Çeviri
İnsan Sofrasında Oturan Hayvanlar
Hazırlayan :İsmail Hakkı NUR
Mesnevi’de Hayvan Karakterleri (Metaforları) /
AVKAE Derg. 2013, 3(1),18-30
Araştırma Makalesi/Research Article
Bir Veteriner hekim olarak Türk kültürünün bilgesi Mevlana
Celalettin Rumi’nin zengin bir hazinesi olan Mesnevi’de kullandığı hayvan
karakterlerini ortaya koymak her Türk aydını gibi benimde amaçlarımdan biri
idi.
Bilindiği gibi Mevlâna Müzesi'nde teşhirde
bulunan 1278 tarihli, en eski Mesnevi nüshasına göre beyit sayısı 25668 dir. 6
ciltlik abidevi bir eserdir. Mesnevî'nin beyit sayısı çeşitli yazmalara göre
değişiklik göstermekte, 25585 ila 26600 arasında değişmektedir. Hindistan
bölgesindeki yazmalarda 30bin beyte çıkan Mesnevî'nin beyit sayısı en güvenilir
neşir olarak değerlendirilen Nicholson'un hazırladığı metinde ise 25632 dir. Şu
ana kadar tespit edilen en eski nüsha özelliğine sahip 677/1278 tarihli Mevlana
Müzesi teşhir salonunda sergilenen Mesnevî ise 25668 beyittir. 1259 yılında
yazılmaya başlanan eser 1268 tarihinde tamamlanmıştır. Onda fert ve toplumu
ilgilendiren hemen her türlü konu yer almaktadır. Mevlâna, bu büyük eserinde
dinî ve ahlâkî vazifelerden, devlet yönetimine, iş hayatından sağlığa,
alışverişten savaşlara, felsefe ve ilâhiyattan psikolojik ve sosyolojik
analizlere, evrenin yaratılışından atomların yapısına kadar her çeşit mevzuyu
en güzel yorumlarla, eşsiz benzetiş ve misallerle, en etkili ve ikna edici
delillerle okuyucuya sunar; meseleleri son derece akıcı, sürükleyici, edebî bir
üslûpla enine boyuna tahlil eder. Kitabına masal denilmesini eleştirir.
Bu kitap, masal diyene masaldır; fakat bu kitapta halini
gören, bu kitap vasıtasıyla kendini tanıyan, anlayan da er kişidir.
Mesnevî, Nil ırmağının suyudur; Kıptiye kan görünür, ama
Musa kavmine sudur
Bu sözün (Mesnevî’nin) düşmanı, gözüme cehennemde tepe
taklak olmuş bir halde görünüyor (Mesnevi,
IV, b. 32,34).
Mesnevi’yi incelerken Abdulbaki Gölpınarlı’nın (1) Mesnevi
Tercemesi ve Şerhi (İnkılap ve Aka Kitapevi, 1985) ile Süleyman Nahifi’nin (2) Mesnevî-i
Şerîf Tam Metin Tercümesi (Timaş Yay.2007) kullanılmıştır.
Ünlü düşünürlerimizden Hilmi Ziya Ülken"in deyişiyle
“Bin yıllık kültür tarihimizin en büyük simalarından biridir. Yalnız büyük bir
şair, bir tarikat kurucusu, derin bir sûfi, etraflı bir âlim değil, aynı
zamanda Anadolü'daki kültürümüzün unsurları arasında büyük bir kaynaşma ve
birleşme temin eden derin bir ruh ve hamle adamıdır. Türk düşünce tarihinde
önemli bir yer tutan Mevlana, mesnevisinde Türk’ün sağ oldukça bir otağ sahibi
olacağını (1/1) demekle devlet kurmanın karakterini taşıdığını,
savaşmanın Türklerin işinin olduğunu (1/2), Kafire, düşmana karşı çetin
olduğu kadar dosta gül olabilen (1/3),eti yarı pişmiş yiyen ve Türklerle
Şamanizm’i yer yer birlikte anan Mevlânâ nın İslam öncesi Türk din ve kültürüne
yakından vakıf olduğunu göstermektedir. Diğer taraftan, Mesnevi"de “kindar
Oğuz Türk"ünden de söz edilirken kan dökmekten çekinmeyen (1/4) tabiri
de kullanmaktadır. Ölümün yüzünü gösteren aynanın Türk’e güzel göründüğünü
ölümden korkmadığını (1/5), gücün ve kudretin temsilcisi olan Türkler
için, Mevlana “kullukta nasıl ben köpekten aşağı değilsem, Allah da hayat ve
kudrette Türk’ten aşağı kalmaz” (3, 1/6) diyerek övgüyle söz ederken
Mevlânâ “güzel” kavramının karşılığına “Türk”ü yerleştirir. “Türk” demek, aynı
zamanda güzel demektir. “O zamanları hatırla ki ben put gibi güzeldim, sen de
karşımda puta tapan şamana benzerdin” derken, güzelliği şamanın algılamasıyla
ölçmektedir (Mesnevi, C.I. b. 2416-2420). Türk’e ait hayati unsurları
mesnevi’sinin çeşitli yerlerinde övgüyle bahsettiği görülmektedir.
Mesnevi incelenecek olursa düşüncelerini açıklamak, fikirlerini
aşılamak amacı ile Mevlânâ’nın pireden deveye sivrisinekten file varana kadar
irili ufaklı pek çok hayvanı kullanmış olduğu görülür. Fakat Mevlânâ'nın
yaratıcılığında önemli bir rol oynayan bu hayvanların eserde aldıkları yer,
gerek hacim ve gerek ehemmiyet açısından, aynı ölçüde değildir. Bazıları tek
bir hikâye veya motifte geçer, bazıları ise hikâye ve motif olarak çok daha
fazla yer kaplar. Acaba Mevlânâ malzemeleri arasında bu kadar çeşitli hayvana
neden bu kadar çok yer vermiştir, düşüncelerini hayvanları kullanarak açıklamak
zorunda mı dır?
Mesnevî'sinde bol sayıda hayvan hikâye ve motiflerine yer
vermiş ve doğruluğuna inandığı
düşüncelerinden bütün
bir insanlığın
yararlanmasını amaç edinerek belirli bir insan kesimine
değil duygu, düşünce, görgü, eğirim, kültür, örf ve âdet farklılıkları bulunan
çok geniş bir topluma seslenmiştir. Bunu da hepsinin ortak tanıdıkları olan
hayvanlar vasıtası ile yapmıştır. Sahip olduğu öğreticilik yeteneği onu, hayvan
hikâyelerinde aşılama etkisinin daha güçlü olduğuna inandırmıştır. Bu durumlar
göz önüne alınacak olursa Mevlânâ’ nın biraz da
zorunluluk karşısında bu kadar çok hayvanı ele almış olduğu düşünülebilir.
Esasen bir insana olduğu kadar bir hayvana da işkence yapmamak, kendisini bir
hayvandan üstün görmemek sûfilerin uymaları gereken bir kaidedir(4).
Mevlânâ'nın gayesi;
“güzel ve ulvî duyguları insanlara aşılamak, onları kötülükten kurtarmak, iyiyi
ve doğruyu'" gösterip; doğru yola sevk etmek, yani insanları hayvanlıktan
kurtarıp, insanlığa erişmelerini sağlamak(5), İnsanlara
bir ahlak dersi vermek ve nasihat etmek, ya da tasavvufi sırları açıklamak
amacıyla bu tür hikâyelerle anlatım yoluna başvurmuştur. Hayvanlar, insanlardan
daha alt mertebededirler. İnsanların akıl ve idrak sahibi olması, onları hayvanlardan
ayıran en büyük özelliktir. İnsan, aklını ve iradesini kullanabildiği sürece
insanlık mertebesindedir. Ancak nefsinin ve hayvani isteklerinin peşinden
sürükleniyorsa hayvandan bir farkı kalmamış demektir (6).
Mevlânâ’nın eserlerini okurken, anlatılan
olayların ve düşüncelerin, kaynağı tabiatta bulunan dinamizmden doğan bir
canlılıktan geldiği hemen dikkatimizi çekmektedir. Düşüncesi benzetmeler
(metafor) vasıtasıyla berraklaşıyor. . Sözü, durmadan, sürçmeden söylüyor.
Tekrar varsa sıkmıyor. Şöyle diyor: “Ben kafiye düşünürüm; Sevgili bana der
ki: Yeryüzünde başka bir şey düşünme! Ey benim kafiye düşünenim rahatça otur,
benim yanımda devlet kafiyesi sensin. Harf ne ölüyor ki sen onu düşünesin! Harf
nedir? Üzüm bağının çitten duvarı. Harfi, sesi sözü birbirine, vurup
parçalayayım da seninle bu üçü de olmaksızın konuşayım”(7).
Taşıdıkları
nitelikler bakımından, Mevlânâ'nın aşılamak istediği fikirlere en uygun olup
eserde en geniş ölçüde yer alan hayvanlar aslan, eşek, deve, köpek ve
kuşlardır. Mesnevinin çeşitli ciltlerinde bu hayvanlarla ilgili toplam olarak
otuz kadar hikâye vardır. Daha az sayadaki at, ayı, balık, ceylân, çakal fare,
fil, karınca, kedi, koç, kurbağa, kurt, öküz- inek-buzağı, sinek-sivrisinek,
tavşan, yılan- ejderha hikâyeleri ile birlikte Mesnevideki hayvan hikâyelerinin
sayısı altmış'ı bulmaktadır.
Bütün bu canlılar ve olaylar âlemi, hep Tanrı sevgisi,
insan sevgisi, tabiat sevgisi motiflerini taşırlar. İnsanlara, bu sonsuz
hazinede alınacak dersleri, duyular alemi olan tabiat ve canlılardan seçmek,
Mevlânâ’nın başvurduğu en uygun usuldür(8) .
Bilindiği gibi Hayvanlar ya da cansız varlıklar arasında
geçen bir olayı, çoklukla manzum olarak anlatan ve öğüt veren yazılara fabl
denir. Hayvanlar ya da cansız varlıklar arasında geçen bir olayı, çoklukla
manzum olarak anlatan ve öğüt veren yazılara fabl denir. Fabllar insan
belleğinde çok kolay saklanabilen ve ortaya çıkarılabilen özelliklere sahip
olduğu için sözlü gelenek içinde de yaşatılabilmektedir. Fabllarda sadece
hayvanlar ve bitkiler yer almaktadır ve bunlar konuşabilmektedir. Masallarda
ise genelde kahramanlar hep insandır. Hayvanlarda vardır ama bunlar masallarda
konuşamaz. Fabl ve masal arasındaki en büyük fark fablın öğretici yönü
olmasıdır, masallar öyle değildir. Fablın sonu genelde küçük bir hayat dersi
verir. Masalda ise klasik "mutlu son" vardır, kötü iyiye karsı
yenilmiştir.
