Çeviri
AZİZ ÇALIŞLAR / SHAKESPEARE SÖZLÜĞÜ
1 .Baskı :Haziran /1994
ÖNSÖZ
Mitos-Boyut Yayınlan Tiyatro/Kültür Dizisi'nde sözlük
kitapları olarak yer alan Tiyatro Kavranılan Sözlüğü (Aziz Çalışlar,
1993, 2. Basım, Kültür Bakanlığı Ödülü), Tiyatro Adamları Sözlüğü (Aziz
Çalışlar, 1993), Tiyatro Oyunları Sözlüğü-1 (Aziz Çalışlar, 1994, Cilt
1: Dünya Tiyatrosu) ve Tiyatro Oyunları Sözlüğü-2 (Aziz Çalışlar, 1994,
Cilt 2: Türk Tiyatrosu) yanısıra yayınlanan Shakespeare Sözlüğü,
Türkiye'de bu nitelikte yayınlanan yine ilk çalışmadır.
Tiyatro kavramıyla eşanlamlı anılan Shakespeare, başlı
başına bir bilgi ve tiyatro okulu alanını oluşturduğu gibi, tiyatro tarihinde
en çok oynanmış ve yayınlanmış yazar olarak en çok başvurulan, en
"klasik" ve en "çağdaş" tiyatro adamıdır da. İşte, Shakespeare
Sözlüğü, bu alanı karşılamak için hazırlanmış bir "Shakespeare
Tiyatrosu Sözlüğü"dür.
Bu bağlamda, Shakespeare Sözlüğü, Shakespeare
oyunlarını (kaynak ve özetleri) ile oyun kişilerini kapsadığı kadar;
(Shakespeare dönemi tiyatro oyuncuları, oyuncu toplulukları, oyunculuk sanatı,
izleyici, oyun yazarları ve sahne, tiyatro yapıları, tarihsel drama kaynakları
ile yazınsal türler, vb. gibi) Shakespeare Dönemi Tiyatrosunun da başlıca
alanlarını kapsamaktadır. Ancak, Shakespeare Sözlüğü’nde birincil
Önemde yapıt, kişi, olgu, ad ve kavramlara yer verilmiş ; sözlük, Shakespeare
dönemiyle sınırlı tutulurken, maddeler de yalnızca, Shakespeare’le ilintileri
içinde ortaya konmuştur. (Kuşkusuz, sözlük, her yeni basımında daha da genişletilmiş
olarak yayımlanacaktır).
Sözlüğün hazırlamşmda, (örneğin, A Shakespeare Encyclo-
paedia, 1967, Haz. Campbelle-Quinn, vb. gibi) çok geniş kapsamlı
Shakespeare kaynakçaları içinden en yeni ve özlü yayınları seçtik ve özgürce
yararlanarak en uygun gördüğümüz kapsam içinde dizinleştirdik. Shakespeare
Sözlüğü'nün ana kaynakçası başlıcaklıkla şu yapıtlardan oluşmaktadır: The
Hutchinson Shakespeare Dictionary, 1993, Haz. S.Clark; An ABC af
Shakespeare, 1992, P. Bayie: Companion to Shakespeare, 1990, G. ve
B. Lloyd Evans; Shakespearean Concepts, 1989, S. Trussler; Who's Who
in Shakespeare, 1993, F. G. Stokes. (Kuşkusuz, yalnızca Shakespeare
dilini, sözcük ve deyim kapsamım içeren Shakespeare Glossary gibi
"Shakspeare Sözlük- çeleri", kendilerine özgü alana ilişkin
dilbilimsel sözlükler olarak, gerek sözlük, gerekse kaynakça kapsamımız dışmda
tutulmuştur.) Bu arada,' Shakespeare ve Hamlet (Mina Urgan, 1984)
de başvuru kitabımız oldu.
Sözlükte, aynca, yapıtlara kaynakça olarak,
Türkiye'de son dönemde yayınlanmış Shakespeare oyunları çevirileri
(başlıcahkla, Remzi Yaymevi, Adam Yayınları, îmge Yayınevi, Yapı Kredi
Yayınları ve Milli Eğitim Bakanlığı) alınmış; Ssözlük'te geçen ad ve sıfatlar
için (yanlış, eksik ya da çelişkili olarak saptadıklarımız dışında) bu
yayınlardaki uygulamalar gözetilmiştir.
Shakespeare Sözlüğü'nün tüm tiyatroseverlerin kitaplığını bütünleyecek önemli bir
başvuru kitabı olduğuna inanıyoruz.
Aziz ÇALIŞLAR
Titus Andronicus'ta,
Got Kraliçesi Tamora’nın zenci sevgilisi.
Bassinius, Quintus ve Martius'un
öldürülmelerine, Titus ile Lavinia'nm aralarının açılmasına neden olur.
Hainliği ve acımasızlığı yüzünden yeni İmparator Lucius tarafından cezalandırılır.
ABERGAVENNY,
Lord
VIII. Henry'de,
Wolsey'e karşı Buckingham'ın yanında yer alan ve Buckingham'la birlikte, Londra
Kulesi'ne gönderilen bir kont.
ABHORSON
("Korkunç")
Kısasa Kısas'ta, işini bir "gizem" (beceri) gibi
gören bir cellât.
Romeo ve Juliet'te,
Montague'nün bir hizmetkârı.
Beğendiğiniz Gibi'de,
Orlando'nun ağabeyi Oliver'in hizmetinden ayrılarak, sürgüne giden Orlando'yu
izleyen yaşlı bir hizmetkâr.
Romeo ve Juliet'te,
Cupido'nun takma adı.
ADMIRAL'S MEN, bak. LORD ADMIRAL'S MEN
Coriolanus'ta, bir
Volsiyah.
Fırtma’da, Alonso'yu
izleyen ve onunla birlikte gemi kazasına uğrayan bir lord.
Yanlışlıklar Komedyası'nda, Efesli Antipholus'un karısı.
Kocasını, ikizi Siraküzalı Antipholus'la karıştırır.
Titus
Andronicus'ta, Titus'un kardeşi Marcus'a
Lucius'u İmparator yapmayı öneren bir Romalı soylu.
Troilos
ve Kressida'da, Kressida'nm Yunanların
tutsağı Troya- lı savaşçı Antenor'la değiş tokuş edileceğini bildiren bir Trö-
yalı komutan.
Atreus’un
oğlu, Menelaos'un erkek kardeşi, Yunanların Troya'ya karşı askeri seferinin
başkomutanı. Troiles ve Cressi- da’da, Yunankomutan. Yunanların Troya
Savaşı'ndaki kötü talihlerini Nestor, Odysseus ve Menelaos'la tartışır.
Antonius
ve Kleopatra'da, Octavius'un bir dostu.
Antonius'un Octavius'un kızkardeşi Octavia'yla evlenmesini önerir.
AGUECHEEK,
SirANDREVV ("Sıtmayanak")
Onikinci
Gece'de, pısırık, ama eğlendirici bir
taşra efendisi. Sir Toby Belch'in dostu.
Troilos
ve Kressida'da, bir Yunan komutan. Savaşmak
istemeyen Akhilleus'u savaşa sokmak için öbür komutanlarca Akhil- leus'a
nispet yapıhr.
Yunanların
Troya Savaşı'ndaki başkahramanian.
Troilos
ve Kressida'da, dostu Patroklos’un savaşta
ölmesi firezine savaşa katılan bir Yunan komutan. Dostunun öcünü almak için
zırhsız Hektor'a saldırır ve Myrmidonlar'a Hektor'u öldürmelerini buyurur.
Bir
oyunun metnine yazarın kendi dışındaki kaynaklardan yapılan eklemeler.
Shakespeare'de Aktarma'ya, örneğin Macbeth'te rastlanır; burada,
Hekates'nin konuşmaları, hemen hemen kesinlikle Middleton'undur (The Witch,
161016, Cadı).
Titus
Andronicus'ta, Tamora'nın büyük oğlu.
Titus’un oğulları tarafından kurban edilişi, Tamora'da
kanlı ve acımasız öc alma duygularını kamçılar.
Kral
Lear'da, Lear'ın en büyük kızı Goneril'in
kocası.
Oyunun
başında, kişiliksiz biriymiş gibi görünür; ancak, daha sonra, Goneril ve
Regan'ı Lear'a yakışıksız davranışlarından dolayı suçlayan, onurlu bir kişi
olduğu ortaya çıkar.
AtinalI
Timon'da, Senato'nun, dostlarından birini
bağışlamayı geri çevirmesi üzerine yaptığı konuşma yüzünden sürgüne gönderilen
Atinalı bir komutan.
Timon Atina'yı alışında kendisine yardım eder, böylece
ortak düşmanlarından öçlerini alırlar.
VI.Henry'de, İngilizlerden
küçümseyerek söz eden, ancak savaştaki yiğitliliklerini öven bir Fransız
soylusu. Jan Dark'ı över.
Antonuis
ve Kleopatra'da, Kleopatra'nm bir adamı.
Enobarbus'un anlattığına göre, Antonius’u terk ederse de,
Octav'us tarafından asılmaktan kurtulamaz.
V. Henry'de, Prenses
Katherine’nin yardımcısı bir lady. Pren- ses'e İngilizce dersleri verir.
Beğendiğiniz Gibi'de,
çobankızı kılığında Rosalind'in peşinden giden Celia'nın takındığı ad.
Windsor'tın
Şen Kadınları ile IV. Henry'de
(2.Bölüm) önemsiz, kendi halinde bir köy yargıcı.
Gençliğinde biçkin bir kişi olduğunu öne
sürer. IV. Henry'de (2.Bölüm), Hal, Falstaffı yüzüstü bırakınca, yeni Kral'dan
iyilik görecek vaadiyle FaLstaff'ın kendisinden kopardığı 1.000 pound'u geri
alma umudu da suya düşer. Nindsor'ım Şen Kadmlan'nda, Falstaff a karşı
dava açmakla gözdağı verir.
Fırtına'da, Prospero'nun Dukalığının elinden alınmasında Antonio'ya
yardım etmiş olan Napoli Kralı.
Tunus'tan geriye dönerken uğradığı gemi kazası sonunda
Prospero'nun adasına düşer; yaptıklarına pişman olur. Oğlu Ferdinand,
Miranda'yla evlenir.
AMAZONLAR KRALİÇESİ, bak. HIPPOLYA
Beğendiğiniz
Gibi‘de, Rosalind'in sürülen babasına
eşlik eden lordlardan biri.
Neşeli hali, Lord Jaques'm kara düşünceli haliyle karşıtlık
oluşturur. "Yeşil ormanda ağacın altında" ve "Es, es kış
rüzgârı' şarkılarını söyler.
Troilos
ve Kressida'da, Hektor'un karısı.
Hem kendisi, hem de Kassandra ile babası, Troya Kralı
Prima- os, öldürüleceğini önceden sezdikleri için, Hektor'a savaşa gitmemesi
için yalvarırlar.
Yanlışlıklar Komedyası'nda, bir kuyumcu.
Kısasa
Kısas'ta, Dükün Vekili.
Dük
Viyana’yı terk edeceği zaman bütün yönetsel yetkiyi kendisine bırakır. Angelo,
kadın avcılığı yüzünden Claudio'yu ölümemahkum eder; ancak daha sonra,
Claudio'nun kız kardeşi Isabella'nın kendisinin olması karşılığında Claudio'yu
bağışlamayı kabul eder. Dük yeniden yerine geçtiği zaman, An- gelo'yu
cezalandırarak, nişanlısı Mariana'yla evlenmek zorunda bırakır.
Macbeth'te, Malcolm'u Macbeth'e karşı destekleyen bir İskoç soylusu.
ANNE,
Lady
III.
Richard'ta, tarihsel kişi olarak Anne
Neville, Warwick'in kızı, Galler Prensi Edward'm dul eşi.
Kocasını öldürdüğü için Richard'ı lanetlemesine karşın, konuşmasına
ve büyüleyiciliğine kapılarak, kendisiyle evlenir. Richard, Elisabeth'le
evlenmeyi kafasına koyduğunda, kendisini bir yana bırakır. Daha sonra,
anlaşılmadık nedenlerle ölür. Hayaleti, Bosworth Savaşı’ndan önce Richard'a
görünür.
ANTAKYA KRALI, bak. ANTIOCHUS
Kış Masalı'nda,
Yunanlar tarafından tutsak alman, daha sonra da Kressida'yla değiş tokuş edilen
birTroyah komutan.
Kış
Masalı'nda, SicilyalI bir lord ve
Paulina'nun kocası.
Leontes tarafından Perdita'yı kimsesiz bir yere bırakması için
görevlendirilir; ama, Antigonus Perdita'yı "Bohemya deniz kıyısı"na
bırakır, orada da bir ayı tarafmdan öldürülür.
Perikles'te, Antakya Kralı.
Kendi kızıyla olan ilişkisini öğrendiği için Perikles’i
öldürmeye kalkar. Gökyüzünden inen ateşle yıkıma uğrar.
ANTİPHOLUS,
Efesli ve ANTİPHOLUS, Sirakuzalı
Yanlışlıklar Komedyası nda, birincisi sert, İkincisi yumuşak huylu, ikiz
kardeşler. Siraküzalı tüccar Egeon ile karısı Emi- lia'nın oğulları.
Birbirleriyle karıştırıldıklarından, tıpatıp görünüşleri ve karşıt huylarıyla
olaylarm karmaşıklaşmasına neden olurlar.
Venedik
Taciri'nde, oyuna adını veren tüccar.
Bassanio'nun gereksinimini karşılayabilmek
için Shylock'tan borç para almak zorunda kalır, parayı belli bir zaman içinde
ödeyemezse karşılığında kendi gövdesinden bir parça et vermeyi kabul eden bir
anlaşma imzalar. Parayı ödeyemeyince, yaşamını yitirmek gibi bir durumla karşı
karşıya kalır; ancak, hukukçu kılığına girmiş olan Portia tarafmdan kurtarılır:
Portia, Shylock'a Antonio'dan hukuki hakkı olan bir parça eti bir suç edimi
olan kan dökmeksizin alamayacağını söyler. Böylelikle de Shylock'un Venedikli
bir yurttaşm yaşamına kastettiğini kanıtlar.
Kuru
Gürültü'de, Messina Valisi Leonato'nu
ağabeyi.
Leonato’nu kızı Hero'nun adı Cladio tarafından lekelenince,
Leonato'yu avutmaya çalışır ve Claudio'ya meydan okur.
Fırtına'da, zorba Milano Dükü, Prospero'nun kardeşi.
Prospero'nun oniki yıl önce çıktığı adaya gemi kazası sonunda
çıkar. Prospero'nun yaptığı büyüyle pişmanlık getirerek, Dukalığı hakkı olan
yöneticisine, Prospero'ya verir.
Onikinci
Gece’de, Sebastian'a bağlı bir kaptan.
Para kesesini Sebastian’a bırakır; ancak daha sonra,
İllyria'ya çıktığı zaman, Viola'yı ikiz kardeşi Sebastian'la karıştırır; döğüş
çıkartınca, Dük Orsino’nun görevlilerince tutuklanır; para kesesini Viola’dan
geri almayla kalkar.
Veronalı iki Centilmen’de, Proteus'un babası.
Antonius ve Kleopatra'nm
kahramanı, bak. MARCÜS ANTO- NIUS.
ANTONIUS VE KLEOPATRA (ANTONIUS VE KLEO-
PATRA TRAGEYDASI)
Shakespeare'nin
bir tragedyası. Yazılışı ve sahneye konuşu, 1607'ler; basılışı, 1623.
Oyanım anakaynağı, North'un Plutarkhos'un "Suylu Yunan
ve Romalıların Yaşamları" yapıtından Antonius'un yaşamının çevirisine
dayanır. Shakespeare, çeviriyi yakından izlemiş, Plutarkhos'un Antonius'un son
yıllarıyla ilgili kaydettiği hemen hemen tüm olayları kullanmıştır.
Plutarkhos'us Antoni- us'u Shakespeare'inkinden daha acımasız ve sert olmakla
birlikte, her ikisinde de benzer yanlar yer alır. Ancak, Shakespeare, kimi
eklemeler ve değişiklik de yapmış; örneğin, Enobarbus'u oyun kişisi olarak
eklemiş, oyunun son sahnelerinde zaman aralığını kısaltmıştır. Sezar'ın
kişiliğine ilişkin ipuçları, Simon Goulart'in "Sezar Octavius Augustus'un Yaşamı"
(1603) yapıtının North tarafmdan çevirisine dayanabilir. Shakespeare, Plu-
tarkhos'un askeri arkaplanla ilgili bilgilerini İskenderiyeli Appi- an'ın
"Roma İç Savaşları" (1578, 5.Kitap) yapıtıyla bütünleştir- miştir, bu
yapıt, Fulvia, Lucius Antonius (Antonius'un kardeşi), ve Pompey’in savaşlarını
ayrıntılarıyla vermektedir. Antonius ve Kleopatra öyküsü, Rönesans'ta ilgiyle
karşılanmış, öyküyle ilgili birkaç oyun kaleme alınmıştır. Kimi yönlerden,
Shakespeare’in Garnier’in Marc Antoine (1592) adlı oyununa başvurmuş
olabileceği söyleniyorsa da, Shakespeare’in daha çok Samuel Daniel'in Cleopatra
adlı oyunundan yararlandığı belirtilmektedir. Shakespeare’in Daniel'in "A
Letter from Octavia to Marcus Antonius" (Octavia’dan Marcus Antonius'a Bir
Mektup, 1599, Poeticall Essayes) adlı şiirinden de yararlanmış olması
olasıdır.
Öykü. İskenderiye'de, Kleopatra'yla gönül eğlendirerek,
Mısır sarayında zevk içinde yaşayan Antonius, karısı Fulvia’nm ölümü ve
Pompey’in ayaklanması haberi üzerine Roma'ya yola çıkar. Roma'da Octavus'la
tartışan Antonius, Octavius'la arasını düzeltmek için Octavius'un kızkardeşi
Octavia'yla evlenmeyi kabul eder. Bu arada, Antonius'un özlemini çeken
Kleopatra, An- tonius'un evlilik haberi ulaştığında, kıskançlığından haberciyi
öldürecek olur. Roma'da iki Triumvir arasındaki karşıtlık sürer ve Keopatra'dan
uzakta yaşamaya dayanamayan Antonius, Mısır'a döner. Octavius ise, Lepidus'u
hapse atar, Pompey'e karış yeniden savaş açar ve Antonius'a karşı sefere çıkar.
Mısır'da, Octavius, Antonius'u deniz savaşma çağırır; ordusu karada daha güçlü
olmasına karşın, Antonius, bu çağrıyı kabul eder. Actium Savaşı sırasında,
Kleopatra donanmasına geriye çekilme emri verince Antonius da peşinden gider;
böylece savaşı kaybettiği gibi, onurunu da kaybeder. Octavius'la barış yapmaya
çalışan Antonius, Roma'ya dönmek için izin ister; ancak, Octavius, Antonius'un
bu isteğini geri çevirdiği gibi, Kleopat- ra'ya da bir haberci göndererek,
Antonius’u terk etmesini söyler. Böylece, iki sevgilinin arasındaki ilişkiler de
gerginleşir; bu arada, Antonius'un izdaşları ile dostu Enobarbus da kendisini
terk ederler, yıkım Antonius için kaçınılmaz görünür. Kara savaşı başlar,
ancak Kleopatra yeniden geriye çekilince zaferi Oc- tavius'a kazandırır.
Antonius, bu ihaneti yüzünden Kleopat- ra'yı öldürmeye karar verir; Kleopatra,
korku içinde mezarlığa kaçar ve Antonius kendini öldürdüğü haberini yollar.
Habere inanan Antonius’a kendini kılıcının üzerine atar, ancak hemen ölmez,
Kleopatra’nm yanına götürülür; iki sevgili birbirlerine olan sonsuz sevgilerini
yinelerler. Kleopatra, kendisini bir engerek yılanına sokturarak, ölümü seçer.
Atmah
Timon'da, Timon'u sahte dostlarına karşı
uyaran kuşkucu bir filozof.
İnsanlardan kaçan ve insan sevmeyen Timon
ise, Apamen- tos'u mağarasından kovar.
Sir
Philip Sidney'in bir pastoral romansı.
Shakespeare, Ver onalı iki Centilmen'den Bir Kış
Masalına kadar, bu romanslara büyük ilgi göstermiştir; Kör Paphlagonia
Krah'nın öyküsü, Kral Lear'daki Gloucester yan eylemine kaynaklık eder.
Kış Masalı'nda,
Bohemyalı bir lord.
Warwickhire ile Orta İngiltere'nin içlerine uzanan bir
İngiliz ormanı. Birçok yazara göre, Beğendiğiniz Gibi'nin Arden Ormanı,
Fransız Felemenk'indeki Ardennes Ormanı'dır.
Fırtına’da, Prospero'nun buyruğunda bir "hava cini".
Prospero, kendisine yardımcı olacağına söz vermesi üzerine,
(Caliban'm annesi) cadı Sycorax'm bir çam yarığının içinde yaşamaya mahkum
ettiği Ariel'i kurtarır, Ariel de kendisine büyük bir iyi niyet ve beceriyle yardım
eder. Oyunun sonunda, Ariel iki aşığm, Ferdinand ile Miranda'nın önünde çok hoş
bir oyun sunduktan sonra, Prospero kendisini azat eder. Oyunda "Gelin sarı
kumlara hele", "Tam beş kulaç dipte" ve "Arının konduğu
yere" gibi şarkılar Ariel tarafından söylenir.
ARMADO,
Don Adriano de
Aşkın Gayreti Güme Gitti'de, incelikli bir dille konuşan ve Ja- quenetta için
Costard’la yarışa girişen,serüvenci bir İspanyol.
ARNE, Thomas Augustine (1710-1778)
Özellikle Shakespeare oyunları şarkı bestecisi.
Beğendiğiniz Gibi ("Under the Greenvvood Tree") ve Fırtına ("Where
the Bee Sucks") için müzik yazmıştır.
Venedik Tacirinde,
Portia'nın ikinci evlilik adayı.
Portia'nm resminin içinde olduğu
düşüncesiyle, gümüş sandığı seçer, ancak yanılır ve Portia'yı kaybeder.
