HÛ RİSÂLESİ - Şeyh İsmail Hakkı Bursavi (kaddesellâhü sırrahu’l âlî)

HÛ RİSÂLESİ

Ekâbir-i Ricâl-i Celvetiyeden Rûh-ul Beyân tefsirinin sâhibi Şeyh İsmail Hakkı Bursavi (kaddesellâhü sırrahu’l âlî) hazretlerinin "HÛ" ismi hakkında icmâlen tahkikatlarıdır (özet incelemeleridir).

HÛ

Bu kelime-i hüviyet ki sofiyyeden hakikatı ineceleyenlerin zikri, ve özellikle halaka-i cemiyet ve akdi meclisde galibi zikirdir. (öne çıkan zikirdir) Erbabı inkar onun hakkında dedikodu ederler ve zikredenlerin yolunu hatalı görürler. Böyleleri katıksız cahil, aptal ve uydurukçulardır. Ey şuursuz inkarcı ve ey nursuz ifratçı (aşırı giden) , hele bu hususda hakikat erbabını inkar edersin bari kendi cinsinden olan ehli zahiri (zahir ehli) nice inkar edersin.

İmam Fahr Razi ve Issan ve emsali gibi, zira bunlar tefsirlerinde ve haşiyelerinde ("HÛ") kelimesinin zamir olduğunu benimsedikten sonra ismiyetini dahi benimsemişlerdir. Nitekim "Allahu lailahe illahu" ayetinin açıklamasında demişlerdir ki kelam-ı mezkur (zikredilen söz) mübteda ve haberdir. Ve haber cümle olsa mübtedaya ait zamir lazımdır. Dersen kelime-i "HÛ" da iki itibar vardır. Biri haber olmak ve biri dahi isim olmaktır. Zamir olursa zahirdir. Ve eğer isim olursa "Elhakka mel hakka" kabilinden olur . Yani müzheri (işaret olunanı) ikame müzherde (işaret olunanda) ibraz etmen (belirtmek) zamirden manidir (zamire gerek yoktur). Pes takdir-i kelam "Allahu lailahe illallah" demen olur. Elhasıl celale (celle celalehu) nice isimse "HÛ" dahi öyle isimdir. Ve İmam Suyuti ve gayrileri dahi ona zahir olmuşlardır (benimsemişlerdir) ve hakikat erbabı "hud" ismiyetine (isim olmasına) binaen evveline (öncesine) lam idhal edub (ekleyip) Alim el hu demişlerdir. Bu eğer "HÛ" zatiyeye delalet eder isim olmasa evveline lam idhal olmazdı. Hususan ki istilahta münakaşa (terminolojik tartışma) yoktur. Her kavmin örf ve ıstılahları vardir ki orada Ehadehume ahiri cerh etmen cari olmaz (ikiden birinin diğerini bozması geçerli olmaz) ve bir nesnenin haber olması ismiyetine menafi (mani) değildir. Zira zamirler isimler kabilindendir. Bu görüşler üzerine bu "HÛ" zamir olsa da, olmasa da, isimdir. Ve zamir olduğu surette zahiren "HÛ" "HÛ" demen "O, O " demektir. Onun için erbabı inkar Ta'n ederler (kınarlar) hakikatta ise "Allah, Allah " ve "Hak, Hak" demektir. Zira indi sofiye (sofilere göre) de mevcut hakiki (hakiki varlık) Allah Teâlâ dır. Vücut (varlık) da hiç kimse onunla müşterek değildir. Pes vahide raci (Tek olana yönelik) olan zamirde iştirak (ortak) olmayacak "HÛ" demen bila ihtimal "Allah" demek olur.