Fabllar mutlaka öğretici bir gaye taşırlar. Okuyucuya ahlak
dersi verirler. Genellikle konu kısadır. Verilmek istenen mesaj eserin sonunda
ya kahramanlardan birinin ağzından ya da sanatçının dilinden açıklanır.
Görüldüğü üzere doğa ile iç içe yaşamış uzun zaman konar göçerliğini sürdürmüş
olan Türkler, bu yaşantının bir sonucu olarak hayvanlarla birlikte yaşamış,
koyun keçi sürüleriyle göç edip geçimini sağlamış, yırtıcı hayvanları çok
yakından tanıma imkanı bulmuş ve onlarla mücadele etmeyi öğrenmiştir. Öyle ki,
bu hayvan unsuru Türkçe’nin deyim ve atasözlerinin içine kadar girmiştir. Aslan
gibi olmak, kurt gibi acıkmak, kartal gibi uçmak, kedi gibi kıvrılmak, akrep
gibi sokmak vb. bunlardan bazılarıdır(9).
Eski Türk Edebiyatında kıssadan hisse adı verilen bu türün
örneklerine Sadi’nin Bostan ve Gülistan ve Mevlana’nın Mesnevisinde de çokça
rastlanır. Bu türde Dünya Edebiyatında bu türün tanınmış isimleri Ezop ve
Lafonten’dir (La Fontaine). Hint yazarı Beydaba’nın fabl türündeki önemli ve
tanınmış eseri Kelile ve Dimne’dir (10).
Mevlana, hikâye ve motiflerde bir çok konulara temas etmiş,
tasavvufi, dini, felsefi, ahlaki ve terbiyevi düşüncelerini, görüşlerini, bazen
başlı başına bir hikaye ile remzi olarak, bazen de bir veya birkaç beyitten
ibaret motiflerle telmih ve insan- hayvan, iç-dış benzerliklerinden ve
münasebetlerinden faydalanarak yaptığı teşbihlerle açıklamıştır(4). Mesnevi
de geçen hayvan hikayelerinden bir kısmının Kelile ve Dinine'den alınmıs
olduğu bilinmekle beraber(11), Hıristiyanlıkla ilgili hikayelerin alındığı
kaynaklar hakkındaki bilgilerimiz yeterli değildir(12).
Bazı kıssalar, Kelile ve Dimne'de ders verici küçük bir hikâyecikken; Mevlânâ, hikayeyi
yayarak onun içini, çeşitli gözlem ve bunların üzerine bina ettiği duyu ve
fikirlerle doldurur. Bu hikâyecikleri kullanarak basit-somut bir anlam
tabakasından, derin-soyut bir anlam tabakasına doğru, derinleşen bir
anlatım oluşturur. Eserinin anlatım gücünü bu şekilde, çeşitli anlam
tabaklarıyla zenginleştirip güçlendirir. Örnek olarak; Mesnevî’nin ilk
cildinde, anlatımda kullanılan aslanla tavşan hikâyeciğini bu bakımdan
inceleyebiliriz(13). Bu hikâyecik, Kelile ve Dimne’den alınmıştır (14).
Hikâyecikte kısaca şu olay anlatılır: Sürekli aslana avlanma korkusu yaşayan
hayvanlar, onunla anlaşıp her gün bir hayvanı aslanın yiyeceği olarak vererek
bu korkudan kurtulmaya karar verirler. Bu tekliflerini aslana iletirler. Aslan
çalışmaya büyük önem verdiğinden, bu teklifi önce kabul etmek istemese de
sonunda kabul eder. Yiyecek olma sırası zayıf bir tavşana geldiğinde tavşan,
çeşitli hilelerle aslanı kandırıp bir kuyuya doğru sürükler ve hileyle onu
kuyuya düşürür. Hayvanlar bu şekilde aslandan kurtulmuş olurlar. Bu konuda,
tavşanın başarısından dolayı tavşanı överler. Kelile ve Dimne’de yaklaşık iki
sayfaya yakın bir yer tutan bu hikâyecik, kurnazlıkla başarılı olunabileceğinin
bir örneği olarak anlatılır. Mesnevî’de bu hikâyecik, 900 -1390 beyitleri
arasına yayılmıştır. Bu hikâyecik anlatılırken aralara başka kıssalar da
serpiştirilmiştir. Yazar anlatmak istediklerini, bu hikâyecikleri bir alt
anlatım basamağı olarak kullanarak anlatılır. Somut olaylardan, soyut ve
derinlik taşıyan duygu, değer ve olguların anlatımına geçer. Hikâyecik
başladığında, öncelikle aslana avlanma korkusundan kurtulmak isteyen av
hayvanları, tevekkülü temsil ederler. Bunun karşılığında aslan çalışmayı
temsil eder. Yazar burada bu iki konuyu genişçe bir şekilde tartışır ve kendi
düşünce yaklaşımına uygun olarak tevekkülü, üstün bir durumda gösterir.
Zaten hikâyeciğin sonunda da tevekkülü temsil eden tavşan galip gelir (15).
Mesnevî'nin bu tarzı, Mevlânâ'nın insan tabiatı hakkındaki
derin bilgisini ve onun psikolojik kavrayışını ortaya koyar. O, hikâyelerinde
çeşitli yollarla insanın zayıf yönleri kadar, fazilet ve erdemini de ustalıkla
meydana çıkarır. İnsanın ahlâkî, sosyal ve İnsanî yönü, ahlâkî öğütler,
tasavvufî kavramlar, çeşitli hayvan karakteri kullanılarak metaforik bir üslupla
ifade edilmektedir(16). Böylelikle soyut kavramlar, ifade edilmesi güç
tasavvufî ve felsefî meseleler bu metotla daha anlaşılabilir bir zemine
kavuşturulmuştur(17).
Mesela bir hikâyede, bir gramerci, yetenekleriyle o kadar
gururludur ki gramer okumayan (nahivci) bir kayıkçıya 'ömrünün yarısının boşa
gittiğini' söyler (1/7); diğer bir hikâye de “dudaklarını ve bıyığını yağlı bir
koyun kuyruğu ile yağladıktan sonra, arkadaşları arasına 'şunu bunu yedim'
diyerek gelen geveze bir adamın nasıl gösteriş yaptığını” (1/8) gözler önüne
serer. Yine, bir fikri insanların kafasına sokmanın etkisini göstermek için,
“çocukların öğretmene hasta olduğunu nasıl düşündürdükleri” (1/9) ile ilgili
ilginç bir misal vardır. Başka bir yerde, aç gözlü bir adamın sırt çantası
ekmekle dolu olduğu halde, köpeği açlıktan ölüyor. Adam köpeğine ağlıyor, şiir
okuyor, hıçkırıyor ve başına vuruyor. Ancak, çantasından bir lokma çıkarıp
köpeğe vermeyi esirgiyor ve şöyle diyor: “Ekmek, yoldaki bir yolcudan parasız
alınamaz. Fakat su, pınarlardan parasızdır” (1/10).
Mesnevi, düşünürümüzün ahlâk anlayışını ve ahlâkî
yargıların belirlenmesi konusundaki yaklaşımını belirginleştirmektedir. Bu
konuda kullandığı hayvan karakterlerini inceleyerek bir sonuca varmaktır.
Ahlâkî alanı belirginleştiren en önemli yönlerden biri insan doğasında olana
değil, olması gerekene işaret eden normatif bir ilim dalı olmasıdır. Bu yönüyle
değer bilinci kişinin bilinçli ve özgür olarak, kendi vicdanıyla, iradesiyle
katıldığı bir değerler sistematiğini ifade eder. Olması gerekenle olan
arasındaki karşıtlık insanın ahlâkî sorumluluğunu, katılımının belirginleştiği
ve böylece ahlâkî gerilimin yaşandığı bir sahadır. Bu yönüyle ahlâk bir insan
başarısıdır. Însan, seçen, davranışı belirleyen, iyiye doğru, değere doğru yönelen
bilinçtir(10). Ahlâkî değerler, genel bir ifadeyle insan davranışlarını iyi
veya kötü olarak tanımlamamızı sağlayan değerlerdir. Değer felsefesi Grekçe
değer anlamına gelen axios kelimesinden gelen aksiyoloji (axiology) olarak
ifade edilmekte ve değerlerin doğasını, ölçütlerini ve metafiziksel statüsünün
ne olduğunu inceleyen bir felsefe disiplini olarak tanımlanmaktadır (18,19).
Ahlâkî değerler temelde iyi ve kötü kavramları üzerinde
odaklanmaktadır. Bu yaklaşım bize iyi ve kötü’nün mahiyeti üzerinde bilgi
vermekten ziyade ahlâk felsefesinin üzerinde farklı teorilerin, tanımlamaların
şekilleneceği mümbit bir çalışma alanını belirginleştirmektedir(20). Îyi
ve kötünün ne olduğu üzerinde; haz, fayda, mutluluk, ödev, vb şeylerle mi
tanımlanabileceği tarihi gelişim süreci içersinde pek çok ahlâk felsefesiyle
ilgilenen düşünürün üzerinde teoriler geliştirdiği bir alandır. '“Değer tür
olarak insanın varlığa kattığı bir bilinç boyutudur...değer’le bir şeyin aynı
türden şeyler arasında özel yerinin kastedildiği ve bu değer ’in genellikle
olumlu bir renk taşıdığı görülür. Bu yerin saptanması doğru bir değerlendirme
sonucu bilgisel olarak yapılabildiği gibi, ezbere ve birbirinden çok farklı
‘ölçütler ’ kullanılarak yapılmaya çalışıldığı da görülüyor...değer, eylemlerin
ve kişilerin bir özelliği olarak karşımıza çıkar.”(21).
