
göç.
İÖ. 4. binyıl sonu: Sümerlerde yekpare araba
tekerleği.
İÖ. 4./3. binyıl: Mısır’da
papirüsün kullanılması.
İÖ. 3250'ler:
Mezopotamya’da çömlekçilik.
İÖ. 3000’ler: Mısır’da
yelkenli gemi.
İÖ. 2600’ler: Mısır’da büyük
piramitler.
İÖ. 3. bin yıl: Avrupa'da en eski maden ocağı
(çakmaktaşı üzerine).
İÖ. 2300’ler: Mezopotamya’da kaldıraç
kullanılarak kuyudan su çekme.
İÖ. 2000’ler: Küçük Asya ve İran’da parmaklı
araba tekerleğinin kullanımı.
İÖ. 1600'ler: Mısır'da metal ve cam eritme için
körük kullanımı.
İÖ. 1400'ler: Mısır’da
parşömenden rulo yazı malzemesi yapımı. • Mısır'da sürgülü (toplu) kantar.
İÖ. 12501er: Nil-Timsah
Gölü-Kızıl Deniz su kanalı.
İÖ. 12001er: Çin’de tunçtan çan dökümü.
İÖ. 600’ler: Yunanistan'da
Korent’den deniz kıyısında gemiye yüklemeye kadar (7,4 km) tekerlekli araç
yolu.
İÖ. 5221er: Ege Denizi'ndeki Samos (Sisam) adasında bulunan
Kastro Dağı'na açılan su tüneli (1,5 km): Megara'lı Eupalinos.
İÖ. 425’ler: Yunanlılarda
meşale ile haberleşme.
İÖ. 350'ier: Burulmalı top
(mancınık).
İÖ. 312: Roma yolu
"Via Appia" (Roma-Capua arasında). • İlk Roma su hattı: 16 km
uzunluğundaki “Aqua Appia".
İÖ. 4./3. yüzyıl: Çin'de
demir dökümü.
İÖ. 3. yüzyıl: Helenistik
Mısır’da ayaklı çömlekçi çarkı.
İÖ. 275'ler: Pistonlu
pompa, su orgu, su saati, basınçlı havalı top: İskenderiyeli Ktesibios (İÖ 3.
yüzyıl).
İÖ. 240'larda: Palanga,
suyu kuyudan çekmek için Arkhimedes burgusu, savaş makineleri: Siracusa'lı
Arkhimedes (Arşimed) (İÖ 287-212).
İÖ. 225'ler: Pnömatik
denemeleri, fırlatmalı toplar: Byzantion'lu (İstanbullu) Philon (İÖ 2. yüzyıl).
İÖ. 187: Roma yolu “ Via
Aemilla" (Rimini-Piacenza arasında).
İÖ. 180’ler: Bergama'dan
basınçlı su iletimi (Basınç: 18 at).
İÖ. 144: Roma su yolu
“Marcia" (92 km; bunun 1ü km'si su kemerleri üzerinde).
İÖ 100'ler: Yunanistan’da vidalı pres (cendere],
İÖ 89 dolayı: Roma'da döşeme altından ısıtma sistemi.
İÖ. 1. yüzyıl: Suriye'de cam üfleme sanatı.
İsa'nın doğumu
yıllarında Roma’da su değirmenleri.
1. yüzyılın ilk yarısı:
Roma'da camlı pencereler.
1. yüzyıl: İskenderiyeli
Heroriun (İS 50-120) pnömatik aygıtları ve otomatik tiyatrosu. • Batı’da eyer.
• Romalılarda araba oku (Çin’de çoktan, İÖ 3. yüzyılda). «Çin’de Ts’ai Lun
(—50-118) tarafından kâğıdın bulunması.
105: Dacien’de Tuna
üzerinde köprü: Damaskus’lu (Şam’lı) Apollodoros.
130’lar: Roma’da
Pantheon’un kubbesi (genişliği 43 m).
5. yüzyıl: Atina'da
yukardan su alan su çarkı. • Çin’ de hamut koşumu.
532-537: Bizans'ta Ayasofya
Kilisesi (kubbe çapı: 31 m): Miletos’lu (Milet’li) Is/doros (6. yüzyıl) ve
Tralles’li (Aydın’lı) Anthemius (474-534).