Julius Caesar'da, Sezar'ı gönderdiği bir uyarıyla ölümden kurtarmaya çalışan
bir retorik öğretmeni.
Kral John'da, tarihsel
kişi olarak Britanya Dükü Arthur; Constance ile (ölümden sonra) Geoffrey
Plantagenet'in oğulları, John'un ağabeyi.
Arthur Kral seçilecekken, Büyük Kurul John'u
Kral seçer. Arthur, kararı beğenmeyen İngiliz soylularmı çevresine toplayınca,
John öldürülmesi için buyruk çıkarır. Hubert de Brugh tarafından kurtarılan
Arthur kaçar, ancak böyle yapmakla kendi ölümünü de hazırlamış olur.
Cymbeline'de,
Cymbeline'in oğlu.
Morgan adıyla gizlenen sürgün Lord
Belarius'un oğlu Cad- vval adıyla yetiştirilir.
Bir Yaz Gecesi Rüyast'nda, doğramacı Snug'ın ara oyunda oynadığı rol.
Shakespeare'in bir komedyası. Oynanışı, 1595'ler; basılışı,
1598.
Oyunun özgün başlığı Shakespeare adının ilk
kez bir oyunun önkapağmda yer aldığım gösterir (A Pleasant Conceited Co-
nıedie called Love's Laboıır's Lost as it was presented before her High- ness
this last Christmas, Newly corrected and augemented by W.Shakespeare. hnprinted
1598) W. Shakespeare tarafından düzeltilmiş ve geliştirilmiş olarak son
Noel'de Ekselansları önünde sunulan Aşkın Gayreti Güme Gitti adlı
haysiyetli, lâtif bir komed-
ya. Basılışı 1598). Oyunla ilgili herhangi bir kaynağa
rastlanmadığı için, olayların Shakespeare'in buluşu olduğu olasıdır, nitekim
oyun kişileri ile oyunun temasının da izlerine rastlanama- mıştır. Ancak,
oyunun biçiminde, özellikle de mantık ve retorik konusunda bilgiçlik taslamayla
dalga geçerek dilin komik kullanılışında, John Lyly'nin etkisi (Endimioıi)
açıkça görülmektedir. Palavracı Armado ile bilgiç Holofemes gibi oyun
kişileriyse, İtalyan conımedia dell'arte'sini çağrıştırmaktadır. Bir
grup genç adamın okumak adma kadınlardan ve dünya işlerinden el etek çekmeleri
temasım ise, Shakespeare, Pierre de la Primaudaye'nin böyle bir temayı savunan Academie
Française (1577) adlı yapıtından almış olabilir. Oyundaki (Berovvne,
Longaville, Dumain, Boyet, Mercade, vb. gibi) adlar, bu dönemde Kraliçe
Elizabeth'in desteklediği Navarre Kralı'nın yandaşı Fransız soylularının adlarından
gelmektedir. Maskeli Moskova oyunu(5. 2), Rus elçisinin Elizabeth'i 1584'teki
ziyaretine, ya da 1594-95'te Gray's Inn'deki Noel (Onikinci Gece)
eğlencesinde Rus elçisi kılığına girmiş kişilere bir anıştırma olabilir. ’
Öykü. Genç Navarre Kralı ile üç arkadaşı (Berovvne, Longaville,
Dumain), kendilerini bütün bütüne okumaya ve bilgi edinmeye verebilmek için, üç
yıl boyunca aşka sırt çevirmeye ve kadınlardan uzak durmaya karar verirler.
Ancak, Fransa Prensesi, üç nedimesi (Rosaline, Maria ve Katherine) ile
birlikte, babasının Kral Ferdinand'a borcunu görüşmek üzere Navarre’a gelince,
Ferdinand Prenses'e, üç delikanlıdan herbiri de kızlardan birine tutulur. Ama,
verdikleri sözü tutmadıkları ortaya çıkacak diye, üç genç, aşık olduklarını
birbirlerinden saklarlar. Bu arada, soytarı Costard, Berovvne'nin Rosaline'e,
Arma- do'nunsa köylü kızı Jacquenetta’ya mektuplarım birbirine karıştırır. Öte
yandan, gençler, sevdikleri kızlara yazdıkları mektupları yüksek sesle
okurlarken yakayı ele verirler ve birbirlerine gerçeği açık ederek aşkı kabul
ederler. Genç hanımların yanma Rus giysileriyle yaklaşmaya çakşırlar; ancak,
genç hanımlar maske takmca, sevgililerini karıştırırlar. Daha sonra, Costard,
Amado ve okul müdürü Holofernes ile öbürleri tarafından "Dokuz
Değerliler " adlı maskeli oyun sunulur. Bu arada, Prensesin babasının
ölüm haberi gelir ve Prenses ile kendisine eşlik eden genç hanımlar dönmek
zorunda kalırlar. Kral ile arkadaşlan, genç kızlara hiç olmazsa söz kesmeleri
için yakarırlarsa da, kızlar önemsemezler. Bunun üzerine, gençler bir yıl
boyunca birbirlerini görmemeye karar verirler; eğer bu süre sonunda yine
birbirlerini sevdiklerini anlayacak olurlarsa evleneceklerdir.
ATİNALI TİMON
(ATİNALI TİMON'UN YAŞAMI)
Yazılışı, 1605-08; basılışı, 1623; oynanışı, 1678 sonrası.
Shakespeare'in bir tragedyası.
Shakespeare, oyunu tüm olarak bitirmemiştir. Anakaynak,
North'un Plutarkhos’un "Soylu Yunan ve Romalıların Yaşamı” adlı
yapıtın çevirisi olup, Shakespeare, "Marcus Antonius'un Yaşamı”
ile "Alcibiades'in Yaşamı"ndan yararlanmıştır. Bu birincisinden
Shakespeare, başlıcalıkla, Timon’un insansevmezliğini, dostlarınca terk
edilmesini ve Alcibiades'le olan ilişkisini; İkincisinden de, Alcibiades'in
Atina'yı yıkmaya kalkmasını almıştır. İkinci önemli bir kaynak da, Samosatalı
Lucian'ın Timon adlı diyalogodur. Bu diyalog, Shakespeare döneminde
İngilizceye çevrilmemiş olmakla birlikte, Shakespeare'in onu Erasmus’un Latince
çevirisinden, ya da İtalyanca, ya da Fransızca çevirisinden okumuş olması
olasıdır. Shakespeare, bu kaynaktan Plu- takhos'ta olmayan şeyleri, örneğin
Timon’un dostlarına olan sevecen tavrını, kendisine ikiyüzlüce para önerilerini,
ve altın bulduktan sonra kendisine yanaşan asalakları kovalayışını almış
olabilir. Shakespeare, en çok benimsediği kaynak kitaplardan biri olarak
William Painter'in The Palace of Pleasure'ndaki (1560, Zevk Sarayı)
Timon öyküsünü kuşkusuz biliyorduysa da, bundan yararlanmadığı görülmektedir.
Öykü. Timon, sevecen ve iyiyürekli bir
Atinalı olmakla birlikte, evsahibi olarak savurgan biridir. Oldukça borca
girdiğini fark edince, sürekli eğlence düzenlediği dostlarından yardım ister.
Ancak, dostları sadece "iyi gün dostu"durlar ve yardımı geri
çevirirler. Bunun üzerine, Timon, hepsini son bir şölene çağırır ve önlerine
yalnızca sıcak su koyduğu gibi, bu suyu da yüzlerine çarpar. Bütün insanlara
sırtım çeviren Timon bir mağaraya çekilerek, topladığı otları yiyerek yaşamaya
başlar. Günün birinde yerde gönülmüş bir hazine bulur; Alcibiades'in Atina'ya
saldırmaya hazırlandığını öğrenince de, kendisine altın yardımında bulunmaya
karar verir. Bu arada, bir takım kişiler kendisini görmeye gelirler, hepsinin
derdi yaltaklanıp kendisinden altın kopartabilmektir. Timon'un tatlılıkla konuştuğu
tek kişi yardımcısı Flavius'tur, ancak, ona da yol verir. Al- cibiades Atina'ya
geldiğinde, Timon’un denizde öldüğü haberi ulaşır.
Beğendiğiniz
Gibi'de, beceriksiz bir taşralı kız.
Touchstone kendisine Arden Ormanı'nda rastlar ve evlenir.
AUFIDIUS,
Tullius
Coriolanııs
ta, Volsiyalıların komutam.
Roma'dan sürgün edilen eski düşmanı Coriolanus'un Roma’ya
karşı Volsiya ordusunun başına geçmesi önerisini kabul eder. Ancak, Coriolanus,
Roma'yı kurtardığında, Volsi- yahlar kendisini, öldürürler.
Kış Masalı'nda, kurnaz
bir gezgin satıcı. "Zerenler fışkırmaya başlayınca" şarkısını
söyler.
VI.
Henry'de (1.Bölüm), Fransız bir soylu
kadın.
Denerse de, Talbot'u tuzağa düşürmeyi başaramaz. Talbot ona
gücünün kendisinden değil, ordusundan geldiğini kanıtlar.
Kral John’da, Philip
ile Dauphin'in bir müttefiği; (Arslanyü- rekli) I.Richard'ı onun öldürdüğü
sanılır. Philip Fauicanbridge tarafından savaşta öldürülür.
Bir Yaz Gecesi Rüyası
’ndaki araoyunda, terzi Starveling'in oynadığı rol.
II. Richard'da, Kral
Richard'ın asalak bir yandaşı.
Richard'ın yerinden edilmesinden sonra hapse atılır, Aumer-
le'ye karşı bilgi verir.
Venedik Taciri'nde,
Portia’nın bir hizmetkârı.
Portia, avukat kılığına girdiğinde bu adı ahr.
Kuru Gürültü'de, Don
Pedra'nun bir hizmetkârı.
"Hanımlar, hayıflanmayın" şarkısını söyler.
Romeo ve Juliet'te,
Romeo'nun hizmetkârı.
Montova'da Romeo'ya Juliet'in öldüğü haberini verir ve kendisiyle
birlikte Verona'ya döner.
Yanlışlıklar
Komedyasında, Efesli Antipholus'u karısı kapı dışarı ettiğinde, kendisine eşlik
eden bir tüccar.
BANDELLO, Matteo (1480-1562)
İtalyan yazar.
Novella'ları ya da
Boccaccio'nun Decameron'una benzer düzyazı romansları, Belleforest tarafından
Fransızcaya, Sir Geoff- rey Fenton tarafından da İngilizceye çevrildi (Certain
Tragicall Discourses, 1567,Bir Takım Trajik Söylemler). 214 özgün öyküsünden
kimilerine VVilliam Painter'in The Palace of Pleasure (1565-67, Zevk
Sarayı) adlı yapıtında yer verildi. A. Brooke’un çevirisi yoluyla, Shakespeare,
Bandello’dan "Romeo ve Juliet" öyküsünü, Onikinci Gece için
Orsino-Viola öyküsü ile Kuru Gürültü için Hero öyküsünü almıştır.
Macbeth'te, Lochaber
Beyi.
Kral'ın
ordusunda Macbeth'le aynı rütbede bir komutandır; ancak, Macbeth gibi, ne kör
tutkuları, ne de ahlâkça güçsüz yanları vardır. Macbeth, kendisinin soyundan
gelenin Kral olacağına ilişkin cadıların kehaneti üzerine kendisini öldürür;
hayaleti, Macbeth'in verdiği şölende kendisine görünerek onu dehşete ve
korkuya boğar. (Holinshed, adından söz etmekle birlikte, Banquo, tarihsel bir
kişilik değildir; Kral I.James’i hoşnut kılmak için oyuna konmuş bir kişidir).
Hırçın Kız'da, Paduah zengin bir bey.
"Hırçın
kız" Katherina ile uysal Bianca'nın babaları. Katheri- na koca buluncaya
kadar Bianca'nın evlenmesine izin vermez.
IV.
Henry'de (1. ve 2.
Bölüm), Falstaffm avanesinden bir otlakçı.
Yüzünün
kırmızılığı yüzünden Falstaff, kendisini "Kırmızı Fener Şövalyesi"
diye çağırır. V.Henry'de de "ciğer suratlı" olarak geçer.
Asker olarak yaptığı işlerden biri, V. Henry'de, kiliseyi soymak olur;
bu yüzden de (Piştov'un gözünde haksız yere) asılır. Windsor'un Şen
Kadınlarında, Falstaff tarafından koyulmuştur, Garter Inn'de garsonluk
yapar.
BARDOLPH,
Lord
IV.
Henry'de (2. Bölüm), Northumberland'ı
destekleyenlerden.
Yanlışlıkla,
Hotspur'un Shrevvbury'de, Prens Hal karşısında zafer kazandığı haberini
getirir. Başpiskapos Scroop, Lord Hasting ve Lord Movvbray'le ayaklanma
konusunu tartışır; daha sonra Northumberland'la birlikte yenilgiye uğradığı haberi
Kral'a gelir.
Kısasa
Kısas'ta, yabani ve asık yüzlü bir idam mahkumu.
Dük un
vekili Angelo tarafından ölüme mahkum edilen Cla- udio'nun yerine ölüme mahkum
edilir. (Ancak Bemardine o gün ölmeyi reddeder, sonunda da bağışlanır)
Venedik Tacirinde,
Venedikli bir soylu. ;
Antonio'nun dostu; Portia’nın sonunda başarılı çıkan
evlilik adayı. Antonio, Portia'yı elde edebilmek için paraya gereksinimi olan
Bassanio için kendini tehlikeye atarak Shylock’la borç anlaşması yapar.
BASSET
VI.
Henry'de (1. Bölüm), Lancaster
("Kırmızı Gül") saflarının bir destekleyicisi.
York ("Beyaz Gül") saflarını tutan
Vernon’la kavga eder.
BASSIANUS
Titus
Andronicus'ta, Satuminus’un kardeşlerinden
biri, son Roma împaratoru’nun oğlu.
Lavinia’ya evlenir, ancak Tamora'run oğullan tarafından öldürülür.
BATES,
John
V.
Henry'de, Agincourt
Savaşı'ndan önce, kılık değiştirmiş Kral'la karşılıklı konuşan bir İngiliz
askeri.
Kral için bütün yüreğiyle savaşmaya kararlıdır; arkadaşı
VVilliams'a (kılık değiştirmiş Kral'la) giriştiği tartışmayı kesip,
Fransızlarla savaşmaya hazır olmasını söyler.
BEATRICE
Kuru
Gürültü'te, Leonato'nun neşeli ve dikbaşh
yeğeni, Be- nedick'in asi sevgilisi.
Şen, zeki ve düzencidir. Benedick'le olan
aşkı oyunda bir yan eylem olarak yer almakla birlikte, kişiliğiyle öbür ana
oyun kişilerini bastırır; özellikle, daha önce izleyiciye Benedick'e olan
aşkını açık etmiş olmakla birlikte, Benedick'e kafa tutması ve sonunda
birbirlerine olan karşılıklı aşklarını kabul etmeleri, oyunun en güzel
yerlerini oluşturur. Claudio'nun Hero'yu yalan yere suçlamasını ilk fark eden
odur; Benedick'ten Clau- dio'yu düelloya çağırmasını ister, böylelikle
kendisine olan aşkını da sınamış olur.
BEAUFORT
Shakespeare'in oyunlarında yer alan kimi kişilerin
geldikleri ailenin adı; "Beaufort Hanedanı".
BEAUFORT, John, bak. Somerset Baronu.
BEAUFORT, Henry, bak. VVinchester Piskaposu.
BEAUFORT, Thomas, bak, Exeter Dükü.
V.Henry'de, bir Fransız lordu.
Shakespeare’in bir komedyası.Oynaruşı, 1599; basılışı,1623.
Oyun,
Thomas Lodge'un Rosalynde (1590) adlı düzyazı romansına dayanır.
Lodge'un öyküsü ise, Chaucer’a verilen Tale of Ga- melyn (Gamely Masalı)
adlı bir ortaçağ şiirinden alınmıştır. Sha- kespeare, Rosalyndei
yakından izlemiş, gerek genel anlayışını, gerekse ayrıntıları korumakla
birlikte, bir takım değişiklikler de yapmış; kadın başkahramanın adı dışında,
Lodge'un bütün kişilerini adlarını değiştirmiştir. Lodge'un Arden Ormanı,
aslında Fransa'da Ardennes'dedir, ancak Shakespeare’in İngilizleştirilmiş çevre
düzeni gibi, gerçek bir ormanla herhangi bir ilgisi yoktur. Shakespeare, Le
Beau, Touchstone ve melankolik Jaques gibi, oyuna alaylı bir hava katan kişiler
yanısıra, Audrey ve WiUiam gibi, çoban kızı Phebe ile sevgilisi Silvius'un
pastoralizmine karşıtlık oluşturacak kişileri de katmıştır. Shakespeare’in
yaptığı kimi değişiklikler, oyunda simetri kurmak için yapılmıştır; örneğin,
Celia'nın babası, zorba Dük ile Rosalind'in babası, gerçek Dük kardeş
yapılarak, Oliver ile Orlando kardeşler arasında bir koşutluk kurulmuştur.
Shakespeare, Lodge'dan kır ile saray, doğa ile toplum arasındaki karşıtlık
temasını da almıştır; ancak, Lodge'un romansı, acımasız bir toplumdan kırsal,
çobanıl bir dünyaya kaçışı işlerken; Shakespeare'in oyunu, çobanıl yaşama
eleştirel bir gözle bakmakta, çobanıl yaşamı gerçek ve yanılsatı- cı
davranışlar açısından ele almaktadır.
Öykü. Babası Rowland
de Boys ölünce, Orlando, kendisine kötü davranan kardeşi Oliver'in koruyuculuğu
altına verilmiştir. Oliver, ağabeyi Büyük Dük'ün elinden Dukalığı alan Frede-
rick'in düzenlediği bir güreş karşılaşmasında Orlando'nun canını yakmayı
tasarlamaktadır. Büyük Dük, yanında melankolik Jaques olduğu halde, Arden
Ormanina kaçmış, kızı Rosalind ile Rosalind'in kuzeni ve arkadaşı olan
Frederick'in kızı Celia Saray’da kalmışlardır. Güreş karşılaşması sırasında,
Orlando ile Rosalind birbirlerine aşık olurlar; Orlando, rakibini yenince,
yanma emektar aile hizmetkârı Adami alarak, Arden Ormanina kaçar. Orada sürgün
yaşayan Dük'le ve kendisine eşlik edenlerle karşılaşır. Bu arada, Frederick,
Rosalind'i de saraydan sürmüştür. Oğlan kılığına giren ve Ganymede adını alan
Rosalind, (Ganymede'in kızkardeşi kılığına giren ve Aliena adını alan)
Celia'yla birlikte Arden Ormanı'na sığınır. Soytarıları Touchsto- ne da onlarla
birlikte gider. Rosalind, Arden Ormanında, Orlan- do'yla karşılaşır ve
kendisini Ganymede sanan Orlando'nun sevgilisi Rosalind'miş gibi yakınlık
göstermesine izin verir. Bu arada, Orlando'nun peşini izleyen Oliver, bir
arslanın pençesine düşmekten kurtulmuştur; yaptıklarma pişman olmuş bir halde,
Celia'ya aşık olur. Ganymede, Orlando’ya Rosalind'in ertesi gün düğün için çıka
geleceğine söz verir; nitekim, o an geldiğinde, Rosalind kendini açık eder.
Birleşen çiftlere iki çift daha (Audrey ve Thouchstone, Phebe ve Silvius)
katılır; bu arada, Orlando’nun ikinci kardeşi, Jaques de Boys gelerek,
Frederick'in bir manastıra çekildiğini ve Dukalığı ağabeyine geri verdiğini
bildirir.
BELARIUS
Cymbeline'de, Morgan
adlı altında gizlenen, sürgün bir lord.
Öc almak için, Cymbeline’in oğullarım,
Arviragus ile Guide- rius'u kaçırır ve onları kendi oğullarıymış gibi öne
sürer. Cymbeline, Romalılara tutsak düşünce, kendisini kurtarmaya gelir;
böylece barışırlar ve oğullarmı kendisine geri verir.
BELCH, Sir Toby ("Geğirti")
Onikinci Gece’de,
Olivia'nın amcası.
Yiyip içip, şarkı söylemekten zevk alan,
cümbüşçü bir şövalyedir. Maria’nm Malvolio’ya oynadığı oyundan çok hoşlanarak,
Maria'ya evlenme teklif eder.
BELLARIO, Doktor
Venedik Taciri'nde, Padualı saygın bir hukukçu, Portia onun yerini alarak
duruşmaya çıkar.
BELLE FOREST, François de (1530-83)
Fransız yazar.
Bandello'dan yaptığı ve 1559-82'de yayınlanan
7 ciltlik yapıt, Sir Geoffrey Fenton tarafından İngilizce'ye Certain Tragi-
call Disconrses, (Bir TakımTrajik Söylemler) adı altında çevrilmiş ve bu
çeviriler Shakespeare'in Romeo ve Juliet, Kuru Gürültü, Onikinci Gece ve
Hamlet adlı yapıtlarına kaynak oluşturmuştur.
Venedik Tacirinde,
Portia'nm malikânesi.
Kuru
Gürültü’de, gülmece dolu, aşkı alaya alan,
şakacı, Pa- duah bir genç bey.
Uslanmaz bekâr pozunu takınarak, Beatrice ile çene yarışma
girer, ancak Claudio ve Don Pedro'nun çevirdikleri dolap sonunda, Beatrice'e
aşık olmaktan kurtulamaz. Dostu Claudio'yla dö- ğüşmeyi kabul ederek,
Beatrice'e olan aşkını kanıtlar.
Romeo ve Juliet'te,
Romeo'nun bir dostu ve Montague’nün yeğeni.
Davranışlarıyla oyunun trajik gelişimine yol açar: Oyunun
başmda Tybalt'la giriştiği kavga sonunda kentte sokak kavgasının yasaklanmasına
neden olurken, Romeo'yu Capulet'lerin toplantısına gitmeye zorlayarak,
Juliet'le karşılaşmasına da neden olur.
III.
Richard'da, Lady
Anne'a eşlik eden bir bey.
BERKELEY,
Lord
II. Richard'da,
Bolingbroke'a niye İngiltere'ye silahlı döndüğünü sormak için sahnede görünen
bir yan oyun kişisi.
Bermuda'nın eski bir adı; Fırtına'daki ada.