Eğer sen dahi sofiyyeyi muhakkikin (hakikat ehli sofiler) gibi mercii vahidi tayin edip sırrı vahdete (birlik sırrına) vasıl (ulaşabildinse) evvela bil ki sana dahi "O, O" demek yoktur. Belki "Hak , Hak" demek vardır. Ve eğer meci vahid den bi haber olup Vücud-u mümkine (varlığı mümkün olanlara) dahi vücud (varlık) verdinse enaniyette (alçaklıkta) kaldın ve sana "HÛ,HÛ" demek değil "Allah, Allah" desen dahi fayda vermez. Zira sözün var amma halin yoktur ve hal olmayınca kiil ve kal (dedikodu ) den yüzü kara ey bi hayır (hayırsız) tefsir okursun fakat külli şey-in halikin ol veche (Allah tan başka her şey yok olucudur) nassında ne yazılır kalbine yazmazsın ve fenafillah dan kendine bir iş düzmezsin. Çünkü her nesne ki fi nefsi-l emir de helak olucudur ve helakin vücudu mevhumuna (sonradan kazanılan vücud) itibar yoktur. Bu "lailahe illallah" filhakika (hakikatte) " Lamevcude illallah" demektir. Zira ihtisası uluhuyete ihtisası vücud lazım gelir. Ve emir ve nehy ve tekalif (teklifler) zahiri ta'yin ve ta'atüde (sayılara) racidir (yöneliktir) ve eğer bu manadan na agah isen sakın (mevcudum) (varım) deme zira suret-i tevhid seni şirkten tahlis edemez (kurtaramaz). Nitekim Kur'an-ı Kerim de gelir "vema yü'min ekserihum billahi illa vehüm müşrikün" (Yusuf,106) yani vucud mecazi-yi (mecazi varlığı) isbat eden kimsenin imanı hakiki olmaz. Zira meyli tagut etmekten değildir (hali kendini kurtaramaz) ki sıfat, ehli şirktendir. Bundan sonra "HÛ" kelimesinden mevhum (anlaşılan mana) olan hüviyet ilk önce Allah’ı tayin etmektir ve onun ahiri (sonu) kelamdır (sonradan olan şeyler) ve cem'i alem kelamdan ibarettir vesair sıfatı kemaliye dahi onda münderictir ve bu kemalat kable-i tecelli (tecelli en önce) sicn zat' (Allah ın gizli zatı) tır gizlenmiş idi sonra zahire geldi (açığa çıktı) ve mezahir (bu açığa çıkma) yüzünden vücud buldu ve ainiye-i imkanda (görünen imkanda) münevver sıfatı mütecelliye oldu. Nitekim gayri mevzuda şerh ve tefsir olunmuşdur. Ve bu icmal sana Şeyh İsmail Hakkı dan hediyedir ki, baisi serahı dildir. (gönlünü hoş etmektir)

Ey aşık heman kumru gibi "HÛ HÛ" diye gör.
Zira bu sırrı vücud her zaman kaim olmaz.

Vallahü muvaffiku veka fil esrar fi hilal eyyam iydul fitr. Şeref ve izzet ancak O’na mahsustur.

*********

PÎR-İ SÂNΠ İSMÂİL HAKKI EL-CELVETΠ EL-BURSEVΠ kaddesellâhü sırrahu’l âlî

Babası Mustafa Efendi, aslen İstanbulludur. Mustafa Efendi, 1650 (H.1061) senesinde İstanbul Esir Hanında çıkan büyük bir yangında evi ve eşyâsı yandığından maddî sıkıntıya düştü. İstanbul`u terk ederek Trakya`da bulunan Aydos kasabasına yerleşti. İsmâil Hakkı Bursevî, 1652 (H.1063) senesinde Pazartesi günü Aydos`tadoğdu.

İsmâil Hakkı Efendi üç yaşına girince, babası onu Celvetiyye yolunun büyüklerinden Seyyid Atpazarlı Osman Fadlî Efendiye götürdü. Osman Fadlî Efendi, elini öpen İsmâil Hakkı`ya; Sen doğumundan beri, bizim hâlis talebemizsin. dedi. Yedi yaşında annesini kaybeden İsmâil Hakkı, on yaşına gelince, Osman Fadlî Efendinin Edirne`de bulunan ilk halîfesi Abdülbâkî Efendinin terbiyesi altına girdi. Abdülbâkî Efendinin yanında yedi sene kalan İsmâil Hakkı Efendi, ondan; sarf, nahiv, mantık, beyân, fıkıh, kelâm, tefsîr vehadîs dersleri aldı. Fıkıhta Mültekâ, kelâmda Şerhi Akâid adlı eserleri okudu. Okuduğu bütün eserleri kendi el yazısıile yazdı.

İsmâil Hakkı Efendi, 1674 (H.1085)senesinde, zamânın büyük âlimi Osman Fadlî`den ilim öğrenmek için,hocası Abdülbâkî Efendinin yazdığı bir mektubu alarak İstanbul`a gitti. Osman Fadlî Efendi ile Atpazarı`nda bulunan Kul Câmiinde buluştu. OsmanFadlî, onu eskiden tanıdığından hemen kabûl etti. İsmâil Hakkı Efendi bir müddet hocasına hizmet etti ve Allahü teâlânın zikri ile meşgûloldu. Birgün hocası Osman Fadlî, onu yanına çağırarak; Senin istidâdın gelmiş. dedi. Sonra Besmele çekip, Fâtiha-i şerîfeyi okudu ve üzerine üfledi. "Seni Bursa`ya halîfe yaptım." buyurdu.

