Çeviri
KİTABU’L NAKŞİ’L FUSÛS- FUSÛS NAKŞI KİTABI
Şeyhu'l Ekber MUHYİDDÎN İBNÜ’L ARABÎ kaddese’llâhü
sırrahu’l azîz
(Fususu’l Hikemin Özü olan risaledir.)
Bismillahirrahmanirrahim
Allahumme barik aleyye ve temmimhu Allah'ım!
Üzerime bereketini indir ve tamamla.
Hakikat: 1 - Ademî Mesajdaki İlâhî Hikmet –
Bil ki; Allah'ın güzel isimleri (Esmau'l- Hüsna) zatları itibariyle
âlemin varlığını gerektirirler. Bundan dolayı yüce Allah âlemi normal, düzgün
bir beden olarak yarattı ve Adem'in (a.s.) de bu bedenin ruhu olmasını öngördü.
Adem derken insanî âlemin varlığını kast ediyorum, "ve aileme ademe'l
esmae kulleha / Adem'e bütün isimleri öğretti." (Bakara, 31) Çünkü bedeni
yönetip yönlendiren, sahip olduğu güçler itibariyle ruhtur. Nitekim isimler
İnsan-ı kamil için güçler konumundadır. Bu yüzden "âlem büyük
insandır" denilir. Ancak âlem, içinde insanın var olmasıyla bu niteliği
kazanır. İnsan, ilâhî huzurun bir özetinden ibarettir. Allah'ın özel olarak ona
suret vermesinin nedeni de budur. Hadiste "İnnallahe haleka âdeme ala
suretini /Allah Adem'i kendi suretinde yarattı.", bir rivayette
"rahman'ın suretinde" denilmiştir. Allah onu âlemin gayesi olan
öz/ayn kılmıştır. Tıpkı nefs-ı natıkanın (konuşan nefis) insan şahsının
varlığının maksadı olması gibi. Bu nedenle insanın yok olmasıyla dünya harap
olur ve insan ahirete taşındığı için de ümran/bayındır hayat ahiret yurduna
intikal eder. Dolayısıyla insan maksat itibariyle ilk (evvel), varoluş itibariyle
son (ahir), suret itibariyle açık (zahir) ve menzil itibariyle gizli
(batın)dir. İnsan Allah'ın kulu, âleminse rabbi (idarecisi)dir. Bu yüzden onu
(Adem'i/insanı) halife, soyunu da halifeler kılmıştır. Nitekim âlemde insandan
başka hiçbir varlık rablık iddiasında bulunmamıştır. İnsanın bu iddiada
bulunmasının nedeni de içinde bulunan bazı güçlerdir. Yine âlemde insandan
başka hiçbir varlık kulluk vasfını nefsinde bu kadar sağlam bir yere
oturtmamıştır. Varlıkların en düşük menzilinde bulunan taşlara, ağaçlara dahi
kulluk etmiştir. Yani rablığı itibariyle insandan daha aziz, kulluğu itibariyle
insandan daha zelil bir varlık yoktur. Eğer bunu anladıysan, insanın varlığıyla
kast edilen hususu da sana anlatmışım demektir. İnsanın esmau'l hüsna ile izzet
bulmasına, izzetini onlardan aramasına bak, onlarla zuhur edişi aracılığıyla
onun zilletini de görürsün. Bu hususu iyice anla. O zaman anlarsın ki insan iki
suretten meydana gelen bir nüshadır: Hakkın ve âlemin suretinden...
Hakikat: 2 - Şit Mesajındaki Üfleme Hikmeti –
Bil ki; Hakkın bağışları kısımlara ayrılır. Bu bağışlardan biri şudur
ki, Vahhab (çok bahşeden) isminden özellikle nimetlenilsin diye verdikleridir.
Bu da iki kısma ayrılır: Biri zati, biri de esmalardan (isimlerden)
kaynaklanandır. Zati bağış ancak isimlere tecelli etmekle gerçekleşir.
İsimlerden kaynaklanan bağış ise hicapla beraber olur, bu bağışları alan biri
onları ancak sahip olduğu kapasitesi oranında alır. Nitekim buna şöyle işaret
edilmiştir: "Ve a'ta külle şey'in halkahu / O her şeye hilkatini
verendir." (Tâhâ,5) Nitekim bu kapasiteden kaynaklanan bir durum olarak
bazen bağışlar kaçınılmaz olarak gerçekleşen hal ile istemekten dolayı verilir,
bazen de sözlü istekten dolayı verilir. Sözlü istek de iki kısma ayrılır: tabii
isteme, ilâhî emre uymak suretiyle isteme. İsteme, hikmet ve marifetin
gerektirdiği bir olgudur. Çünkü O emredendir, mülkün sahibidir; her hak
sahibini hakkına ulaştırması onun için bir gerekliliktir. Nitekim bir hadiste
şöyle buyurulmuştur: "Şüphesiz senin ailenin senin üzerinde hakkı vardır,
nefsinin, gözlerinin ve aklının da senin üzerinde hakkı vardır."