Hamlet'te, DanimarkalI
bir subay.
Öldürülen Kral'm Hayalet'ini Marcellus'la
birlikte ilk kez o görür.
Aşkın Gayreti Güme Gitti'de, Navarre Krah'na eşlik eden üç Lorddan biri. Bilgi kazanmak
için okulda üç yıl boyunca öğrenim görmeye, bu süre içinde de kadınlardan uzak
kalmaya ant içerler. Berovvne, istemeye istemeye bu andı verir. Çünkü, böyle
bir andın anlamsızlığının farkındadır. Fransa Prensesi ile nedimelerinin, bu
arada uçan Rosaline'in sahnede görünmesiyle birlikte, lordlar da, Kral da,
aşık olduklarını ve verdikleri andın da böylece suya düştüğünü anlarlar.
Öbürleri, gülünç duruma düşmüş aşıkları oynarlarken, Berown'e, Rosalind'e
aşkın acılan üstüne yaptığı konuşmayla kendisini yüceltir.
Yeter
ki Sonu iyi Bitsin de, Helena tarafından
sevilen ve evlenmeye zorlanan genç Rossillion Kontu.
Olanaksız görünen kimi koşulları yerine getirmedikçe kendisini
karısı olarak göremeyeceğini vvHelena'ya bildirir, Helena bu koşullan Bertram'a
bir oyun oynayarak yerine getirince, Bertram da onunla birlikte yaşamayı kabul
eder.
BEVIS,
George
VI.
Henry'de (2. Bölüm),
Jack Cade'i destekleyenlerden biri.
Bir Yaz Gecesi Rüyası'nda, bir peri.
Othello’da, Kıbrısh bir kadın, Cassio'nun kadını.
Cassio'nun kendisine bağlılık göstermemesine
karşın, Cas- sio'ya bağlı biri olarak kalır.
Hırçın Kız'da, Katherina'nın ("Hırçın kız”ın) uysal
kızkarde- şi.
Hortensio ve Gremio kendisine yanaşmaya çalışırlarsa da,
sonunda kazanan Lucentio olur.
BIGOT,
Lord
Kral John'da,
Arthur'un ölümünden sonra Frânsızlara katılan, ancak daha sonra İngiltere'ye
dönen bir İngiliz soylusu.
Hırçın Kız'da,
Lucentio'nun bir uşağı.
Macbeth’te, İskoç
Krallarının kaldığı Dunsinane yakınında bir orman. Cadılar, Bimam Ormanı
Dunsinane Tepesi'ne yürümedikçe Macbeth'in yıkıma uğrayacağını söylerler. Bu
öngörü, Macduff'ın ordusunun çalılar altına gizlenerek Macbeth'in üstüne
yürümesiyle gerçekliğe kavuşur.
Shakespeare'in bir komedyası. Yazılışı, 1959 ya da 1596; oynanışı,
1595-99(?); basılışı, 1600.
Tek bir olaylar dizisine dayanmayan oyunda beş eylem örgüsü
içiçedir: 1) Theseus ile Hippolyta'nm evliliği, 2) Titania ile Obe- ron'un
kavgası, 3) aşık dört kişi arasındaki ilişkiler, 4) Bottom'un serüvenleri, 5)
"Pyramus ve Thisbe" oyunu. Hiçbir kaynak bütün bu öyküleri birarada
içermemektedir. Theseus ile Hippolyta, North'un Plutarkhos’tan yaptığı "Theseus’un
Yaşamı" çevirisinden, ya da Chaucer’ın Knight's Tfl/e'inden
(Şövalye'nin Öyküsü) gelebilir. Oberon ile Titania yazınsal periler olup,
Oberon, Huon of Bordea- ı/.r'dan (1534'ler, Bordeauxlu Huon)
gelebileceği gibi, Robert Greene'in James IVündan (IV. James) da gelebilir;
Titania ise, Ovidi- us'un Metamorphoses' undan (Değişimler) gelmektedir.
Cinler ile Puck, İngiliz folklorundandır. Bottom'un eşek biçimine girmesi ile
Titania’yla olan aşkı da belli bir kaynaktan gelmemektedir; ancak, benzerlerine
rasdanabilmektedk: Midas ve eşek kulaklan, Altın Eşek'te aşık
Apuleius'un değişime uğraması, Reginald Scot'un Dis- cffuerie of Witchcraft'ında
(1584, Cadılığın Bulgulanışı) yer alan çeşitli öyküler. Shakespeare’in
Ovidius'uri Metamorphoses'vnv. (Değişimler) okumuş ve etkilenmiş olduğu
ise kesindir. Shakespeare, A Handful ofPleasant Delites (1584) adlı
antolojide yer alan A New Sonet of Pyramus'and Thisbe (Pyramus ile
Thisbe'nin Yeni Sonesi) yanısıra, A Gorgeous Gallery ofGallant Inventions
(1578, Parlak Buluşlar) ile T. Mouffet'nin The Silkıvormes and Their Tlies
(1599, İpek Böceği ile Sinekleri) adlı öğretisel şikenden de yararlanmış
olabilir.
Öykü. Hermia ile babası, Egeus, Atina Dükü
Theseus’un sarayına gelkler; Egeus, Hermia’nın (daha önc& arkadaşı Helena'yı
seven, Helena’nm da hâlâ sevmekte olduğu) Demetrius'la evlenmesini ister.
Ancak, Lysander de Hermia'yı sevmekte, Hermia da Lysander'i istemektedk.
Thesus, Atina yasalarına uyarak, dört gün içinde kendisine yanıtını vereceğini
Egeus'a söyler; Hermia, Dük'ün bu yargısma karşın, dikbaşlıhğını sürdürecek
olursa, rahibeliği ya da ölümü seçmiş olacaktır. Ancak, Hermia ile Lysander o
gece ormanda buluşup, Atina yasalarının ulaşamayacağı bk yere kaçmak için plan
kurmayı kararlaştırırlar. Her- mia, planı Helena'ya anlatır, Helena da bunu
aşkını yeniden kazanmak için Demetrius'a söyler. Demetrius, ormanda Hermia ile
Lysander'in peşine düşerken, Helena da Demetrius’un peşine düşer. Ormanda,
Theseus ile Hippolyta’nın düğünü için gelmiş olan periler de vardır. Periler
Kraliçesi ile Kralı, Titania ile Obe- ron, Titania'nın genç ir delikanlıyı
beğenmesi yüzünden kavga etmektedirler. Oberon, Titania'yı cezalandırmak için,
uyurken gözkapaklarına bir çiçek iksiri damlatır, böylece Titania uykudan
uyandığı zaman karşısına çıkan ilk yaratığa aşık olacaktır. Bu kişi ise Theseus
ile Hippolyta’nın düğünleri onuruna sunacakları oyunu ormanda prova etmeye
gelmiş bir grup Atinalı zanaatkâr arasında yer alan Bottom adlı bir
dokumacıdır. Oberan'un hınzır hizmetkârı Puck, bir oyun oynamış ve Bottom'a
eşek kulakları takmıştır. Oberon, Demetrius Helena’ya yeniden aşık olsun diye
Puck'u görevlendirir. Ama, Puck, Lysander ile Demetrius'u karıştırır ve iksiri
yanlış kişinin gözüne sürer; uykudan uyanan Lysander, Helena'yı karşısında
görür ve aşık olur. Oberon hatayı düzeltmeye kalkar ve Demetrius'a yardımcı
olmaya çalışır; bu- kez, uyandığında karşısında Helena'yı gören Demetrius âşık
olur, böylece oyunun başındaki durumun tam tersi ortaya çıkar: Her iki genç
Helena'ya aşıktır. Ancak, ne Helena’nın, ne de Hermia 'nın olanlardan haberi
vardır; Hermia ile Helena, bu nedenle, atışırlar. Titania ise, Bottom'un eşek
kulaklarına aşık olup gitmiştir. Oberon, Titania'nın haline acır ve büyüyü
çözer; yeniden barışırlar ve Titania genç delikanlıdan vazgeçer. Puck, da Lysander'in
yeniden Hermia'ya, Demetrius’un da Helena'ya aşık olmasını sağlar. Bu arada,
Theseus ile Hippolyta, genç çiftlerle ormanda karşılaşırlar ve sarayda üçlü
düğün yapmaya karar verirler. Düğün töreninde, zanatkârların hazırlamış
oldukları "Pyramus ve Thisbe" adlı "çok acıklı komedya"
sunulur. Aşıklar çekildikten sonra, periler sarayda dansa başlarlar, Puck da
son sözü söyler.
Londra’da bir özel tiyatro (1576-1584). The Children of the
Chapel ve The Children of Paul gibi çocuk tiyatrolarının gösterimler sunduğu
ve 1596'da yeniden açılan Blackfriars Theatre’a 1608'de The King's Men tiyatro
topluluğu geçmiş; Richard Bur- bage ve Shakespeare ile daha başka oyuncular
tiyatroya ortak olmuşlardır. Blackfriars, kapalı bir tiyatro olduğu için,
buradaki oyunculuk da açık tiyatrolardakinden farklı bir biçimi gerektiriyordu.
Shakespeare, romantik komedyalarının sahne gereklerini bu tiyatronun
koşullarına göre kaleme almıştır. 1655'te yıkılmıştır.
BLANCH,
İspanya Prensesi
Kral John'da, Kastilya
Krah'nın kızı ve John'un yeğeni, Kas- tilya Prensesi Blanch. John ile
Fransızların arasında barışı pekiştirmek için Fransız Veliahtı'yla evlenir,
ancak Pandulph'un John'a karşı tavır alması ve Fransızların John'a savaş açması
sonunda, Kraliyet haklarını kaybeder. Fransız Veliahtı'run peşinden gider.
IV.
Henry'de (2. Bölüm),
John tarafından asi Colevile'e gözcülük etmesi için Lancaster'e atanan bir
Krallık Ordusu subayı.
BLUNT,
Sir VValter
IV.
Henry'de (1. Bölüm), Kral Henry'yi
destekleyenlenden Sir VValter Blount.
Shrewbury Savaşindan önce, Kral ile isyancıların arasını
bulmaya çalışır. Daha sonra, Douglas, Kral Henry sanarak kendisini öldürür.
Londra'da, Eastcheap'teki bir meyhane; IV. Henry'de
(1. ve 2. Bölüm), Falstaff'm eğlencelerine sahne olan yer.
BOCCACCIO,
Govanni (1313-75)
İtalyan
bilgin, şair ve Decameron'un (On Gün) yazan.
100 novella'dan oluşan Decameron, Shakespeare'in
kimi oyunlarına kaynaklık etmiştir (örneğin, Venedik Tacirindeki sandık
olayı, Yeter ki Sonu iyi Bitsin'deki olaylar dizisi, Cynıbeli- ne'deki
bahis olayı).
Bir Kış Masalı’nda,
Antigonus'un Perdita'yı bırakıp terk ettiği yer.
(Bugün için Çek Cumhuriyeti'nin bir toprağı olan Bohemya'nın
denizkıyısı bulunmadığından, böyle bir şey, Shakespea- re'in bir yanlışı olarak
gösterilmektedir).
BOHEMYA KRALI, Bak, POLIXENES
BOLINGBROKE, Henry
II.
Richard'da, tahtı ele
geçiren kişi; IV. Henry'de (1. ve 2. Bölüm), İngiltere Kralı (yani, IV.
Henry'in kendisi); Hereford Dükü, John Gaunt'un oğlu, onun ölümüyle de
Lancaster Dükü.
II. Richard'da, pratik ve tutkulu bir adam olarak görünen Bo- lingibroke
güçsüz ve şair ruhlu, ama kendisinden daha çekici bir kişi olarak görünen
Richard’ı tahta geçirir. IV. Henry'de (1. Bölüm) ise, daha az hareketli
bir kişidir. Krallığın içinde kimi bölünmeler başgösterdiği bir sırada, oğlu
Prens Hal'in başıbozuk halinden üzüntü duymakta, kendisinin şövalye ruhlu
yiğit Hotspur gibi olmasını istemektedir. IV Henry'de (2. Bölüm), kendi
gücüyle elde ettiği ve koruduğu Krallığın geleceği üstüne daha da kaygılı bir
hale düşmüştür; duyduğu bu güvensizliği tahtı ele geçirmenin bir bedeli olarak
görür.
BOLINGBROKE, Roger
VI. Henry'de (2.
Bölüm), bir büyücü.
Tacı ele geçirmeyi bekleyen Gloucester Düşesi
Eleanor için büyü yapar. York, ikisini de hain olarak tutuklar.
VI. Henry'de (3. Bölüm), Warwick'in önerisini üzerine IV. Ed- ward'la
evlenmeye razı olan, ancak IV. Edward'ın kendisi için Lady Grey'i seçtiğini
gören Fransa Kraliçesinin kızkardeşi.
BORACHIO ("Kırba")
Kuru Gürültü'de, Don
John’un bir adamı.
Margaret’le arasında geçen düzenlenmiş sahne,
Claudio'nun Hero'nun kendisini aldattığı sonucunu çıkarmasına yol açar.
Tutuklanır ve Dogberry'nin sorgulaması sonunda, kurulan kumpası açık eder.
BOTTOM, Nick
Bir Yaz Gecesi Riiyası'nda, zanaatkarların oynadıkları oyunda Pyramus'u oynayan
Atinalı bir dpkumacı.
Coşkulu ve tutkulu bir kişi olarak, oyundaki bütün rolleri
oynamak ister. Ormanda oyunu prova ederlerken, Puck tarafından eşek kulakları
takılır. Bu kılıkla Titania'nın karşısma çıkar. Titania, Oberon'un yaptığı büyü
sonunda uykudan uyandığında karşısına çıkan ilk yaratığa aşık olacaktır.
Karşısında eşek başıyla Bottom’u görünce, o anda aşık olur; ancak, daha sonra
Oberon büyüyü çözer. Oyunda perileri görebilen tek kişi kendisidir.
Pericles'te, Midilli'de, Muhabbet Tellâlı'nın uşağı.
V.
Henry'de, Agincourt'ta
Fransız güçlerini saldırıya geçirdikten sonra tutsak düşen bir Fransız Ordusu
komutanı.
BOURCHIER,
Kardinal
III.
Richard’da, Canterbury
Başpiskopusu.
Gloucester,
Duke of York'u annesi Kraliçe Elizabeth'ten ka- parması için ikna etmeye
çalışır; böylece, tahta çıkmayı bekliyor görüntüsü içinde kendisini hapse atma
olanağı doğacaktır.
Aşkın
Gayreti Güme Gitti'de, Fransız Prensesi’ne
eşlik eden alaycı, neşeli bir lord.
Bir
oyunu sahne ve perdelere ayırma işlemi. Elizabeth dönemi tiyatrosunda,
Senaca'nın oyunlarının izinde uygulanmıştır. Ancak, Elizabeth dönemi
tiyatrosunda bir oyunun gösterimi sırasında araya yer verilmediği gibi;
Çırarto'larda da Bölümleme’ye yer verilmemiş, ancak, Birinci Toplu Basım'da (1.
Folio), oyunların çoğu sahne ve perdelere bölümlenmiştir. V. Henry'de,
Pericles'te koronun sahnede görünmesi doğrultusunda, Shakespeare’in de
"eşperdelik yapı"yı seçtiğine tanık olunmaktadır.
Othello'da, Venedikli bir senatör, Desdemona'nm babası. Des-
demona'yla evlenmesi yüzünden Othello'ya çok sert karşı çıkar.
BRAKENBURY,
Sir Robert
III.
Richard'da, Gloucester'in yolladığı iki
katili Clarence'in üzerine salan Londra Kulesi teğmeni.
VIII. Henry'de, vatana
ihanet suçuyla Buckingham ile Aber- gavenny'in tutuklamak üzere gelen bir
subay.
BRANDON,
Sir VVilliam
III. Richard'da,
Richmont Kontu'nun bir yandaşı. VIII. Henry'de, Sufolk Dükü Charles Brandon'un
babası.
BROKE
(ya da BROOKE), Arthur
Ünlü aşk tragedyası Romeo ve Juliet'in ilk İngiliz
çeşitlemesi olan The Tragicall Historye of Romeııs and Julieit'i (1562,
Romeus ve Julieit'in Trajik Öyküsü) yazan İngiliz çevirmen. Shake- speare,
büyük olasılıkla, Romeo ve Juliet'in olay örgüsüne bu yapıtı kaynak
almıştır.
Windsor'un
Şen Kadınları nda, karısıyla işi pişirmeye
çalışan Falstaff'ı oyuna getirmek için Ford'un takındığı ad.
Brook'un gerçek kimliğinden habersiz olan Falstaff, Bayan
Ford'la olan ilişkisindeki gelişmeleri kendisine böbürlenerek anlatır.
BRUTUS,
Decius
Julius Caesar'da,
Calphumia'nın gördüğü düşü hayıra yorarak Sezar’ın Capitol'e gelmesine
yardımcı olan suikastçılardan biri.
BRUTUS,
Junius
Coriolanus'ta,
Sicinius'la birlikte, Romalıları ayağa kaldırarak, Coriolanus'un sürgüne
gitmesine neden olan bir halk temsilcisi.
BRUTUS,
Marcus
Julius
Caesar'da, başsuikastçı, Marcus Junius
Brutus.
Suikastçılar, zorba olarak gördükleri Sezar'a karşı
yardımını koparabilmek için Roma'ya ve Roma'nın geleneksel özgürlüklerine olan
sevgisinden yararlanmaya bakarlar. Brutus, Sezar’ın dostudur; öldürme anında,
Sezar, büyük bir düşkırıkhğı ve şaşkınlık içinde, "Sen de mi Brutus? O
halde yıkıl Sezar" sözlerini söyler. Brutus, siyasetin ve savaşların
pratik yanını olduğu kadar, kendi güçsüzlüğünün nedenlerini de anlayamamaktan
ötürü yıkıma uğrayan, dürüst ve onurlu bir kişidir. Cassius'un uyarısına karşm,
Antonius'un Sezar’ın cesedi başında Romalılara ateşli bir konuşma yapmasına
izin verir; daha sonra, ken-
dilerini destekleyenlerden parasal yardım almayı
yasaklayarak Cassius'u kendinden uzaklaştırır; son olarak da, Cassius'un
sözleri doğrultusunda geri çekilmeyip, Antonius ve Octavius'la Philippi
düzlüğünde döğüşmeyi seçer. Savaş yitirildiğinde de kendi canma kıyar.
VI.
Henry'de (2. Bölüm),
tarihsel kişi olarak Humphrey Stafford.
Gloucester'i yıkıma gönderen soylulardan
biri. İsyancı Jack Cade'in peşinden gidenlerin dağılmasını sağladıktan sonra,
Yorklarla savaşta Henry'yi destekler. VI. Henry'de (3. Bölüm), St.
Albans Savaşı'nda (1455) yaşamım yitirdiği bildirilir. (Gerçek Buckingham Dükü,
1460'ta Northampton'da öldürüldüğünden, Shakespeare burada tarihi oyuna uydurmaya
çalışmıştır).
III. Richard'da,
tarihsel kişi olarak Henry Stafford, Richard'a (Gloucester) suikast ve
cinayetlerinde yardım eden kişi.
Buckingham, IV.Edward'ın dul eşinin
yakmlannı(Rivers,’ Grey, Dorset) tutukladıktan sonra, Richard'a karşı tuzak
kurduğunu öne sürerek, Hastings'i karalar. Daha sonra da, Londralılar için bir
gösteri düzenleyerek, Richard'ı kendini bütün bütüne dine vermiş biri olarak
gösterir. Bu gösteri, Richard'a tahtı getirmekle birlikte, Richard daha da
ileriye giderek, kendisinden Londra Kulesi'nde tutulan iki prensin, IV.
Edvvard'ın iki oğullarının öldürülmesini ister. Ancak, Buckingham vicdanının
sesine kulak verince, Ric- hard'ın gözünden düşer. Toprak isteği Richard
tarafından geri çevrildiği gibi, Richmond’un ordusuna katılmak üzere yola çıktığında
yolda öldürülür. Bosworth Savaşı arifesinde, hayaleti Richard'a görünerek,
sonunun geldiğini bildirir.
VIII. Henry'de,
tarihsel kişi olarak Edvvard Stafford, III. Ric- hard'ın öldürttüğü Buckingham'ın
oğlu.
İngiltere'ye düşman gördüğü VVolsey'in
düşmanıdır. Wolsey tarafından Henry’nin yaşamını tehdit etmekle suçlanarak
tutuklanır.
BULLEN, Anne
VIII. Henry'de, tarihsel kişi olarak Anne Boleyn, Kral'ın ikinci karısı
ve birinci karısı Katherine’in eski nedimesi.
Elizabeth'in annesi.
BURBAGE,
Cuthbert (1566-1636)
İngiliz
tiyatro işletmecisi James Burbage'in büyük oğlu ve birlikte Globe Theatre’ı
inşa ettiği oyuncu Richard Burbage’in ağabeyi.
Pay sahiplerinin topluluğa ortak oldukları "Hisseli
Kumpanya" sistemini tiyatroya getirmiştir.
BURBAGE,
James (Ö.1597)
İngiliz
tiyatro oyuncusu ve İngiltere'de ilk tiyatronun kurucusu; Richard ve Cuthbert
Burbage'in babaları.
1576-77'de özellikle tiyatro oyunları için kurulan ilk
İngiliz tiyatro yapısmı inşa etti. Bu tiyatro yapısı ahşaptı ve adı The Theatre
idi. Bu yapı, daha sonra 1598'de Bankside'a taşınmış ve Globe Tiyatrosu olarak
yeniden inşa edilmişti. Burbage, 1596'da Blackfriars Theatre'ın yeniden
yapılanmasına da katkıda bulunmuştur.
BURBAGE,
Richard (1567-1619)
İngiliz
tiyatro oyuncus; James Burbage'in oğlu.
Kardeşi Cuthbert'le birlikte The Theatre'ın, daha sonra da
Globe ile Blackfriars Theatre'ın hissedarı oldu. 1594'te (daha sonra 1603'te
The King's Men adını alan) Lord Chamberlain's Men topluluğunun oluşturulmasında
Shakespeare ile ötekilere katıldı. Shakespeare'in birçok oyununda, başhcahkla
da Hamlet, Lear ve Othello rollerinde oynadı. Oyunculuk biçimiyle, Shakes-
peare’in oyunlarında yarattığı kahramanlar üstünde etkili olduğu
sanılmaktadır. Tregedyada doruğuna çıkan Burbage, yazarların olduğu kadar,
izleyicinin de beğenisini kazandı. Oyunculuğu yanısıra, ressamlığıyla da
tanınan Burbage'in günümüze kalan Shakespeare portrelerinden birini çizen kişi
olarak da anılmaktadır.