Mevlânâ, ahlâkî öğretisinin temel kavramlarını çeşitli
hayvan metaforları içersinde aktarmaktadır. Mevlânâ’nın bu metodu kullanmasında
Kur’an ve Sünnetin büyük etkisi bulunmaktadır. Örnek olarak Bakara sûresi
260. ayette geçen "Kuşlardan dördünü al, onları kendine alıştır'”
ayetinin yorumunu gösterebiliriz. Düşünürümüz, insanın tabiatında fıtraten
kuvve halinde var olduğunu düşündüğü ve kötü fiillerinin kaynağı olarak
tanımladığı dört tabii huydan bahsederken bunları yol kesici manevî dört kuş
ifadesiyle dile getirmektedir. etmektedir: “...Bu yol kesen dört kuşu
öldür!...Çünkü bu ten dört huyun durağıdır, o huyların adları, dört fitneci
kuştur...Halkın ebedî olarak diriliğini istersen bu dört şom ve kötü kuşun
başlarını kes... Dört yol kesen mânevî kuş, halkın gönlnü yurt edinmiştir...Bu
kuşlar, kaz,tavus, kuzgun ve horozdur. Bunların içlerdeki benzerleri de dört
huydur. Kaz hırstır, horoz şehvet. Makam tavusa benzer, kuzgun dileğe. ”(1/11).
Mevlânâ, insanı kötü eylemlere sürükleyen şehvet, kibir, hırs, çok yaşama
arzusu gibi kötü huyların ortadan kalkmasıyla insanda kanaat, sabır, alçak
gönüllük gibi ahlâkî erdemlerin ortaya çıkacağını ifade etmektedir. Böylelikle
insanın yetkinleşmesi, insan-ı kamil olmasıdır. Mevlânâ insanın eğitimle ahlâkî
güzellikleri kazanabileceği görüşündedir. Bu eğitimin temel kaynağı ise
Mevlânâ’ya göre bu dini merkezli bir eğitimdir: “Bütün Kur’an, nefsin
kötülüklerini anlatmadadır. Mushafa bak da, gör, fakat sende o göz nerde?”(1/12)
etme, kötü davran da alçaklarla beraber o da sana boyun eğsin, teslim olsun.”(1/13).
"Şunu bil ki safları bozup dağıtan aslanla savaşmak
kolaydır, asıl aslan nefsini mağlup edendir”(1/14). Görüldüğü gibi Mevlânâ Nefse karşı verilecek bu
mücadelenin zorluğunu ifade etmek için insanın bu çabasını aslanla yapılacak
bir savaşa benzetmektedir. Însanın kötülüklere duçar olması, kişinin ruhunu
kirleten, ahlâkî yetkinliğe ulaşmasına engel olan bir unsur olarak tanımlanmıştır.
Fakat kişi sadece bir tane kötü huy sahibi olsa bu onun ahlâkî yetkinliğine
engel olabilir mi? Mevlânâ bunu metaforik bir ifadeyle tıpkı temiz, beyaz bir
kâğıt üzerine yazılan yazıya benzetmektedir: “Beyaz bir kâğıda yazı yazarsan
o yazı, kâğıda bakar bakmaz okunur. Yazılı kâğıda bir yazı yazarsan okunur ama
iyi anlaşılmaz, insan yanılabilir. Çünkü o karalanmış kâğıt üstüne kara yazı
yazıldı mı her iki yazı da körleşir, hiçbir mânası kalmaz. O kâğıda üçüncü defa
bir şey yazarsan kâfirlerin canı gibi tamamıyla kapkara olur””(1/15).
Görüldüğü gibi iyi huyların azalması, kötü huyların, vasıfların artması kişinin
var olan iyiliklerinin de görülmesini engellemekte ve onu ahlâkî olarak olumsuz
bir duruma sokmaktadır. Bu husus Mesnevi’nin bir başka yerinde ayna metaforuyla
tekrar ele alınmaktadır: “Nitekim aynanın yüzüne bir şey yazar yahut bir
şekil yaparsın, sonra temizleşen de yine bir iz kalır. Bedende Nefsi
Mutmainne’nin yüzünü, düşünce tırnakları tırmalayıp yaralar. Kötü düşünceyi
zehirli tırnak bil. Bu tırnak, derinleştikçe canın yüzünü tırmalar ”(1/16).
Mevlânâ’nın iyi ve kötü kavramı konusundaki temel tezlerden biri iyinin
bilinmesi için zaruri olarak kötünün varlığına ihtiyaç duyulmasıdır. Öztürk
Mevlana’nın bu yaklaşımını vurgulamaktadır: “zıtları birlikte tanımadan onların
her hangi bir kutbunu sevmek körlüktür. Îki kutbu da tanımak gerekir. Tanımadan
sevmek tabuculuktur; tabunun olduğu yerde ise beyyine olmaz.”112 Mevlânâ’ya
göre iyi ve kötü kavramları iç içedir: “...kötülük iyilikten ayrılamaz.
İyilik de kötülüğü bırakmaktır. Kötülük olmadan, kötülüğü terk etmek
imkansızdır. Yani bu iyilik, kötülüğü bırakmaktır demektir.”(22).
Mevlânâ’ya göre insan yeryüzünde Allah’ın halifesi olarak
yaratılmıştır. Bundan dolayı kendi ideal değerini keşfedip ona göre amel etmesi
beklenmektedir. “İnsanın iyisini, kötüsünü bırakıp, onun şahsiyetinin aslına
nüfuz etmek lazımdır ki bakalım, o kimsenin nasıl bir cevher ve özü vardır,
anlaşılsın. İşte görmek ve bilmek böyle olur.”(22/1) İnsana düşen
Tann’nın ahlâkıyla ahlâklanmaktır: “Şu renklerden sıyrılır, İsa’nın küpüne
girer, “Tanrı boyası ” belirir, artık Tanrı, dilediğini yapar. Kötülüklerden
kurtulur, hayadan da; dönüp dolaşmaktan da uzaklaşır, konup göçmekten de ”(23).
Mesnevi’ de geçen
hikâye ve metaforların belli başlı özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:
1.
Mevlânâ
her bir hikâye ve motifte telkin etmek istediği fikre göre, maksadına en uygun
olan hayvanı seçmiştir.
2.
Hikâyelerini
ne sadece kupkuru bir tasavvuf ve ahlak dersi vermek, ne de sadece şiir
söylemek ihtiyacını tatmin etmek için anlatmıştır. Bu hikâyelerde tasavvufî,
dinî, ahlakî, terbiyevî, felsefî birçok meseleleri ele almış, bu meseleler
üzerinde ısrarla durmuş, sade dili, akıcı üslubu, büyük telkin kabiliyeti ve
sanat kudreti ile düşüncelerini en mükemmel ve veciz bir şekilde ifade etmiş ve
öğretmiştir.
3.
Mevlânâ’nın
üzerinde durduğu bu hikaye ve metaforlarda ele aldığı hayvanlar için belirli
bir kalıbı yoktur. Hayvan hikâyelerinden faydalanan diğer yazarlar gibi bir
hayvan muhakkak belli bir modelin temsilcisi değildir. Değişik fikirlerin
izahında aynı hayvanı ele almış, fakat aynı esasa bağlı kalmayarak, onları
konularına uygun olarak vasıflandırmıştır.
4.
Mevlânâ’nın
anlatmak istediği fikirler için bazı hayvanlar sadece birer misaldir ki, arada
hala değişmemiş adetlere, geleneklere, darb-ı mesellere işaret etmiş ve bu
misalleri tamamen realiteden almıştır. Bu yönüyle hayvan hikaye ve
metaforlarının folklor bakımından da bir değer taşıdığı söylenebilir.
5.
Mevlânâ
tekrarlardan kaçınmamıştır. Fakat bu onun dar bir çerçeve içinde kalmış olması
demek değildir. Bilakis muhayyilesi çok geniş, misalleri pek bol ve çeşitlidir.
Yaptığı tekrarlar bir hatırlatma mahiyetinde olup, telkin kuvvetini arttırmak
içindir.
6.
Hikaye
ve hayvan metaforlarında Mevlânâ yer yer kuvvetli ruh tahlilleri yapmış,
insanların basit şeylere düşkünlüğünü, menfaatleri icabı alçalıp dalkavukluk
etmelerini, birbirleri ile anlaşamama sebeplerini, toplumların durumunu son
derece kudretli bir şekilde işlemiştir.
7.
Hikayelerden
çıkan neticeler ve metaforlara yüklenen anlamlar sabit değildir. Mevlânâ’nın
bizzat çıkardığı neticelerden başka her çeşit insan kültür seviyesine göre,
bunlardan tasavvufî, dinî, ahlakî, felsefî bir netice çıkarabilir. Bu hikâye ve
tasavvurlardan Mevlânâ’nın çeşitli meselelerdeki görüş ve düşüncelerini,
tasavvuf anlayışını idrakimiz ölçüsünde görebiliyoruz. Mutlak Varlık, Akl-ı
Küll, Evliyâ, Aşk, Mürit-Mürşit, Dünya-Ahiret, Nefs, Akıl, Ruh, Tevekkül,
Tesilmiyet, Cehd, Rıza hakkındaki görüş ve düşüncelerini bu hikâyelerde çeşitli
yönleriyle bulmak mümkün olmaktadır.
8.
Hikâyelerde
bazen, metaforlarda genellikle, hayvanlar birer teşbih unsurudur. Son derece
sevimli, renkli, canlı ve yer yer orijinal olan bu teşbihler aynı zamanda
Mevlânâ’nın, bir tezi olduğunu gösterir. Tezini ifade ve ispat etmek için,
büyük bir maharetle en münasip hayvanları seçmeğe çalışmış ve muvaffak da
olmuştur. (5).
METAFORLAR
1-ASLAN
METAFORU: Mesnevi ’de aslan,
genellikle mürşid ya da Însan-ı Kamil’i simgeler. Mürşidin görevi bir avcı gibi
avlanıp, bela ve nefsinin oyunları içinde kendi özünü kaybetmiş insana, kendi
özünü hatırlatmak onu şer çukurlarından kurtarmaktır. Yiğitliğin, cesaretin,
çalışmanın, kendi işini kendinin halletmesinin, mertliğin ve hakikate teslim
olmanın simgesidir. Bu tanımlamalarını: Suretten kurtulmuş (1/17) nefsini
yenmiş Hakkı’ın aslanı olmuş kişi (1/18, 2/1), nefsindeki gücün
farkında olan, bunu ancak iradenin akıllı kullanılmasıyla alt edebileceğinin
farkında olan (1/19), çalışmaktan kaçınmayan çalışmanın tevekkülden
üstün olduğunu bilen (1/20) ve çalışanın Allah sevgilisi şuurundaki
düşünce ve fikriyata sahip (1/21) kişidir. Aslan aynı zamanda sahibinde
ululanmaya neden olmaktadır (1/22). Allah’ın aslanı öyle bir kimsedir ki
cesaretin simgesi (1/23,1/24,1/25), mert (1/26,1/27) ve tevekkül
sahibi olarak gayretten geri durmayan çalışkan (1/28) kişi olarak da
tanınır. Kendi işini kendi halleden (1/29), çeşitli sırlara sahip
bunları ifşa etmeyen murat sahibi (1/30), etrafına karşı menfaat peşinde
koşmayan (1/31),hakikatin temsilcisi ve Hakk’a teslim olan (1/32), teslimiyetinde
dolayı nimetlerinde eksilme olmayacağına inanan kişidir (1/33).