Hakikat: 3 - Nuh Mesajındaki Subbuhî Hikmet –
Tenzih edenin tenzihi tenzih edilen için bir sınırlandırmadır. Çünkü onu
tenzih kabul etmeyen şeyden temyiz etmiş olabilir. Şu halde bu vasıfla
nitelenmesi gereken için bu vasfı kullanmak kayıtlandır-madır. Şu halde mutlak
olarak kayıtlanan yüce varlıktan başka bir şey söz konusu değildir. Bil ki;
kullarından kendisini tanımalarını isteyen hak, indirilen şeriatların lisanıyla
vasıfları açıklanan zattır. Şeriatlar indirilmeden önce akıl marifetin bu
düzeyine ulaşamamıştı. Dolayısıyla Onu bilmek, hadis (sonradan olma)
özelliklerden Onu tenzih etmek demektir. Buna göre arif, Allah hakkında iki
marifete sahib kimse demektir. Biri şeriatların indirilişin-den önceki marifet,
biri de şeriatlardan edinilen marifet. Ama bunun şartı getirilen ilmin Allah'a
döndürülmesidir. Eğer bu yolla bir ilim keşfedilirse, işte bu, ilâhî bağışların
zatî olanları kapsamına girer. Şit bölümünde zati bağışlara değindik.
Hakikat: 4- İdris Mesajındaki Küddusî Hikmet
Yücelik iki kısımdır. Biri mekan (yer) yüceliğidir. "er-Rahmanu
ala'l arşi'steva / Rahman arşa istiva etti." (Taha,5) ayetinde mekan
yüceliğine işaret edilmektedir. Bulut ve gök, mekan yüceliğini ifade ederler.
Bir de mekanet (makam) yüceliği vardır. "Kullu şey'in halikun illa uechehu
/ O'nun zatından başka her şey yok olacaktır." (Kasas,88) ayetinde buna
işaret edilir. İnsanlar ilim ve amel bağlamında tavır sergilerler. Amel mekana
(yere), ilim ise mekanete (makama) yöneliktir. Üstünlük anlamında yüceliğe ise
"Ve entumu'l a'levne / Üstün olan sizsiniz." (Al-i imran,139)
ayetinde buna işaret edilmiştir. "Vellahu meakum / Allah sizinle beraberdir."
(Muhammed,35) ayeti zuhur ettiği yerlerdeki tecellisiyle ilgilidir. Buna göre
O, öyle yüce bir tecellidedir ki "ke mislihi şey'un benzeri gibisi.",
"inneni meakuma esmau ve era / İkinizle beraberim; işitir ve
görürüm." (Taha,46) Ve "acıktım, beni doyurmadın." gibi tecelliler
onun kadar yüce değildir. Hakikat:
5 - İbrahim Mesajındaki Hakimiyet Hikmeti –
Kulun aynını ispat etmek zorunludur. Ancak o zaman Hakkın onun kulağı,
gözü, dili, eli ve ayağı olması sahih olabilir. Hak şanına yaraşır şekilde
hüviyetiyle onun bütün güçlerini ve organlarını kapsar. Bu nafile kulluk
sevgisinin bir sonucudur. Farz sevgisinde ise, Hakkın seninle işitmesi ve
seninle görmesi söz konusu olur. nafileler neticesinde ise sen Onunla işitir ve
Onunla görürsün. Senin nafile iba-detlerdeki derecen, mahallin kapasitesinin derecesine
göre belirginleşir. Farzlar aracılığıyla idrak edilen her şeyi idrak edersin.
Bu hususu iyice anla.
Hakikat: 6 - İshak Mesajındaki Hak Hikmeti –
Bil ki; hayal huzuru, ontolojik anlamda şey sayılan, sayılmayan her şeyi
kapsayan toplayıcı bir huzurdur. Bu huzurun her şey üzerinde, tümü de
doğruluktan ibaret olan tasvir hükmü söz konusudur. İki kısma ayrılır: Bir
kısmı, suretin hariçten gerçekleştirdiği tasvire uygundur ki, bunu keşif olarak
ifade ederler. Bir kısmı ise uygun değildir, buna da tabir denilir. Bu bağlamda
insanlar iki kısımdır: Alim ve öğrenen. Alimin rüyası tasdik edilir. Öğrenen
ise, hakkın kendisinde meydana getirdiği bu suretle neyi irade ettiğini
öğrenene kadar rüyayı tasdik eder.
Hakikat: 7 - İsmail Mesajındaki Yüce Hikmet –
Âlemin varlığı henüz gerçekleşmemişken var edicisinde "Mucid"
bir çok nisbeti veya ismi gerektiriyordu.-bu ikisinden dilediğini
kullanabilirsin- Ama bu kaçınılmazdır. Bunların tümüyle âlemin varlığı
gerçekleşir. Şu halde âlem, zatlardan birinden mevcuttur ki, isimler itibariyle
çokluk tekliği ona nispet edilir. Dolayısıyla âlemin varlığı ancak iki şeyden
kaynaklanır: Söylediğimiz niteliklere haiz ilâhî kudret ve kabulden. Çünkü
imkansız olan bir şey tekvini (varoluşu) kabul etmez. Bu yüzden yüce Allah
"kun= ol" dedikten sonra "fe yekun: hemen oluverir."
buyurmuştur, burada oluvermeyi, kabul etmesi itibariyle âleme nispet etmiştir.