Kendisi şöyle anlatır: Hocam beni Bursa`ya halîfe olarak tâyin ettiği zaman Mutavvel adlı eseri okuyordum. Hocamın Fâtiha okuyup üzerime üflemesinden sonra, bendebaşka bir hâl zuhûr etti. Hocamın bu duâsından sonra ilâhî feyz vemârifetlere kavuştum. Bundan sonra âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîflerin tefsîr ve te`villerini yapmaya başladım. Muhyiddîn-i Arabî, Abdülkâdir-i Geylânî, İbrâhim Edhem, Üftâde ve Azîz Mahmûd Hüdâyî hazretlerinden mânevî olarak fâidelendim.

İsmâil Hakkı Efendi, Bursa`ya gittiktenbir süre sonra hocası tarafından Üsküp şehrine gönderildi. Buradainsanlara vâz ve nasîhatta bulunmaya başladı. Bu sırada hocasının şumektubu ile talebe yetiştirmeye başladı:

Oğlum Şeyh İsmâil Efendi! Aklen ve dînen, güzel ve beğenilmiş olan şeyleri yapmalarını halka söyle. Kötü ve beğenilmeyen şeyleri yapmaktan onları men et. Kalem sûresinin kırk sekizinci âyetinde yer alan hitâba hazır ol. Sabırlı ol, şükür edici ol. Gecelerinde ibâdet et. Gündüzleri oruç tut. Muttakî ol. Kötü zanna sebep olacak, töhmet altında bırakacak yerlerden sakın.Şâyet böyle yerlere dâvet olsan bile gitme. Nasıl olursa olsun halkı ilme ve amele dâvet eyle. Onları îtikâdî ve amelî yönden terbiye eyle. Yanında bulundukları ve bulunmadıkları zaman onlar hakkında iyi konuş. Ne şekilde olursa olsun kendi varlığını ortaya koyma.

On sene Üsküp`de kalan İsmâil Hakkı Efendi, 1685 (H.1096) senesinde yine hocasının emriyle Tekfur Dağı yoluyla Bursa`ya gitti.

Din ve dünyâ saâdetine sebep olan hocası Osman Fadlî, Kıbrıs`a gönderilince; "Canımız gitti, bedenimiz burada niye durur." diyerek, Magosa`ya gitmek üzere yola çıktı. Magosa`ya vardığı zaman hocası ile birkaç gün sohbet etti. Bir gün sohbet esnâsında sohbette bulunanları bir cezbe, kendinden geçme hâli kapladı. İsmâil Hakkı Efendi, o sırada, Azîz Mahmûd Hüdâyî hazretlerinin bir ilâhisini ve arkasından bir aşr-ı şerîf okudu. Bunun üzerine hocasının duâsına nâil oldu. Osman Fadlî Efendi, İsmâil Hakkı`ya dönerek; Seni buraya getiren mîrâsındır. Çünkü senden başka kalbimde uygun bir kimseyi göremedim. dedikten sonra, parmağını İsmâil Hakkı`nın ağzının ortasına koyup; Bu nefes benden sonra sana nasîb olsun. dedi. İsmâil Hakkı şöyle der: Hocam böyle buyurduktan sonra bende öyle bir zevk vehâller hâsıl oldu ki, maksadıma kavuştum. Yine bir Cumâ günü Osman Fadlî, İsmâil Hakkı`yı yanına çağırdı. Bir tefsîr şerhini uzatıp; Al şunu, otuz altı yıllık mahsulümdür. Allahü teâlâ sana daha ziyâdesini ihsân etsin. diye duâ etti. O duâdan sonra İsmâil Hakkı Efendide dahayüksek hâller meydana geldi. Seyyid Osman Fadlî şöyle buyurdu: Allahü teâlâ bana öyle yüksek bir talebe verdi ki, hocam Şeyh Azîz Mahmûd Hüdâyî`ye böyle yüksek bir talebe vermedi.

İsmâil Hakkı Efendi, hocasının vefâtından sonra Konya, Seydişehir, Söğüt, İznik ve İstanbul yolu ile Bursa`ya geldi. Bu yolculuk sırasında hazret-i Mevlânâ`yı, Sadreddîn Konevî`yi ve Eşrefzâde Abdullah Rûmî`yi ziyâret etti.