2-
TİLKİ METAFORU: Tilki Metaforu Mesnevî’de kurbanlarını kandıran (1/34,1/35,1/36,
1/37), tamahkar (1/38), korkakların karşısında eğilmesi secde eden (1/39)
menfaat peşinde koşanları (1/40) sembolize etmiştir.
3-
EŞEK METAFORU: Mesnevî’de oldukça
geniş bir bir yer tutan bu metaforda eşek genellikle; ahmaklığın, kıt anlayışın
(1/41,1/42) ve bunun farkında olmayan (1/43), duygularının esiri
olan (1/44), tembel (1/45),her işe koşturulabilen (1/46),
fikir âleminden uzak akıldan gafil (1/47,1/48,1/49) akıl yürütmeyen
fikirsiz (1/50,1/51,1/52), bedeni zevkleri peşinde koşan, aşağı tabiatlı
(1/53), şehvet düşkünü (1/54), böbürlenip ululanan /1/55),
Allah’ın hakkını tanımayan gafili (1/56) , haddini aşan (1/57),
aşkı idrakten aciz insan aklı (24, 2/2, 2/3), mürşidini imtihan etmeye
kalkan (2/4),nefsinin esiri kafir kimse (24, 2/5, 2/6) kimsedir.
Eşek artık öyle kimsedir ki; hakikate kulak vermeyen (2/7) şeytanlarla
dost olmuş (2/8) kimsedir.
4- SU KURBAĞASI METAFORU: Mesnevî’de kurbağa metaforuna, en geniş şekliyle fareyle kurbağanın hikayesinde yer verilmiştir. Mevlânâ’nın yorumlarından çıkardığımız bir görüş de su ehli ile kara ehlinin durumudur. Biliyoruz ki Mesnevî’de su ehli rahmani kimseleri, kara ehli de şeytanî kimseleri simgelemektedir. Kurbağa, su ehli olduğu için ruhaniyet, mana alemini Fare ise suret alemini temsil etmektedir (2/9). Fare toprak ehli olduğu için cismaniyet
alemindendir
ve kurbağayı da cismaniyet alemine çağırmaktadır (25).
5-
FARE METAFORU: Mesnevî’de fare
genellikle karga ile yada su kurbağası ilen olan hikayede remz edilmiştir.
Fare, hilekarlığı (1/58), bilgisizliğin getirdiği korkak (1/59,1/60),
hakikatten mahrum (1/61), kısa görüşü ile halden hale giren (1/62),ahmak
(1/63) tır. Fare öyle bir aç gözlüdür ki bütün alem nimetle dolu olsa
doymayıp yine toprak yediğini (1/64), hırsız tabiatlı (1/65),
taklit bilgisiyle aydınlığa çıkamayan karanlıkta kalan kimseyi temsil
etmektedir (1/66).
6-
FİL METAFORU: “Fil”
Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde en çok üzerinde durduğu hayvan metaforlarından
biridir. Îri görünümleriyle ve o asırlardaki işlevleriyle, savaşlarda
üstlendikleri görevlerle fillerin, insan hayatında önemli bir yeri
bulunmaktaydı. Mesnevî’de fil metaforu Kabe’ye saldırmak üzere yola çıkan
Ebrehe ordusu dışında müspet anlamlarda kullanılmış, güç ve masumiyetin sembolü
olmuştur Mesnevî’de filleri Hakk’ın erleri olan evliyaullaha dil
uzatmak, Zâhirde Kalıp Bâtını Îdrak Edemeyen Kişilerin nasıl bir bakış
açılarına sahip olduğunu (2/9), gücüne güvenip kibirlenen kimseleri
Ebrehe’ nin fillerine benzetmesi (2/10) , Peygamber’in sözüyle alay eden
nasipsizlere inananları ve surete aldananları (2/11), bu kimselerin
kafirlerin gözünde mümin kimselerden olduklarını (1/67) tasvir eder. Fil
yavrulannın yenilmesi olaylarında ise : Gıybet etmeye (Sakın noksanlarını bulup
aleyhlerine gıybet etme. Allah onların canı için senden intikam alır) ve
gıybetin sonu eden hakkında iyi olmadığını (2/12, 1/68), hem
rüşvet almaya “Ey rüşvet yiyen, fil yavrusunu yiyorsun! Sana düşman olan fil
kökünü kazır, yok eder.”(2/13,1/69) hemde kötü insanlarda var
olan kötü huyların mânevi kokusu (2/14,1/70) etrafa yayıldığını
resmetmektedir.
7-
ÖKÜZ METAFORU:
Mevlana Öküz metaforunu genelde; saf,
kalın kafalı, kabiliyetsiz, görgüsüz, beceriksiz (26) kişi olarak
tasavvufta ki ise metaforik olarak genellikle “yeme, içme, uyku ve cimâ” gibi
hayvânî ve nefsânî sıfatlar’ı ifâde etmek üzere kullanılan bir terimdir (27).
Mevlana, öküz metaforunu dünya malına doymak bilmez aç gözlü, nefsine tapan
kimse manasına (28, 2/15,2/16, 1/71,1/72,1/73) kullanmıştır.
Öküz
metaforu aynı zamanda; Allah’tan bi haber (1/74,1/75), yersiz hak hukuk
arayan (dâvaya) kalkışan (1/76), menfaat peşinde koşan (1/77,1/78),
münâfık / İkiyüzlü (Teğabün:64/2, 2/17), insanların inançlarıyla oynayan
sahte şeyhlere(2/18), tasavvufî hakikatlerden habersiz (2/19) ve
Allah’ın seçkin kullarını kendi gibi sanan cahilleri (2/20) temsil
etmektedir. Mesnevi’de öküz metaforu “Öküzün bâzı yerleriyle (kuyruğuyla)
ölüye vurun!”(Bakara, 2/67-73.) hitâbı geldi; vurdular. O öldürülmüş
adam, dirildi, fırlayıp kalktı. ” vurdular. O öldürülmüş adam, dirildi,
fırlayıp kalktı. ” Mevlânâ’nın öküzün kuyruğuyla dirilen adam metaforunu
kullanmasıyla ayrıca öküz metaforu hakkın ve adaletin simgesi olarak karşımıza
çıkmaktadır (28, 2/21) . Gölpınarlı bu beyitlerle ilgili şunları ifade
etmektedir: Mevlânâ bu beyitlerde beden, yani “nefs” öldürülürse sırların
dirileceğini, her şeyin görüleceğini kastetmektedir. Înek kesmek, yani
benlikten geçmek ise bu yolun şartıdır (Mesnevi,Gölpınarlı, a.g.e., C. II., s.
227.).
8-
KÖPEK METAFORU: Mesnevî’de oldukca
geniş yer tutan köpek metaforu daha çok yaratıcısını tanımayan, nefsinin heva
ve hevesine takılıp kalmış, dini ve manevi değerlere saldıran insan tipini
karakterize etmek için kullanılmıştır. Aşağıdaki satırlarda görüleceği üzere
sadakatten, Allah’ı tanımamaya, öfkenin, hilenin, haddini aşmanın nefsinin
peşinde koşanın ,azgın kişiliğin resm edilmesinde köpek metaforu
kullanılmıştır.
Mesnevî’de köpek metaforu az olmakla birlikte sadakatin,
bağlılığın simgesi olarak da karşımıza çıkmaktadır. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de
Ashab-ı Kehf’in köpeği sadakatinden ötürü Ashab-ı Kehf’le beraber 309 yıl
uyumuştur da o lütufla ilk uyuduğu şekliyle uyanmıştır(Kehf:18/18, 2/22,1/79,1/80)
, nimetini yediği yere sadakat, bekçi oluşu (2/23) yanında
savunmasız zayıflara saldıracak kadar gözü dönmüşlüğü de (1/81) sembolize
eder. Vefakarlık göstermesi (1/82), yanında dirilik içinde olan
kimse için “ kullukta bende köpekten aşağı değilim ya; Tanrı da dirilikte
bir Türk’ten aşağı değildir” ( 1/83), diyerek hayat sahibi olmanın
hayata kıymet veren bir milletin karakterinden bahsetmektedir. Köpekler
sadakatin de örneğini teşkil ederler. Bu öyle bir sadakattir ki “Kafirlere
şiddetlidir', dosta gül gibidir, düşmana diken gibi” (1/84) davranan
koruyucu karakteri (1/85) ile olumlu yönleri vurgulanmaktadır.
Mesnevi.'de köpek metaforu daha çok yaratıcısını tanımayan, nefsinin
heva ve hevesine takılıp kalmış, dini ve manevi değerlere saldıran bir insan
tipini karakterize etmek için kullanılmıştır. Bu öyle bir karakterdir ki; Allah
ilhamını tanımaktan yoksun (1/86), haddini bilmeyip aşan (1/87),
nefsine düşkün (2/24, 1/88,1/89), acıkınca azgınlaşan ve geçimsiz kimse (2/25,
1/90), azgın kişiliği (1/91) sembolize etmektedir.Ayrıca; hakikatten
uzak (1/92), zavallılara, zayıflara saldıran, ondan menfaatlanen (1/93,1/94),
hilekar (1/95), öfkesiyle hareket eden (1/96) ve öfkenin
çirkinleştirdiği (2/26), ululuk ve hasetlik besleyen (1/97), Hak
kapısındaki en aşağılık varlık (1/98) olan köpek , Mesnevi’de,
insanın hayatın akışı içerisinde Allah’ı unutması ve yalnızca başına bir musibet,
bir hastalık , bir felaket geldiğinde Hakk’ı hatırlayan gafil hali anlatır (2/27).