7. yüzyıl: Çin'de porselen.
• İran’da yel değirmeni.
673: Grek (Rum, Bizans)
ateşi: Heliopolis'li Kallirıikos.
8. yüzyıl: Araplarda kâğıt.
»Çin'de arkadan dönebilir gemi dümeni.
800’ler: Batı’da hamut
koşumu.
8./9. yüzyıl: Batı’da
üzengi.
9. yüzyıl: Yelkenli
gemilerin donanımının iyileştirilmesi.
9./10. yüzyıl: Yeni koşum
takımı, Avrupa'da mıh ve nal.
10. yüzyıl: Orta Avrupa’nın
Harz bölgesinde gümüş ve bakır ocağı işletmesi. • Su çarklarında makara mili.
10./11. yüzyıl: Avrupa'da
su çarkının yayılması.
1041 dolayı: Çin’de
hareketli harflerle basım: PiSheng (-990—1051).
1050’ter: Şaraptan alkolün
damıtılması.
11. yüzyıl: Dört kollu
pulluk.
11./12. yüzyıl: Avrupa’da
arkadan dönebilir gemi dümeni.
12. yüzyıl: Orta Avrupa’da
Erzgebirge’de gümüş ocağı işletmesi. • Sapan makinesinin geliştirilmesi ve antik
burulmalı topun yerini alması. • Dümensiz yelkenli gemi. • Avrupa'da yel değirmeni.
Gotik destek (payanda) sistemi. • Kuvvetli asitlerin (sülfürik ve nitrik asitler)
keşfi (ilk betimlenmesi 13. yüzyılda).
1146: Regensburg’da Tuna
üzerinde taş köprü.
13. yüzyıl: Bir tekerlekli
el arabası. • Avrupa’da pusula.
1231: Çin’de barut dolumlu
demirden bomba.
1269: Manyetik işlergeli
sürekli hareket makinesi projesi: Pierre de Maricourt {Petrus Peregrinus).
1298: Avrupa'da elle
çalışan iplik çıkrığının tanınması.
13. yüzyıl sonları: Gözlük.
»Ağırlıklı çarklı saat. • Pedallı dokuma tezgâhı.
14. yüzyıl: Batı’da demir
dökümü (Çin’de İÖ 200'lerde çoktan biliniyor). «Yüksek fırın gelişiminin başlangıcı.
1320’ler: Avrupa'da barutlu
top.
1420-1436: Floransa'da
katedral kubbesi (genişlik 42 m): FiHppo Orunelleschi (1377-1 446).
14451er: Avrupa'da
hareketli harflerle kitap basımı: Johannes Gutenberg.
1450'ier: Karavel türü gemi
yapımı.
1500'ler: Leonardo da
Vincinin (1452-1519) makine taslakları.
1510: Cep saati: P.
Heniein.
1524: Ayakla çalışan iplik
çıkrığı.
1561: Destekli torna
tezgâhının iyileştirilmesi: H. Spaichei.
158B: 327 ton ağırlığındaki
Vatikan dikilitaşının yerinin değiştirilmesi: Domenico Fontana (1543-1607],
1588-1590: Roma’daki St.
Peter Katedrali'nin kubbesi (genişliği: 42.5 m): Micheiangeio Buonarroti (1475-1564),
Giambattista della Porta (1535-1615), Domenico Fontana (1 543-1607).
1589: William Lee nin çorap
dokuma tezgâhı.
1597: Galileo Galilei’nin
(1546-1642) orantılı pergeli.
1611/1612: Santorio
Santorinin (1561-1636) termoskobu.
1623: Wilheim Schickardın
(1592-1635) hesap makinesi.
1640-1663: Hava pompasının
keşfi: Otto von Guericke (1602-1686).
1642: Biaise Pascalın (1
623-1662) toplama-çıkarma yapan hesap makinesi.
1655: Pnömatik yangın
tulumbası: Hans Hautsch (1595-1670).
1657: Christiaan Huygens'ın
(1629-1695) sarkaçlı saati.
1671-1694: Gottfried
Wilhelm Leibniz in (1646- 1716) dört işlem yapan hesap makinesi.
1673: Christiaan Huygens'n barutlu atmosferik buhar makinesi.