V.
Herıry'de, Fransızlar ile İngilizler
arasındaki barış koşullarını düzenleyen Fransız soylusu.
Yaptığı uzun ve incelikli konuşmada, savaştan yıpranmış
Fransa'yı ölüme terk edilmiş, bakımsız bir bahçeye benzetir. VI. Henry'de
(1. Bölüm), önce İngilizler safında dövüşür; ancak, V.Henry'de yaptığı
konuşmanın aynısıyla, bu kez, Jan Dark, kendisini Fransızlar'ın safına çekmeyi
başarır.
Öbür
sanat ve tiyatro biçimlerinin parodisini yapan dramatik yazma türü.
Shakespeare'in Aşkın Gayreti Güme Gifti'deki maskeli
oyun yanısıra, Bir Yaz Gecesi Rüyası'nda "Pyramus ile Thisbe"
alaylı tragedyası, burlesk öğeleri içerir.
II.
Richard'da, Kral’ın
bir yandaşı.
BUTTS,
Doktor
VIII. Henry’de,
Kral’ın' hekimi; gerçek tarihi kişi olarak Sir VVilliam Butts.
BUZDAĞI,
Peter
IV.
Henry'de (2. Bölüm),
bir asker.
Elizabeth döneminde gündelik yaşam ile doğaüstü güçler
arasında bugünkü gibi bir ayrım gözetilmiyordu. Folklor da büyüsel inançlarda
önemli bir rol oynuyordu. Örneğin, Bir Yaz Gecesi Rüyası'nda, perilerin
adları, kırsal çiçek ve böcek adlarıdır; Puck'un öbür adı, Robin Goodfellow,
bu oyun kişisinin doğaüstü kişiliklerle ilintisini gösterirken, Fırtına'daki
Ariel de, bir "hava cini" olarak karşımıza çıkar.
Beğendiğiniz
Gibi'de, Rosalind'in babası.
Kardeşi Frederick tarafından sürgüne gönderilir; ancak,
daha sonra, Frederick'in pişman olması üzerine, yerine döner.
VI.
Henry'de (2. Bölüm), isyancıların başı;
tarihsel kişi olarak John Cade.
Tahtı ele geçirmeyi tasarlayan York, İngiltere'de
karışıklık çıkarması için Cade'i kışkırtır. Cade, Mortimer adını alarak, tahta
istekli çıkar. Londra Köprüsü'nü ele geçirirse de, yandaşları kendisini terk
ederler; kaçar ve Alexander iden tarafından öldürülür.
Macbeth'te, üç doğaüstü kadın.
Bir sahnede görünerek oyunun havasını kurarlar. Macbeth'i
Glamis Beyi, Cavvdor Beyi, "sonra da Kral" olarak selâmlarlar. Az
sonra, Macbeth, Cavvdor Beyi olduğunu öğrenince, söyledikleri çıkar. Macbeth,
kendilerine ikinci kez başvurduğunda, söyledikleri tam bir güvence vermez. Cadı
kişilikleri, İskandinav Yazgı Tanrıçalarından gelir.
Cadılık, folklarik bilginin taşra insanının elinde ustaca
kal- lanılışı olmuştur. Doğal yıkımların, ya da benzeri olguların kötüye ya da
iyiye yorulması, kimi kişilerin Cadılık yapışma yorulmuş, özellikle de I. James
döneminde "cadı avı" artmıştır. Şeytana tapını gibi olaylara da bu
bağlamda rastlamakla birlikte, Macbeth'teki Cadılar, bu anlam kapsamı
içine girmezler.
Cymbeline'de, Arvigurus'un
çocukluktan bu yana yetiştirildiği ad.
Cadvval olarak Arvigurus, kendisini Morgan'm (aslında Be-
larius'un) oğlu diye görür.
Julius
Caesar'da, Roma'nm geleneksel
özgürlüklerini kısıtlayacak kaygısıyla, Brutus ve Cassius'un başı çektiği
suikastçılar tarafından öldürülen Roma diktatörü.
Shakespeare'in
Caesar'ı çeşitli yönleri içerir: Soylu bir kişi olmanın yanısıra, bencil bir
kişidir, kişisel benliğini özenle korumaya çalışır; kibirli, ancak fizikçe
güçsüzdür, batıl inançlı olmakla birlikte, insanlar üstüne keskin bir bilgisi
vardır.
Macbeth'te, bir İskoç beyi.
Kral
Lear'da, Kent'in kendine takındığı ad.
Titus
Andronicus'ta, Titus’un bir yakını.
Mindsor'un
Şen Kadmları'nda, Anne Page’e aşık bir
Fransız doktor.
Anne
ile evlenmeyi ayarlamışken, elinden kaçırır.
CAIUS
MARCIUS, bak. CORIOLANUS
Fırtınada, çarpık ve vahşi bir yaratık köle. Prospero’nun gemisi
kazaya uğrayıp adaya çıkmadan önce adayı yöneten cadı Sycorax'ın oğlu.
Prospero’nun
büyüsü sonunda tutsağı haline gelir. Kaderine karşı çıkıp, Stephano ve
Trinculo'yla işbirliği yaparak özgürlüğüne kavuşmak ister. Prospero’nun
ayrılmasından sonra adada tek başına kalır.
Julius
Caesar'da, tarihsel kişi olarak Sezar'ın
karısı.
Gördüğü
düşlerden ötürü kocasının esenliğinden kaygıya düşerek, Capitol'a gitmesini
önlemeye çakşır.
V.
Henry'de, tarihsel
kişi olarak Cambridge Kontu Richard, Kral'ı öldürmek için Scroop ve Grey'le
tuzak kuran bir suikastçı.
Tuzak ortaya çıkarılır ve Kral onları görevli olarak
gitmeyi bekledikleri Fransa seferi yerine ölüme gönderir. II. Richard’da, York
Dükü'nün oğlu ve Aumerle'in erkek kardeşidir. Oğlu York, VI. Henry'de
(1., 2. ve 3. Bölüm) gözükür.
Ktş
Masah'nda, Sicilyah bir soylu.
Polixenes'i kurtanr ve Leontes'in Florizel ile Perdita'yı
korumasını sağlar.
CAMPEIUS,
Kardinal
VIII. Henry'de, VVolsey'le birlikte, Kral'ın Katherine'den boşanmasını ele
alan bir Papalık delegesi. ,
Antonius
ve Kleopatra'da, Antonius'un başteğmeni.
Güçlerini deniz savaşında öne sürmez ve
Antonius'un savaşı kaybettiğini gördüğü zaman, Octavius'a katılır.
V. Henry'de, Kral'ın
bir danışmanı; Fransa'ya bir savaşın Kral'ı Kilise'nin topraklarına elkoymaktan
alakoyacağmı, kadın soyundan gelenlerin tahta çıkmasını yasaklayan yasanın Fransa'ya
uygulanamayacağını ve Henry'nin soysal geçmişinin Fransız toprakları üstünde
hak iddia etmesine elverdiğini düşünen biri.
Atirialı Timon'da,
Timon'un bir alacaklısının uşağı.
VIII. Henry'de, V.
Charles'in ölmek üzere olan Catherine'e gönderdiği elçi.
Romeo
ve Juliet'le, Juliet'in babası; tutkulu
bir mizacı olan, neşeli, kaba bir adam.
Romeo'yla evliliğinden habersiz, Juliet'in koca olarak
kendisine Paris'i seçmesinde diretir.
CAPULET,
Lady
Romeo ve Juliet'te,
Juliet'in kızının Paris'le evlenmesini isteyen annesi.
II.
Richard'da, Richard'm
destekleyenlerden biri.
Bolingbroke'un tahta çıkmasına karşı çıkar; 'Toprakların
İngiliz kanıyla sulanacağı"™ ve gelecek kuşakların bunun aasnı
çekeceği"ni söyler. Hıyanetle tutuklanırsa da, Bolingbroke tarafından
bağışlanır.
julius Caesar’da,
Caesar'a karşı suikastçılardan biri.
Caesar'm kendisini ezdiği düşüncesiyle suikastçılara
katılır.
Cymbeline'de, tarihsel
kişi olarak Cassivellaunus; Caesar tarafından tutsak alındığı bildirilen bir
Britanyalı prens.
CASSIO, Michael
Othello'da,
Othello'nun bir teğmeni.
Güçsüz, ancak onurlu bir kişi; lago'nun çevirdiği
dolaplarla Othello'nun kıskançlığının hedefi haline gelir. '
julius Caesar'da,
tarihsel kişi olarak Gaius Cassius Longinus; Roma'nm özgürlükçü geleneklerinin
tehdit altında olduğu kaygısıyla, ama daha çok kıskançlıktan, bir tür de Brutus
hayranlığıyla, Caesar'ı öldürmeye kalkışan biri.
Son derece gerçekçi bir kişi olmakla birlikte, Brutus'a
duyduğu saygınlık, akh yatmasa da, Brutus'un isteklerini kabule götürür;
örneğin, Caesar'ın cenaze töreninde Antonius'un konuşma yapmasına izin verir.
Phillip Savaşı'ndan sonra Brutus'un tutsak düştüğünü sanarak, canına kıyar.
Sezar kendisini "Kuru ve aç bakışları olan ve "Çok düşünen" biri
olarak betimler.
CATESBY, Sir VVilliam
III.
Richard'da, Richard'm
bir yandaşı.
CATO, Genç
jül Sezar'da, Brutus
ve Cassius'un bir dostu;.
Philippi Savaşı sırasında kısa bir süre için gözükür.
Macbeth'te, sahip
olduğu mevkii Macbeth'e cadılar tarafından söz verilen varlıklı bir bey.
Cadıların bu öngörüsünün hemen sonrasında,
Macbeth, Caw- dor Beyi'nin Duncan tarafından ihanet suçuyla ölüme mahkum edildiğini
öğrenir. Cavvdor Beyi, soylu bir biçimde ölüme gider ("Yaşamda hiçbir şey
ona yaşamı terk ederken kadar yakışmadı"), ve yerine Macbeth geçer.
Cavvdor Beyi'nin durumu, Kraliçe Elisa- beth tarafından boynu vurulan Essex
Baronu'nun durumuna benzetilir. Cavvdor Beyi sahnede görünmez.
Halk tiyatrolarında, "Cennet"e karşılık,
sahne-altı.
Hamlet'in Babası gibi hayaletler, sahnenin
altından konuşurlar ya da görünürlerdi.
Beğendiğiniz Gibide,
tahtı ele geçiren Dük Fredericik'in kızı, Rosalind’in kuzeni ve sadık dostu.
Çoban kızı Aliena olarak, Rosalind'e Ardcn
Ormanı’nda eşlik eder. Orlando'nun ağabeyi Oliver'e aşık olur ve evlenirler.
Fır tına'da Prospero'nun Ferdinand ile Miranda'nm birbirlerine
verdikleri sözü kutsamasını istediği bir cin.
Pericles’te, Thaisa'yı
yeniden yaşama döndüren Efesli bir lord.
Thaisa'yı Artemis (Diana) tapınağına gönderir
ve Thaisa tapınağın rahibelerinden biri olur.
Onikinci Gece'de, Viola'nın gizlenmek için takındığı ad.
IV.
Henry'de (1. Bölüm),
Rochester hanını bekleyen biri.
Gadshille'e zengin konuklan haber verir, buna
karşılık kendisine soygundan pay sözü alır.
CHAMBERLAIN, Lord, bak. LORD CHAMBERLAIN
CHAMBERLAIN'S MEN, bak.
LORD CHAMBERLAIN*S MEN
CHANCELLOR, Lord, bak. LORD CHANCELLOR
CHARLES
Beğendiğiniz Gibide, Dük Frederick tarafından tutulan ve Orlando tarafından
yenilgiye uğratılan bir güreşçi.
Troyes Andlaşması'nı yapar; bu andlaşmaya göre, kızı Kat-
herine, Henry ile evlenecek ve öldükten sonra Fransa Henry'ye kalacaktır.
VI.
Henry’de (1. Bölüm),
VI. Charles'm oğlu (Shakespeare'in koyduğu gibi, tarihsel kişi olarak veliaht
değildir.) Jan Dark, askeri birlikler toplamak için geldiğinde, kendisini
düelloda altcden Jan Dark’tan etkilenerek ve ona aşık olur, Fransa'nın
kazandığı zaferleri onun adıyla anar; tutsak düştükten sonra, Henry'nin buyruğu
altında, genel vali olur.
VI.
Henry'de (2. Bölüm), okuma yazma biliyor
diye Jack Cade'in başını çektiği güruh tarafından saldırıya uğrayan bir yazman.
Kral ]ohn'da, John'un
tahtı Arthur'e bırakması için Philip'in gönderdiği bir Fransa elçisi.
CHAUCER, Geoffrey (1340?-1400)
Ortaçağın
en büyük İngiliz yazan; Ingiliz dilinin, İngiliz edebiyat biçimlerinin ve
gelişmesinin kurucusu.
Shakcspeare,
Troilos ve Kressida'da, Chaucer'm Troilus and Criseyde adlı
yapıtındaki olaylar dizini izlemiştir. Shakcspeare, Bir Yaz Gecesi
Rüyası'nda geçen Theseus ile Chaucer'm Canter- bury Tales
(Canterbury Masallan) yapıtındaki aşıklan da, "The Knight's Wden
(Şövalye'nin Öyküsü) almıştır.
Titus
Andronicus'ta, Tamora'nın oğullarından.
Kardeşi Demetriusla birlikte birtakım kirli işler işlerler;
Titus, boğazlannı keserek her ikisini de öldürdükten sonra, pasta yapıp
annelerine ikram eder.
CHRONICLES OF ENGLAND, SCOTLAND, AND
IRE- LAND, THE (İNGİLTERE, İSKOÇYA VE İRLANDA TARİHİ)
Raphael
Holinshed tarafından 1577'de yayınlanan, (bu nedenle "Holinshed
Tarihçesi" olarak da bilinen) tarih yapıtı.
Shakespeare, Macbeth, Cymbeline ve Kral Lear
yanısıra, II. Richard, III. Richard, IV. Henry, V. Henry, VI. Henry, ve VIII.
Henry gibi tarih oyunlarını bu yapıta dayanarak ele almıştır.
julius Caesar'da,
suikasta katılması kendisinden istenmeyen Romalı senatör.
Julius
Caesar'da, suikastçılardan biri.
(Kardeşi Publius'u sürgünden döndürmesi için) Sezar'ı yoldan
çevirdiği sırada, suikastçılar Sezari öldürmek için çevresini sararlar.
Julius
Caesar’da, tarihsel kişi olarak Gaius
Helvius Cinna, bir şair.
Öbür Cinna ile karıştırıldığı için öldürülür.
Julius Caesar da,
tarihsel kişi olarak Lucius Cornelius (Genç) Cinna, Sezar’a karşı
suikastçılardan biri.
CINTHIO,
Giovanni Battista Giraldi(1504-73)
İtalyan
yazar ve retorik hocası.
Bandello ve Boccaccio tarzında cinsel dolantılan ve
romansları içeren Hecatomithi (1565, Bin Öykü) adlı öykülerin yazan.
Shakespeare, Othello öyküsünü Cinthio’dan almış olduğu gibi, Geor- ge
Whetstone'un Pronıos and Cassanda'sı (1578, Promos ve Kassandra) yoluyla
da Kısasa Kısas 'm olaylar dizinini almıştır.
ÇİVİLE WARS BETWEEN THE HOUSES OF
LANCAS- TER AND YORK (LANCASTER VE YORK HANEDANLARI ARASINDAKİ İÇ SAVAŞLAR)
Sauel
Daniel’in tarihsel epik yapıtı (1595/1619).
II. Richard'ın hükümdarlığından (1377-99) VII. Henry'nin
1485'te tahta geçişine kadarki İngiliz tarihini ele alır. VII. Henry'nin
1485'te Bosworth Alam'nda III. Richard'a karşı kazandığı zafer, taht için
çarpışan iki önde gelen (akraba) aile arasındaki çatışmaya, "Güller
Savaşı"na (Beyaz Gül: York, Kırmızı Gül: Lancaster) son vermiştir.
Shakespeare, II. Richard, IV. Henry ve V. Henry oyunları için bu
yapıttan yararlanmıştır.
VI.
Henry'de (3. Bölüm), tarihsel kişi olarak
George Planta- genet, kendisini Clarence Dükü ilân eden IV. Edvvard'ın kardeşi.
Lady Grey'le evlendi diye öfkelenerek Kral’ı terk ederse
de, daha sonra yeniden kendisine katılır. III. Richard'da, IV. Ed- ward
tarafından hapse atılır ve ölüme mahkum edilir. Krali- çe'nin Edvvard'ın ölüm
kararını ertelemeye çalışması Glouces- ter (Richard) tarafından önlenir ve Dük
ölüme gider.
CLARENCE,
Thomas
IV.
Henry'de (2. Bölüm),
Clarence Dükü, Kral'ın ikinci oğlu ve Prince Hal'ün kardeşi.
Kral, Clarence'den Kral olduğu zaman başıbozuk dostlarından
kendisini uzakta tutması için Hal'e uyarıda bulunmasını rica eder.
V.
Henry'de, Henry,
Fransız Kralı'yla aralarında barışın kurulmasına yardıma olması için kendisine
ricada bulunur.
Kısasa
Kısas'ia, Isabella’nın Julieti'i baştan
çıkardığı için ölüme mahkum edilen erkek kardeşi.
Angeio, Isabella aracılığıyla, Isabella'ın kendi kadını
olması halinde yaşamını bağışlayacağını, kendisine bildirir. Claudio,
Angelo'nun isteklerini yerine getirmesi için Isabella’ya yalvarır, ancak bu
önerisi Isabella tarafından geri çevrilir. Daha sonra, Angeio, kendisini ölüme
mahkum ederse de, zindancı kararın yerine getirilmesini önler.
Kuru
Gürültü’de, Hero'ya aşık genç bir
Floransak.
Hero'nun sadakatsizliğine inanırsa da, daha sonra kendisiyle
evlenir.
Hanılet'te, Danimarka Krah ve Hamlet'in amcası.
İşini bilen bir yönetici olmakla birlikte, tutkularını
gerçekleştirmek için hıyanete ve cinayete başvurmaktan geri durmayan, içinden
pazarlıkh ve vicdansız biridir. Kendisinden kurtulmak için Hamlet'i
İngiltere'ye gönderme tasarısı suya düşünce, Hamlet ile Laertes arasında bir
düello düzenleyerek, Laertes'in ucu açık ve zehirli bir kılıçla döğüşmesini
sağlar. Vurulan ve ölmek üzere olan Hamlet, Claudius'u son sahnede aynı zehirli
kılıçla öldürür.
Brutus'un bir
hizmetkârı.
Kış Masah'ında, Hermoine'in temiz olup olmadığını sorması
ilçin Leontes tarafından Dion'la birlikte Delphoi’ye gönderilen bir SicilyalI
soylu.
Delphoi'den olumlu bir yanıt alarak döner.
Pericles'te, Marina'nın
öldürülmesinin öcünü almak için yanlış yere yakılarak ölüme gönderilen Tarsus
Valisi.
CLIFFORD,
Lord
VI.
Henn/'de, Lancaster saflarında yer alan ve Kral'ı destekleyen biri.
Buckingham'la birlikte, başkaldıran güruhu kendilerine önderlik
eden Cade'den ayırmak için çaba harcar. St. Albans Sava- şı'nda York tarafından
öldürülür.
CLIFFORD,
Lord
VI.
Henry'de (2. Bölüm), yaşlı Lord
Clifford'un oğlu.
VI. Henry'de (3.
Bölüm), Lancaster saflarında yer alır ve VVakefield Savaşı'nda York'un oğlu
Rutland'ı öldürdükten sonra York'u da öldürerek, babasının öcünü alır. Towton
Sava- şı'nda- yaralanır ve Lancaster, davasından umudunu kesmiş olarak ölür.
Julius Caesar'da,
Brutus'un bir hizmetkârı.
Cymbeline'de, Kraliçe’nin daha önceki kocasından olan oğlu.
Imogen
tarafından reddedilir. Oyunun ilk bölümünde beceriksiz bir palavracıdır;
ancak, dördüncü perdede, erkeklikten geri kalmaz.
COLEVILE,
Sir John
IV.
Henry'de (2. Bölüm),
Gaultree Ormanı'nda Falstaff'a teslim olan ve York'a ölüme gönderilen bir
"ünlü isyancı".
COMINIUS
Coriolanus'ta, bir Romalı komutan.
Coriolanus'u
sürgüne göndermemeleri için Roma halkını inandırmaya, Coriolanus Volscialı
güçlere katıldığı zaman da, Roma'ya kıymaması için Coriolanus'u inandırmaya
çalışır.
COMMEDIA
DELL'ARTE
İtalyan
doğaçlama halk güldürüsü tiyatrosu.
Conımedia
deli' arte'nin başlıca komik tipleri
şunlardı: Genç aşıklar, yaşh bunak (doktor, vb.), zalim ve/ya da aldatılmış
baba, palavracı asker; soytarılar ve hizmetkârlar. Shakespeare'in komik oyun
kişilerinde bu komik tiplerin izlerine rastlanır. Sha- kespeare, bu tipleri
gezici İtalyan tiyatro topluluklarında görmüş olabileceği gibi, Lyle'nin
oyunlarından da bilebilir. Bu tipler, antik Roma komedyasından (Plautus,
Terentius) kökenlenirler. Shakespeare, bu oyun kişilerine gülmece ve
kendilerine özgü özellikler kattığı gibi, Roma ve İtalyan oyunlarında görülmeyen
insani gerçeklik ve değer duyusu da katmıştır; örneğin, Aşkın Gayreti Güme
Gitti'deki "Palavracı", Yeter ki Sonu iyi Bit- süı'deki
Parolles, ve Henry Üçlemesi'ndeki Falstaff ("Capitano"),Conımedia
dell’arte ve Plautus kaynaklıdırlar.
