OSMANLI BANKASI ARACILIĞI İLE YAPILAN OSMANLI DEVLETİ BORÇ ANLAŞMALARI-METİNLER

Hazırlayan: Cüneyt ÖLÇER

Yirmi beş yılı aşkın bir süreden beri Osmanlı madeni paraları üzerinde çalışmalar yapmaktayım. 1973 yılında da Cumhuriyetin 50. yıl dönümü dolayısı ile yayınladığım 'Cumhuriyet Dönemi Kağıt Paraları' kitabı ile Banknot/ Kaime/ Evrak-ı Nakdiye konusu ile ilgilenmeğe başladım.

Osmanlı kağıt paralan bilindiği gibi ilk önce Sultan Abdülmecid döneminde basılmağa ve kullanılmağa başlar.

Acemice başlayan bu uygulama başlangıçda pek cazib ve mali problemlere çok kolay bir çözüm gibi gözükmüşse de, karşılıksız para basımının Osmanlı Devletinin başına açtığı gaileler, çok kısa bir sürede İmparatorluğu korkunç bir mali buhrana sürüklemiştir.

Abdülmecid döneminde kontrolsuz bir şekilde başlayan Evrak-ı Nakdiye basımı bilgisizce ve acele ile gündeme gelmiştir. Yüzde 12,5 faizle tahvil gibi piyasaya çıkartılan kaimelerde seri ve sıra numarası yoktur ve bunlarla birlikte çok kısa bir süre içinde hakikisinden fark edilmesi pek güç olan sahte banknotlar da piyasada tedavül etmeğe başlamıştır.

Sultan Abdülmecid dönemi aynı zamanda da Osmanlı Devletinin dış borçlanmalara başladığı yıllardır.

Dış ülkeler başlangıçta şartsız, sadece geri ödenme garantisi üzerinde durduktan alacaklannı, yıllar ilerledikçe bir takım kesin garantilerle perçinlemek gereğini duymuşlar ve 1862 yılında da Osmanlı Devletine verilecek borç paraların (istikrazların) kendi denetimlerindeki bir Banka aracılığı ile yürütülmesinin daha doğru olacağı kanısına varmışlardır.

Bu suretle 1862 yılında "Bank-ı Şahane-i Osmani" kurulmuştur. Kuruluş statüsüne göre Evrak-t Nakdiye basımı bu bankanın kontrolündü olması gerektiği halde, Sultan Abdülaziz, banka aracılığı ile borçlanmaları onaylamış fakat Evrak-ı Nakdiye basımı için gereken Ferman-ı Ali'yi yayınlamamıştır.

Osmanlı Bankası denetimindeki kağıt para basımı ancak Sultan Murad-V in kısa süren Padişahlığı döneminde başlamış ve Suttan Abdülhamid-II döneminde de devamlı hale gelmiştir.

Kağıt para / Evrak-ı Nakdiye konusu ile ilgilenmeğe başlayınca, Osmanlı Bankası bu konunun en önemli anahtar kuruluşlarından olduğu için arşivlerinde çalışma gereğini duydum.

1982 yılında Osmanlı Bankası Genel Direktörü Sayın Jacquet Jeulin'e baş vurarak, arşivlerinde çalışabilme izinini kendisinden rica ettim. Genel Müdür, bana bu araştırma iznini vermek lutfunda bulundu.

Bankanın bir yetkili elemanı ile birlikte, Samatya semtinde, Osmanlı Bankasının arşiv binası olarak kullanılan Bulgur Palasa gittim.

Bir şato görünümündeki bu üç katlı bina tamamen eski evrak ile dolu idi. Kağıt paralar ile ilgili dokümanları aramak için çalışmalara başladıktan kısa bir müddet sonra özel şekilde korunan bir dosya dikkatimi çekti. İçindeki evrakların sahifelerinin sol tarafı Fransızca ve sağ tarafı da eski Türkçe ile ve elle yazılı metinlerden meydana gelen bu dosya bir sözleşme belgeleri dosyası idi.

Dikkatle incelediğim bu dosyadaki belgelerin ilk olarak 1865 tarihinde başladığı ve 1900 yıllarına kadar geldiği görülüyordu. Bunlar Osmanlı Devletinin dış ülkeler (İngiltere ve Fransa) den Osmanlı Bankasının aracılığı ile aldığı borçlara aid anlaşma metinleri idi.