1690: Deniş Papiriin
(1647-1714) basit atmosferik buhar makinesi.
1693/1694: Avrupa sert
porseleni: Ehrenfried Walter von Tschirnhaus (1651-1708].
1698: Thomas Savery’ in
(1650-1715] buhar pompası. • Deniş Papin \n doğrudan etkili buhar pompası.
1711: Thomas Nevzcomen’in
(1663-1729) atmosferik buhar makinesi. • J. Chr. Le Blond tarafından üç renkli
basım.
1718: Cabriel Daniel
Fahrenheit (1686-1736] tarafından civalı termometre.
1729/1733: Akromatik objektif: Chester Moor Hall.
1733: John Kay (1704-1779)
tarafından dokuma tezgâhında hızlı mekik: "Flying shuttle" ("uçan
mekik”).
1735: Oğul Abraham
Darby-ll(1 711-1 763) tarafından, odun kömürü yerine yalnızca taşkömürü koku
yardımıyla cevherden ham demir üretimi [ilk başlangıç 1709’da Baba Abraham
Darby-iden (1677-1717)).
1742: Benjamin Hunüsman
(1704-1776) tarafından döküm çeliği.
1745: Jacques de Vaucanson
(1709-1782) tarafından otomatik dokuma tezgâhı; buna bağlı olarak da 1805’de
Joseph-Marie Jacquardın (1752-1834) tezgâhı. • Leiden şişesi: Petrus (Pieter)
van Musschenbroek (1 692-1 761).
1752: Benjamin Frank lirim
(1706-1790) paratoneri.
1765: Ayrı kondansatörlü
doğrudan etkili alçak basınç buhar makinesi: James Watt (1736-1 819).
1767: James Hargreaves
[1710-1778] tarafından “ Jenny” adlı eğirme makinesi.
1769: Buharlı otomobil:
Nicolas - Joseph Cugnot C1725-1804). • Kanatlı eğirme makinesi: Richard
Arkwright C1732-1 792],
1775: John VZUkinson'un
[1728-1808) silindir delme makinesi.
1775-1779: Coalbrookdale’de
dökme demirden ilk kemerli köprü [genişliği: 32 m).
1776: John ZVUkinsoriun
demir işletmesinin ilk Watt buhar makinesini üretmesi.
1782-1784: Dönme hareketli
çift etkili alçak basınç buhar makinesi: James Watt.
1783: Jacques Etienne de Montgolfier (1745-1799) ve Joseph Michel
de Montgolfier (1740-1810) Kardeşlerin sıcak havalı balonu.
1784: Henry Corü'un
(1740-1800) “Puddel'- yöntemi.
1785: Johann Peter Minckeiers’in (1748-1824) bir konferans
salonunu taşkömürü gazı [havagazı) ile aydınlatması. • Revd Edmund
Cartwright’ın (1743-1823) mekanik dokuma tezgâhı.
1786: J. Fitch'ın buharlı
gemisi. James Watt'ın buhar makinesinin pamuk iplikçiliğinde kullanılması.
1791: Tuz, sülfürik asit,
kömür ve kireçten soda üretimi: Nicolas Leblanc (Le Blanc) (1742-1806).
1792: William Murdock'un
(1754-1839) kendi evini havagazı ile aydınlatması.
1793: Eli Whitney [ 1765-1825) tarafından pamuk çekirdeğini
çıkarma makinesi.
1794: Hava balonlarının
savaş hizmetinde kullanılması. • Optik telgraf CParis-Lille hattı): CL Chappe.
1796: Taşbasması
(litografi): J. Alois Senefelder
(1771-1834). •Hidrolik pres: J. Bramah.
1798: Richard Trevithick'in
(1771-1833) yüksek basınçlı buhar makinesi.
1798/1799: L. Robert
tarafından kâğıt makinesi.
1800'lerde: Henry
Maudsiay’ın (17711-1831) iyileştirilmiş destekli torna tezgâhı.
1801: C. Evans'ın yüksek
basınçlı buhar makinesi.
1802: Franz Carl Achard (1
753-1 821) tarafından pancardan şeker fabrikasyonu.
1803/1804: R.
Trevithick"in ilk raylı buhar lokomotifini inşa etmesi.
1804: İngiliz ordusuna
savaş roketleri: William Congreve (1772-1828).