Sultan İkinci Mustafa Hânın, dâveti üzerine, 1695 (H.1107) senesinde Edirne`ye gitti. Nemçe seferinde, orduya cihâdın sevâbını ve büyüklüğünü anlatarak, askeri coşturdu. Osmanlı Ordusu önceBelgrad`a vardı. Oradan Tuna`yı geçerek düşmanla çarpıştıktan sonra, kışın bastırması üzerine Edirne`ye geri döndü.Ertesi sene ordu yine Edirne`den ayrılarak Belgrad`a gitti. O sırada Sadrâzam Elmas Mehmed Paşa idi. İsmâil Hakkı Efendi, Elmas Paşanın hazır bulunduğu gazâların hepsine katıldı ve birkaç yerinden yara aldı.İsmâil Hakkı Efendi, ordunun zaferlerle geri dönüşünden sonra yaralı olduğu hâlde Bursa`ya döndü ve talebe yetiştirmeye, eser yazmaya devâmetti.

Hocası Seyyid Osman Fadlî`nin vefâtından yirmi sekiz sene sonra, gördüğü bir rüyâ üzerine âilesiyle birlikte Şam`a gitti. Şam`da üç sene kadar kaldı. Sonra Allahü teâlânın izni, Resûlullah efendimizin işâreti üzerine İstanbul`a gitti. Üç sene kadar Üsküdar`da kaldı. Bu sırada otuza yakın eser yazdı.

Kendisi şöyle anlatır: Üsküdar`da iken bir gece Şeyh Üftâde ve Azîz Mahmûd Hüdâyî`nin rûh-u şerîfleri gelip yanıma oturdu. Bursa tarafına gitmemi işâret ettiler. Sizi sağ tarafımıza alalım deyip, beni sağ taraflarına aldılar. Azîz Mahmûd Hüdâyî bana çok iltifât etti.

İsmâil Hakkı Efendi, 1722 (H.1135)senesinde Bursa`ya gitti. İlk iş olarak bir dergâh yaptırdı ve isminiCâmi-i Muhammedî. koydu.Dergâh; mescid, semâhâne, çilehâne ve misâfirodalarından meydana gelmiştir. Câminin kitâbesi bizzatİsmâil Hakkı Efendi tarafından yazıldı.

Ömrünün son günlerini evine çekilerek, eser yazmakla geçirdi. Yetmiş altı yaşında iken, 1725 (H.1137) senesinde Hakk`ın rahmetine kavuştu. Kabri, yaptırdığı ve bugün İsmâil Hakkı Tekkesi diye anılan Câmi-i Muhammedî`nin mihrâbının arkasındadır. Sultan İkinci Abdülhamîd Hanın yakınlarından Hacı Ali Paşa hem türbesini, hem de Câmi-i şerîfi tâmir ettirmiştir. Kabrin üstü açıktır. Etrâfında ve üstünde demirden şebeke vardır.

Kendisi şöyle anlatır: Allahü Teâlâ, âdeti ilâhiyyesi üzerine beni bulunduğum dereceden daha yüksek birdereceye yükseltti. Daha önce sâhip olmadığım bir meziyeti kalbime akıtarak, beni ilim ve irfân sâhibi eyledi. Allahü Teâlâ’nın bu şekilde derecemi yükseltip, bana ilim ve irfân ihsân etmesi yedi senede meydana geldi. Fakat bu feyz ve yüksekliğe kavuşmak, başa gelen belâ ve musîbetlerin, meşakkatlerin acısını tatmaya bağlı olduğundan, pek çok meşakkat ile karşılaştım. Bir taraftan diğer tarafa, bir memleketten başka memlekete gitmek sûretiyle çok meşakkat ve sıkıntılar çektim.Mihnet ve acı, insanı bulunduğu mertebeden aşağı indirmez. Bilâkis başagelen belâ ve musîbeti kadere rızâ ile karşılamak iyi âkibetlere vesîle olur. İlk önce yolculuk yaptığım memleket Üsküp idi. Yedi sene sonra oradan Bursa`ya gittim. Yedi sene sonra Kıbrıs`a gitmem îcâb etti. Yedi sene sonra Harem-i şerîfe gittim. Yedi sene sonra Hicaz`a gittim. Orada çocuklarım vefât etti. Hac yolunda çok sıkıntılar çektim. Hattâ kıymetli kitaplarım ve eşyâlarımın hepsi elimden gitti. Bütün bunlar karşısında ilâhî emre boyun eğdim. Yedi sene sonra Ebû Yümn`ün kabrini ziyâret maksadı ile doğum yerim olan Aydos`a gittim. Yedi sene sonra ikinci defâ olarak hacca gittim. Yedi sene sonra Bursa`dan Şam`a gitmem emrolundu. Bütün akrabâlarımdan uzak kaldım. İşte birçok musîbet veçilelerle geçirdiğim bu yollar kırk seneyi geçiyor. Allahü Teâlâ dilediğini yapar. Kimse O`na bunu niçin böyle yaptın diye soramaz. Karşılaştığım ve çektiğim bu sıkıntılar, tamâmen mânevî işâretlerle meydana gelmiştir. Güzel âkibet, ancak Allahü Teâlâ’nın fermânı üzere meydana gelendir. Rasûlullâh sallallâhü aleyhi ve sellem efendimiz; Benim çektiğim sıkıntıyı hiçbir peygamber çekmemiştir. buyurmuştur. İnsana gelen belâ vesıkıntılar, kalbi aydınlatır. Belâ ve musîbet zamânında tecellî-i ilâhî meydâna geldiği için kalbi genişler. Bütün bunlardan dolayı en şiddetli meşakkat, peygamberler hakkında meydana gelmiştir. Onlarınkinden daha hafifi evliyâda görülür. Bu îtibârla büyük zâtlar hep meşakkat vesıkıntı çekmişlerdir. Resûlullah efendimiz kendisine çok eziyet vesıkıntı veren kavmi hakkında; İlâhî! Kavmime hidâyet eyle. Çünkü onlar bilmiyorlar. buyurarak hidâyetleri için duâ ettiler.