9- KURT METAFORU: Mesnevimde köpek metaforuna yakın, kanaat sahibi olmayan (1/99,1/100), tamahkar (1/101,1/102,1/103),bencilliği yok edecek kadar hırs sahibi (1/104) olan yırtıcı huyla bezenen (1/105), haset sahibi olan, hatta bu öyle bir hasetliktir ki haset sahiplerinin kurt şeklinde haşredilecek olan (1/106), hakikatten mahrum, kendi kendini yiyen bilgisiz (1/107), peygamber sünnetini bırakan, menfaat peşinde koşan (1/108), tilki gibi kurnazlık eden (1/109), hırsın sesi (1/110), kötü tabiat sahibi (1/111) ve şeytanın kurtlaşmış şeklidir (1/112).
10-
TAVŞAN METAFORU: Tavşan metaforu genellikle nefsini yenerek galip gelen hür
olan akıl (2/28) ile geleceği kavrayan akıl olarak karşımıza
çıkmaktadır. Tavşan geleceği kavrayan aklı (akl-ı mead) ile nefs-i emmâre
aslanını kışkırtıp gururuna dokunacak sözler söyleyerek onu emmârelik
makamından ayırarak götürüp mücahede ve riyazat kuyusuna atmak, bu vesile ile
de bedendeki ruhanî ve cismanî kuvvetleri nefsin tahakkümünden kurtaran (29)
varlığı temsil etmektedir.
11-
BALIK ve DENİZ METAFORU: Îzzet ve ikram
karşısında secde eden (1/113), Allah’ı yunus kıssasında olduğu gibi
tespih eden (1/114), kainatın bir deniz, ten’in(insanların) balık,
hakikate götüren ruhu (1/115,1/116), hakikati görebilen (1/117),
hırs sahibini (1/118) remiz eder. Balık öyle bir varlıktır ki
yöneticilerin topluma tesir ettiğini (Balık baştan kokar, kuyruktan değil) (1/119),
pisboğazlığın, tamahkârlığın kör edişine kadar (1/120), aslından gafil
olan sağır ve dilsizliğin (1/121) yanı sıra Allah’ın “Birliğinde fani
olmuş hak dostu” oluşunu ortaya koyarken Vahdet-i Vücud görüşünü açıklamak için
balık ve deniz metaforu da kullanır. Denizdeki balıkları Allah’ın erleri
veliyullah olarak, denizi de vahdetin sembolü olarak tanımlar. “ Ululuk
sahibi Hakk’ın temiz deryasının balıkları gibi olan peygamberlerin halleri Kur
’an ’a göre(ayarlanmıştır)dir. Fakat okur da dediğini tutmazsan farzet ki
peygamberleri, velileri görmüşsün (inanmadıktan)onlara uymadıktan sonra ne
fayda !”(2/29) demektedir.
Balık
aynı zamanda ruh ve akıl anlamında da
kullanılmıştır; “Hele her gece, bütün ruhlar, bütün akıllar, o uçsuz
bucaksız derin denizde batar, yok olurlar. Yine sabah vakti, o Tanrı ’ya mensup
ruhlar ve akıllar, balıklar gibi denizden baş çıkarırlar. ”(2/30). İnsanın,
bedeni ruha benzetilmektedir. Mesnevide Yunus Peygamber ruhu, balık ise
beden olmuştur (25/1). Balık dünya malına aldanışlığı “Dünya seni de
balık gibi oltasına takmıştır... şehzade bir yıl kaldı, sense altmış yıldır o
oltadasın! Tam altmış yıldır onun oltasında mihnetler içindesin... ne bir
hoşluğum var,ne bir sünnete uyarsın!”(2/31) ile Akıllı, Yarım akıllı
ve aklını kullanamayan mağrur, ahmak kimselere de benzetilmiştir (2/32).
12- DUDU (PAPAĞAN) METAFORU: Mesnevimde konuşurken latife, nükte sahibi olan (1/122), mana olarak ölmeden önce ölerek kurtuluşa varan, ariflerin sözünü dinleyerek kurtuluşa eren mümini (1/123, 2/33) kişiliği temsil eder. Dudu kuşunun sesi vahiy’den geldiği (1/124), gibi zaman zaman evliyanın işini kendi aklınca kıyasen anlamaya çalışan kimselerin halini de remiz eder. Îşte papağan, bizim gibi ariflerin sözlerinin manasını idrak edemeyerek papağan gibi söylemeye benzer. Biz bu aciz halimizle onları tartmaya kalkarız (2/34). Dış görünüşe bakmanın hakikati görmeye engel olduğunu vurgulanır. Ahmet Avni Konuk, eserinde konuya şöyle açıklık getirmiştir: “Ey nâkıs olan insan, insan-ı kâmilin fiillerini ve halini kendine kıyas etme. Görünüşte kamil insanla nâkıs insan birdir. Fakat manalarında fark vardır (25/2) diyerek aralarındaki farkı ortaya koyar.
13-
AYI METAFORU: Mevlânâ
Mesnevi sinde sadece bir hikayede geçmekle beraber ayı metaforuna da yer
verir. Bu metaforu ahmak, ince düşünemeyen ve etrafındakilere zarar verecek
kimselerin halini ve ahmaklarla dostluk eden kimsenin düşeceği durumları izah
etmek için kullanmaktadır. Zira mecazi olarak bu hayvanın dilimizdeki karşılığı
da “ kaba saba, hoyrat kimse”dir (2/35), Aynı aynı zamanda mesnevi’de
hırs sahibi (1/125), güvenilmeyen (1/126),kindar öyle bir kindar
dır ki “kini sevgi,sevgisi de kin olan” (1/127), çevresine yardım
etmeyen bencil (1/128) karakterini temsil etmektedir.
14-
İBRAHİM’İN KUŞLARI: Bu kuşlar, kaz, tavus, kuzgun ve
horozdur. Bunların içlerdeki benzerleri de dört huydur. Kaz hırstır, horoz
şehvet. Makam tavusa benzer, kuzgun dileğe (2/36,1/129). Mevlânâ
hırs bakımından iki kuşu karşılaştırıyor: “Kazın hırsı, tavusun hırsı. Kazın
hırsı boğaz ve şehvet hırsı idi... Tavus ise baş olma iddiasındadır ve bu hırs
berikinden kat kat büyüktür. Bunlardan biri yılansa öbürü ejderha gibidir (2/37).
15-
KARGA METAFORU: Mevlânâ Mesnevî’sinde kargayı; bitmek bilmeyen
emeller, kader ve kazayı inkar edenlerin, hakikat bilgisinden uzak olanların,
nefsinin peşinden koşanların, kendi kötü huyunun farkında olmayanların
sembolize edildiği varlıktır. Bitmek bilmeyen istek ve emelleriyle karga
tabiatlı kimse “Ya Rab, bana uzun ömür ver ki, bu uzun ömür bana senin
huzurundan kovulmuşluğun alakası ve nişanesi olsun” der ve ömrünü gübre
mesabesinde olan dünya lezzetlerine harcar. Çünkü karga nasıl pislik yemek için
uzun ömrü arzularsa o gafil de dünyalıkla midesini tıka basa doldurmak için
yaşamak isteyen kimseyi (25/3) temsil etmektedir. Karga ayrıca; kaza
kaderi inkar eden (1/130), kendi çirkinliğinin(kötü huyunun) farkında
olmayan (1/131), Allah’ı bilmekten uzak (1/132) , Bilgisizliğin,
aklı tutsak edenlerin şom şom konuşanların (1/133), nefsinin,
isteklerinin peşinde koşan (1/134) karga, aynı zamanda hilekardır (1/135).Haset
sahibi olan edebini de aşacaktır (1/136).
16-
HOROZ METAFORU:
Hz. Mevlânâ horozu, iblisin Allah’ın kullarını aldatmak için kullanacağı en
büyük silahı olan şehvetin simgesi olarak görür. Çünkü şehvet öyle güçlü bir
silahtır ki karşı koyabilmek ve başa çıkabilmek çok zordur (2/38).
Mevlânâ Hazretleri Hz. Musa’dan kuşların ve hayvanların
dilini öğrenmek isteyen insanın hikayesinde horozu kullanarak, onun köpekten
farklı olarak, ilerde vuku bulacak bazı olayları algıladığını kaydetmiştir.
Gayba ait bazı konuları bilme hususunda horoz, evliyaullahı kastetmek için
kullanılan bir “mecaz” olabileceği gibi, hakikat de olabilir yani bizzat
horozlara ait bir gerçekliğe işaret ediliyor olabilir (2/39). Horoz,
yersiz konuşmanın, böbürlenmenin, kibir ve hırsın (1/137) sahibi olduğu
gibi “Allah, bizi namaz vaktini bildirmek üzere Âdemoğluna hediye etti”
(1/138)
diyerek insanlığa hizmet eden varlığı da temsil
etmektedir.
17-
DOĞAN METAFORU: Doğan kuşu, genelde yüceliği, hâkimiyeti ve gücü temsil
eder. Mevlânâ Hazretleri, doğanı çoğu yerde üstün nitelikli insanları tarif
etmek için kullanmışsa da şeytan tabiatlı kimseleri de anlatmak için yine aynı
metaforu kullanmıştır. Însan-ı Kamil olup mana kapısında dolaşan Doğan,
bilgisiz ve gafletinde sahibi olabilmektedir. insan-ı Kamil’e (2/40, 25/4).
mana kapısını çalıp akıl kapısını terk eden (1/139), gayp idrakini fark
eden (1/140, 1/141) kişiyi temsil etmektedir. Bunun yanı sıra Doğan,
bilgisiz ve gaflet sahibi (1/142), şeytan tabiatlı kimseleri de anlatmak
için yine aynı metaforu kullanmıştır (1/143). Hakk’tan ayrı düşen bir
mü’min nefsinin eline düşmesini (30) ile kazlarla doğanın hikâyesinde bu
kez de doğanı Allah’ın kullarını yoldan çıkarmaya çalışan kimse olarak
görmekteyiz. Ancak şeytanın gücü Allah’ın ihlaslı kullarına yetmediği gibi
doğanın hileleri de kazları oyuna getirmeye yetmemiştir (2/41).
18-
DEVE METAFORU:
Mesnevî’de yer alan metaforlardan biri de “deve” metaforudur.
Allah’ın liyakatli, şerefli, temiz mü’minlerini daha çok bu metaforla anlatır.