CONRADE
Kuru
Gürültü'de, Don Pedro'nun evlilik dışı
kardeşi Don John'un bir adamı.
CONSTANCE
Kral
John'da, Britanya Dükü Arthur'ün annesi.
CORDELIA
Kral
Lear'da, Lear'ın en küçük kızı.
Babasına
sevgisini göstermede soğuk kalışı Lear’in kalbinin kırılmasına neden olur ve
Lear kendisini mirasının dışında tutar; kendisini derinden gerçek bir sevgiyle
sevdiğini, ancak bunu kanıtlamak için yaranmaya kalkmadığını anlayamaz. Lear,
her şeyini kendilerine bıraktığı büyük kızlarının kötü davranışlarıyla yüzyüze
gelip, kapı dışarı edilince aklını yitirir; bunu öğrenen Cordelia, Lear'ı
kurtarmak için Fransa'dan bir orduyla gelir; ancak, yakalanır ve hapisteyken
öldürülür. Aklı başına gelen Lear, kuca- ğmda Cordelia'nın ölü bedeni, yığılıp
ölür.
Beğendiğiniz
Gibi'de, bir çoban.
IV.Henry'de (1. Bölüm), neşeli biri.
Coriolanus'ta, Caius Marcius'un adı.
Boyun
eğmeyen, kibirli, basit halktan nefret eden, aristokrat bir Romalı asker; kendi
kişiliğini üstün tutmada diretişi ve uzlaşmaya yanaşmayışı, kendi yıkımına yol
açar.
CORIOLANUS (CORIOLANUS TRAGEDYASI)
Shakespeare'in
bir tragedyası. Yazılışı, 1607-08; basılışı, 1623.
Oyunun
anakaynağı, Plutarkhos'un "Caius Marcius Coriola- nus 'un Yaşamı"
adlı yapıtı olup, Shakespeare, bunu North'un Plu- tarkhos’untan yaptığı Lives
(1579, Yaşamlar) adlı çevirisinden okumuş, olasılıkla da Livius'un Ab Urbe
Contita ve Epitonıe adlı yapıtlarım çevirilere yardımcı kaynak olarak
başvurmuştur. Shakespeare, North'un Plutarkhos'undan yararlanırken, kimi
yerlerde değişiklikler yapmış; bu arada, yalnızca Coriolanus ile ona yakın
kişileri yeniden çizmekle kalmamamış; Roma’daki siyasal durumu, yoksulların
toprak beylerine karşı yiyecek sıkıntısı yüzünden ayaklandıkları 1607-08'lerin
İngilteresi’yle uygunluk içinde yorumlamayı da amaçlamış, böylece, ta oyunun
başından plepler ile Coriolanus arasındaki düşmanlığı öne çıkarmıştır.
Plutarkhos'ta, Coriolanus, sürgünden döndükten sonra, yalnızca basit halkı cezalandırmayı
düşünürken; Shakespeare, Coriolanus'u bütün Roma'yı baştan aşağı yıkmak isteyen
biri olarak ortaya koyar.
Öykü. Caius Marcus, bir Volsiya kenti olan Corioli'yi ele
geçirdikten sonra Roma'ya döndüğünde kendisini onurlandırmak için Coriolanus
soyadı verilir. Senato, konsüllük önerir; ancak, göreneklere göre,
Coriolanus’un önce Roma halkı önüne çıkması, aldığı yaraları gösterip halkın
desteğini istemesi gerekmektedir. Yüksek bir aileden gelen bir Romalı olarak
halkı küçük görmesine karşın, Coriolanus, göreneklerin gereklerini yerine
getirir, halk da onu konsül olarak seçmeyi kabul eder. Ancak, Sicinius ve
Brutus adlı iki senatör, halkı Coriolanus’un zorba bir yönetici olarak hareket
edeceğine inandırınca, Roma halkı kararından döner. Coriolanus, öfkesinden
kalabalığın üstüne yürür. Dostu Menenius ile annesi Volumnia'nın kendisini
yatıştırması üzerine, duyduğu nefreti gizlemeye çalışarak bir kez daha halka
yanaşır. Ama halk temsilcilerinin suçlamaları karşısında yeniden kendini
kaybedince bu kez Roma’dan sürülür. Öc alma duygularıyla, eski düşmanı Tullius
Aufidius’a giderek Volsiya ordularının başına geçmeyi önerir. Coriolanus
komutasında Volsiyalılar başardı bir biçimde Roma üzerine yürürler. Eski
dostlan Menenius ile Cominius, Coriolanus'u kent kapılan önünde karşılayarak
Roma'yı esirgemesi için ricada bulunurlar. Karısı Virgilia ye oğlu ile
annesinin de yakarmaları karşısında, Coriolanus, yumuşar. Volsiyahların yanma
dönerek, Roma'yı ele geçirmeyeceğini bildirir. Coriolanus'un askeri becerisini
ve başarılarını kıskanan Aufidius, kendisini hain ilân edince, öfkeli Corioli
halkı, Corio- lanus’u bıçaklayarak öldürür.
Cymbeline'âe, bir
hekim.
Kraliçe'nin kötü niyetini sezer ve zehir
yerine uykuhapı vererek, Imogen'in yaşamını kurtarır.
Kral Lear'da, Regan'm
kocası.
Verdiği karardan dönmeyen, acımasız ve
tutkulu bir kişidir. Gloucester'in gözlerini oyar; bunun üzerine Gloucester'in
hizmetkârlarından biri tarafmdan öldürülür.
Aşkın Gayreti Güme Gitti'de, okumuş kafalı bir adam olmaya özenen, soytarı kılıklı bir
köylü.
Shakesepare kendisine saçmasapan uydurma
sözler söyletir (örneğin, "honorificabilitudinitatibus"
Berowne'nin mesajını Ro- saline'e, Armado'nun mesajını da Jacquenetta'ya taşırken
mek- . tupları karıştırır.
COURT, Alexander
V.
Henry'de, Kral'm
ordusunda bir asker.
CRAB ("Yengeç")
Veronalı iki Centilmen'de, Launce'ın köpeği.
VlII.Henry'de, tarihsel kişi olarak Thomas Cranmer, Canter- bury
Başpiskoposu.
Soylular kendisini dinden sapmakla suçlamaya çalışırlsa da,
Katherine'nin Henry'den boşanmasını sağlayarak, Kral'ın gözdesi haline gelir.
Kral kendisini Prenses Elizabeth'in vaftiz babası yapar. Cranmer, vaftiz
töreninde, Elizabeth'in Kraliçe olarak İngiltere'ye zaferler kazandıracağını
söyler.
VIII.
Henry'de, Wolsey'in hizmetkârlarmdan biri.
Kurul'un yazmanı olarak, Cranmer'i Gardiner'in saldırılarına
karşı korur.
Atmalı Tinıorida,
Timon'un evindeki maskeli oyunda yer alan biri.
Kral Lear'de, bir saraylı.
Onikinci Gece'de,
Illyria Dükü Orsino'a eşlik eden bir soylu.
CURTAIN,
The
Londra'da
1576'larda kurulmuş bir tiyatro.
Shakespeare'in burada Lord Chamberlain's Men'in bir üyesi
olarak kendi oyunlarında oynadığı sanılmaktadır. Adını (anlam karşılığı olarak
"perde"den değil), kurulduğu yer olan Curtain Close'dan alan tiyatro,
1. Clarles'ın tahta çıktığı 1625'e kadar açık kalmıştır.
Hırçın Kız'da Petruchio'nun bir uşağı.
Önce erkek hizmetçi olarak belirtilen, olasılıkla da Curtis
Greville adlı bir oyuncu tarafından oynanan bir oyun kişisi, daha sonra da
Petruchio'nun ev sahibi yaşlı kadın olarak yer alır.
Cybeline'de, Britanya
Kralı.
Yenilgiye uğrayan Romalılarla bağışlayıcı bir
andlaşma yapar.
Shakespeare'in bir oyunu. Sahneye konuşu 1610’lar; basılışı, 1623.
Oyundaki
olayların tümüne ilişkin herhangi bir kaynak bilinmemektedir; ancak, oyundaki
üç olay akışının her biri ayn bir kaynaktan kökenlenir. Imogen’in öyküsü,
Posthumus Leonatus'a aşkı, Leonatus'un saraydan uzaklaştırılışı, Imogen’in üvey
kardeşi Cloten, sürgün Belarius, Tanrı Jüpiter'in araya girmesi, bütün bunlar,
The Rare Triumphs ofLoveand Fortune (1589, Aşkın ve Talihin Benzersiz
Zaferleri) adlı, anonim bir oyundan gelmektedir. Shakespeare açılış sahnesini,
pastoral sahneleri ve son sahneyi bu oyundan almıştır. İngiliz tarihinin
söylencesel dönemini oluşturan arkaplan ise, olasılıkla, The Mirrotır for
Mmgistrates’e (1578, 1587, Yöneticiler İçin Ayna) yapılan eklemelerden ve
Ho- linshed’in Chroniclesh (1587, Tarih) ile Spencer'in The Faerie
Quee- ne'nindeki (1590, Periler Kraliçesi) "The Chronicle of Briton
King$"ten (Britanyalı Krallar Tarihi) gelmektedir. Ancak, bu her üç
kaynak, Cymbeline'in krallhğını çelişkili biçimde sunmaktadır; burada, kimi
olaylarda, Shakespeare’in tarihsel olgulara bağlı kalmaktan çok, dramatik
zorunlulukla hareket ettiği sanılmaktadır. iachimo'nun Posthumus'la tutuştuğu
bahis ise, Boc- caccio’nun Decanıeron’undan (2. Gün, 9. Öykü)
kaynaklanır.
Oyunda,
Roma tarihi ile, İtalyan Rönesans fabliau ve Eliza- beth dönemi romantik drama
öğelerinin bir bileşimi, oyunun sanatsal anlatımını oluşturmada kullanılmıştır.
Öykü. Britanya Kralı Cymbeline’in kızı Imogen, saraydan bir
kişi olan Posthumus Leonatus'la gizlice evlenmiştir; ancak, Imogen’in (oğlu
Cloten'le evlenmesini isteyen) üvey annesi Kraliçe bu evliliği Kral'a
bildirince Leonatus sürgüne gönderilir. Roma'da, Posthumus, kendisine
bağlılığından emin olduğu karısını baştan çıkaracağını öne süren lachimo adlı
zeki bir Romalıyla bahse tutuşur. lachioma bahsi kazanacak olursa, Posthumus
Imogen’in bir armağanı olan elmas yüzüğü lachimo'ya verecektir. Bir gece,
Imogen’in yatak odasında bir sandığın içine saklanan lachimo, Posthumus’a
Imogen’in sadakatsizliğini inandıracak kadar ayrıntıyı saptama olanağını elde
eder, bu arada çaldığı bir kolyeyi de kanıt olarak kendisine gösterir. Bunun
üzerine, Posthumus, uşağı Pisanio'ya bir mektup yazarak, Imogen'i öldürmesi
için buyruk verir. Ama, Pisanio, Imo- gen'i uşak kılığına sokarak kaçmasına yardım
eder. Imogen, yolunu kaybeder ve Romalılara katılacağı yerde, yirmi yil önce
Cymbeline'nin iki oğlunu, Guiderius ile Arviragus'u kaçırmış olan Belarius
adlı, sürgünde yaşayan, Posthumus'un kılığına girerek Imogen’in peşine düşen ir
soylu ile karşılaşır. Krali- çe'nin oğlu Cloten ise, Guiderus tarafından
öldürülür. Cymbeli- ne'in iki oğlu, öldü sandıkları Imogen'i, başını
uçurdukları Clo- ten'in yanıbaşına yatırırlar; Imogen kendine geldiğinde,
yanında yatam kocası sanır. Sonunda, Romalı Komutan Lucius, Imogen'i bulur ve
yanma uşak olarak alır. Bu arada, Belari- us'un, Cymbeline'in iki oğlunun ve
Britanya'ya dönmüş olan Posthumus'un kahramanca savaşmaları sonunda Romalılar
yenilgiye uğratılırlar, lachiomo da tutsak düşer. (Hâlâ uşak giysileri içinde
olan) Imogen, Kral'ın isteği üzerine, lachimo'dan nasıl olup da elmas yüzüğün
sahibi olduğunu söylemesini ister, lachimo anlatınca, Imogen'in kim olduğu da
ortaya çıkar ve Imogen Posthumus'la yeniden birleşir. Kral da oğullarını yanına
alır ve Romalılarla barış yapar.
IV. Henry'de (2.
Bölüm), bir fahişe, Falstaff'm kadını. Piştov'la kavga eder ve hapse götürülür.
Romeo ve Juliet'te
önce iki aşık arasında arabuluculuk yapan, ama Romeo'nun Verona'dan sürülmesi
üzerine, Juliet'e Romeo'yu unutturmaya çalışan kişi.
Çok pratik biri olduğu gibi, oyunda komik bir kişi olarak
da yer alır.
Titus Andrenicus'ta Tamora'nın Aaron'dan evlilik dışı çocuğunu dünyaya
getirmesine, bu yüzden de Aaron tarafından öldürülmesine tanık olan kişi.
DANIEL, Samuel (1562-1619)
İngiliz şair ve oyun yazan.
1595'te dört cilt halinde yayınladığı ve 1609'da sekiz
cilde çıktığı halde yine de tamamlanmadan kalan The Civil Warres betıveen
The Two Houses of Lancaster and York (Lancester ve York Hanedanları
Arasındaki İç Savaşlar) adlı koşuklu tarihi, Sha- kespeare'in II. Richard,
IV. Henry ve V. Henry gibi tarih oyunlarına anakaynaklık eder.
Julius Caesar'da
Brutus'un hizmetkârlarından biri.
Efendisinin kendisini öldürmesi isteğini geri çevirir.
IV. Henry'de (2.
Bölüm), Yargıç Alık'ın bir adamı.
Efendisinden dostunu yargılarken kayırmasını
ister; çünkü, "Saygın bir adam kendini savunabilir, ama sefiller
savunamaz." (5.1)
Ovidius'un 15 kitaplık yapıtı.
Değişimler, Yunan mitolojisi, Roma ve Latin halk masalları,
söylenceleri yanısıra, Doğu'dan da kimi masalları da içeren 250 öykülük bir
derlemeyi oluşturur. Burada, birleştirici öğe. Tanrı, insan ve hayvanların
çeşitli biçimlerde değişime uğramalarıdır. Ovidius’un çeşitli antik yazar ve
ozandan derlediği bu söylence yüklü parlak yapıt, Batı edebiyatının vazgeçilmez
ve tükenmez bir esin kaynağı olduğu gibi; içerdiği öykü, olay, eylem, düşünce
ve kişilerle Shakespeare için de ayrılmaz bir başvuru kitabı olmuştur.
Troilos ve Kressida'da,
Troya Kralı Priamos'un oğullarından biri.
Antorius ve Kleopatra'da, Antonius'un bir dostu.
Bir Yaz
Gecesi Rüyası 'nda, Hermia'ya aşık, Yunan bir genç bey.
Dostu ve rakibi Lysander'den çok az ayırdedilir.
Titus Andronicus'ta,
Got Kraliçesi Tamora'nm oğullarından biri, Chiron’un kardeşi.
Beğendiğiniz Gibi’de,
Oliver'in bir hizmetkarı.
DENNY,
Sir Anthony
VIII. Henry'de,
Cranmer'i Kral'a tanıştırmak için görünen (5.1) bir saraylı.
Antonius ve Kleopatra’da, Antonius'un kendini öldürdüğü kılıç onun kılıcıdır; Antonius'un ölümünü
Octavius'a bildirir.
Dünyanın düzeni ya da "derece"si, Elizabeth
yazınında çok önemli bir kavram olarak yer alır. Tanrı, yaratırken, yarattığı
her şeyin en yüksekten en aşağıya Derece'sini saptamış, böylece meleklerin
bile Derece sırasmda girdiği yeryüzüne Gökyüzü'ndeki düzeni getirmiştir.
Yaratılan dünya, Gökyüzü'ndeki büyük-evrenin (makrokosmos) derecesini ve
düzenini yineleyen küçük-evreni (mikrokosmos) oluşturuyordu. Yaratılan dünya
ile Gökyüzü dünyası arasında tam bir uygunluk sistemi vardı. Bu nedenle,
dünyadaki düzenin derecesinde herhangi bir değişiklik (örneğin, bir kralın
tahtından edilmesi ya da öldürülmesi), Gökyüzü dünyasında ve doğada korkunç
tepkimelere yol açıyordu. Örneğin, Shakespeare'de, Kral Lear'deki
fırtına; Macbeth'te, Duncan’m öldürülmesinden sonra atların birbirlerini
yediği korkunç haberi. Troilos ve Kres- sida'da, Odysseus, Derece üstüne
ünlü konuşmasını yapar; tarih oyunları ile tragedyalar, Tanrı'nın doğal
düzeninin bozulmasının yol açtığı düzensizlikten doğan kargaşayı ortaya
koyarlar. Derece düşüncesi, kendisine karşılık veren imgeler içinde ortaya
konur (örneğin, Tanrı-kral-güneş-arslan-kartal- meşe-yunus).
Othello'da, Othello'nun karısı ve Venedikli senatör Braban- tio'nun
kızı.
lago'nun dolduruşu sonunda, kendisini aldattığı inancıyla;
bir öfke anında, Othello tarafından öldürülür. Shakespeare, Desdemona'yı
kocasma bütün bütüne bağlı, alçakgönüllü, tertemiz, sevgisinden ötürü ölüm
anında bile ona boyun eğen bir kişi olarak çizerek, Othello'nun yanılgısı
çevresinde düğümlenen tragedyayı daha da yükseltir. Neler olup bittiğini hiç
anlamayacak, böylece kendisini de hiç savunamayak kadar masum oluşu, kendi
yıkımına yol açar.
Yeter
ki Sonu iyi Bitsin'de, Helena'nm yarımda
kaldığı Flo- ransalı kadının kızı.
Bertram'la buluştuğunda Helanan'm kendi yerini almasına
izin verir; böylelikle de sonunda Helena'nm Bertram'la birleşmesini sağlamış
olur.
Pericles'te, rüyasmda
Perikles'e görünen ve karısı Thaisa'yı bulması için Diana Tapınağı'na gönderen
Tanrıça.
DICK,
Kasap
VI. Henry’de (2.
Bölüm), Ashfordlu bir kasap, Jack Cade'in bir izdaşı.
Antonius ve Kleopatra'da, Kleopatra'nin bir adamı.
Troilos
ve Kressida’da, Kressida'yı Yunan
karargâhına götür- inekle görevlendirilen bir Yunan komutan.
Kressida, kendisine yüz verdiği gibi, Troilosdan kalma bir
aşk armağanını da verir.
Kış Masah'nda,
Cleomenes'le birlikte Delphoi Tapınağı'na gönderilen SicilyalI bir lord.
Pericles'te, Kleon'un
karısı.
Marina'yı öldürmeye kalkışır; sonunda kocasıyla birlikte
yakılarak ölüme mahkum olur.
Tudor ve Elizabeth tiyatrosunda, oyunda yer alan ya da alacak
olan eylemi görüntüsel olarak, önceden oyun özeti gibi sunan, gösteren ya da
simgesel olarak müzik eşliğinde anlatan, hiç söz geçmediği için de
"dilsiz" olarak adlandırılan kısa mim- sel araoyunlar (görsel
öykülemeler). Gorbodııc'ian (1562) 1630'a kadar 150 örneğine
rastlanmıştır. Dilsiz Gösteri, oyunda ibret alınacak yeri öne çıkarışı,
olayları açıklığa kavuşturuşu ve izleyiciye diyaloglarla kolayca
anlatılamayacak şeyleri bildirişiyle .oyunun eylemine yoğunluk katar.
Shakespeare, Bir Yaz Gecesi Rüyası'nda, zanaatkarların "Pyramus ve
Thisbe" adlı oyunundaki olayların akışını saraylı izleyicilere önceden
gösterebilme amacıyla bir Dilsiz Gösteri tasarlamış olabilir. En ünlü Dilsiz
Gösteri'nin yer aldığı Hamlet'te, "tuzak sahne"nin olayları
"oyun" başlamadan Önce sözsüz oynanır, böylece Kral'ın göstereceği
tepki ile Hamlet'in kendisini yakından izlemesi üstünde yoğunlaşma sağlanır. Macbeth'te
ise, tam bir Dilsiz Gösteri değil, ama Cadılar'ın çağırdıkları ruhlar
tarafından sunulan bir "gösteri" yer alır. Perikles, Cymbeline
ve VIII. Henry'de, küçük Dilsiz Gösteriler olarak kısa tablolar yer
alırken; Fırtına'da, bir şölen hazırlayan cinlerin gösterisine tanık
olunur.
Kuru Gürültü'de, tuhaf
tavırlı bir güvenlik görevlisi (polis).
Borachio’nun Hero ile ilgili sahte bir sahne
düzenlemesinden sonra Borachio ile Conrade'ı yakalar ve gerçeği söylemeye
zorlar. Ancak, Dogberry'nin derdini düzgün bir dille anlatma gücünden yoksun
oluşu yüzünden, Leonato neyin olup bittiğini anlayamaz ve sonuç Hero için
nerdeyse bir tragedya olur.
Doğa kavramı çağlar boyunca değişik anlamlarda algılanmıştır.