İsmâil Hakkı Bursevî buyurdu ki: Evliyâyı inkâr etmeyip, muhabbet beslemek lâzımdır. Çünkü hadîs-i şerîfte; Kişi sevdiği ile berâberdir. buyuruldu. Kıyâmetgünü bu büyükler sevdiklerine şefâat edeceklerinden, onları sevmeme kuygun değildir. Onlara düşman olmak insanın helâkine sebeb olur.

Mâlûm ola ki, Muhammed sallallâhü aleyhi ve sellemin yoluna girene farz olan, Allahü Teâlâ’dan başka olan şeyleri kalbinden çıkarmaktır. Meselâ; bir kimse bir iş için sefere çıktığında, önce vatanını, hısım ve akrabâsını terk edip yola devâm eder. Eğer kalbinde vatanının, hısım ve akrabâsının sevgisi var ve fazla ise sefere rahat rahat gidemez. Belki yola da çıkamaz. Bir peygamber gazâya çıkarken,bir işle uğraşan kimseyi gazâya götürmedi. Meşhûr sözdür ki; Bir evdeiki sarıklı olmaz! Çünkü herbiri bir tarafa çeker. Evin huzurunun bozulmasına sebeb olur. Nefs ve şeytan kalbe vesvese verince, insanın zâhiri de bozulur ve kötü işler yapmaya başlar. Namazın fâidesine inancı az olan kimse, kaç rekat kıldığını şaşırır. Ekseriyâ dînî meselelerde yanılır. Çünkü kalbi elinde değildir. Böyle kimselerin zâhirleri de harabdır. Onun için sûretten hakîkate istidlâl et. Arkadaşlarından ayrılma, yoksa yolda kalırsın veya dalâlete saparsın! Topluluktan ayrılan helâk olur. Tek olarak yola çıkma. Çünkü şeytanarkadaşın olur. Yolun başlangıcında olanlar âmâ gibidir önünü göremez. Her an bir tehlike ile karşı karşıyadır. Kendisine yol gösterecek birine ihtiyâcı olduğu gibi, tasavvuf yoluna yeni girenin de yolgöstericiye o kadar ihtiyâcı vardır.

Kâmil bir hocanın elinde terbiye olunanbir insan, kısa bir süre içerisinde maksadına kavuşur. Bunun misâli dağlardaki meyvalar ile bahçelerdeki meyvalardır. Yâni dağlardaki ağaçların meyvaları terbiye ve bakım görmedikleri için geç olgunlaşır ve tatlı olmazlar. Fakat bostanlarda bahçıvanların bakımıyla yetişen ağaçların meyvaları hem kısa zamanda olgunlaşır hem de çok lezzetli olur.

Bursalı İsmâil Hakkı hazretleri yazmış olduğu şiirlerinde Hakkı mahlasını kullanmıştır.

İrtihaline yakın te'lif buyurduktan eserlerin çokluğuna bakılırsa, harika olduğuna ve keramat-i ammelerinden bulunduğuna şüphe edilemez. Kerametleri pek çok ve meşhur olup burada sayılması mümkün değildir. Haklarında bir hayli menkıbeler yazılmış olup, bazıları ise kendi eserlerinde sülukları esnasındaki hallerini beyan sırasında bi'l-münasebe zikredilmiş olduğundan arzu eden zevat-i kiram onlara müracaat edebilirler. Hazretin terceme-i hali, bir kaç muazzam cildi ihtiva eder. Bilhassa silsile-i namelerinde ve eserlerinin çoğunda tafsilatlıca ma'lumat mevcuttur.