Deve’nin Mesnevî’de taşıdığı manaları şöyle sıralayabiliriz:
“Deve”
metaforu, Hz. Mevlânâ’nın eserinde hep güzel ahlaklı, sabırlı olgun ve mertebe
sahibi ( 2/42, 1/144), hakikate teslim olan (1/145),
hakitatin, güzel ahlakın, temiz ruhun simgesi, salihlerden olan,( Salih’in
Devesi, Salih (a.s.)’ın devesi Mesnevî’de iyilerin cismaniyetine
benzetilir. Ruh, Salih gibidir, ten de deveye benzer. Ruh vuslattadır ten
ihtiyaç içindedir. Salih ’in ruhu afetlerden kurtulmuştur. Yaralanan devedir.
Salih sanma. ” ) (2/43,1/146,1/147) , mülayim tabiatlı (1/148),
İlimde liyakat sahibi (2/44) ve kalp gözü açılmış (29/1) kimseleri
deve sembolüyle ifade edilmiştir. Bu olumlu benzetmelerin yanında ender de olsa
olumsuzlukları ifade etmek içinde kullanılmıştır. Örn: Aklın insanı deve gibi
sürükleyen (1/149), nefsinin peşinden giden (1/150), kendini
beğenip böbürlenen “Sonra ben, yukardan bakmaktayım, bu sebeple hiç yüzüstü
düşmem” diyebilen (1/151), başına bir darlık zorluk geldiğinde yok olan
kişilik sahiplerine de (1/152) benzetilmiştir.
19- CEYLAN METAFORU: Mesnevî’de çok sık
başvurulmamakla birlikte önemli metaforlardan biri de ceylan metaforudur.
Ceylan; masumiyetin, nazikliğin ve hak terbiyesi almış kişilerin simgesidir.
Ehli dünyanın halinden bizar ehli ukbayı temsil etmektedir (1/153). Eşek
ve Ceylan hikayesinde: koku almayan, bunları nereden duyacak? Pisliğe tapan
eşeğe o koku haramdır. Eşek, yolda eşek pisliğini koklar. Bu çeşit mahlûklara
miski nasıl sunabilirim? O şefaatçi peygamber, bu yüzden “İslam dünyada
gariptir”(Müslim, Îmam: 232) remzini söylemiştir. Çünkü meleklerle hem dem
olmakla beraber akrabaları bile ondan kaçarlar. Halk onun suretine bakar, onu
kendilerine cins sanır ama ondaki kokuyu duymaz.”(2/45) diyerek garipli
sembolize etmektedir. Hz. Mevlânâ bu beyitlerdeki ceylanı insan-ı kâmil ile ona
tabi olanlara, dünyayı ahıra, ve ehli dünyayı da eşeklere benzetmiştir. Nitekim
ehli heva insan-ı kâmillerle ve onlara tabi olanlarla alay ederler ve bunlar
kendilerini dünya zevklerinden mahrum eden budalalar derler. Bazen onlarla
münazara edip ehli iman kimseleri yenerler. O sebeple her asırda cismaniyetin
yükseldiği yerlerde İslam ve ehli iman garip kalmıştır (25/5). Ahırda eşeklerin
arasındaki ceylan, kendi cinsleriyle beraber olmadığı için gariptir.
Etrafındaki eşekler onun halinden anlamadığı, onunla alay ettikleri için
mahzundur. Çünkü hemcinslerinden ayrı bulunmak elem verici bir haldir. Süleyman
Peygamber de hüdhüdü ordunun içinde göremeyince kendisine böyle bir ceza
vereceğini söylemişti. O ceylan yavrusu aradığı gıdayı orada bulamadığı için de
bitkindir. Halinden anlaşılmayan garip insanı remz etmektedir.
20-
YILAN/EJDERHA METAFORU:
Yılan metaforu Mesnevi’de nefsi
ifade etmek için kullanılmıştır. Çünkü nefs sinsidir. Dilimizde de “yılan”
sinsice kötülük yapan kimselerdir (26, 1/154). Nitekim Hz. Mevlana şöyle
demiştir: “Putların kaynağı ve anası nefsinizdir. Diğer putlar yılan ise, nefs
ejderhadır.”(2/46, 1/155). Kötülüğün yılanda gizlenmiş olması "Yılanı
anlatsaydım, korkudan canın çıkıverirdi" (1/156), mala
düşkünlüğü “Yılan, güzel mal gibi görünür. ki gözünü de ovuştur da iyice bak
“ (1/157,1/158), şehvete meyilliliği (1/159,1/160), müminlerin
bal arsısı gibi, kafirliğin ise yılan hükmünde oluşu (1/161,1/162) ile
halim, selim sevgilinin bile zıt oldumu yılanlaştığını (1/163) ifade
etmektedir.
21-
SİVRİSİNEK METAFORU: Mesnevi’de
sivrisinek,
çok sık rastlanmamakla beraber önemli metaforlardan biridir. Küçüklüğü, ilahlık
taslayan Nemrud’u mahvetmesi bakımından önemlidir. Dilerse Allah küçücük
şeylerle kendilerini erişilmez görenleri helak eder, rezil eder. “Tek
kanatlı bir sivrisinek Nemrud’u baş ağrısıyla helak etti.”(2/47, 1/164)
diyerek benzetme yapmaktadır. Sivri sinek aynı zamanda mala mevkiye üşüşme,
düşkünlüğü (1/165) ve zayıflığın misalidir (1/166).
22-
KARINCA METAFORU: Mevlânâ’nın kullandığı metaforlardan biri de karınca metaforudur.
Bu metafor da çok sık kullanılmamakla beraber önemli bir yer sahiptir.
İnsanların her birinin mertebe olarak diğerinden farkını ortaya koymak ve her
akıldan daha üstün bir aklın olduğunu ifade etmek ve hatta bunların içinde de
en üstünün akl-ı mead olduğunu (2/48), nimetlerin rızkının peşinden
koşan (1/167, 1/168) kişileri ifade etmek için kullanmıştır.
23- AKREP METAFORU: Mesnevi’de akrep metaforu, kötülüğün her türlü fenalığın
temsil resimi olarak karşımıza çıkmaktadır. Îki yüzlü karakter sahiplerine bu
karakterleri yüzlerine vurulduğunda iç yangınlarının nefretlerinin ortaya
çıkışıyla yanan “Ona münafık dersen... o aşağılık ad, içini akrep gibi
dağlar" (1/169), hakikatten uzak aklın (ilmin) akıl olmadığını,
o aklın aldatmasıyla ilmin insana yılan akrep olduğu “Aklın, insanlara ayak
köstegi olunca o akıl, akıl değildir, yılan ve akreptir" (1/170),
yoksulların elinden rızıklarını çalmak için hileye düzene sapanları akrep
olarak temsil etmiştir (1/171).
Mevlana,
Varlık ağacına çıkılarak yer yüzüne bakıldığında (varlık ağacının üstüne oturup
aşağıya baktığında) dünyanın gerçekte pislik bir yer olduğu, kızgın akreplerler
yılanlarla dolu olduğu, o ağaçtan inildiğinde güllük gülistanlık aldatmacasına
kapılanıldığını “O ağacın üstünde oldukça âlem pis bir dikenlik, kızgın
akreplerle, yılanlarla dopdolu bir yer görünür" (1/172),
Peygamber nuruna sahip kimselerin emin kimseler olduğunu (1/173) , kötü
kem söz sahibi olanların bir gün kendi sözlerinin kendilerine geleceğini akrep
gibi kendisini sokacağını “O yılana, akrebe benzeyen sözlerin yılan ve akrep
olur da seni kuyruğundan yakalar" (1/174) fark etmesi için bu
metaforu kullanmıştır.
Aynı
zamanda Mevlana kelimelerle inanışları bir araya getirerek sanat yapmaktadır.
Şöyleki:
“Yıldızlar,
Şeytana akrep gibidirler, fakat müşteriye en yakın bir dosttur onlar “(1/175), Bu beyitlerdeki akrep kelimesi, hem
akrep, hem de akrep burcu manasınadır. Kavis hem yay, hem de kavis burcudur.
Tir, hem oktur, hem Utarit yıldızı. Müşteri, hem bildiğimiz bir şey satın almak
isteyen, hem de müşteri yıldızı, delv, hem kova, hem delv burcu, Hut hem balık,
hem Hut burcu, Sevr de hem öküz, hem de Sevr burcudur. Müslümanlıkta, gökten
haber çalmak üzere gökyüzüne çıkan şeytanlar, şahaplarla yakılır, bir teşehhüt
hâdisesi olan bu hâdiseye halk yıldız aktı der. Aynı zamanda ay, akrep
burcundayken o saat kutsuzdur ve sefere gitmek, iyi değildir. Hâsılı Mevlânâ,
bu kelimelerini ki mânalariyle ve bu inanışlarla bir sanat yaparak
"Yıldızlar, şeytanlara birer akrep gibidirler ama kutlu bir yıldız olan
müsteri için en yakın akraba kesilirler. Kavs, tir'le şeytanı oklarsa da delv,
ekini ve meyvaları yetiştirmek için suyla doludur. Hut, azgınlık gemisini kırıp
parçalarsa da dost için sevr gibi tarla sürer" diyor (31).
24-KOYUN
METAFORU: Mesnevi’de Koyun metaforu
sınırlarını aşmayan (1/176), birlikte hareket eden, bencillikten yoksun
ve akıl yürütmeyen “Sürüden bir koyun yürüyüp dereyi atlayınca öbür koyunlar da
birer, birer o tarafa atlarlar (1/177)”, Azrail’in yanına kendi ayağı
ile gidebilen (1/178), hakikate teslim olan, bu nedenle “Madem ki aslan
değilsin, ileriye ayak atma. Çünkü ecel kurttur, canınsa koyun! Yok... eğer
Abdal’dan olmuşsan, koyunun aslan haline gelmişse korkma, emin bir halde gel
ileri, ölümün sana mağlûp olur, bir şey yapamaz! ” Ölümün bile mağlup
edemeyeceğini” (1/179), “Koyunlar, sayıya sığmayacak kadar çok olsa
kasap, onların çokluğundan korkar mı hiç? Hepiniz de çobansınız... peygamber de
çobandır. Halka gelince sürüye benzer. Peygamber, onların çobanıdır, onları
sürer durur. Çoban koyunlarla savaşa girişmekten korkmaz. Bilâkis onları
soğuktan, sıcaktan korur. Kızar, kahreder de koyunlara bağırırsa bu
bağırışı sevgisindendir, hepsini de sever de ondan bağırır! Her an yeni bir
talih kulağıma söyleyip duruyor: Seni gamlandırsam bile gamlanma (1/180) diyerek
peygamberin halka çoban oluşu ile halkı korumaya yönelik ikazları zaman zaman
kahredici olsa bile sonuçta halkı korumaya yönelik olduğu için
gamlanılmamasını, korkulmamasını tavsiye ettiği insan tipidir.