Hakikat: 8 - Yakub Mesajındaki Ruhî Hikmet –
Allah katında din İslam'dır. İslam'ın anlamı ise boyun eğmedir. Bir
kimseden bir şey istenirse ve bu kimse istediği şey hususunda isteyene boyun
eğer, itaat ederse, o teslim olmuştur (müslümandır). Dolayısıyla bu boyun
eğişte müslümanlıkta zorlama söz konusudur. İki türlü din vardır: Biri
emredilen dindir. Bu da resuller tarafından getirilmiştir. Biri de itibaridir.
Bu da hakkın tazimi esasına dayalı olarak insanlar tarafından uydurulmuştur.
Bir kimse Allah'ın rızasını elde etmek maksadıyla hakkıyla bu dine riayet
ederse kurtulur. İlâhî emir de iki kısma ayrılır: biri vasıta ile sunulmuş emirdir.
Bunda yer alan tüm ilâhî emirlerin kalıbı vasıtadır. İşte bunun muhalefeti
tasavvur edilemez. Vasıtalı olana muhalefet edilir de edilmez de, bir de
emredilensiz ve vasıtasız emir vardır. Aksi takdirde hususi bir şey olurdu,
varlık olmazdı.
Hakikat: 9 - Yusuf Mesajındaki Nurî Hikmet-
Nur keşfeder ve keşfettirir. Nurun en tamamı ve en büyüğü, yüce Allah'ın
rüyada tecelli eden ve görülen suretler aracılığıyla irade ettiği şeyleri
keşfettire-nidir. Buna da tabir denir. Çünkü bir suretin değişik bir çok anlamı
zuhur edebilir ve bununla da suret sahibi hakkında bir tek anlam kast
edilebilir. Bir kimse bu nur aracılığıyla keşfederse o, nur sahibidir. Çünkü
bir kimse çağırılır, bunun neticesinde hacca gider. Bir başkası çağırılır,
hırsızlık eder. ama her iki olayda da çağrının sureti birdir. Bir diğer kimse
çağırılır, bir bilgiye, basirete dayalı olarak Allah'a davet eder. Yine bir
başkası da çağırılır, o da insanları dalalete davet eder.
Hakikat: 10 -Hud Mesajındaki Ahadiyet (Teklik) Hikmeti-
Bütün yollar Allah'a varır. Allah bütün yolların gayesidir. Dolayısıyla
bütün yollar sıratı müstakimdir. Ancak bizim Allah'a kulluk etmemiz, özellikle
bizi mutluluğumuza ulaştıran yolda gerçekleşir. O da Allah'ın bizim için şeriat
olarak indirdiği yoldur. İlk duruma "ve rahmeti vasiet külle şey'in /
Rahmetim ise her şeyi kuşatır." (Araf, 156) ayeti işaret etmektedir. Şu
halde kul, nerede olursa olsun sonuç mutluluktur. Mutluluk ise, uygun olana
ulaşmaktır. Bazı insanlar rahmete minnet pınarından nail olurken, bazısı vacip
oluşu itibariyle nail olur. mutluluğun hasıl oluş sebebine ise; minnet
pınarından nail olur. Muttakininse iki hali vardır: hallerin birinde Allah'ın
koruması yerilmiş şeylerle ilgili olur, onu yerilmiş şeylerden korur. Hallerin
birinde ise; Allah onun için koruma olur. Bu da malumdur. Hakikat:
11 - Salih Mesajındaki Futuhî Hikmet –
Hakikatler bize göstermiştir ki netice ancak fer-dilikten kaynaklanır.
Fertliğin ilk basamağı ise üçtür. Bu yüzden yüce Allah âlemin var oluşunu,
kendisi, iradesi ve sözü ile gerçekleştirmiştir. Öz/ayn birdir, nispetleri
muhtelif. Nitekim şöyle buyurmuştur: "İnnema kavluna li şey'in iza
erednahu. en neku-le lehu kunfeyekun / Biz bir şeyin olmasını istediğimiz
zaman, ona sözümüz sadece "ol" dememizdir. Hemen oluverir."
(Nahl,40) Cedel ilminde akli tasavvurlara dair önermeler sana perde olmasın.
Çünkü bu önermeler dört gibi görünseler de aslında üçtür. Bunun nedeni de
dörtte bulunan tek ferdin ilk iki önermede tekrarlanmasıdır. Bu hususu iyice
anla. Dolayısıyla üçleme (teslis) sonuç almada muteberdir, âlerninse bir sonuç
olduğunda kuşku yoktur.