1805: Otomatik dokuma
tezgâhı: J.-M. Jacquard.
1807: Pratik kullanımlı ilk
buharlı gemi: Robert Futton (1 765-181 5).
1812: Silindirik baskı makinesi (hızlı basım): F. König.
1814: ilk kez Londra'nın
tüm bir bölgelerinin havagazı ile aydınlatılması.
1823: Alev tutuşmalı
atmosferik gaz makinesi: S. Brown.
1824: Carnot çevrimi:
Nicolas Leonard Sadi Carnot (1796-1832).
1826: J. Ressetin gemi
pervanesi.
1826/1839: Fotoğrafçılık:
Joseph Nicephore Niepce (1765-1833), Louis-Jacques M and e Daguerre (1789-
1851).
1827: Kullanışlı yukarı
basınçlı su türbini: 8. Fourneyrons.
1829: Buharlı lokomotif
“Flocket": George Stephenson (1781-1848) ve Robert Stephenson (1803-
1859).
1830: Yeryüzünün ilk buharlı yolcu treni (Liverpool- Manchester
arası): G. Stephenson.
1831: Orak makinesi: Cyrus
H. McCormick.
1832: H. Pixii tarafından
elle çalışan ilk dinamo. P. L. Shilling von Constadt tarafından elektromanyetik
iğneli-telgraf. • J. J. Heatgcoat tarafından buharlı pulluk.
1833: Carl Friedrich Gauss
(1777-1855) ve 1Wilhelm Eduard Weber (1804-1891) tarafından elektromanyetik
iğneli-telgraf.
1834: Büyük güçte ilk
elektromotor (bir pille beslenmiş): Moritz H. Von Jacobi.
1835: Samuel Colt'un
(1814-1862) tabancası.
1836: İğneli tüfek: J. N.
Dreyse.
1837/1839: Moritz H. von
Jacobi tarafından elektrolizle kaplama.
1837/1843: Kullanışlı ilk
telgraf yazısının keşfi: Samuel Finley Breeze Morse (1791 -1872).
1839: Buharlı çekiç: James
Hall Nasmyth (1808- 1890). • Kauçuğun vulkanizasyonu: Charles Goodyear
(1800-1860).
1841: Vidalar için standart
hat ve sistemi: J. Withworth. • Karbüratörlü atmosferik benzin makinesi: J. de
Christoforis.
1843: Tümüyle demirden
"Great Britain" uskurlu vapurunun yapımı: İ K Brunei
1844: Odun yongasından
kâğıt maddesi: Friedrich Gottlob Keller (1816-1 895).
1845: Çift iğneli dikiş makinesi: Elias Howe
(1819- 18671
1847: Dökme çelikten top: Aifred Krupp (1812-
1887],
1848: Kullanışlı ilk elektrik ark lambası:
Jean-Bernard-Leon Foucauit (1819-1868). • Emniyetli kibrit (fosfor yalnızca dış
sürtme yüzeyinde): R. Ch. Boettger.
1849: Yukarı basınçlı su
türbini: J. B. Francis.
1850/1851: Denizaltı:
Wİthetm Bauer (1822-1875).
1852: Isı pompası: Wİllİam
Thomson (Lord Kelvin) (1824-1907).
1854: Kriyolitten alüminyum
üretimi: Henri Etienne Sainte-Claire Deville (1818-1881). • Pnömatik posta: J.
L Clark.
1855: Harf dizimli telgraf:
D. E. Hughes. • “Bessemer” yöntemiyle çelik üretimi: Henry Bessemer
(1813-1898).
1856: Anilin violet
üretimiyle katran boyası sanayiinin başlaması: William Henry Perkin
(1838-1907) • Tunsten vb. katkılı araç-gereç çeliği üretimi: Robert Mushet
(ölm. 1891).
1859: Amerika'da petrol
kuyusu açımının başlangıcı: Edwin Laurentine Drake (1819-1880) • Kurşunlu
akümülatör: C. Ptante.
1859/1869: Süveyş
Kanalı’nın yapımı: A. Negrelli (1799-1858) ve Ferdinand de Lesseps (1805-
1894).
1860: Elektrik tutuşmalı
doğrudan etkili gaz motoru: Etienne Lenoir (1 822-1900).