Mesnevi şârihi Tâhirü’l-Mevlevî hikayedeki metaforları şöyle izah
ediyor: “Buradaki aslandan maksat hakikat ve marifet aslanı olan veliyy-i
kâmildir. Kurttan murat ise hayvanlık sıfatından kurtulamamış insanlardır.
Tilki ise insan-ı kâmilin tasarrufunun farkına varıp kendisini ona teslim etmiş
mürittir. Aslanın kurtla münasebetinin hikmeti ise Evliyâullah’ın bazen böyle
hayvan sıfatlı insanlarla da beraber bulunmasıdır (29/2).
Sonuç olarak: Mevlânâ’nın
Mesnevî’sinde kullandığı metaforların en dikkat çekicileri hayvan
metaforlarıdır diyebiliriz. Konuşturduğu hayvanların karakteristik
özelliklerini de önemseyen Mevlânâ, bu metaforlar üzerinden her yaştan her
kesime ve topluluğa istediği ikaz ve eleştiriyi yapabilmektedir. Konuyu
sıkıcılıktan kurtarması açısından etkilidir Mevlânâ, hikâyelerinde kullandığı
hayvanları seçerken karakteristik özelliklerini önemseyerek, o özellikleri
insan karakterleriyle bağdaştırması esere özgün bir içerik katmıştır.
Kullandığı metaforların hayvan olması hasebiyle de üzerine tepki çekmeden,
rahatça eleştirilerini ortaya koyabilmektedir. Ancak onun hayvan metaforlarına
bakış açısı motamot bir şekilde değildir. Mevlânâ, aslan metaforunu peygamberi,
veliyullahı kastetmek için kullandığı gibi azgın nefsi ifade etmek için de
kullanmıştır. Yani aslanın yiğitliğinden yola çıkarak farklı kimselere,
yırtıcılığından yola çıkarak da farklı şeylere ve kimselere atıfta bulunmuştur.
1.
Gölpınarlı,
Abdülbâki, Mesnevi. Tercemesi ve Şerhi, II. Basım. İnkılap ve Aka
Kitapevi Basımevi, Îstanbul.1984.
2.
Nahîfî,
Süleyman, Mesnevî-i Şerif Tam Metin Tercümesi, Timaş Yay., Îstanbul,2007.
3.
Çev:Veled
Çelebi ÎZBUDAK, Mevlânâ, Mesnevi,. Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür
Yayınlan:60, Îstanbul-2004, C.I/Beyit No. 825-835.
4.
Özgün
BAYKAL.1985. Mevlana’nın
mesnevisinde hayvan hikayeleri.Atatürk
kültüri Dil ve tarih Yüksek Kurumu Basım evi.Sayı:3. Cilt:1,Sayfa:601-620.
5.
Özgün
BAYKAL.1964.. Mevlana’nın mesnevisinde hayvan hikaye ve motifleri.Şarkiyat Mecmuası,
Î.Ü.Edebiyat Fak. Yayınları.
Cilt:5.Sayfa:24-30
6.
Furkan
Abdulgaffar AKYAZI. Mevlana Celalettin Rumi’nin Mesnevi’sinde Geçen hayvanların
Metaforik Anlatımı.. Fârâbî e-dergi, Yıl: 1, Sayı: 1 / Aralık 2011. Sayfa:
122-139.
7.
Çev:
Veled Çelebi Îzbudak, Mevlâna, Mesnevî, Önsözü C: I, Îst. 1973.
8.
Prof.
Dr. Îsmet KAYAOĞLU,Mevlana’da tabiat sevgisi.U VIII. Millî Mevlâna Kongresi,
Tebliğler, S. Ü. Selçuklu Araştırmaları Merkezi Yay., Konya, 1996, s. 115-123)
9.
Serpil
YILMAZ,Mesnevide Geçen Hayvan Metafor’larının Tasavvufi yorumu. Yüksek Lisans
Tezi.S.Ü.Sosyal Bilimler Ens. Temel Îslam Bilimleri ABD.Tasavvuf Bilim Dalı.
2011,Konya.
10.
Nejdet
DURAK.Mevlana’ nın Ahlak öğretisinde iyi ve kötü kavramları.. Süleyman Demirel
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Yıl: 2007/2, Sayı: 6.
Sayfa.1-24.
11.
Saim
SAKAOĞLU,, “Mesnevi’deki Hikayelerin Kaynakları ve Tesirleri”, I. Milli Mevlana
Kongresi (3-5 Mayıs 1985) Tebliğler, Konya 1985, s.105-113.
12.
Îsmail
GÜLEÇ, Mesnevi’de Gecen “Taassup Yuzunden Hıristiyanları Olduren Yahudi
Padisahın Hikayesi”ndeki Vezir, Aziz Pavlus mudur? Essays in Momery of Hazel E.
Heughan, ed. Ismail Erunsal vd., Edinburgh: Hazel E. Heughan Educational Trust,
2007, s. 113-134.
13.
Çev.
Veled Îzbudak. Mevlânâ,: Mesnevi I. 5. Baskı. Îstanbul 1966,s 71 - 111.
14.
BEYDABA.
Kelile ve Dimne. Çeviren: Ömer Rıza Doğrul 1985, Ankara.
15.
Mustafa
AKSOY , Mevlânâ Mesnevi’sinin Yaygın Olarak Okunmasına Ontolojik Bir Yaklaşım',
Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Yazı 2007, S. 42, s.
123-136.
16.
Nejdet
DURAK, “Mesnevi'de Metaforik Anlatımlarda Kullanılan Hayvan Motifleri ve
Felsefî Değerlendirmesi” Uluslararası Düşünce ve Sanatta Mevlânâ Sempozyumu,
Çanakkale 2006, ss. 155-165.
17.
Nihat
KEKLİK, “Mevlânâ’da Metafor Yoluyla Felsefe”, Felsefe Arkivi, S. 26, İstanbul
1987, s.19-55, s. 48.
18.
William
L. REESE, Dictionary of Philosophy and Religion: Eastern and Western Thought,
Humanity Books, New York 1996, s. 58.
19.
Ahmet
CEVÎZCÎ, Paradigma Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yayınları, İstanbul 1999, 203.
20.
Ahmet
ARSLAN, Felsefeye Giriş, Adres Yayınları, Ankara 2007, s. 129.
21.
Îoanna
KU ÇURADÎ, Etik, Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, Ankara, 2006, s. 181.
22.
Mevlânâ,
Fîhi MâFih, Hazırlayan:Abdulbaki
Gölpınarlı. Remzi Kitapevi.Yükselen
Matbaası, Îstanbul, 1959. s. 198-199 22/1-
Mevlânâ, Fîhi
MâFih, s. 59.
23.
Mevlânâ,
Dîvân-ı Kebîr, Hazırlayan: Abdulbaki Gölpınarlı. Remzi Kitapevi.Yükselen
Matbaası, Îstanbul, 1957. Cilt: I, s. 16, b. 104-105.
24.
Ahmet ÖĞKE, “Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde ‘Hâr (eşek) Metaforu”,
Tasavvuf Îlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, S. 18, Erkam Yay., Ankara,
2007.
“Mevlânâ’nın
Mesnevî’sinde ‘Hâr (eşek) Metaforu” , s.23-25.
25.
Ahmet,
Avni KONUK, Mesnevî-i Şerîf Şerhi, ( haz. Prof. Dr. Mehmet Demirci, Prof Dr.
Mustafa Tahralı, Süleyman Gökbulut), Kitabevi Yay., Îstanbul, 2008.
25/1- Ahmet Avni Konuk, a.g.e.,C.IV.s.348
25/2- Ahmet Avni Konuk. a.g.e.,C. I., s. 164-165.
25/3- Ahmet Avni Konuk.a.g.e., C. IX., s. 268 25/4- Ahmet
Avni Konuk, a.g.e.,C. III., s. 321-322.
25/5- Ahmet Avni Konuk.a.g.e., C. IX., s.287
26.
Mehmet
DOĞAN, Büyük Türkçe Sözlük, Îz.Yay., 11. Baskı, Îstanbul, 1996, s. 874.ve 1416.
27.
Ahmet
ÖĞKE, Elmalı Erenlerinde Mana Dili, Elmalı Belediyesi Yay. Ankara, 2007, s.
120.,
28.
Ahmet ÖĞKE, “Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde Öküz Metaforu”,
Tasavvuf Îlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, S. 22, Erkam Yay., Ankara,
2008.
29.
Tâhirü’l-Mevlevî,
Şerh-i Mesnevî, Selam Yay., Konya, 1967.C.I.Kitap.III.s.641
29/1- Tâhirü’l-Mevlevî, Şerh-i Mesnevî
.age.c.III.kitap.II.s.454
29/2-Tâhirü’l-Mevlevî, Şerh-i Mesnevî. a.g.e., C.
I., Kitap V., s. 1412.
30.
Tâhirü’l-Mevlevî,
Mesnevî Dersleri, C. II., Kısım, I., Işıl Matbaası, Îstanbul, 1951, s. 1659,
1662.
1-Gölpınarlı, Abdülbâki, Mesnevî Tercemesi ve Şerhi, II.
Basım. İnkılap ve Aka Kitapevi Basımevi, İstanbul. 1984.
1/1-
Gölpınarlı.a.g.e. (C.II./455-457
1/2-Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./3610-3615,
C.V/3780
1/3-Gölpınarlı.a.g.e.,
C.V/2940-2963
1/4-Gölpınarlı.a.g.e.,
C.III./3750,C.II/ 3050-3060
1/5-Gölpınarlı.a.g.e.,
C.III./3441
1/6-
Gölpınarlı.a.g.e., C.I./838,C.III./525-530
1/7-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./2847-2850
1/8-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./1550-1560
1/9-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.V./2894
1/10- Gölpınarlı.a.g.e.,C.V./486
1/11-
Gölpınarlı.a.g.e.,C. V./31-49
1/12-
Gölpınarlı.a.g.e.,C. VI./4874
1/13-
Gölpınarlı.a.g.e.,C. III./ 3010.
1/14-
Gölpınarlı.a.g.e.,C. I./ 1394
1/15-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./ 3390-3400
1/16-
Gölpınarlı.a.g.e.,C. V./550-560
1/17-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./ 3978
1/18-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./ 1427.