TE'LİFATl (Yazdığı Eserler)

Yüz den fazla eseri olup ekserisi tasavvufa mütealliktir.

Bir haylisi varidat nev'indendir.

Divan-ı Ali'leri bin beytin üstündedir.

Hazret zamanını boşa geçirmemiş, sa'y ve gayretten geri durmamış, gah te'lifat ile gah Kayahan, Orhan, Cami-i Kebir gibi Camii Şeriflerde vaaz ve nasihatta bulunmuş, dergahında Tefsir ve Buhari-i Şerif okutmuş, terbiye-i salikan ve irşad-ı taliban ile sohbet ve müşküllerini hal için buluşmuştur. Zaman zaman asrın sofi, mürşid ve ilim adamları ile de buluşup sohbet buyurmuşlardır. Alem-i Ahirete irtihallerini, bazı eserlerinde ima buyurmuşlardır. Hatta; "Gebeş ruhum Hak'ka kurban eyledim."diye [Gebeş: Koyunun erkeği. Koç. * Mc: Akılsız, ahmak adam. ] (1137) tarihi, vefatını sarihen gösterdiğini şair Baki Efendi (radiyallâhü anh) vefatlarından sonra söylemiş, sonra hesap ettiklerinde tevafuk ettiği görülmüştür.

Keza "Naktü'l-Hal"isimli eserlerinde şu nutuklarının;

Aşk ile tut kûşe-i damân-i şer'i Ahmed'i (sallallâhü aleyhi ve sellem)

Abd-ı mahz ol bulmak ister isen felâh-ı sermedi

Câm-ı feyzi vahdet-i Zâtiyye'den nûş eyle kim,

Olasın bu bizim hassan (haslar) içre merd-i evhadi.

Sidre-i tuba'yı kılma cilvegâhı cân-u dil,

Alem-i ervaha ir gör ta sırrı, sirr vakti

Aşıka zahid gözüyle eylem hergiz nazar,

Alim ve dana ile bir görme tifl-i ebcedi

Ateş-i tevhidi her kim yaktı kanunu dile

Hakkı'ya envar-i Hak'kiyle pür oldu merkadi... (1137)

Son mısraları irtihal tarihlerini gösteriyor. Halbuki bu kitap Üsküdar' da bulundukları zaman (1134) senesinde yazılmıştır. Kendi el yazıları ile kütüphanelerinde mevcuttur.

Demek oluyor vefatlarından üç sene evvel imâ ile değil açıkça bildirmişlerdir. El-yevm mübârek baş uçlarındaki yazı da aynı beyitleri ihtiva etmektedir.

Cenab-ı İsmail Hakkı Hazretleri (kaddesellâhü sırrahu’l âlî) işte böyle müstesna bir hayat yaşamakta iken 75 yaşlarında olduklan halde 14 Zilkade 1137 tarihinde Gebeş-i cismin rah-i Hak'ka kurban eyleyüp ruh-i revani, vasıl-ı huzuru müstean ve cesedi mübarekleri Dergah-ı Şerifin mihrabı önünde vedia-ı rahmeti rahman olmuştur.

Cenab-ı Üftade ve Pir-i Hüdai Hazretlerini rüyada görüp işte "Üftade, 'Üftade; Hüdai, Hüdai sende onlara vasıl oldun." tebşiratında bulunduklarında eserlerinde münderic olup hakikaten Tarik-i Celvetiyye'nin ab-i rüyu ve medar-ı iftiharıdırlar.

Tarik'ine ve Şeyh'ine ifrat derecesinde bağlı ve muhabbetli olup umumu davet etmişler ve Adeta vuslat-ı ilallah meslek-i Celvetiyye'ye girmekle olacağına kail olmuşlardır.

Harem-i muhteremleri, acaba hangimiz daha evvel irtihal edecek diye merak edermiş.Bir gün; "Aman efendim! Bu kadar kitaplar yazıyorsunuz bir kelam-ı kadim yazıp da bu cariyenize inayet buyursanız," diye ricada bulunmuş. "Bir kaç gün çile hanemize girme de, yazalım" buyurmuşlardır. iki üç gün sonra kadıncağız merak edip gizlice gelir kapıyı açar. Görür ki kırk kadar İsmail Hakkı yazı yazıyor. Hayrette kalır.