1861: Telefon: P Reis.
1862: Dişli çarklı tren: N.
Piggenbach.
1863: Amonyak-soda süreci:
Ernest Soivay (1 838- 1922] • Kitap basımı için döner baskı: W. Bullock.
1864: Siemens-Martin, çelik
yöntemi: Friedrich Siemens C1826-1904] ve Pierre Emile Martin (1824-
1915).
1864/1869: P.
Mitterhofer’in daktilo modeli.
1866: Dinamo makinesi:
Werner von Siemens (1816- 1892), Charles Wheatstone (1802-1875), C. F.
Vartey vö. • Kullanışlı ilk Atlantik
kablosu: C. W. Field
1867: Atmosferik gaz
motoru: Nikolaus August Otto (1832-1 898) ve Eugen Langen (1 833-1 895) •
Gelişmiş daktilo: Chr. L. Sholes, S. W. Souleve C.S. Giidden • Demirli beton:
Joseph Monier (1823-1906) . Dinamit: Atfred Nobell 833-1896).
1868: Margarin: Hippolyte
Mege-Mouries (1817- 1880).
1876: Dört zamanlı
takviyeli gaz motoru: N. A. Otto • Telefon: Alexander Graham Bell (1847-1922)
• Sıkıştırmalı amonyaklı soğutma makinesi: Carl von Linde (1 842-1934).
1877: Paris'te elektrikli
ark lambalarıyla cadde aydınlatması. • Kömür kontaktlı mikrofon: Thomas Alva
Edison (1847-1 931).
1879: Fosfor içerikli ham
demirden çelik üretim yöntemi: Sid ney GUchrist Thomas (1850-1885) Percy C.
Gilchrist (1851 -1935) • 3 BG’lük elektrikli lokomotif: Werner von Siemens •
Karbon telli ampul: Thomas Alva Edison.
1880: Werner von Siemens'in
elektrikli asansörü. • Delikli kart makinesi: Hermann Hollerith (1860-1929).
1881: Buhar makinesi ile
akım üretecinin doğrudan bağlanması: Werner von Siemens.
1882: Dünyada ilk kez New
York'ta elektrik santrali: Thomas Aiva Edison.
1883: Makineli tüfek: Hiram
Stevens Maxim (1 840-
1916) • Gelişmeye açık hafif ve hızlı çalışan
benzin motoru: Gottiieb Daimler (1834-1900), K Wilhelm Maybach (1846-1929).
1884: Matbaacılıkta tertip
makinesi (linotype"): Ottmar Mergenthaler (1854-1899) • Nitroselülozdan
yapay ipek: St. HHaire de Chardonnet (1839- 1924) (Fabrika ölçeğinde üretim
1890’da).
1885: Gottiieb Daimler’in
motosikleti ve Kari BenZm (1844-1929) üç tekerlekli motorlu taşıtı. • Manyetik
döndürme alanının G. Ferraris tarafından keşfi. • Berlin’de ilk elektrik
santrali. • Gelişmeye açık denizaltı: T. Nordenfelt • Dikişsiz çelik boru:
Reinhard Mannesmann (1856-1922) ve Max Mannesmann Kardeşler.
1886: Elektroliz yoluyla
alüminyum üretimi: Paul- Louis Toussaint Heroult (1863-1914).
1887: Ses plağı: Emile Berliner (1851 -1929). • Üç iletkenli
trifaze akım: F. A. Haselwander.
1889: Pratik kullanımla
trifaze motor ve trifaze transformatör: M. von Dolivo- Dobrowolski.
1890: ilk elektrikli
yeraltı treni (Londra).
1890/1896: Süzülme uçuşu:
Otto von Lilienthal (1848-1896).
1891: Telefonda numaratör:
A. B. Strowger.
1893: Fotosel: J Elster ve
H. Geitei
1893/1897: Diesel motorunun
geliştirilmesi: Rudolf Christian Karl Diesel (1858-1913).
1894: Aluminotermi: H.
Goldschmidt.
1895: Ters akım ilkesine
göre gazların sıvılaştırılması: C. von Linde. • Anten: A. Popow. • Sinematograf:
Auguste Lumiere (1862-1954) ve Louis Lumiere (1864-1948) Kardeşler.