Ortaçağ sanatı ve yazını Doğa'yı şiirsel gözleyim (temaşa) olarak değil,
insanın eylemlerinin göreneksel dekoru olarak alırken; ortaçağ insanı, Doğa'yı
değerlendirmekten çok, bastırmaya yönelmiştir; nitekim, Macbeth 'te de
görüldüğü gibi, insanlar "doğa güçlerinden korktuları için cadılar büyü
yapmayı sürdürebilmişlerdir. Elizabeth Dönemi'nde,
"uygarlaştırılmış" Doğa, pastorallerde de görüldüğü gibi, nitelikli
sanatın nesnesi haline gelmekle birlikte; temel bir güç olarak
"Doğa", tehlikelerle, abartılmış güçlerle yüklü olarak algılanmaya da
devam etmiştir. "Doğa", genellikle "uygarlaşmış olan"ın
karşısına konmakla ve insanın "doğal haliyle eş görülmekle birlikte,
kutsal, ama duyusal algılanan bir güç olarak da ortaya konmuştu. Bütün bu Doğa
algılamaları, sanat yapıtının nasıl algılandığına da bağlı olmuştur; örneğin,
Aristoteles'e göre, sanat yapıtı, doğanın (gerçeğin) öykünülmesidir (mimesis);
yeni klasikçi anlayışa göre ise, kendi öykünme kurallarına bağlı olarak,
"ikinci bir Doğa'nın'yaratılma- sidır (Scaliger). Bütün bu yönlerden
Shakespeare'de Doğa anlayışı önemli bir yer içerir; başlıcahkla da,
Shakespeare, Rönesans anlayışına bağlı olarak Doğa’ya bağlanımı, Doğa'yı
"doğal değerleri yitirmiş uygarlık" karşısında görmeyi sonuna kadar
götürmemiş; uygarsal olan karşısında doğal olanı eleştirel bir yaklaşımla ele
alarak, insanın ikili varlığını, yani hem doğal, hem de toplumsal bir varlık
oluşunu, karşılıklı etkileşimi içinde, çok yönlü olarak görmeye çalışmıştır
(özellikle, bak. Beğendiğiniz Gibi, Fırtına, vb.).
Aş kın Gayreti Güme Gitti'de, Navarre Kralı Ferdinand ve Fransa Prensesi ile öbür
saraylılar önünde konan maskeli oyun. . Bu'maskeli oyunda, Costard Pompey, Sir
Nathanipu İskender'i, Moth Herkules'i, Armado da Hektor'u oynar.
DÖRTLEME (Birinci)
(Üç bölümlü) VI. Henry ile "Güller Savaşı
"nı işleyen III. Ric- hard'tan oluşan dört oyun.
1589-1592
arasında yazılmış olan Birinci Dörtleme, İkinci Dörtleme'de yer alan olaylardan
sonra geçenleri, birbirlerine, rakip akraba iki aile arasındaki iç savaşları
ele alır (15. yüzyılın ikinci yarısı).
DÖRTLEME
(İkinci)
II.
Richard, (iki bölümlü), IV. Henry
ve V. Henry'den oluşan dört oyun.
İkinci
Dörtleme, Bolingbroke'un (IV. Henry) tahtı II. Ric- hard'dan alışım, Gal ve
İskoç ayaklanmalarım ve V. Henry'nin kaybedilen Fransız topraklarını geri
almayı başaran askeri zaferleriyle biten çetin hükümdarlık yıllarım ele alır.
1596-1599 yıllarında yazılmış olan İkinci Dörtleme, Birinci Dörtleme'de yer
alan olaylardan önce geçenleri işler (1390-1420).
DROMIO,
Efesli ve DROMIO, Siraküzalı
Yanlışlıklar
Komedyası'nda, Efesli Antipholus ile
Siraküzalı Antipholus’un uşakları.
Dromio
aptal bir uşaktır, Siraküzalı Drarrüo ise zeki.
Yeter
ki Sonu iyi Bitsin'de, Helena'nm yanında
kaldığı bir Floransak kadın, Diana’nm annesi.
Hırçın
Kız’da, Hortensio'yla evlenen kadm.
Aşkın
Gayreti Güme Gitti'te, (Armado kılığında)
Kral'ın buyruğunu çiğnediği ve Jaquenetta'ya yanaştığı için Costard'ı tutuklayan
görevli.
Aşkın
Gayreti Güme Gitti'de, Navarre Krah'na
eşlik eden üç Fransız lordundan biri.
Katherine'e
aşık olur.
Bir
îskoçya Kralı.
Büyükbabası
II. Malcolm'un ölümü üzerine 1034'lerde tahta çıktı, 1040 ya da 1039’da Elgin
tarafından öldürüldü. Macbeth'te, Macbeth tarafından öldürülen sevecen,
yücegönüllü bir yaşlıdır.
II.
Pembroke Baronu Herbert'in koruyucusu olduğu oyunculuk topluluğu.
Shakespeare'in Chamberlain's Men'e katılmadan önce (1594)
bu topluluğun bir üyesi olduğu sanılmaktadır.
Kral
Lear'da, Gloucester Kontu'nun oğlu.
Gloucester'in evlilik dışı oğlu Edmund'un çevirdiği düzen
yüzünden Gloucester tarafından kovulur; kaçık dilenci kılığında dolaşırken
Lear'a rastlar; daha sonra da, kör Gloucester'e kılavuzluk eder.
"Uçurum" sahnesinde, Gloucester'ı uçurumun kıyısına kadar götürerek
aşağıya "düşmesi"ne izin verir. Oyunun sonunda, Albany'yle birlikte
krallığı onarmaya girişir. .
Kral
Lear'da, Gloucester Kontu'nun evlilik dışı
oğlu.
Edgar'ın kovulmasına neden olur; babasının topraklarına
sahip çıkar; Lear'a karşı Goneril, Regan ve Comwall'la birleşir. Tıpla Goneril
ve Regan gibi, babasına ne saygı ne de sevgi besler; yalnızca kendi çıkarım
düşünür. Goneril ve Regan'la ayrı ayrı düzen kurar; sonunda düelloda Edgar
tarafından öldürülür.
IV.
EDVVARD, bak. EDVVARD, March Kontu
V.
EDVVARD bak. EDVVARD,
Gal Prensi.
EDVVARD,
Mach Kontu
VI.
Henry'de (2. Bölüm),
York Dükü Richard Plantagenet'in büyük oğlu.
VI. Henry'de (3.
Bölüm), Buckingham Dükü’nün yaralarıyla kana bulanmış kılıcını babasma gösterir.
Babasının ölümü üzerine, York Dükü olur. Lancaşterleri yenilgiye uğratır, IV.
Ed- ward olarak Kral ilân edilir ve Lady Grey'le evlenir. III. Ric- hard'da,
tersini buyruk olarak verdiği halde, Clarence'in ölüm hükmünün yerine
getirildiğni öğrenir. Daha sonraki sahnede öldüğü haberi gelir.
EDVVARD, Galler Prensi
VI.
Henry'de (3. Bölüm), VI. Henry'nin biricik
oğlu.
Yorklann Kral'ı tacı York soyuna bırakması için inandırmaları
sonunda babasının mirasından olur, Tewkesbury'de yakalanıp öldürülür.
EDVVARD,
Galler Prensi
VI.
Henry'de (3: Bölüm), IV. Edvvard'ın oğlu.
III. Richard'da,
babasının ölümü üzerine V. Edvvard olarak Kral olur, ancak kardeşiyle birlikte
Londra Kulesi'ne konur ve Gloucester Dükü Richard tarafından öldürülür.
Yanlışlıklar Komedyasında, Sirakuzalı bir tüccar, Emilia'nın kocası; Antiphohıslu
ikizlerin babası.
ELBOVV
("Dürüst")
Kısasa Kısas'ta, Kuru Gürültüdeki Dogberry'yle karşılaştırılabilecek bir zindana.
ELEANOR, Gloucester Düşesi, bak. GLOUCESTER
DÜŞESİ, Eleano
ELINOR,
Kraliçe
Kral
John'da, John'un annesi.
Fransa'ya gider ve John onun orada öldüğünü öğrenir. Tarihsel
kişi olarak VH. Louis'yle, daha sonra da II. Henry'ye evlenen Eleanor
Aquitaine’dir.
VIII.
Henry'de, geleceğin Kraliçe Elizabeth'i.
Bu oyundaki vaftiz sahnesi, İngiltere'yi iyi günlerin
beklediğinin işareti olan bir çeşit doruk noktasını oluşturur.
ELISABETH (I. ELIZABETH, ELIZABETH
TUDOR, 15331603)
VIII. Henry ile Henry'nin evlenebilmek için Catherine
Araon'u boşadığı Anne Boleyn'in kızları.
Yeni-hümanizm düşüncesiyle yetişti, hoşgörü
siyasasıyla yönetti. Ulusal birliği kurduğu hükümdarlığı döneminde (1558-
1603), İngiltere barış içinde yaşadığı gibi, İspanya yarusıra bir dünya gücü
haline de geldi. Tiyatro ve yazın, (1580’lerden Jakob- yen ve Caroline
dönemlerine uzanan) Elisabeth Dönemi'nde Altın Çağ'ını yaşadı; nitekim,
"Shakespeare tiyatrosu" ile "Elizabeth tiyatrosu"
(Elizabeth dönemi tiyatrosu) eş anlamlı olarak anılır. Yazın ve tiyatronun
yakından koruyucusu olan Elizabeth dönemi sırasında, tiyatro toplulukları
sarayda sık sık gösteriler sunuyordu. 1583'te, Elizabeth, Shakespeare'in de
1587lerde bir üyesi olduğu düşünülen Queen's Men (Kraliçenin Adamları) tiyatro
topluluğunun koruyucusu oldu. 1594'te, Queen's Men'in yerini sarayda Admiral's
Men ile Shakespeare'in katıldığı yeni bir topluluk olan Chamberlain's Men aldı.
Çeşitli yerlerde belirttiği üzere, Shakespeare'in oyunları Elizabeth
tarafından beğeniyle karşılanmaktaydı; nitekim, Shakespeare, Windsor'un Şen
Kadınlan'nı Elizabeth’in isteği üzerine kaleme almıştı: İV. Henn/'deki (1.
ve 2. Bölüm) Fals- taff tipinden çok hoşlanmış olan Elizabeth, Falstaffı aşık
gösterecek bir oyun izleme isteğindeydi. Shakespeare’in oyunlarında Eli-
zabeth'e birkaç gönderme olup, bunlar, hükümdardan övgüyle söz edilmesini
izleyen niteliktedir.
ELİZABETH DÖNEMİ TİYATROLARI, bak. TİYATRO YAPILARI
ELİZABETH, Kraliçe, bak. GREY, Lady
ELSINORE
Danimarka'da bir kent olan Helsingor'un İngilizce adı; Hamlet'in
geçtiği Kronborg Şatosu buradadır.
ELY
PİSKAPOSU
V. Henry'de, Kral'm
Fransa’yla savaşının yasallığını destekleyen Canterbury Başpiskaposu'nun
yandaşı bir danışman.
EMILIA
Yanlışlıklar
Komedyasında, Egeon'un karısı ve
Antipholuslu ikizlerin annesi.
Efes
manastırında rahibe olur ve akimı kaçırdığı sanılan Si- raküzalı Antipholus'u
manastırda saklar.
EMILIA
Othello'da, lago'nun
karısı. •
Oyunun başında, kocasının düşüncelerinden habersiz, Desde-
mona'nın mendilini ona verir. Ancak, yaptığı şeyi kavradığı anda, yaşamına
malolsa da, gerçeği açığa koymaktan geri kalmaz.
ENOBARBUS
Antonius
ve Kleopatra'da, Antorüus'un bir dostu.
küt ve kaba konuşan biri olmakla birlikte, bir dereceye
kadar gülmeceli davranma yetisini de gösterir. Saltanat kayığıyla Cydnus'a
gelmekte olan Kleopatra'yı anlatışıyla ünle- nirıEnobarbus gibi romantik
olmayan bir erkeği bu denli etkile- yişi Kleopatra'run erkeklerin başını
döndürme gücüne tanıklık eder. Antonius’uterk ettikten sonra arkasından
kendisine ait olduğu değerli eşyaları göndermesi karşısında Antonius gibi bir
dostuna hıyanetettiği düşüncesine kapılır ve o düşünce içinde ölür.
ERCLES
Herkules
adının bir çeşitlemesi.
Bir Yaz Gecesi
Rüyasında, Bottom tarafından kullanılır.
EROS
Antonius
ve Kleopatra’da, Antonius'un özgürlüğü
verilen bir kölesi.
Antonius'a bağlı biridir; Antonius kendisini öldürmesini buyurduğunda,
kılıcını çekerek kendi canına kıyar.
ERPINGHAM,
Sir Thomas
V. Henry'de, Henry'nin
bir subayı.
ESCALUS
Kısasa Kısas'ta, Angelo'nun suçlulara daha hakça davranmasını söyleyen
yaşlı bir lord.
ESCALUS
Rome
ve Juliet'te, Verona Prensi.
(Gerçek Romeo ve Juliet, 1301-04'te, Bartolomeo della
Scala'run hükümdarlığı sırasmda yaşamışlardır; "Escalus" adı, della
Scala'run bozulmuş biçimidir.)
ESCANES
Pericles'te,
Helicanus'la birlikte görünen Surlu bir lord.
ESSEX KONTU
Kral John'da, Kral'a
eşlik eden bir lord.
Elesabeth
döneminde, eşyazarhk, bir istisna olmaktan çok bir kural olmuştur. Kim
oyunların, 5-6 yazarca birlikte kaleme alındığı oluyordu. Tiyatroların yapısı,
telif sorunları, ödemeler, vb. Eşyazarlığı zorluyordu. Shakespeare de mesleğine
Eşya- zarlık yaparak başlamış olabilir. Nitekim, VIII. Henry'yi I.
Fletc- her'la birlikte yazmış olduğu belirtilmektedir.
Antonius ve Kleopatra'da, Antonius'un Octavius'a gönderdiği
elçi.
EVANS,
Sir Henry
Windsor'un
Şen Kadmları'nda, basit düşünceli, işgüzar
bir Galli rahip.
Falstaff'a
oyun oynandığı gece, Peri Kraliçesi olarak çocukların eğlencesini yönetir.
Veronah
İki Centilmen'de, Julia'ya Proteus'u
bulması için yardım eden konuksever bir kişi.
V.
Henry'de, tarihsel
kişi olarak Sir Thomas Beaufort; Kral'm amcalarından biri.
Hıyanet
suçuyla Cambridge, Scroop ve Grey'i tutuklar; Fransa elçisi olarak görev alır;
Henry'yle birlikte Fransa Seferi'ne gider; Suffolk ile York'un savaşta
öldüklerini bildirir. VI. Henry'de (1. Bölüm), Henry'nin ölümünün yasını
tutmakla birlikte, özel valisi olduğu genç Kral'la birlikte Fransızları yenmeye
bakar. Barıştırıcı bir kişi rolü oynamakla birlikte, Güller Sa- vaşı'nın
yaklaştığını görür.
VI.
Henry'de (3. Bölüm),
tarihsel kişi olarak Henry Holland; Güller Savaşı'nda Kral Henry'yi
destekleyenlenden.
EXTON,
Sir Pierce
II.
Richard'da, IV. Henry'nin Richard'ın
ölümünü istediğini duyduktan sonra, Richard'ı Pomfret Kalesi’nde öldüren bir
soylu.
Onikinci Gece'de,
Olivia'nın uşağı.
Olivia'nm gözünden düşmesine neden olduğu
için, Maria'run Malvolio'ya karşı kurduğu oyuna katılır.
Gündelik yaşama ilişkin kısa, komik, koşuklu öykü.
Daha çok din adamlarını,kafasız kişileri ve
kadınları hedef alan Fabliau, 13. yüzyıldan sonra Fransa'da gelişmiş;
İtalyan no- valla'sı gibi, Elizabeth dönemi tiyatrosu için önemli bir
konu kaynağı olmuştur.
FALSTAFF, Sir John
Shakespeare'in IV. Henry (1. ve 2. Bölüm) tarih
oyunlan ile Wind- sor'un Şen Kadınları komedyasında yer alan ünlü bir
oyun kişisi.
V. Henry oyunlarında, şişman, şakacı bir şövalye; sarhoş, yalanlar atan, azıcık
da tabansız biri. Prens Hal'ün taklidini yaptığı (TV. Henry, 1. Bölüm)
kahraman yürekli, şair ruhlu Hotspur'la karşıtlık oluşturur; Hal Hotspur'u alt
edene kadar ölü taklidi yapmasına karşın, Shrevvsbury'de Hotspur'u öldürdüğünü
öne sürer. IV. Henry'de (2. Bölüm), daha eleştirel bir gözle verilir;
hiçbir sorumluluk duygusu taşımayan, utanmaz, yaşlı bir adam olarak ortaya
konur. Başyargıç Lord'a kelimelerle oynayarak gözükapah hakaret eder, borca
batmış Mistrees Quickly'yi tongaya bastırır, teslim olan Colevile'i yakalamış
geçinir, kahraman havalarına girip Yargıç Alık'ı yerer. Kişiliği gitgide kaba
bir hal alır; Hal, Kral olduğu sırada ise, sının aşar (bu yüzden de kendisine
yol verilir). V. Henry'de, Piştov, Falstaffm ölüm nedeninin Henry'nin
kendisine kötü davranması olduğunu söyler. Belirtildiği üzere, Kraliçe Eliza-
beth'in isteğiyle, Windsor'un Şen Kadınlarinda yeniden ortaya çıkar.
Aynı Sir John değilse de, onun bir çeşitlemesini oluşturur; başkalarının
oyuncağı haline gelmiş biri olarak yer alır.
IV.
Henry'de
(2. Bölüm), Falstaff'a hizmet eden ve yılışıkça konuşan bir oğlan çocuk. V.
Henry'de, Bardolp, Nym ve Piştov'a hizmet eden "Oğlan". İngiliz
ordusunun mühimmatını beklerken Fransızlar tarafından öldürülür.
Kaba
güldürülü eylemleri içeren, hızlı bir gelişime ve neşeli bir havaya dayanan bir
güldürü türü.
Yalnızca
güldürüye dayanması ve ciddi bir töre eleştirisinden yoksun oluşuyla komedyadan
ayırdedilen Fars'a, kimi eleştirmenlerce, Shakespeare'de Yanlışlıklar
Komedyası'nda rastlanır Güldürü yapısından ötürü böyle bir kanı doğmuş
olmakla birlikte, oyunun kendi tanımlaması gereği, Yanlışlıklar
Komedyası'rurı "Fars" değil, ama "komedya" olduğu
görülür.
Venedik
Taciri'nde, Portia'nın evlilik sınavında
başarısızlığa uğrayan bir evlilik adayı.
İçinde Portia'nın resminin olduğu sandık olarak altın sandığı
seçer, böylece Portia'yı kaybeder.
FASTOLF,
Sir John
VI.
Henry'de (1. Bölüm), Rouen Savaşı'ndan
kaçan korkak bir şövalye.
Tarihsel kişi olarak Fastolf, bir İngilizdir ve Oxford'da
Mag- delan College'in yardımcısıdır. Kimilerince Shakespeare'in Sir John
Faistaff'ının özgün kişisi olduğu söylenmekle birlikte, bu konudaki kanıtlar
yetersizdir.
Kral
John'da, Sir Robert Faulconbrdidge'in dul
eşi, Robert ve Philip Faulconbridge'in anneleri.
Philip'e babasının Kral (Aslanyürekli) I. Richard olduğunu
açıklar.
FAULCONBRIDGE, Philip (SOYSUZ PHILIP)
Kral
fohn'da, (Arslanyürekli) I.Richard'm
evlilikdışı oğlu, Robert Faulconbridge'in yarı kardeşi.
John'u Fransa Savaşları'nda izler; Kraliçe Elinor
tarafından torunu olarak kabul edilir. Fransa’yla barış yapma siyasetini acı
bir dille alaya alır ve açık savaşı önerir.
FAULCONBRIDGE, Robert
Kral
john'da, Lady Faulconbridge'in küçük oğlu.
Windsor'un
Şen Kadmlan'nda, Anne Page'e aşık bir bey.
Onunla parası için evlenmek isterse de, kendisine gerçekten
aşık olur.
Fırtma'da, Napoli
Kralı'nın oğlu ve Miranda'nm sevgilisi.
FERDINAND,
Navarre Kralı
Aşkın Gayreti Güme Gitti'de, saraymı "küçük bir akademi"ye çevirmek isteyen
Navarre Kralı. Ancak, yanındaki lordlarla birlikte, kadınlardan üç yıl uzakta duracaklarma
ilişkin verdikleri anttan kısa sürede döner: Oyunda gözüktükten az sonra, Fransa
Prensesi'ne aşık olur.
Onikinci
Gece'de, Olivia’nın soytarısı.
Malvolio'nun oyuna getirilmesinde rol alarak, Malvolio'yu
kaçık durumuna düşüren Sir Topas olur. "Ey sevgilim", "Neredeysen,
ey ölüm, gel yaklaş" ve "Ben çelimsiz, minik bir çocukken" gibi
tanınmış şarkıları söyler.
Cymbeline’de, oğlan
kılığına girdiğinde, Imogen'in takındığı ad.
Shakespeare'in
bir oyunu. Yazılışı ve oynanışı, 1611 ya da 1612; basılışı, 1623.
Shakespeare’in son oyunu. Oyunun olay örgüsü
ve kişileriyle ilgili herhangi bir kaynağa rastlanmamakla birlikte, kimi
olaylarla benzerlik kurulmaktadır. Örneğin, Shakespeare'in, Amerika'yı
sömürgeleştirme sırasında, 1609’da, Bermuda kıyılarında, "Deniz
Serüveni" adlı bir geminin kaza sonucu batması olayıyla ilgilendiği
kesindir. Shakespeare'in okumuş olacağı S. Jourda- in'ın Discovery of the
Bemıudas (1610, Bermuda Adalan’run Keşfi) ile V. Stachey'in True
Repertory of the Wracke (1610, Kazanın Gerçek Tutanağı) adlı tutanak,
Ariel'in anlattığı deniz fırtınası yanısıra
Alonso ve arkadaşları arasında geçen konuşmalar ile
Stephano ve Trinculo'nun konuşmaları için kaynak oluşturmaktadır. Virgi- nia
Kurulunun Trtıe Declaration of the State of the Colony in Virginia (1610,
Virginia Koloni Devletinin Gerçek Bildirisi) adlı bildirisinde belirtilen deniz
kazasına uğrayan sömürgecilerin kurtuluşlarının ilahi takdire bağlı bir iş
olduğu düşüncesine, Shakespeare, oyununda önemli bir tema olarak yer
vermiştir. Shakespeare, Monta- igne'in "Yamyamlar Üstüne" adlı
denemesini de okumuş olmalıdır; Gonzalo'nun ideal uluslar topluluğu düşüncesi
yanısıra, uygarca davranışlar ile doğal davranışlar arasındaki karşıtlık üstüne
düşünceler buradan gelmektedir. Prospero'nun büyüyü terk ettiği üstüne yaptığı
konuşma ise, yer yer Ovidius’un Metamorpho- sese'una (Değişimler)
dayanmaktadır. (Shakespeare, bu yapıtı özgün Latinceden okumuş olabileceği
gibi, W. Golding'in 1587 çevirisinden de okumuş olabilir). Burada, Ariel'e
folklordan kimi şeyler katılmış olabileceği gibi, vahşi insan ve Amerikan
yerlisi düşüncesi de Caliban çizimini etkilemiş olabilir; ancak, Ariel ve
Caliban gibi oyun kişileri daha çok Shakespeare'in kendi imgelem gücünden
kaynaklanmaktadır.