Hakikat: 12 - Şuayb Mesajındaki Kalbî Hikmet –
Bil ki; kalb Allah'ın rahmetinden var olmuştur. Ve yüce Allah, kulun
kalbinde yer aldığını bildirmiştir. Rahmeti ise Onu kapsamaz. Çünkü rahmetin
hükmü ancak hadis (sonradan olma) varlıklara taalluk eder. Şayet düşünülüp
anlaşılırsa bu enteresan bir meseledir. Sahih rivayette xde belirtildiği gibi
Hakk, özü itibariyle ve kendisi olarak değişmediği halde suretler içinde
değişip durmaktadır. Kalbler de Hak açısından su kapları konumundadır; Hak
değişime uğramadığı halde bu kalblerin şeklini alır. Bu hususu iyi anla. Hakkın
şu sözünü duymadın mı: "Külle yevmin huve fi şe'n / O her gün
yaratmadadır."( Rahman, 29) İşte kalb de zihinler de dönüşüp durur. Bu
yüzden: "İnne fi zalike le zikra limen kane lehu kalb: Şüphesiz bunda
kalbi olan kimseler için öğüt vardır." (Kaf,37) buyurulmuştur, "aklı
olan" denilmemiştir. Çünkü kalbin aksine akıl sınırlıdır, kayıt altına
alınır. Bu hususu iyice anla.
Hakikat: 13 - Lut Mesajındaki Melekî Hikmet –
Yüce Allah şöyle buyurmuştur: "Ellezi halakakum min Da'fin sunime
ueale min ba'di da'fin kuvueten summe ceale min ba'di kuvvetin da'fen / Sizi
güçsüz yaratan, sonra güçsüzlüğün ardından kuvvet veren ve sonra kuvvetin
ardından güçsüzlük veren, O'dur." (Rum, 54) Ayette geçen ilk güçsüzlükten
maksat tartışmasız genel ve özel anlamda mizaç zayıflığıdır. Hemen sonrasında
sözü edilen kuvvetten maksat da mizaç kuvvetidir. Özel bağlamda buna hal kuvveti
de eklenir. İkinci güçsüzlükten maksat da mizaç zayıflığıdır. Özel bağlamda
buna marifet zayıflığı da eklenir. Yani kişinin Allah aracılığıyla kendi
zayıflığını bilmesi. Ta ki toprağa karışıncaya ve hiçbir şeye güç yetiremeyecek
hale gelinceye kadar. Bu durumda kendi nezdinde bir süt çocuğunun annesinin
yanındaki durumunu yaşar. Nitekim bu yüzden Lut (a.s.) şöyle demiştir: "Ev
ava ila ruknin şedid / Veya güçlü bir kaleye sığınabilseydim."(Hud,80)
Güçlü kale derken kabileyi kast ediyor. Resulullah (s.a.v.) ise: "Allah
Lut'a rahmet etsin. Aslında güçlü bir kaleye sığınmıştı."derken marifet
güçsüzlüğünü kast ediyor. Dolayısıyla güçlü kale onun hayatını yönlendiren ve
onu terbiye eden Haktır.
Hakikat: 14 - Üzeyr Mesajındaki Kaderi Hikmet –
Malumlar oldukları için yüce Allah'ın mahlukatına sunduğu tartışmasız,
kesin kanıtı vardır. Malum (bilinen) alime (bilene) kendisi itibariyle üzerinde
bulunduğu hali verir. Buna ilim denir. İlmin (bilmenin) malum (bilinen)
üzerinde bir etkisi yoktur. Ama malum hakkında ancak ilimle hüküm verilebilir.
Bil ki; her Resul Nebidir. Her Nebî Velîdir ve her Resul Velidir.
Hakikat: 15 - İsa Mesajındaki Nebevi Hikmet –
Ruhun bir özelliği nereden geçerse orayı canlandırmasıdır. Ancak bir şey
canlandığında artık tasarruf kendi mizacına ve yeteneğine göre olur, ruha göre
değil. Çünkü ruh kutsidir. Görmez misin ki, şekil verilmiş, düzgün cisimlere
üflenen ilâhî nefhanm, münezzehliğine ve huzurunun yüceliğine rağmen, tasarrufu
üflenilen şeyin yeteneği oranında belirginleşir. Duymadınız mı, Samiri'nin
ruhların etkisini öğrendikten sonra nasıl ruhun geçtiği yerden bir avuç toprak
aldığını ve bunun etkisiyle buzağı heykelinin nasıl böğürdüğünü? İşte
mizaçların yeteneği budur.
Hakikat: 16 - Süleyman Mesajındaki Rahmani Hikmet –
(Saba Melikesi) nereden ve nasıl geldiğini bilmediği için güçlü bir
ifadeyle Hz. Süleyman'ın (a.s.) mektubu hakkında "Bu değerli bir
mektuptur" demiştir. Hz. Süleyman'ın değil de Asef'in saba melikesinin
tahtını getirmek suretiyle gücünü göstermesi de. Süleyman'ın şerefinin büyük
olduğu gerçeğinin bilinmesi içindir. Çünkü Süleyman böyle iyilikleri olanın
ancak böyle bir iktidarı olabilir. Saba melikesi tahtını görünce: "Bu
sanki odur" demesi, yaratılışın her zaman yenilendiği esasında bilginin
farkına varmasının ifadesidir. Bu yüzden teşbih edatı olan "Kef"
harfini kullanıyor. Sonra Seba Melikesine billurdan köşkü gösterdi. Melike onu
derin bir su sandı, ama su değildi. Nitekim gösterilen taht da suret olarak
tahtın aynısı değildi, fakat öz birdi. Bu husus bütün âlemde geçerlidir.