İsmâil Hakkı Bursevî`nin 106 adet eseri vardır. Bunlardan altmış kadarı Türkçe olup, sâde bir üslûp ile yazmıştır. Eserlerinden bâzıları şunlardır:

1) Tefsîr-i Rûh-ul-Beyân: Kur`ân-ı Kerîmin tefsîridir. İsmâil Hakkı hazretleribu tefsîrinde şöyle buyurur: Mânevî pederim, Şeyh-i Ekber Muhyiddîn-i Arabî hazretlerinin delâleti ile, birgün rüyâmda Rasûlullâh sallallâhü aleyhi ve sellem efendimiz bana lütfedip arkamı sığadılar. Tatlı bir ifâde ile; Ümmetim için birtefsîr yaz! diye emir buyurdular. Bunun üzerine Allahü teâlâdan ve Resûlullah efendimizin rûhâniyetinden yardım isteyerek üç cildlik birtefsîr yazdım. Bu tefsîr hem İstanbul`da hem de Mısır`da basılmıştır.Daha ziyâde bir vâz tefsîridir.

2) Şerh-i Muhammediyye (ikicild), 3) Şerh-i Mesnevî (iki cild), 4) Şerh-i PendiAttâr, 5) Şerh-i Bostân, 6) Şerh-i Hadîs-i Erba`în, 7) Risâle fî İlm-iHadîs, 8) Kitâb-ül-Kebîr, 9) Kitâb-ün-Netîce, 10) Şerh-i Mukaddime fîİlm-i Nahv, 11) Şerh-i Fıkh-ı Gîydânî, 12) Hüccet-ül-Bâliga, 13) Kenz-i Mahfî, 14) Nakd-ül-Hâl, 15) Risâlet-ül-Câmi`a, 16) Risâle-i Verdiyye,17) Şerh-i Şuab-il-İmân, 18) Vesîlet-ül-Merâm, 19) Şerh-ul-Âdâb, 20)Kitâb-ül-Envâr, 21) Sülûk-ül-Mülûk, 22) Silsile-i Nâme-i Celvetî, 23)Kitâb-ül-Mir`ât, 24) El-Vâridat-ül-Kübrâ, 25) Hutab-ul-Hutabâ, 26)Risâle-i Vahdet-i Vücûd, 27) Şerhu Salât-iş-Şifâ, 28) Esrâr-ul-Hac, 29)Şerhu Dibâce-i Kasîde-i İbn-i Fârid, 30) Şerh-ul-Mukrî el-Cezerî fîİlm-it-Tecvîd, 31) El-Vesâyâ fil-Uhûd, 32) Risâlet-ün-Nesâyih, 33)Dîvân. 34) Kitabu'n-Netice : Son eseridir.

GÜNÂH İŞLEYENLER

Kelime-i tevhîd ile zikr etmenin faydasını talebesine şöyle anlattı: Kelime-i tevhîd; söyliyenin korkusunu ve hayâlindeki düşünceleri giderir. Allahü Teâlâ’nın diğer isimleri ile yapılan zikrde hayâle gelen düşünceler tamâmen gitmez. Hayâl gâlip olup, talebe, bir makâmın sâhibi oldum sanır. Hâlbuki, kavuştuğu makam hayâlidir. Makam, kalbî ve aynî değildir. Ben böyle iddiâcılarla karşılaştım. Bunlardan bâzısı; Ben her gece mîrâcederim. diye iddiâ ederdi. Bâzıları da; Bana günah zarar vermez, diyerek, bozuk îtikâdda idi. Bu düşünceleri hayâlden gelme idi. Bu isemekr-i ilâhîdir, yâni Allahü Teâlâ’nın aldatarak, nîmet şeklinde gösterdiği musîbetlerdir. Evliyâdan Ebû Ali Rodbârî`den;

Bir kimsegünah işler ve; Bana helâldir. Çünkü ben öyle bir dereceye yükseldimki, günahlar bana zarar vermez bana tesir etmez. derse, bu kimse hakkında ne dersiniz? diye sorulunca, cevâben;

Öyle bir makâma kavuştuğunu söyleyen, kavuştu fakat Cehennem`e kavuştu. Yoksa Cennet`eveHakk`a kavuşmadı. Çünkü, haram olan şeylerin helâl olacağı makam yoktur. Haram olan, her makamda haramdır. Her âlim kendi makâmına uygun amel işler. Yükselmeye mâni olan işlerin yanına uğramazlar. İşte bir asırdır âlemde hak ve doğru sûretinde, bâtıl olan işleri yapanlar meşhûr oldu. buyurdu.