Öykü.
Napoli Kralı Alonso’nun yardımıyla kardeşi Antonio tarafından Milano Dukalığı
elinden alınmış ve güzel kızı Miran- da'yla birlikte bir gemiyle denize
bırakılmış olan Prospero, aradan geçen oniki yıl sonra, büyülü bir tropikal
adada Miranda'yla birlikte mutluca yaşamaktadır. Prospero, büyü sanatı
bilgisini kullanarak bir ağacın içine hapsedilmiş hava cini Ariel'i kürtajmış,
cadı Sycorax'ın oğlu yabanıl Caliban'ı da hizmetkârı yapmıştır. Ariel'in
yardımıyla eski düşmanlarının adanın yanından geçmekte olduğunu öğrenen
Prospero, fırtına çıkartarak geminin adaya düşmesine ve içindekilerin ayn ayn
gruplar halinde adaya çıkmasını sağlar. Napoli Kralı'nın oğlu Ferdinand,
Prospero'nun mağarasına ulaşır ve orada Miran- da'yı görerek aşık olur, Miranda
da ona aşık olur. Bu arada, (Ferdi- nand'ın öldüğüne kanaat getiren öbürleri,
Ariel'in müziğiyle uykuya dalarlarken, Alonso’nun kardeşi Sebastian ile
Antonio, Alonso'yu öldürmeyi tasarlarlar. Ancak, Ariel, öbürlerini tam
zamanında uyandırarak bu girişimi önler. Kazadan kurtulan sarhoş kilercibaşı
Stephano ile soytan Trinculo ise, Caliban'a rastlarlar ve ona da içirirler.
Caliban, onlara, yardımlarına hazır olduğunu söyleyerek, Pros- peroy'u öldürüp
adayı ele geçirmeyi önerir; böylelikle, Stephano da Mirada'yla evlenecektir.
Ancak, bu konuşulanları Ariel işitir ve Prospero'ya haber verir, o da herkese
lâyık olduğu dersi verir. Alon- so ile Antonio'ya cezalarını vermek içinse,
Prospero ile Ariel, bu aç adamların önüne zengin bir sofra hazırlar, ancak
onlar yiyeceklere uzandıkça, sofra yok olur. Ariel, yırtıcı bir kuş kılığına
girerek, Prospero'ya karşı işlediği suçlar yüzünden Alonso'yu cezalandırma
işine girişir. Daha sonra, Prospero, yeni nişanlanan Ferdinand ile Miranda
önünde bir maskeli oyun sunarken, Caliban'ın çevirdiği dolaplar aklına gelince
gerekini yapan Caliban ile yanındakiler köpek kılığına girmiş cinler tarafından
kovalanarak, adayı dört dönerler. Öbürleri ise, Ariel'in müziğinin etkisinde
Prospero'nun mağarasının önüne gelirler; Prospero onlara kendi gerçek
kimliğini açık ederek, hakkı olan Dukalığı geri ister. Bu arada yaptıklarına
pişman olan Alonso'ya satranç oynayan Ferdinand ile Miranda’yı gösterir. Daha
sonra, Prospero, büyü sanatına son vererek, Ariel ile Caliban ı özgür bırakır.
Hepi birden ertesi gün Napoli’le doğru yelken açarlar.
(Fırtına, Shakespeare'in son oyunu olduğundan, kimi eleştirmenler,
Prospero'nun oyundaki rolünü Shakespeare'in kendi sanatına veda edişi olarak
yorumlamışlardır. Bu anlamda, Fırtına, Shakespeare'in oyun yazarlığına
toplu bir özet halinde son verişi olarak görülmektedir.)
FITZVVATER, Lord
II.
Richard'da,
Aumerle'yi, Gloucester Dükü'nü öldürmekle suçlayıp, çarpışmaya çağıran bir
soylu.
Atinalı Timon'da, Timon'un bir uşağı.
Juliıts Caesar'da, bir
halk temsilcisi.
Dostu Marullus'la birlikte, Caesar'ın gücünü
arttırmasma karşı çıkar.
Atinalı Timon'da,
Timon'un kâhyası.
Timon'a har vurup harman savurduğu için uyarıda bulunursa
da dinletemez; Timon yıkıma uğradıktan sonra, kendisini yaşadığı mağarada
ziyaret eder. Timon, önce söverse de daha sonra kendisinin "tek namuslu
insan" olduğunu ve "insanların uzakta" durması koşuluyla
kendisine altın vereeğini söyler.
Mcıcbeth'te, Banquo'nun oğlu.
Babası
öldürülünce kaçar. (İskoç geleneğinde kendisinin Stuart Kralları soyundan
geldiği söylenmekle birlikte) babası gibi, onun da tarihte hiçbir kaydı yoktur.
Yeter
ki Sonu iyi Bitsin 'de, ikincil bir oyun
kişisi.
FLORIO,
Giovanni (15537-1625)
Ünlü
İtalyan dilbilgisi ve sözlüğü yazarı.
Shakespeare,
büyük olasılıkla, İtalyanca biliyordu, Flo- rio'nun ünlü Montaigne Denenıeler'inin
çevirisini ondan (1603) okumuştu; nitekim, Kral Lear ile Fırtma'da
yer alan birçok söz ve deyiş ile Hamlet'in kendi kendini sorgulaması, bu yapıta
çok şey borçlu olduğunu göstermektedir.
Kış
Masalt'nda, Perdita'ya aşık, Bohemya
Prensi.
Babası
Polixenes'ten uzaklaşmasına karşın, Sicilya’da Leon- tes'in saraymda karşı
karşıya geldiklerinde yeniden barışırlar.
V.
Henry'de, yürekli bir
Galli subay.
Romalı
asker yaşamının erdemlerine özen gösterir.
FLÜTE,
Francis
Bir
Yaz Gecesi Rüyası'nda, bir zanaatkâr.
Oyunda,
Thisbe'yi oynar.
Shakespeare'in
(Pericles dışında) bütün oyunlarının 1623’teki Birinci Toplu Basımı: Mr.
William Shakespeare Comedies, Histories, and Tragedies. Pııblished according to
the True Originale Copies (Bay William Shakespeare'in Komedyaları, Tarih
Oyunları ve Tragedyaları. Gerçek Özgün Metinlere Uygun Basım).
Başsayfada, Shakespeare ve Richard Burbage'le birlikte
"26 Shakespeare oyuncusu"nun adlarına yer verilir (bak. Oyunculuk),
aynca, yayımcı olarak Heminges ve H. CondeH'in de adlan yer alır. Fo/ıo'daki
oyunlardan 18'i, ilk kez basılmaktadır. Oyunlar, türlerine göre, üç ayn bölüm
içinde yer alır. Adını sayfa boyutundan alan Folio, bir tabaka matbaa
kâğıdının ikiye katlanmasıyla elde edilen dört sayfalık, iki yapraklı, yarım
boyutlu kitaptır (Sayfa boyudan 27-40 cm. x20-28 cm.dir). 907 sayfa tutan
Birinci Folio, 1.000 adet basılmış olup, 24O'ı kalmıştır. Daha önce yayınlanan
kitaplar, Quarto basımlardır (bak. Quarto'). Daha sonraki Toplu
Basımlar ise şöyledir: 1. Folio’nun yeniden basımı olan 2. Folio
(1632); Pericles yanısıra, Shakespeare'in olduğu kabul edilmeyen altı
oyunu daha kapsayan 3. Folio (1663, 1664); düzeltilmiş 3. Folio
olarak 4. Folio (1685).
FORD,
Bay
Windsor'un
Şen Kadınlan’nda, hali vakti yerinde bir
bey.
Bay Brook adım takınarak, Falstaff'a karısı Bayan Ford'u
nasıl sevdiğini ve kocası Ford'u nasıl aldattığını anlattırır.
FORD,
Bayan
Windsor'un Şen Kadınları’nda, Ford'un karısı. Falstaff, ("şen kadınları"a) Bayan Ford
ve Bayan Page'e, aynı aşk mektuplarını yazar; onlar da Falstaff'la oyun
oynarlar.
III.
Richard'da, Lonra
Kulesi'nde tutuklu Prenses’i öldürmesi için kiralanan bir katil.
Hamlet'te, Norveç Prensi.
Babasının elden çıkardığı topraklan ve iktidarı kazanmaya
çalışır.Polonya üzerine sefere giderken Danimarka’dan geçer ve Hamlet
tarafından karşılanır.
FOXE,
John (1516-87)
Protestan
din adamı ve yazar.
Hıristiyan din şehitlerini işleyen Book of Martyrs
(1653, Din Şehitleri Kitabı) adlı kitabından, Shakespeare, Kral John, VI.
Henry (2. Bölüm) ve VIII. Henry için yararlanmıştır.
IV.
Henry'de (1. Bölüm),
Poins ile Prens Hal'in eğlendikleri bir meyhane garsonu.
Kuru Gürültüde,
Claudio'nun aşkını yeniden canlandırmak için Leonato'ya Hero’nun üzüntüden
ölmüş gibi yapmasını öneren rahip.
Kısasa Kısas'ta
başrahibe.
Hamlet’te, Bemardo'nun
nöbet değiştiği bir asker.
Fırtına1 da,
Alonso ile birlikte deniz kazasına uğrayan bir lord.
V.
Henry'de, başlıca
Fransız lordlanndan ve askeri önderlerinden biri.
Agincourt'ta öldürülür.
Yeter
ki Sonu iyi Bitsin'de, Helena'nın
iyileştirdiği; daha sonra, Bertram'ın Helena'yı öldürdüğünü sanan Kral.
Oyunda epilogu söyler.
Kral
Lear'da, Cordelina'nın kocası.
Lear'ı kurtarmak için bir orduyla birlikte gelir; ancak,
birinci sahneden sonra sahnede görünmez.
Aşkın
Gayreti Güme Gitti’de, Navarre Kralı'nm
"akademisini ziyaret edenlerden.
Kral kendisine aşık olur ve üç yıl aşktan uzak duracağma
değin verdiği sözden döner.
Beğendiğiniz Gibi'de,
sürgün kralın elinden tahtı alan kardeşi.
Kısasa Kısas'ta,
Elbovv tarafmdan tutaklanan bir meyhaneci ve "kaçık bir soylu".
IV.
Henry'de (1. Bölüm), Falstaff'ın başıbozuk bir arkadaşı.
Falstaff'la birlikte yolcuları soyar, buna
karşılık Prens Hal ile Poins de kendisini soyarlar. Prens Hal kendisini
sorguladığında, Falstaff'ın yalanlarına arka çıkar.
Antonius ve Kleopatra'da, Octavius'un bir dostu.
Beğendiğniz Gibi'de, oğlan kılığına girdiğinde, Rosalind'in takındığı ad.
Vlll. Henry'de,
tarihsel kişi olark Stephen Gardiner.
Kral'm yazmanı; daha sonra, Winchester
Piskaposu olur ve Cranmer’e yönelik saldırıların başmı çeker.
GARGRAVE, Sir Thomas
VI.
Henry'de (1. Bölüm),
bir İngiliz subay.
GAUNT, John, bak. JOHN GAUNT
GEORGE, Clarence Dükü, bak. CLARENCE DÜKÜ,
George
Onikinci Gece’de,
Illyria kıyılarında batan geminin kaptanı.
Viola'yı, uşak kılığında, Dük Orsino'ya
tanıtmak için söz verir.
Hamlet'te, Hamlet'in
annesi, Danimarka Kraliçesi.
Oğluna bağlı bir anne, ancak Claudius
tarafından kolayca aklı çelinen güçsüz bir kadındır. Claudius’un hazırlamış
olduğu zehirle ölür.
GESTA ROMANORUM
(ROMANLILARIN İŞLERİ)
Latince öyküler demeti (1400). Şövalyelik,
ermişlerin yaşamı ve halk söylencelerine ilişkin 200 öykü içerir. Elizabeth dönemi
tiyatrosunun başlıca bir kaynağı olarak, ShakespeareVe- nedik Taciri
'nde yararlanmıştır.
Macbeth'te, Macbeth'in
oyunun başında sahip olduğu unvan.
Cadılar,"Glamis Beyi" diye
selâmlayarak kendisini tanıdıklarını gösterirler. (Güney İskoçya'da Glamis ya
da Glammis adında bir köy ile Macbeth'e bağlı bir şato da vardır).
GLANSDALE, Sir VVilliam
VI.
Henry'de (1. Bölüm),
bir İngiliz subay.
GLENDOVVER, Owen
IV. Henry'de (1.
Bölüm), Percy'lerin müttefiki bir Galli.
Doğaüstü güçlere inancı ve uluorta
konuşmalarıyla aralarında sert atışmalar geçen Hotspur'la karşıtlık oluşturur.
Shrevvsbury Savaşı'nda yer almaz.
GLOBE, The
Richard ve Cuthbert Burbage tarafından
1599'da inşa edilen ünlü tiyatro yapısı. Globe, çokkenâr biçimliydi ve ortası
gökyüzüne açıktı; balkonlar ve sahne bir çatıya bağlıydı. 1613'te, VIII.
Henry'nin gösterimi sırasında yanlış açılan bir top ateşi sonunda bu çatı
alev almış ve tüm yapı yanmıştır. 1614’te bu kez kiremit çatıyla yeniden inşa
edilmiş, ancak 1644'te Püriten yönetim sırasında yerlebir edilmiştir.
Shakespeare, bu tiyatroda gösteriler sunan Lord Chamberlain's Men'in (daha
sonra King’s Men) ortaklarından ve bina sahiplerinden biriydi ve oyunlarının
çoğunun ilk gösterimi bu tiyatroda yapılmıştı. (1909'da yapılan kazılar,
Globe'un kalıntılarından küçük bir bölümünü açığa çıkarmıştır).
GLOUCESTER DÜKÜ, Richard
VI. Henry'de, (2. ve
3. Bölüm), daha sonra III. Richard olan York Dükü; Richard Plantagenet'in
dördüncü oğlu.
Tahta giden yolda önüne çıkan herkesi kanlı
biçimde yok ederek ilerler. Tewkesbury Savaşı'ndan sonra Galler Prensi'ni,
Londra Kulesinde de VI. Henry'i öldürür. Prenses'i Kule'de öldürtmeye
varıncaya kadar, III. Richard olma yolunda hiçbir engel tanımaz. Tyrrel
tarafından işlenen bu cinayet, Richard'm hunharlığının en üst noktasını
oluşturmakla birlikte, bu olaydan sonra talihi tersine döner. Hiçbir acuna
duygusu olmayan ve hiç kimseye acımayan, gözü dönmüş, hunhar biri olmakla
birlikte, zekâsı ve canlılığıyla ilk bakışta ilgiyi üstüne çekerse de, oyunun
ikinci yarısında, kendine güvenini yitirir. Çok geç nadim olsa da hak ettiği
ölümden kurtulamaz.
I.
Richard'da tarihsel
kişi olarak Eleanor de Bohun, Glouces- ter Dükü Thomas VVoodstock'un dul eşi.
Eşinin (II. Richard'm buyruğuyla Mowbray
tarafından öldürülmesi üzerine) Gaunt'a başvurarak, öç isteminde bulunur.
GLOUCESTER DÜŞESİ, Eleanor
VI. Henry'de (2.
Bölüm), tarihsel kişi olarak Eleanor Cobham, Humphrey Gloucester'ın karısı.
Kraliçe olmak ister, bu amaçla da büyü yapar,
ancak York Dükü Richard tarafından ortaya çıkarılır. Elinde mumla sokaklarda
üç gün yürüyerek nedamet getirdikten sonra, sürgüne gönderilir. Sokakta
Gloucester’e rastlar ve kendisini utanca boğduğu için söylenir; bu arada,
Suffolk, York ve Kardinal Beaufort'a karşı ■kendisini uyarır.
GLOUCESTER, Humphrey
IV. Henry
(2. Bölüm) ile V. Henry'de, IV. Henry'nin küçük oğlu.
Prens Humphrey Gloucester ve Gloucester Dükü
olarak ikincil bir rol oynar. VI. Henry'de (1. Bölüm), Kral'ın amcasıdır
ve Beaufort ailesinin Ingiltere'yi yönetme isteğinden duyduğu kuşkuyla,
VVinchester Piskaposu Henry Beaufort’la tartışır. Kral'ın sadık bir destekçisi
ve acılara sabırla göğüs geren biri olarak VI. Henry'de görünür; burada,
çeşitli düşmanlarının kendisine karşı işbiriliği yapmaları sonunda Kral
vasiliği elinden alınır. Daha sonra, tutuklulara işkence yaptığı ve ordunun
parasını çaldığı savıyla tutuklanarak ölüme mahkum edilir.
Kral Lear'da, Edgar
ile Edmund'un babaları.
Kendisiyle ilgili öykü, Sidney'in Arcadia'sındaki
Paphlagonia Prensi'nden gelir. Evlilikdışı oğlu Edmund tarafından terkedi- lişi
yanında, öbür oğlu Edgar'a gösterdiği acımasızca tavır, daha alt düzlemde,
Lear'ın kızlan tarafından terk edilişi ile Cordelia'ya karşı acımasız tavrına
bir karşılık oluşturur. Çektiği acılar sonunda ve körlüğünün kendisine
öğrettikleriyle, Edgar'a görevini yerine getiremediği gibi, bütün insanlığa
olan görevini de yerine getiremediğini anlar ve tıpkı Lear gibi, o da yaşamı
daha derinden kavrar. Edgar geri döndüğünde yarı üzüntülü, yarı sevinçli bir
halde can verir.
GOBBO,
Lancelot
Venedik
Taciri'nde, aklı havalarda, bilmiş bir
hizmetkâr.
Vicdanına uyarak Shylock'un yanında kalırsa bunun şeytana
hizmet etmek olacağım, ama şeytanın sesine kulak vererek kaçarsa bunun akla
hizmet edeceğini düşünerek, Shylock'u terk eder, Lorenzo'nun da Jessica'yla
birlikte kaçmasına yardım eder. Shakespeare'in en iyi soytarılarından biri
olarak karşımıza çıkar.
GOBBO,
Yaşlı
Venedik
Taciri'nde, Launcelot Gobbo'nun babası.
Shylock'a bir armağan vermek için gelmiştir; ancak, Bassa-
nio'nun hizmetine girmeyi gözüne kestiren Launcelot'un kendisini kandırması
sonunda, armağanı Bassanio'ya vermek durumunda kalır.
GOFF,
Matthevv
VI. Henry'de (2.
Bölüm), Jack Cade'in bir yandaşı,
Kral Lear'da,Lear'ın en büyük kızı.
Evinden kovduğu Lear'a gösterdiği sevecenlik yüzünden
onurlu kocası Albany'yi aşağılar. Albany'yi öldürerek, yerine sevdiği kişi olan
Edmund'la evlenmeyi tasarlarsa da, kardeşi Regan'ın da Edmund'u sevdiğini
öğrenince, kızkardeşini zehirler, sonunda da kendi canına kıyar.
Hamlet’te, oyuncuların
oynadığı oyunda öldürülen kral. (Claudius'un gözünde, Hamlet'in babasını temsil
eden kişi).
Fırhna'da, denize bırakıldıklarında Prospero ile Miranda'ya erzak ve
kitap veren "namuslu, yaşlı bir Meclis Üyesi".
Alonso ile birlikte deniz kazasına uğrayarak,
Prospero'nun adasına çıkar.
T;
Norton ile T. Sackville'in yazdıkları bir erken tragedya (1562).
Uyaksız koşukla ilk kez yazılmış, koroyu ve dilsiz
gösteriyi içeren Senaca'vari kanlı bir tragedya olup, Kral Gorboduc'un krallığını
bölmesini izleyen iç kanşıklıldan ve cinayetleri ele ahr.Shakespeare'in Kral
Lear oyununu dolaylı olarak etkilemiştir.
IV.
Henry'de (2. Bölüm), krallık ordusunda bir subay.
V.
Henry'de, Fluellen'e Kral’m bütün tutuklulan öldürme buyruğunu
verdiğini söyler.
Pericles'te, sahnede
korunun yerini alan kişi (öyküyü sunar, zaman boşluklarını doldurur, her
perdeyi tanıtır ve epilogdaki olayları özetler); sekiz heceli ya da on heceli
ikili dizelerle konuşan şair Gower.
GOVVER,
John (1330-7-1408)
Şair
ve yazar.
Apollonius of Tyre
(Surlu Apollonius) adlı uzun öyküsü, Sha- kespeare'in Perikles, Sur Prensi
oyununa anakaynaklık ettiği gibi; Shakespeare, kendisine oyunda koro rolünü
vermiştir.
"GÖKYÜZÜ"
("CENNET")
Elizabeth
dönemi halk tiyatrolarında platform sahnenin aşağıya donatımlıklarm
indirildiği üst örtüsünü belirten terim.
"Gökyüzü", iki sütün ya da "sahne
direği" üzerinde duruyordu, ve (VVitt'in Swan Theatre için yaptığı
çizimde görüldüğü üzere) çatısı kiremitlerle kaplıydı, altı ise normal olarak
boyalıydı ya da güneş, ay , yıldızlar ve burçları gösteren çizimlerle
bezenmişti.
GÖLGE,
Simon
IV. Henry'de(2.
Bölüm), Falstaff tarafından askere alınan biri.
Oyunların Gösterimleri halk tiyatrolarında öğleden sonraydı
ve iki saat sürüyordu. Shakespeare'in topluluğu saat 2'de Gösterim'e
başlıyordu. (Lord Chamberlain'in verdiği söze göre, oyunlar "artık ikide
başlayacak ve dörtte beşte sona erecek"ti, 1594). Kapalı tiyatrolarda
ışıklama gerekli olduğundan, Göste- rimler'in öğleden sonra yapılması
gerekmiyordu. Açık tiyatrolarda, Gösterim'in gerçekleştiğini belirtmek üzere,
üst kuleden bir bayrak dalgalandırılıyordu. Eğer oyun tragedya idiyse, üst dış
duvara, ya da "Gökyüzü"ne bir kara perde asılıyordu. "Para
toplayıcılar", girişte giriş parasmı, öbürleri de balkon koltuklarının
parasını topluyorlardı. Gösterimlerin başlayışı üst kuleden üç kez trompet
çalışıyla işaret olarak veriliyordu.