Süleyman'a öyle bir mülk verilmişti ki, ondan sonra hiç kimsenin böyle bir
mülkle zuhur etmesi mümkün değildir. Onun mülkünün bir özelliği de rüzgarların
ve ateşten ruhların emrine verilmiş olmasıydı. Çünkü rüzgarlarda hesapsız
ruhlar vardır. Sen bunları hesap edemezsin.
Hakikat: 17 - Davud Mesajındaki Varlık Hikmeti
–
Davud'a bir lütuf olarak kendini bilme, tanıma lütfedildi ve bunu onun
ameli gerektirmiş değildi. Eğer bunu ameli gerektirmiş olsaydı, o zaman bir
lütuf değil, ödül olurdu. Yine ona bir lütuf olarak Hz. Süleyman (a)
bahşedildi. Yüce Allah şöyle buyuruyor: "ve vehebna li Davud'e Suleymane /
Biz Davud'a Süleyman'ı verdik." (Sad,30) Geride şu ayet kalıyor: "Lekad
ateyna Davu.de minna fadlen / Andolsun, Davud'a tarafımızdan bir üstünlük
verdik." (Sebe,10) Acaba bu üstünlük amelinin karşılığı mıdır yoksa bağış
anlamında mıdır? Bir ayette şöyle buyurul-muştur: "ve kalilun min
ibadiye'ş şekur / Kullarımdan şükreden azdır." (Sebe,13) Ayette mübalağa
si-gası kullanılmıştır ki hem yükümlülük nitelikli şükrü hem de teberru
(gönüllü) şükrü kapsasın. Gönüllü (teberru) nitelikli şükre Hz. Nebî'nin (a.s.)
"Şükreden bir kul olmayayım mı? " şeklindeki sözünü örnek
gösterebiliriz. Yükümlülük nitelikli şükre ise; "Allah'a şükredin..."
"Allah'ın nimetlerine şükredin..." şeklinde emir sigasıyla sunulan
ifadeleri örnek gösterebiliriz. Allah'tan gafil olanlar açısından iki şükür
arasında iki şükrü eda edenler arasındaki fark kadar bir fark vardır. Davud
Allah'ın halifeliğine ve imamet görevine tayin edilmiştir. Ondan başkasının
böyle bir özelliği yoktur. Hilafet görevi verilen kimseye âleme hükmetme ve
tasarrufta bulunma yetkisi de verilmiştir. Dağların onunla birlikte Allah'ı
teşbih etmesi, kuşların ona eşlik etmesi gibi. İnsanların eşlik etmesi ise daha
iyidir.
Hakikat: 18 - Yunus Mesajındaki Nefsi Hikmet –
Yunus'un (a.s.) bereketi kavmine geri döndü, çünkü Allah onları ona
eklemiştir. Bunun nedeni de ona gazap etmiş olmasıdır. Eğer ondaki hal rıza
hali olsaydı ve Allah hakkında iyi bir zan besleseydi "fe neccahu mine'l
gammi ve kezalike nunci'l mu'minin / Onu kederden kurtardık. İşte biz müminleri
böyle kurtarırız." (Enbiya, 88) Yani hallerinde sadık olanları. Allah'ın
Yunus'a (a.s.) yönelik lütfünden biri de (balık tarafından sahile atıldıktan
sonra) başının üzerinde bir kabak bitkisi gölge yapması için yeşertmesidir.
Çünkü yumurtadan çıkmış civciv gibi cascavlak çıkmıştı balığın karnından. Bu
halde iken sinekler başına üşüşselerdi ona büyük eziyet verirlerdi. (Gemide
bulunanlarla) kura çekince, kendini onların arasına katmış oldu. böylece rahmet
tümünü kapsadı.
Hakikat: 19 - Eyyüb Mesajındaki Gaybî Hikmet –
Sabretme veya durumu Allah'a şikayet etme arasında aslında bir çelişki
yoktur. Eyyub, gösterdiği sabırla Allah'ın kudretine, yapabilirliğine
direnmemiştir, Allah, bu özelliği sebebiyle de Eyyub'a önce sıhhatini sonra
ailesini ve onlarla birlikte (elinden çıkanların) benzerini verdi... Eyyub,
rabbinin emri uyarınca ayağıyla yeri eşeledi. Bu eşelemeyle bütün acıları yok
oldu ve her doğal canlıya sirayet eden hayat sırrı olan su fışkırdı, sudan
yaratıldı, onunla sağlığına kavuştu. Allah suyu onun için bir rahmet, bizim
için de bir hatıra kıldı. Ayrıca yüce Allah, adadığı adak ile ilgili olarak da
ona şefkat gösterdi, acıdı. Bununla, onun adağını yerine getirenlerden biri olarak
belirginleştiğini öğretti bizlere. Hazreti Muhammed'in (s.a.v.) ümmetine ise;
kefareti öngörmüştür. Ki adaklarını yerine getirmemeleri durumunda uğrayacakları
cezayı bununla örtsünler (ortadan kaldırsınlar). Kefaret ibadettir. Kefaret
emri, adaktan daha hayırlı olması durumunda adağın bozulması emri anlamındadır.
Bu bağlamda, günah içinde olsa da, iman gözetilmiştir. Çünkü Allah'ı
zikretmektedir, zikreden organ da zikrinin neticesini onun için talep
etmektedir. Onun günah ya da ibadet içinde olması ise başka bir meseledir, bu
noktada zikredeni ilgilendiren bir husus yoktur.