1896: P. S. Langley
tarafından gerçekleştirilen ve 1200 m uzağa uçan, insansız ve buhar makinesiyle
çalışan model uçak. • Ch. G. Curtis tarafından eşit basınç yöntemine göre hızı
kademeli değişen buhar türbini.
1897: Telsiz
(radyotelgraf): Guglielmo Marchese Marconi (1874-1937). «Teknik indigo sentezi:
Kar! Heumann (1850-1 893).
1900: Zeplin: Grafen Ferdin
and von Zeppelin (1838-1917).
1901: Motorlu uçakla ilk
uçuş: G. Whitehead (Zleisskopf1.
1902: Metal telli lambanın
(osmiyum lambası) fabrika ölçeğinde üretimi.
1903: Elektrikli lokomotif:
Siemens ve AEG.
1903: Motorlu uçuş: Orville
Wright {1871-1948) ve Wilbur Wright 1867-1912) Kardeşler. • Elektrik arkında
nitrik asidin teknik kazanımı: K. Birkeland ve S. Eyde. • Viskoz ipeğinin
fabrika ölçeğinde üretimi: C. H. Steam ve Ch. F. Topham.
1904: Elektron tüpü (diod):
J. A. Fleming. • Resimli telgraf: A. Korn. • Amerika’da ofset baskı: W. Puhel
1905: Turbotransformatör:
H. Föttinger. »Selofan: J. E. Brandenburger.
1906: İlk gaz türbini: H.
Flolzwarths. • Diesel lokomotifi: A. Klose. • Fenol-formaldehitten sentetik
reçine (bakalit): Leo Hendrik Baekeland(1 864-1944).
1908: Jiroskop pusulası: H. Anchütz-Kaempfe. • Hafif metal
alaşımı duralumin: A. Wilm
1913: Tungsten telli ve gaz
dolu elektrik ampulü: İrwing Langmuir (1881 -1957). • Lambalı verici: A.
Meissner. • Amonyağın teknikte yüksek basınç sentezi: Fritz Haber (1868-1934)
ve Car! Bosch (1874- 1940). • Asetat ipeğinin fabrika ölçeğinde üretimi. •
Basınçlı hidrojenasyonla kömürden sıvı yakıt eldesi: Friedrich Cari Rudolf
Bergius (1884-1949).
1914: Teknik asetik asit
sentezi: P. Düden ve J. Hess.
1915: Tümüyle metalden
uçak: Hugo Junkers (1859- 1935).
1919: ilk “Kaplan
türbini”nin işletmeye alınması. • Sesli film: H. Vogt, J. Engl, J. Massolle.
1920: Vistra sentetik yünü.
1923: Diesel motorlu taşıt
aracı. • ilk sıvı roketli motor: P. H. Goddard.
1925: Düşük basınç
yöntemiyle kömürden sıvı yakıt eldesi: F. J. E. Fischer (1877-1948) ve H.
Tropsch.
• ikonoskop
(elektronik resim ayırıcı): W. K. Zworykin.
1926: TV-yayını: J. L.
Baird. • Basınçlı gaz şevkli roket: P. H. Goddard.
1927: Sentetik kauçuk
["Buna" kauçuğu).
1928: Pleksiglas: W. Bauer.
• Elektron sayıcı tüpü: Hans Ceiger ve W. Müller.
1928/1929: Roket
denemeleri: M. Valiers.
1930: Mazotlu uçak motoru:
H. Junkers. • Siklotron: Ernest Ortando Lawrence (1901 -1 958).
1933: Elektron mikroskobu:
E. Puska, B. von Borries, E Brücke, M. Knott, vö.
1934: Fabrikasyonu
iyileştirilmiş sentetik yün.
1935: Radarın
geliştirilmesi.
1937: Dünyanın yavaş uçan
ilk uçağı “Storch": C. Fieseler. • Kullanışlı ilk helikopter: H. Focke.
1938: lam sentetik perlon
elyafı: P. Schtack. »Tam sentetik naylon elyafı: Wallace Hume Carothers
(1896-1937). • Yüksek frekanslı manyetofon: H. von Braunmühl ve W. Weber.