SİLSİLE-İ MÜBAREKLERİ

Müşarun ileyh İSMAİL HAKKI (kaddesellâhü sırrahu’l âlî) usul-ü zikir ve tarikatı Şeyh Seyyid Osman Fazl-ı İlahi Atpazari'den almıştır. O da Zakirzade Abdullah Efendi'den, O da Şeyh Dizdarzade Ahmet Efendi O da Şeyh Mahmud el-Hüdayi'den.O da Şeyh Muhammed Üftade'den. O da Şeyh Hıdır Dede el-Mukad'den, O da Şeyh Hacı Bayram-ı Veli Ankaravi'den, O da Şeyh Hamid-i Veli Aksarayi'den, O da Şeyh İbrahim Erdebili'den, o da Şeyh Hace Ali Erdebili'den, o da Şeyh Sadruddin Musa Erdebili'den, O da Şeyh Safiyuddin Ebu İshak Erdebili'den, o da Şeyh İbrahim Zahid-i Geylani'den, O da Şeyh Cemalüddin Tebrizi'den, O da Şeyh Şihabu'ddin Muhammed Tebrizi'den, O da Şeyh Rüknüddin Muhammed el-Buhari'den, O da Şeyh Kutbuddin Ebheri'den, O da Şeyh Ebu'n-Necip Ziyaüddin Abdülkadir Muhammed es-Sühreverdi'den, O da Şeyh Ömer Bekri'den, O da Şeyh Vasiyyüddin el-Kadi'den, O da Şeyh Muhammed Dineveri'den, O da Şeyh Cüneyd-i Bağdadi'den, O da Şeyh Seriyyü's-Sakati'den, O da Şeyh Ma'ruf-i Kerhi'den, O da Şeyh Davud et-Tai'den, O da Şeyh Habib-i Acemi'den, O da Şeyh Hz. Hasan-ı Basri (radiyallâhü anh)'dan, O da Emirü'l-Mü'minin Hz. İmam Ali (r.a.)'dan, O da Habib-i Kibriya ve Sultan-ı Enbiya MUHAMMED MUSTAFA sallallâhü aleyhi ve sellem Efendimizden almışlardır.

ALLAH Teala sırlarını takdis etsin ve bizi onların feyiz ve bereketleriyle faydalandırsın, Amin.

İSMAİL HAKKI DERGAH-I ŞERİFİ

Banisi; Kudvetü'l-muhakkikin, usvetü'l-müdekkikin, eş-Şeyh Ismail Hakki Bursevi (kaddesellâhü sırrahu’l âlî) Hazretleridir.

Bidayetten daha örtülü çalıştıkları, pek sır faş etmedikleri hatta Faş-ı Esrar-ı Tevhid ediyorlar diye itirazda bulunduklari halde sonraları kendileri çok daha açık hareket etmişlerdir. (1135) senesinde tekrar Bursa'ya teşrif ile halen günümüzde mevcut bulunan Dergah-ı Şerifeyi on kese akçe sarfı ile inşa etmişler, manevi bir işaret üzerine Cami-i Muhammed-i olarak tesmiye etmişlerdir.Şu tarih-i beyitleri söyleyere ktevhidhane kapısı üzerine ta'lik eylemişlerdir.

Kale İsmailü'l-Hakkıyyi'l-Münzevi

Fi makam-ı salikıhül kadhedev

Celvetiyyü'l-intisabi fi't-tariki

Ekberu's-sırri fi men Ürşidü

Veffekalahül kerim el'müstean

Men yedi kad tame haze'l-meşhedü

Bel sivel faalü la fihi şerikün

Vahhidullahe teala vahhidü

Vefalü'l-hayra, recen lil felahi

Vezkürullahe kesiran tehtedü

Eyyülhe's-safiyyeh ehlüls sefa İn eradtüm, iktiraben

fescüdü Kale li't-tarihi banihi'l-fakiri

Temme beytullah-i sallu va'budu..

1) Mu`cem-ül-Müellifîn; c.2, s.266

2) Esmâ-ül-Müellifîn; c.1, s.219

3) Kitâb-ı Silsile-i İsmâil Hakkı;s.105

4) Pendi Attâr Şerhi Mukaddimesi

5) Sefînet-ül-Evliyâ; c.3, s.37

6) Kâmûs-ül-A`lâm; c.2, s.950

7) Münşeâti Azîziyye; s.288

8) Osmanlı Müellifleri; c.1, s.28

9) Tefsîr-i Rûh-ul-Beyân

10) Kitâb-ül-Hitâb

11) Lugat-ı Târihiyye ve Coğrafiyye;s.173

http://www.ismailhakki.org/

Not: Bazen Büyük Dosyaları tarayıcı açmayabilir...İndirerek okumaya Çalışınız.

Benzer Yazılar