Hakikat: 20 - Yahya Mesajındaki Celali Hikmet –
Allah onu isimler alemindeki menziline yerleştirdi ve ondan önce hiç
kimseyi onun adaşı kılmadı, hiç kimseye onun adını vermedi. Ondan sonra ismi
itibariyle onun peşinden gidildi, isimlendirmede ona dönüldü. Babasının
himmetinin de onun üzerinde etkisi vardı. Çünkü babası kalbinde Meryem'e karşı
evlat sevgisi gibi bir sevgi besliyordu ve Meryem erkeklerden tamamen
uzaklaştığı için, babası bu hasreti hep içinde tuttu.. Nitekim filozoflar da benzeri
bir noktaya dikkat çekmişlerdir. Şöyle ki: Bir kimse eşiyle cinsel ilişkiye
girerken, orgazm olduğu sırada varlıkların en üstününü hayal etsin. O zaman
doğacak çocuk, o kimsenin bütün özelliklerini değilse de önemli bir kısmını
üzerinde taşır.
Hakikat: 21 - Zekeriyya Mesajındaki Malikiyet Hikmeti –
Zekeriyya rabbani rahmet sayesinde rabbinin seslenişini dinleyenlerin
kulaklarından gizleme başansına ulaştı. Rabbi ona gizlice seslendi ve normalde
olmayan bir hadise gerçekleşti. Çünkü kısırlık engelleyicidir. Bu yüzden
"riyhu'l akim: bitkileri aşılamayan, kısır rüzgar" denilmiş ve onunla
"el-Leva-kih=aşılayıcı rüzgarlar" birbirinden ayırt edilmiştir.
Allah, duasının bereketiyle Yahya'yı onun yanındaki şeylerin mirasçısı kıldı.
Bu özelliğiyle İbrahim soyundan bir cemaatin mirasçısına benzedi.
Hakikat: 22 -İlyas Mesajındaki Nezaket, Ünsiyet Hikmeti-
Yüce Allah "Yaratanların en hayırlısı..." şeklinde bir ifade
kullanır. Ayrıca "efemen ya.hlu.ku kemen la yahluk / Yaratan yaratmayanla
bir olur mu?" (Nahl,17) İnsanların yaratması takdir etme, planlama
anlamındadır. Burada ise var etme anlamında kullanılmıştır.
Hakikat: 23 - Lokman Mesajındaki İhsanî Hakikat –
Lokman, şirkin, Allah'a şerik koşulana karşı işlenmiş büyük bir zulüm
olduğunu, dolayısıyla kullara zulmetmek anlamına geldiğini bildi. Onun ilâhî
tavsiyeleri, gönderilmiş resullerinkine benzeyen vasiyetleri vardır. Yüce
Allah, ona hikmet verdiğine tanıklık etmektedir. O da kendisine verilen bu hikmetle
hem kendisini hem de tüm hay ırları hikmetli bir şekilde anlamlandırmıştır.
Hakikat: 24 - Harun Mesajındaki İmamiye Hikmeti –
Musa (a.s.) için Harun, Hz. Muhammed'in (s.a.v.) dünyadan ayrılmasından
sonra onun yerine geçen naibleri konumundadır. O halde varis, kime varis
olduğuna, kimin naibi olarak tayin edildiğine baksın. Bu takdirde mirasının
sahihliği gerçekleşir ve böylece malın sahibinin yerine geçebilir. Kim
tasarrufları itibariyle onun ahlakı üzere olursa, sanki oymuş gibi olur.
Hakikat:25 - Musa Mesajındaki Ulvî Hikmet –
Firavun'un Musayı öldürtmek için öldürmüş olduğu herkesin hayatı Musa'ya
sirayet etmişti.. Musa'nın korkup kaçması, öldürülenlerin hayatlarını
kurtarmaya yönelikti. Bir bakıma başkaları hakkında atılmış bir adımdı bu. Bunun
üzerine Allah ona risalet, kelâm (aracısız Allah'la konuşma) ve hükmetme
yetkisi olan imamlık görevini verdi. İhtiyacı olmadığı halde Allah içindeki
kederini gidermesi için onunla doğrudan konuştu. Böylece öğrendik ki topluluk
etkili olur ve toplu davranış himmetle hareket etmekdir. Böyle bir şeyi
bilenlerin bu bilgisini öğrenince, başkası kendisiyle yolunu bulurken o yolunu
yitirdi. Bunun üzerine Allah onu bir darb-i meselde olduğu gibi Kur'an yerine
koydu: "Yudülu bihi kesiren ve yehdi bihi kesiren uema yudillu bihi illa'I
fas ikin: /Allah onunla bir çok kimseyi saptırır, bir çoklarını da doğru yola
yöneltir. Allah bununla ancak fasıkla-rı saptırır." (Bakara, 26) Fasıklar
onda bulunan hidayet yolundan çıkan kimselerdir.
Hakikat: 26 - Halid Mesajındaki Samedî Hikmet –
Allah onun mucizesini, rabbine intikal ettikten sonraya bırakmıştı.