1939: Messerschmitt
uçağının [Me 209) saatte 755,11 km hızla dünya hız rekorunu kırması (Piston
motorlu uçaklar için mutlak hız rekoru 1979'dan beri 803 km/saat ile
Amerikalıların elinde durmaktaydı). • Jet etkisiyle ilk uçağın (Heinkel uçağı
(He 178]] uçuşu: Ernsü Heinkel (1888-1958). • Helikopter: I. Skorsky.
1940: Kullanışlı ilk
betatron: D. W. Kerst.
1941: Kuyruksuz bir
Messerschmitt roket uçağının ilk uçuşu (Me 183). • 300G röle ile
programlanabilir röleli hesap makinesi: K. Zuse.
1942: Uzun erimli “ V2'
roketi: Wernher Manfred von Braun (1912-1977). • Uranyumlu atom reaktörü:
Enrico Fer m i (1901-1954).
1945: Hiroshima ve
Nagasaki’ye ABD’nin atom bombaları.
1946: ENIAC (“Electronic
Numerical Integrator and Computer'’) bilgisayarı (18 bin tüplü; hızı saniyede
5000 toplama işlemi): J. W. Mauchlyve J. P. Eckert.
1947: “Bell XS-1"
roket uçağının ses hızının üzerinde uçuşu.
1948: Transistor: J.
Bardeen, W. Brattain ve W. Shockley.
1949: iki kademeli roketin
412 km’ye tırmanışı. • HoI lografi: G. Câbor.
1951: Alan iyon mikroskobu:
E. W. Müller.
1951/1952: ABD'de hidrojen
bombası.
1952: Kabarcık odası. G. A.
Glaser.
1953: İngiliz jet uçağının
19,410 m yükseğe erişmesi. • Atom enerjisi ile çalışan motor denemesinde 250
kW gücünde bir turbo-jeneratörün ABD’de işletmeye alınması. • Dünyanın ilk
seri üretimli ses üstü türbo avcı uçağı 'North American F-100 A-1 NA
Super-Sabre").
1954: ABD'de nükleer enerjiyle çalışan ilk denizaltı.
1955: MASER (mikrodalga kuvvetlendiricisi):
C. H. Townes.
1956: Ticari düzeyde
dünyanın ilk nükleer enerji santrali (Calder Hail, İngiltere).
1957: Dünyanın ilk yapay
uydusunun (“Sputnik 1") uçuşunun Sovyetler Birliği’nce başlatılması.
1960: LASER (ışık
kuvvetlendiricisi): H. Maiman.
1961 (12 Nisan): insanlı
ilk uzay uçuş (Sovyet uzay gemisi; tek insanlı ve yerden kumandalı; 327 km yükseğe
çıkıp dünya yörüngesine yerleştirildi).
1961 (Ekim): Amerikan roket
uçağının 65,9 km yükseğe erişmesi.
1962: ABD'nin haberleşme
uydusu Telstar.
1963: PAL renkli
TV-sistemi: W. Bruch.
1964/1968: Bilgisayarlı
tomografi: A. M. Cormack, G. N. Hounsfıeld.
1966: Sovyet uzay aracının
Venüs yüzeyine hızla çarpması.
1969: Amerikalıların aya
ayak basması {.“Apollo 1 7"): N. Armstrong ve E. Aidrin.
1970: Resimli-sesli plak:
AEG-Telefunken. • ABD'de büyük hacimli jumbo-jet yolcu uçağı: “Boeing 747'.
1971: ABD'nin “Mariner 9'
Mars uzay aracı.
1972: ABD’de mikroişlemci
(mikroprosesör).
1973: ABD'nin “Skylab 7” ve
“Skylab 2' uzay laboratuvarları.
1977: ABD'de nötron
bombası.
1978: Japonya’da manyetik
yastık üzerinde giden hızlı tren [337 km/saat).
1980: Batı Berlin’de cam
elyaf kablolar üzerinden telefon konuşması.
Kaynak:
Zeki TEZ, Doğa Karşısında Pratik Ve Teknik Uğraşı, T.C. Kültür Bakanlığı ,1995
– ANKARA sh: 13-28
Zeki TEZ,
Tekniğin Evrimi, Paragraf-1. Baskı: Şubat 2005, Ankara, sh: 11-27
Not: Bazen Büyük Dosyaları tarayıcı açmayabilir...İndirerek okumaya Çalışınız.
Yorumlar