Bu evrakın fotokopilerini alıp alamıyacağımt sorduğum, Osmanlı Bankası Genel Müdürü Sayın Jacguet Jeulin büyük bir hoşgörü ile, yüz yılı aşan bir zamana aid bu eşsiz belgelerin kopyelerinin bana verilmesinde hiç bir sakınca olmadığını beyan etti.

10gün gibi kısa bir sürede bir kopyesi Osmanlı Bankası arşivinde, diğeri de herhalde Osmanlı Devlet arşivlerinde varolması muhtemel sadece 2 nüshalık bu eşsiz belgelerin, Banka tarafından çekilen fotokopilerini bana verdi.

Bunun üzerine, bu metinlerin bugünün latin harfli Türkçeye aktarılması konusu gündeme gelince, önce Muhterem Büyüğüm Eşsiz İnsan Zarif Orgun Beyefendi imdadıma koştu w büyük bir sabırla, daktiloya çekilmesine dahi gerekmiyecek şekilde inci gibi bir yazı ile bu belgeleri Türkçemiz yazısına dönüştürdü.

Bahis konusu anlaşmaların bir kısmı da sadece Fransızca yazılmıştı, bu problem de yakın dostum, kıymetli meslekdaşım Prof. Dr. Tevfik Seno Arda'nın himmetleri ile çözüldü.

Ancak eski Türkçe metinlerden yapılan aktarmaların kelime kelime o günkü Osmanlıcadan çevrilmesi, Fransızca metinlerin ise, bugün kullanmakta olduğumuz Türkçe ile yazılması belgeler arasında gözle görülür bir dil farkını meydana getirdi. Bu çaresiz durum için okurlarımın beni bağışlayacaklarını umarım.

Hiç bir yorum yapmadan belgeleri aynen yayınlıyorum. Sadece okuyucularımın borçlanma işleminin nasıl başladığını hatırlamaları için Suttan Abdülmecid döneminde, ilk borçlanmaların tarihinin kısa bir özetini sunmayı gerekli gördüm.

Bu bilgileri de çokça Fransız Maliyecisi A. du Velay'ın 'Türkiye Maliye Tarihi' (Maliye Bakanlığı, Tetkik Kurulu Neşriyatı No. 178-1978) kitabından aldım.

Kitabın yayınlanması için 4 seneyi aşkın bir zamandan beri bir çok yerlere, bilhassa bankalara baş vurdum. Konuyu sevdikleri halde, basılmasına yardımcı olmağı pek arzulamadılar.

Bunun üzerine İstanbul Teknik Üniversitesinden arkadaşlarım, bana ellerini uzattılar. Başta Yük. Müh. Necdet Semker ve Yük. Müh. Hasan Vardar olmak üzere, Yük. Müh. Ekrem Elginkan, Yük. Müh. Kâmil Oba ve Yük. Müh. Orhan Yavuz, bu iki ciltlik kitabın yayınlanması imkânını sağladılar.

Belgeler tarih sırasına göre yayınlanmıştır ve 1854 yılında yurd dışında bir kuruş borcu olmayan koca bir İmparatorluğun yavaş yavaş borç batağına nasıl düştüğünün hazin bir hikayesidir.

Tarih, eğer bir tekerrürden ibaretse, belgelerden, dolayısı ile olaylardan bir çok dersler almak gerekecektir. Tabii öğrenmek ancak yararlanılacak ise faydalıdır

Yakın geçmişimizin ayrıntıları fazla bilinmeyen bu bölümünün belgelerini yayınlarken, geçmişten geleceğe dönük uyarılar almak durumu hasıl olursa; buna vesile olduğum için mutlu olacağım.

Ve son olarak:

Bu önemli Belgeler kitabımın yayınlanmasını sağlayan Teknik Üniversiteli arkadaşlarıma. Muhterem Zarif Orgun Beyefendiye, Tevfik Seno Arda kardeşime, İngilizce çevrimleri yapmak zahmetine katlanan dost Fatma Bursalı'ya ve her zaman olduğu gibi beni destekleyen ve yüreklendiren Sevgili Eşim Nazan Ölçer'e şükranlarımı sunarım.

Cüneyt ÖLÇER Levent
İstanbul /Temmuz 1989

Kaynak: Cüneyt ÖLÇER, Osmanlı Bankası Aracılığı İle Yapılan Osmanlı Devleti Borç Anlaşmaları-Metinler, Temmuz 1989 , İstanbul

KİTAP İNDİR

Not: Bazen Büyük Dosyaları tarayıcı açmayabilir...İndirerek okumaya Çalışınız.

Benzer Yazılar