Böylece işaretleri ortadan kalktı. O kavmini, kavmi de onu yitirdi. Bu yüzden
Rasulullah (s.a.v.) onun kızma: "Hoş geldin, ey kavminin yitirdiği nebinin
kızı." Oysa onu yitirenler oğullarıydı. Çünkü halkın, onun mezarını
açmalarına izin vermemişlerdi. Bunun nedeni de Araplar arasında mezar açmanın
(nabbaşlık) bir utanç vesilesi olmasıydı.
Hakikat: 27 - Muhammedi Mesajdaki Ferdî Hikmet
Onun mucizesi Kur'an'dır, cemiyet de bir icaz(örtü)dır. Çünkü cemiyet
değişik hakikatlere dayanan bir insandır. Nitekim Kur'an da mutlak olarak
Allah'ın kelamı olması hasebiyle farklı ayetlerden meydana gelmektedir. Kur'an
Allah'ın kelamı ve anlatmasıdır. Mutlak olarak Allah'ın kelamı olması hasebiyle
mucizedir ve cemiyettir. Bu itibarla da himmetin cemiyetidir. "Ve ma
sahibukum bi mecnun / Arkadaşınız mecnun değildir." (Tekvir,22)
"Ondan hiçbir şey gizlenmiş değildir, "cimri değildir..." Size
ait bir şeyi de sizden esirgemez. Allah'tan aldığı ve sizin için olan bir şeyde
cimrilik etmekle suçlanmaz. O sizin sapmanızdan endişe duyar. "Ma dalle
sahibukum uema gava / arkadaşınız sapmadı ve batıla inanmadı." (Necm,2)
Hayret içinde iken korkmadı. Çünkü hakkın son noktasının hayret olduğunu
bilenlerdendir. Ona doğru yol gösterilmiştir. O hayreti ispat bakımından
hidayet ve beyan sahibidir. Efendimiz Hz. Muhammed'e, ehlibeytine ve ashabına
salat ve selam olsun.
Tercüme: Vahdettin İNCE
YORUM:
Hakikat: 27 - Muhammedî Mesajdaki “Ferdî Hikmet” in anlaşılması ve diğer
hakikatlere bir açıklama için bu A'MAK-I HAYÂL’deki konuşmayı hatırlatmak
isterim.
DOKUZUNCU GÜN
Büyük Adamların Mahfeli, mahfel-i e'âzım
Yollar ne var ayrı ise hep sana âşık
Her birisi bir yol ile gülzâra gelirler
Niyazî
Aynalı'nın tavrında donukluk var,
biraz hüzünlü sadece ney değil saz da çaldığını söyler ve eline alır
sazını başlar söylemeye:
Zahid bize ta'n eyeleme
Hak ismi okur dilimiz
Sakın! Efsane söyleme
Hazrete gider yolumuz....
Bu hayâl derinliğine dalışta Raci, kendini büyük bir sarayın içinde ve
onun küçücük penceresinin önünde bulur. Bu pencereden binlerle kişi alacak
büyüklükte bir odaya bakmaktadır. Odanın etrafı kendi penceresi gibi küçük
küçük pencerelerle dolu, her birinde bir adam oturmuş o odayı seyretmektir.
Odanın içerisinde zümrütten, yakuttan mamul kürsüler üzerinde başları taçlı,
çoğunun "yüzleri peçeli, mübib ve vakur zevat" oturmaktadır.
Kürsülerden bir kısmı, daha yüksek bir mevkide ve mücevherden olup bunların
ortasında ve hepsinden yüksek birisi boştur. Bu kürsülerde oturan zevatın
birisi ayağa kalkar ve: “Beşeriyet gelmiş, bizden bir sual soracakmış
re'yiniz olursa gelsin.” der. Hazır bulunanların uygun cevap vermesi
üzerine, ilk söz söyleyen zatın emri icabı beşeriyet odaya alınır.
İçeri giren beşeriyetin durumu sefil, alil, zavallı ve giysileri
palasparelerden ibaret, sararmış çehresiyle mecliste garib bir tezat meydana
getirir. Beşeriyetin sorusunu rahatça sorması için reis vekili beşeriyete
oturup rahat etmesini söyler. Fakat beşeriyet, hayattan şikâyetle işe başlar: "Yüzbinlerce
senedir oturacak ve rahat edecek vakit mi buldum, derd-i maişet, hastalıklar
rahat etmeğe vakit mi bırakıyor! Bu kadar sefil iken yine intihara razı olamıyorum,
ben pek alçağım, pek pek...” şeklinde içini döken beşeriyet hıçkırıklarla
ağlamağa başlar. Reisler vekili mesele pek büyük, halli reisimizin gelmesine
mütevakkıf.” diye cevap verir. Bunun üzerine beşeriyet "hiç olmazsa
bu kadar sefalâte" niye katlandığını ve neden intihar etmediğini
anlamak istediğini söyler.