1/19-Gölpınarlı.a.g.e.,-C.I./1360-1395
1/20-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./917-919
1/21-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./ 2921
1/22-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./ 3034
1/23-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./ 2971, 3734-3735
1/24-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./927
1/25-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./1942,
1/26-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./3003
1/27-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.IV./420-422
1/28-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./915-920
1/29-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./261,
1/30-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./ 1502
1/31-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./ 3979
1/32-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./ No: 3675-2680
1/33-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./2243
1/34-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./1034
1/35-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./3070,
1/36-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./2228-2231
1/37- Gölpınarlı.a.g.e.,C.V./472
1/38-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./3038
1/39-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./3117
1/40-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./2728
1/41-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./1033,
1/42-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./472,3103
1/43-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./3060-3061, 3326-3330,
1/44-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./48,
1/45-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./230-240
1/46-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./727
1/47-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./1042,1860-1862
1/48-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./3742,
1/49-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.IV./374
1/50-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./1850-1855
1/51-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./2736
1/52-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.IV./1520-1530
1/53-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.IV./1503
1/54- Gölpınarlı.a.g.e.,C.V./ 4025-4035
1/55- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./3474
1/56- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./329
1/57- Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./1010
1/58- Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./375-380,
1/59- Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./1030-1040
1/60- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./3008, 3978
1/61- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./438-440,
1/62- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./2430-2438,
1/63- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./3278-3280
1/64- Gölpınarlı.a.g.e.,C.IV./1987-1990
1/65- Gölpınarlı.a.g.e.,C.V./302
1/66- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./2433-2438
1/67-Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./70-104,2740-2755
1/68- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./70-80
1/69- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./158-160
1/70- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./150-153
1/71- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./1440-1445
1/72- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./2505-2510
1/73- Gölpınarlı.a.g.e., C.V./2856-2860
1/74- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./3088,
1/75- Gölpınarlı.a.g.e.,C.VI./1790-1800
1/76- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./685
1/77- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./1485-1488,
1/78- Gölpınarlı.a.g.e.,C.VI./2066-2069
1/79- Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./1027
1/80- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./2368
1/81- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./285-295, 315-320
1/82- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./322-323
1/83 Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./836-840
1/84- Gölpınarlı.a.g.e.,C.V./2940-2945
1/85- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./1427
1/86- Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./235
1/87- Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./877
1/88- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./475
1/89- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./2546-2549
1/90- Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./2885
1/91- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./639
1/92- Gölpınarlı.a.g.e.,C.IV./1465-1470
1/93- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./2438-2439
1/94- Gölpınarlı.a.g.e.,C.IV./1045-1050
1/95- Gölpınarlı.a.g.e.,C.IV./1052
1/96- Gölpınarlı.a.g.e.,C.V./632-635
1/97- Gölpınarlı.a.g.e.,C.IV./2677
1/98- Gölpınarlı.a.g.e.,C.VI./2940
1/99- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./218
1/100- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./1050-1060
1/101- Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./3038
1/102- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./2832
1/103- Gölpınarlı.a.g.e.,C.IV./2536-2540
1/104- Gölpınarlı.a.g.e.,C.V./3181
1/105- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./221
1/106- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./1412-1415
1/107- Gölpınarlı.a.g.e.,C.IV./1872-1875,
2537-2539
1/108- Gölpınarlı.a.g.e.,C.VI./504
1/109- Gölpınarlı.a.g.e.,C.VI./1427
1/110- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./1960
1/111- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./142-1424
1/112- Gölpınarlı.a.g.e.,C.IV./502
1/113- Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./509
http://www. adanavet. gov.tr/tr/e-dergi .php
1/114- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./3142-3145
1/115- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./3147
1/116- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./1342
1/117- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./3146
1/118- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./1696
1/119- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./3081
1/120- Gölpınarlı.a.g.e.,C.IV./1078
1/121- Gölpınarlı.a.g.e.,C.IV./860-861
1/122- Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./248-249
1/123- Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./1556-1610,1830-1860
1/124- Gölpınarlı.a.g.e.,C.I/1726-1730
1/125- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./1148
1/126- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./2010-2020, 2035
1/127- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./2131
1/128- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./1988
1/129-Gölpınarlı.a.g.e.,C.V./ 40-45
1/130-Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./1234
1/131-Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./2340-2350
1/132-Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./3968-3970
1/133-Gölpınarlı.a.g.e.,-C.III./396
1/134-Gölpınarlı.a.g.e.,C.IV./1310-1313
1/135- Gölpınarlı.a.g.e.,C.IV./1700
1/136-Gölpınarlı.a.g.e., C.I./1226
1/137- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./120-125,2169
1/138- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./3333-3336
1/139- Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./2883, 3797-3800
1/140- Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./3763
1/141- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./1930-1932
1/142- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./324-333
1/143- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./434
1/144- Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./1970-1980
1/145- Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./2236-2237
1/146- Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./2519-2530
1/147- Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./2525-2526
1/148- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./3448-3449
1/149- Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./2505-2510
1/150- Gölpınarlı.a.g.e.,C.IV./1323
1/151- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./1750-1753
1/152- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./4033-4035
1/153- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./160-165
1/154- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./156-160,257-260
1/155- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./1054
1/156- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./1911
1/157- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./2951
1/158- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./782-785,1010-1015
1/159- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./3483
1/160- Gölpınarlı.a.g.e.,C.V./515-520
1/161- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./3293
1/162- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./3290-3295
1/163- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./3788
1/164- Gölpınarlı.a.g.e.,C.IV./785-790
1/165- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./1055-1060
1/166- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./4625-4640
1/167- Gölpınarlı.a.g.e.,C.II./3715
1/168- Gölpınarlı.a.g.e.,C.VI./809
1/169- Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./290-300
1/170- Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./2325-2330
1/171- Gölpınarlı.a.g.e.,C.III./475
1/172-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.IV./3540-3545
1/173-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.IV./609
1/174-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.III /3470-3476
1/175-
Gölpınarlı.a.g.e.,C.V./4230-4235
1/176-Gölpınarlı.a.g.e.,C.I./758,860
1/177-
Gölpınarlı.a.g.e.C.II./3249
1/178-
Gölpınarlı.a.g.e.C.III./1050
1/179-
Gölpınarlı.a.g.e.C.III./3999-4000
1/180- Gölpınarlı.a.g.e.C.III./4146-4150
2- Nahîfî, Süleyman, Mesnevî-i Şerîf Tam Metin
Tercümesi, Timaş Yay., İstanbul, 2007
2/1-Nafihi.a.g.e.,C.
I.,/ 4077 - 4079
2/2-Nahîfî,
a.g.e., C. I.,/ 160-162.
2/3-Nahîfî,
a.g.e., C. I.,/ 3422-3425
2/4-
Nahîfî, a.g.e. C. IV./ 382 - 386
2/5-Nahîfî,
a.g.e., C. VI./ 163- 164
2/6-Nahîfî,
a.g.e., C. II.,/ 1917-1918
2/7-Nahîfî,
a.g.e., C. I.,/ 1069
2/8-Nahîfî,
a.g.e. C. II.,/ 156 -158,
206 -222, 240-248 vd.
2/9-Nahîfî,
a.g.e., C. III./ 1261-1270,
2/10-Nahîfî,
a.g.e., C. I.,/1368
2/11-Nahîfî,
a.g.e., C. III./ 2750-2765.
2/12-Nahîfî,
a.g.e., C. III.,/78-79
2/13- Nahîfî, a.g.e. C. III.,/ 157
2/14-
Nahîfî, a.g.e. C. III.,/ 108
2/15-
Nahîfî, a.g.e. C., III./ 2515- 2523
2/16-
Nahîfî, a.g.e. C. IV.,/418-422
2/17-
Nahîfî, a.g.e., C., II.,/ 610-614.
2/18-
Nahîfî, a.g.e., C. III.,/ 686-687, 692-697
2/19-
Nahîfî, a.g.e., C. VI.,/ 2960, 2963 - 2964
2/20-
Nahîfî, a.g.e., C. V.,/ 936- 941
2/21-
Nahîfî, a.g.e., C. III./ 3917-3920
2/22-
Nahîfî, a.g.e., C. II.,/2385-2388.
2/23-
Nahîfî, a.g.e., C. I.,/3120 - 3127,
3130 - 3132.
2/24-
Nahîfî, a.g.e., C. I.,/2980- 2984.,
2/25-
Nahîfî, a.g.e., C. IV./1065, 1068.
2/26-
Nahîfî, a.g.e., C. IV./3278- 3281.
2/27-
Nahîfî, a.g.e., C. III.,/ 2901- 2912
2/28-
Nahîfî, a.g.e., C. I.,/1405-1406
2/29-
Nahîfî, a.g.e., C. I.,/1603.
2/30-
Nahîfî, a.g.e., C. I.,/1961 -1962.
2/31-
Nahîfî, a.g.e., C.IV./ 3220-3223.
2/32- Nahîfî, a.g.e., C. IV./2223-2230, 2250-2254,
22572263, 2286-2305
2/33- Nahîfî, a.g.e., C. I.,/1610-1622, 1650-1655, 17151722, 1758-1763,1892-1899
2/34-
Nahîfî, a.g.e., C. I.,/270-280
2/35- Nahîfî, a.g.e., C. II.,/
1950-1953,1988-1990, 20282050, 2144-2151
2/36-
Nahîfî, a.g.e.,C.V., / 31vd.
2/37-
Nahîfî, a.g.e.,C.V., / 532-524
2/38-
Nahîfî, a.g.e.,C.V.,/ 945 vd.
2/39-
Nahîfî, a.g.e.,C.III./3288 vd.
2/40-
Nahîfî, a.g.e.,C.II., / 1145-1146
2/41-
Nahîfî, a.g.e.,C.III.,/ 435-441.
2/42-
Nahîfî, a.g.e.,C.II.,/ 3472 vd
2/43-
Nahîfî, a.g.e.,C.I.,/ 2613-2620
2/44-
Nahîfî, a.g.e.,C.VI.,/ 2481 vd
2/45-
Nahîfî, a.g.e.,C.V.,/ 840-932
2/46-
Nahîfî, a.g.e.,C.I.,/802
2/47-
Nahîfî, a.g.e.,C. I., /1241
2/48-
Nahîfî, a.g.e.,C.IV.,/ 3744 vd.
Not: Bazen Büyük Dosyaları tarayıcı açmayabilir...İndirerek okumaya Çalışınız.
Yorumlar