Başta Hz. İbrahim olmak üzere Cenab-ı Kelim [Hz. Musa], Cenab-ı Adem,
Konfüçyü[s], Eflatun, Aristo, Zerdüşt, Brahma Cenab-ı Mesih [Hz. İsa], Lokman,
Hızır ve Buda'nın saadetin anahtarı niteliğindeki sözlerinden örnekler
sıralamak üzere onlara şöyle bir resm-i geçit yaptırılır:
Saadeti, Cenab-ı Halil: "çalışmak, kazanmak ve kazancını
hem-cinsiyle paylaşmaktadır" diye tarif eder. Cenab-ı Kelim ise onu "nefsini
Firavun'un ihtirasatından kurtarmakta" bulur. Cenab-ı Âdem'e göre "Saadet, şeytana uymamak ve Havva'ya aldanmamaktadır."
Konfüçyu[s] ise onu "bir tencere pirinç pilavına bütün lezaizi
sığdırmak" şeklinde tarif eder. Eflatun'a göre ise saadet "Daima
ulviyatı tefekkürdedir." Aristoteles ise "Mantık! İşte
saadet!" deyiverir. Zerdüşt'a göre "Saadet, karanlıkta kalmamaktır."
Cenab-ı Mesih de saadetin ancak "MAZİYİ UNUTMAK, HÂLİ HOŞ GÖRMEK,
İSTİKBALİ DÜŞÜNMEMEKLE MÜMKÜNDÜR." Hızır saadeti "tul-i emelin
girmediği gönüllerde hazan barika-nümâ olan bir hayalettir! " diye
tarif eder. Bu söylenenler üzerine büyük bir hiddetle ayağa kalkan Buda "Ey
beşeriyet! Saadet, ademin esma-i cemaliyyesindendir'. " der ve Nirvana! Ey
beşeriyet Nirvana!” diye haykırır. Bütün bu söylenenler karşılık
beşeriyetin, “Oh! Hangisi, hangisi?...” diyerek güçsüz bir hâlde yere
düşen ve hayretler içerisinde "...hangisi, hangisi...
" diye şaşkın şaşkın sorup arayışına karşılık ayağa kalkan
reisin:
"EY BEŞERİYET! SAADET, HAYATI OLDUĞU GİBİ KABUL, ESKALİNA RIZA, ISLAHINA
SA'Y DEDİR." sözleriyle bunca tereddütlere son verir. Reis
burada son söz sahibi ve aynı zamanda son rasüldür.[1]
Rasûlüllah sallallâhü aleyhi ve sellemin kelamından işaretle Muhyiddin
ibnül Arabî buyurdu ki;
(Onun mucizesi Kur'an'dır, cemiyet de bir icaz(örtü)dır. Çünkü cemiyet
değişik hakikatlere dayanan bir insandır. ….Mutlak olarak Allah'ın kelamı
olması hasebiyle mucizedir ve cemiyettir. Bu itibarla da himmetin cemiyetidir.
“Arkadaşınız mecnun
değildir." (Tekvir,22)
"Ondan hiçbir şey gizlenmiş değildir, "cimri değildir..."
Size ait bir şeyi de sizden esirgemez. Allah Teâlâ'dan aldığı ve sizin
için olan bir şeyde cimrilik etmekle suçlanmaz. O sizin sapmanızdan endişe
duyar.
" Arkadaşınız sapmadı ve batıla inanmadı." (Necm,2)
Hayret içinde iken korkmadı. Çünkü hakkın son noktasının hayret olduğunu
bilenlerdendir. Ona doğru yol gösterilmiştir. O hayreti ispat bakımından
hidayet ve beyan sahibidir.
Rasûlüllah
sallallâhü aleyhi ve sellem, "Ey İnsanlar! Mutluluk, Hayatı Olduğu Gibi
Kabul, ağırlıklarına-şartlarına razı olup, düzelmesi için gayret
göstermektir." Kelamı ile karşılaştığı
durumları ve mürşid vasıflı şahısların başına gelecek olaylara ışık
tutmaktadır.
Yine
bu mevzuda anlaşılan Vahdet-i vucüd meselesi insanın ilahlaşması değil “Hayatı
Olduğu Gibi Kabul, ağırlıklarına-şartlarına razı olup, düzelmesi için gayret
göstermek” demektir olduğunu görürüz. Sâlikin kul vasfına erişip “kulluğu”
kendine hal edinebilmesi tevhidin en üstün makamı olan yedinci makamına
erişmesidir. Bu sebeple şartlar ne olursa olsun Allah Teâlâ’dan râzı olmalıyız.
Marâşi Ahmed Tahir kaddese’llâhü sırrahu’l azîz Hazretleri şeyhinden nakleder
ki;
“Oğlum sizler Allah Teâlâ’dan razı olunuz. Yoksa Allah Teâlâ sizlerden
razıdır. Öyle olmasaydı bir saniyede herkesi helak ederdi!”
Vahdet meselesi de bu sözden başka bir şey değildir.
Kul’un
kul, Rabb’ın da rabbliğinden ayrılmasını ve karışmasını düşünmekle elde edilen
kazanç sapıtmak ve azmaktan başka netice doğurmaz
[1] Mehmet Zeki EKİCİ, Meşrutiyet Devri
Fikir Adamı Şehbenderzâde Filibeli Ahmet Hilmi Hayatı Ve Eserleri İstanbul Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı. (83670-Doktora Tezi),
s.544-577
Not: Bazen Büyük Dosyaları tarayıcı açmayabilir...İndirerek okumaya Çalışınız.
Yorumlar