GRANDPRfe
V. Henry'de, Agincourt
Savaşı sabahında İngiliz ordusunun bitkin ve umutsuz görünüşünü renkli bir
dille anlatan bir Fransız soylusu.
Venedik Taciri'nde,
Bassanio'nun arkadaşlarından bin.
Çenesi düşük, şakacı bir kişi olup, Shylock'u mahkum
edenlerin başmda yer alır. Nerissa'yla evlenir. .
Othello'da,
Brabantio'nun kardeşi, Desdemona'nın amcası.
II.
Richard'da, Kral'ın
bir hizmetkârı.
GREENE, Robert (1558-1592)
Oyun yazarı.
Pandosto, The Triumph of Time (1588, Pandosto, Zamanın Zaferi) adlı düzyazı romansı,
Shakespeare'in Kış Masalı’na düşünce ve olay olarak temellik eder.
1592'de, ölümünden sonra yayınlanan Groatsworth of Wit adlı yapıtında,
Shakespeare'in yükselişini alaylı ve küçümseyici bir dille ilk kez saptayan
kişi olmuş; Shakespeaer'i Londra sahnelerini kuşatmaya kalkan "acemi
çaylak" bir oyuncu ve yazar olarak nitelediği gibi "ülkenin biricik
titreyen-sahnesi" (Shakescene) olduğunu sanan kişi olarak da
nitelemiştir.
Romeo
ve Juliet'te, Capulet'nin hizmetkârlarından
biri.
Birinci sahnede, Sampson’la birlikte, Montague'nun hizmetkârlarıyla
döğüşür.
Hırçın Kız'da,
Bianca'nın zengin, ama yaşlı bir isteklisi. Pet- ruchio ile Katherina'nm
evliliğini parlak bir dille anlatır.
GREY,
Lady
VI.
Henry’de
(3. Bölüm), tarihsel kişi olarak Elizabeth VVoodvill.
Oyunda, Sir John Grey'in dul eşidir ve kocasının el konan
mülkünü geri almak için ricada bulunur, ancak bu istediği şeyin yerine daha
büyük bir öneri olarak IV. Edvvard'tan evlilik önerisi alarak kendisiyle
evlenir. Bu yüzden de VVarvvick kendisini terk eder. İli. Richard'da,
Kraliçe Elizabeth olarak, Richard ile akrabalarını barıştırmaya çalışır.
Edvvard öldüğü zaman, Prens’i sığınağından çıkarır. York Düşesi ve Marga-
ret'le birlikte, kendisini kardeşleri ile çocuklarından eden Ric- hard'ı
lânetler. Ancak, kızını isteyen Richard geri çevirmeyerek dinler; daha sonra
da, kızının Richmond'la evlendiği haberi gelir.
GREY, Lord
III.
Richard'da, Kraliçe
Elizabeth'in (Lady Gray) daha önceki kocasından olan oğlu.
Grey ile Rivers, Richard'ın buyruğuyla Pomfret'te
öldürülürler.
GREY, Sir Thomas
V.
Henry’de, Kral'a karşı Scroop ve
Cambridge'in yanında yer alan suikastçılardan biri.
Ele geçtiği zaman, "lânetli bir işten
kurtulduğunu" haykınr.
VIII. Henry’de,
Kraliçe Katherine'nin bir habercisi.
Cymbeline'de, Cymbeline’in oğlu.
Polydore adı altında gizlenir ve Morgan'm oğlu olarak
büyür.
GUILFORD,
Sir Henry
VIII. Henry'de, bir saraylı.
GURNEY,
James
Kral John'da, Lady
Faulconbridge'in bir yardımcısı.
"GÜLLER
SAVAŞI"
İngiltere'nin
önde gelen iki soylu ve akraba ailesi, "Beyaz Gül" taşıyan York
Hanedanı ile "Kırmızı Gül" taşıyan Lancas- ter Hanedanı arasında, 15.
yüzyılın ikinci yarısında İngiliz tahtı için otuz yıl boyunca süren amansız
çekişmelere verilen ad.
Shakespeare,
Birinci Dörtleme'sinde (VI.Henry- 1. Bölüm,2. ölüm, 3. Bölüm, ve III. Richard),
"Güller Savaşı"nı (1454-85) konu alır. Bu oyunların yazımında,
Shakespeare, tarihi kaynaklara, başlıcalıkla da Hail ile Holinshed'in
tarihlerine başvurmuştur. 1390-1420 olarak daha önceki dönemi ele alan, ama
daha sonra yazılmış olan ikinci Dörtleme'de (II. Richard, IV. Henry-
1.Bölüm, 2. Bölüm, V. Henry), II. Richard'ın IV. Henry adıyla tahta
çıkan kuzeni Bolingbroke tarafından tahttan edilişi olarak "Güller Sa- vaşı"mn
kökenlerine tanık olunur. Shasekpeare oyunlarında, "Güller Savaşı"
şöyle sıralanabilir: St. Albans Savaşı, 22-Mayıs, 1455. York Dükü, Somerset'i
yenilgiye uğratır ve öldürür (VI. Henry, 2. Bölüm); Northampton Savaşı,
10 Temmuz 1460. VI. Henry, Yorklar tarafından tutsak alanır; VVakefielde
Savaşı, 30 Aralık 1460. York öldürülür (VI. Henry, 3. Bölüm); Mortimer's
Cross Savaşı, 2 Şubat 1461. Yorkların zaferi (Vl.Henry, 3. Bölüm); St.
Albans Savaşı (ikinci), 17 Şubat 1461. Warwick, Kraliçe Mar- garet tarafından
yenilgiye uğratılır (VI. Henry, 3.Bölüm); Tow- ton Savaşı, 29 Mart 1461.
Yorkların zaferi (VI. Henry, 3. Bölüm); Hedgeley Moor Savaşı, 25 Nisan
1464, ve Hexam Savaşı, 8 Mayıs 1464. Yorkların zaferleri; Bamet Savaşı.
VVanvick IV. Ed- ward tarafından yenilgiye uğratılır ve öldürülür (VI. Henry,
3. Bölüm); Tevvkesbury Savaşı, 4 Mayıs 1471. Margaret IV. Edward tarafından
yenilgiye uğratılır (VI. Henry, 3. Bölüm); Bosvvorth Savaşı, 22 Ağustos
1485. III. Richard, VII. Henry adını alan ve evlilik yoluyla iki aileyi
birleştiren Richmond tarafından yenilgiye uğratılır ve öldürülür (III.
Richard).
Elisabeth
döneminde, özellikle dramatik gösterimler için inşa edilmiş olan ve
izleyicileri toplumun bütün kesimlerinden oluşan tiyatro yapıları.
16.
yüzyılın ikinci yarısındaki kültürel zenginleşme döneminde, The Theatre'ın
inşa edildiği 1576'dan ikinci Globe The- atre'm açıldığı 1614'e kadar, 200.000
nüfuslu Londra'da 11 tane halk tiyatrosu ile özel tiyatro yapısı açılmıştı,
(başlıcakla): The Theatre (1576), Blackfriars I (1576), Blackfrians II (1596),
Curtain (1577), Rose (1587), Swan (1595), Globe I (1598), Globe II (1614),
Fortune I (1607), Fortune II (1623), Hope (1613).
Kraliçe, dramatik gösterileri, oyuncuları ve oyuncu
topluluklarını desteklerken, gitgide bağnaz Pürintenlerin eline geçmeye
başlayan kent yönetimi, 1580'lerden sonra, tiyatro gösterimlerine karşı tavır
almaya başlamış; bunun sonunda, tiyatro etkinlikleri bu iki gücün etkisi
alfanda kendini belirleye gelmiştir, tik Halk Tiyatrosu, Leicester Baronu'nun
hizmetinde olan ve "komedya, tragedya, araoyun ve sahne oyunlarf'nı
gerçekleştirme yetkisini alan James Burbage tarfından kurulmuştur (The
Theatre). Saray, Elisabeth ve I. James dönemlerinde tiyatrolara destek olmaya
devam etmiş ve I. James, Lord Chamberlain's Men topluluğunu kendi topluluğu
(King's Men) olarak tutmuştur; bu topluluğun en önemli üyesi, VVilliam
Shakespeare idi. Halk Tiyatro yapılan, bir çeşit amfitiyatro biçiminde,
yuvarlak, sekizgen ya da dikdört- kendi. Üç katlı balkonlar yapıyı çevreliyor
ve sahnede kesiliyordu. Zeminde oturma yerleri yoktu, izleyiciler ayakta
izliyordu; balkonlarda ise oturmak için, sıralar ya da tabureler vardı. Sahne,
izleyici yerine, öne doğru çıkıyordu ve üç yandan izlenebiliyordu. 1.5 m. yüksekliğindeki
sahne, 13.3m. eninde ve 8.4 m. derinlikteydi; bu anlamda da tiyatronun iç çapı
16.8 m. idi. Gösterimler saat ikide başlıyor ve genellikle iki saat sürüyordu;
girişte 1 penny ödeniyordu, ikinci balkondaki localar için ayrıca 6 penny, üst
balkondaki özel loca içinse 12 penny ödeniyordu. Sahnenin tavanı en üstte
kuleyle biten iki sütunla destekleniyordu. Sahne, iki kapıyla arkadan sahne
arkasına açılıyordu; arka sahnenin üstü, ikinci balkonun bir devamı olarak,
müzikçilerin yeriydi; ayrıca, sahneye yukardan indirilecek sahne donanımları
ile oyun kişileri (Tanrılar, vb.) de bu bölümde yer alıyordu. Sahnenin
üstünden aşağıya kumaş bir örtü iniyordu (Lord Admiral's Men topluluğununki
Güneş ve Ay resmiyle, Globe Tiyatro- su'nunki ise "küre" resmiyle bezeliydi).
Böyle bir örtü, süsleyici bir işlev gördüğü kadar, sahne gerisindeki teknik
işlemleri de gizliyordu. Işıklamanın her zaman için bir sorun olduğu tiyatroların
gösterim mevsimleri de, İngiltere'nin iklimine bağlı olarak, oldukça kısa
sürüyordu.
HALL (HALLE), Edward (1498-1547)
İngiliz tarihçi, The Union of the Two Noble and Illustre
Famelies of Lancaster and York (1548, İki Soylu ve Şanlı Ailenin, Lancaster
ve York'ların Birleşmesi) adlı yapıtın yazarı.
Tarihe ahlâki bir bakış açısıyla bakan ve Güller
Savaşı’nın sona ermesini hayırla karşılayan bu yapıt, Holinshed'in yapıtı
yanısıra, Shakespeare'in tarih oyunlarına anakaynaklık etmiştir.
HAL, Prens
IV.
Hennj'de (1. ve 2.
Bölüm), tarihsel kişi olarak Galler Prensi Henry; Falstaff'm kafadarları arasında
yer alan, neşeli, alem bir delikanlı.
HALSİZ, Francis
IV. Henry'de (2. Bölüm), Falstaff'm askere aldığı kişilerden biri.
Hamlet'te, oyunun
başkişisi.
Oyunun başında, annesinin davranışı
karşısında düşkırıklı- ğına uğradığı kadar, babasının ölümüne de derinden
üzülen bir genç adam olarak yer alır. Babasının hayaletinin kalede görünerek,
ölümünün doğal bir ölüm olmadığım kendisine bildirmesiyle aklı uçar. Tüm
varlığıyla babasının öcünü almayı kararlaştırır. Bunun için de kaçık rolü
yapar; ancak, kaçıklığının ne kadarının gerçek, ne kadarının rol olduğu bir
tartışma konusu olagelmiştir. Öcünü almaya kararlı olmakla birlikte, bunu
yerine getirmede gecikir, Polonius ile Ophelia'nın ölümlerini beklemesi
gerekir. İngiltere yolculuğundan çok daha kararlı ve ne istediğini bilir biri
olarak döner ve sonunda annesi ile kendisinin ölümüne yol açan çatışmada
Claudius'u öldürür.
HAMLET (DANİMARKA
PRENSİ HAMLET TRAGEDYASI)
Shakespeare'in bir tragedyası.
Hamlet öyküsü çok gerilere, Amlotha biçiminde 1230'lara, İzlandalI
şair Snorri Sturluson'un Prose Edrfa'sındaki bir koşuklu parçaya kadar
uzanır. Öyküyü ilk kez yazınsal hale DanimarkalI Saxo Grammaticus getirerek,
12. yüzyılın sonunda Historica Dani- ca (Danimarka Tarihi) adlı Latince
yapıtına koymuştur. François de Belleforest, Saxo'nun çeşitlemesini Histories
Tragiques (1582, Trajik Öyküler) adlı, Shakespeare’in de yararlanmış olduğu
yapıtında genişleterek kullanmıştır; nitekim, Shakespeare'in, Saxo'nun
çeşitlemesini bilmekle birlikte, gerçek kaynağının Bel- lefrost olduğu, genel
kanı olarak yer almaktadır. Ancak, her iki çeşitleme de, özünden birbiriyle
benzerlik gösterir ve her ikisi oyundaki tüm başlıca olayları ve öğeleri
içerirler. Ama, Saxo'da da, Belleforest’te de hayalet sahnesi, oyuncuların
oynadıkları tuzak oyun sahnesi, Laertes ve Fortinbras, Ophelia'nın aklını yitirmesi
ve boğulması sahnesi ile mezar sahnesi yer almz. Öte yandan, T. Nash'ın R.
Greene'in Menaphon adlı romansına yazdığı önsözden 1589'larda bilinen
bir Hamlet oyununun varlığından söz edilir. Nitekim, birçoklarınca,
Thomas Kyde'in ilk Hamlet 'in, Ur-Hamlet'in (Kök-Hamlet) yazan
olduğu sanılmaktadır. P. Henslovve da, 1594'te, Nevvington Butts’taki bir
tiyatroda oynanan bir Hamlet gösteriminden söz etmektedir. Bu bakımdan,
Shakespeare'in Hamlet'i, olasılıkla, Ur-Hamlet'ten etkilenmiş ve
Sha- kespeare, hayalet sahnesi, tuzak sahnesi, Ophelia'nın aklını yitirmesi ve
ölümü gibi, Saxo ya da Belleforest’te yer almayan ve Thomas Kyd'ce yazılmış
Seneca tarzında bir öç oyunundan gelebilecek öğeleri kendine almıştır.
Shakespeare'in Hamlet'ine daha başka kaynaklar da aracılık etmiştir.
Hayalet, Ur-Hamlet'ten kaynaklanmıyorsa, Seneca’nm Agamemnon ya
da Troades'indeki hayaletlerinden kaynaklanabilecği gibi, R. Scot'un The
Discoverie of Nitchcraft (Hayaletler ve Ruhlar Üstüne) gibi hayalet
yazılarından kaynaklanabilir. Öte yandan Gonzago'nun öldürülmesi, A Waming
for Faire Women (1599, Güzel Kadınlara Bir Uyan) adlı anonim bir oyuna
dayanabileceği gibi, 1538'de Urbino Dükü Francesco Maria'nın zehirle
öldürülmesi olayına da dayanabilir. Hamlet, 1600 ya da 1601'de oynamış,
1603'te basılmıştır. Birinci Toplu Basım olarak bilinen ve olasılıkla Ur-Hamlet'e
dayanan bu basım, İkinci Basım'dakinden yarısı kadar kısa olan, yetersiz bir
basımdı. 1604'teki İkinci Basım, Shakespeare'in istediği gibi tamamladığı
basım sayılmaktadır.
Öykü. Danimarka Prensi Hamlet, Elsinore'a döndüğünde babasını
kısa bir süre önce öldüğünü ve annesi Gertrude'un Kral olan amcası Claudius'la
evlendiğini öğrenir. Hamlet'in başta bu çabuk evlilik karşısında uğradığı
düşkınkhğı ve şaşkınlık, kısa süre sonra, babasının Hayalet'inin kendisine
Claudius tarafından öldürüldüğünün bildirilmesiyle yerini öç duygularına
bırakır ve Hamlet Claudius’u öldürerek öcünü almaya karar verir. Bu tasarısını
Claudius'tan gizlemek için, Hamlet, kaçık rolü oynamaya başlar; bu arada da,
daha önce yakınlık gösterdiği Polonius'un kızı Ophelia'yı geri çevirir. Hayaletin
söylediklerinin doğruluğunu ölçebilmek için de, Kralın önünde öldürme olayını
sahneyelen bir oyun oynattımr. Nitekim, Kral'm gösterdeği tepkiden suçlu
olduğuna kanaat getirirse de, dua ederken yakaladığı Claudius'u öldürmekten
vazgeçer ve annesiyle tartıştığı sırada kendilerini gizlice dinliyor sandığı
Poloniusü Claudius diye öldürür. Hamlet’in aklından geçirdiklerini kavrayan
Kral, öldürülmesi buyruğuyla Hamlefi İngiltere'ye gönderir, ancak Hamlet
kurtularak Danimarka’ya döner ve aklını kaçırdıkdan sonra suda boğularak ölmüş
olan Ophelia'nın cenaza töreniyle karşılaşır. Bu arada, Fransa'dan dönmüş olan
Polonius'un oğlu Laertes, babasının ve kızkardeşinin öcünü almak ister.
Claudius bundan yararlanmaya bakar, Laertes ile Hamlet arasında bir düello
düzenler; ancak, Laertes ucu zehirli bir kılıçla döğüşecektir. Döğüş sırasında
Hamlet, La- ertes'in kılıcıyla yaralanırsa da, kılıcı eline geçirip Laertes'i
öldürür. Laertes, ölüm anında Kral'm hıyanetini açık eder. Bu arada, Kral'm
Hamlet için hazırladığı zehirli şaraptan içen Gertrude ölürken, Hamlet de
zehirli kılıçla Claudius'u öldürür.
Londra’da ilk tiyatro yapısı (The Theatre) kurulmadan önce,
oyunlar han avlularında oynanıyordu. Elisabeth döneminin han yapıları oyunların
gösterimleri için çok uygundu: Bu yapılar, her iki ucundan kendisine dik
açıyla bağlı iki eklemi olan bir ana yapıydı. Ana yapıya girişi ve yanlara
açılımı olan bir köprü-sahne kuruluyor, böylece hanın avlusu tiyatro haline geliyordu.
Konuklar, gösterimleri eklem binalarının pencerelerinden, ya da isterlerse,
ana yapıdan sahneye aşağıya bakarak izliyorlardı. Yabancılar ile içkici takımı
ise, gösterimi, han avlusundan, oyuncularla birlikte ve açık havada
izliyorlardı. 1550’lerde Londra’da bir takım malikâne sahipleri avlularım tiyatro
haline getirmişlerdi. Han sahipleri ise, bu artı kazanç kay- nağınan çok
hoşnuttular. Bu dönemde başlıca Han Avlusu Tiyatroları Islington'da Saracen's
Head ile Aldgate'te Boar's Head'di. IV. Henry'de (1. Bölüm), adı
belirtilmemekle birlikte, Falstaffın kendine mesken tutuğu meyhane, Boar's Head
idi. 1574'te, Londra kenti yetkilileri, sarhoşluk, çıngar ve suçişleme olayları
yüzünden Han Avlusu Tiyatrolan'nı yasakladılar. Bu da profesyonel tiyatro
yapılarının yapımına yol açtı; nitekim, Han Avlusu Tiyatroları'ın yapı biçimi,
(üstü açık, çok kenarlı ve çpkkatlı) profesyonel tiyatroların (yapı ve sahne)
tasarımı üstünde etkili olmuştur. Londra'da Han Avlusu Tiyatrolar, gerek
araoyunlarm (kısa oyunların) oynandığı, tiyatro sanatının yürütüldüğü, gerekse
yenip içilen, şarkılı cümbüşlü yerler olarak, halkın ilgi odağı olagelmiştir.
Shakespeare, bu her iki geleneği de yakından biliyordu.
Windsor'un
Şen Kadınlarında, müşterilerinin işlerine
karışan bir han (Garter Ham) sahibi.
Dr. Caius'u, Evans'la kavga etmeye zorlar, ancak öbürleri
oyuna getirildiklerini anlayınca, atları çalarlar. Fenton'a Anne Page'e
yanaşması için yardım eder.
IV. Henry'de (2. Bölüm), Kral'ın yanında yer alan biri. Henry'ye
Yorkshire Şerifi'nin zaferini bildirir.
Bir Yaz Gecesi Rüyasında, bir peri.
V.
Henry'de, kenti
Henry'ye kuşattıran vali.
Macbeth'te, bir cin ya
da yabanıl bir yaratık.
IV. Henry'de, (1.
Bölüm), Bardolph'un özgün adı.
HASTINGS,
Lord
IV. Henry'de (2. Bölüm), Prens John'la barış
yaptıktan sonra tutuklanan bir asi.
HASTINGS,
Lord
VI.
Henry'de (3. Bölüm),
ve III. Richard’da, IV. Edward'ın hapisten kaçmasına yardım eden biri.
Edward'ın eşi, Kraliçe düşmanı olmakla birlikte, Edward'ın
ölümünden sonra Richmond'a tahta çıkması için yardım etmeyi geri çevirir.
Richmond tarafından hıyanetle suçlanarak, ölüme mahkum edilir.
Elisabeth
döneminde Hayaletler’e çokça inanılıyordu; Eliza- beth tiyatrosu, Hayaletleri
öç tragedyasının en iyi örnekleri olarak Seneca'nm tragedyalarından almıştır.
Shakespeare, beş oyununda Hayaletleri kullanmıştır. III. Richard’da
savaştan önceki gece, kralın öldürdüğü kurbanların Hayaletleri kendisine rüyasında
gözdağı vererek görünürlerken, rakibi Richmond'a cesaret vererek görünürler. Julius
Caesar'da, öldürülen Caesar'ın Hayaleti kendisini öldürenlerin başı olan
Brutus’a görünür. Macbeth'te, öldürülen Banquo’nun Hayaleti şölende
görünür (kendisini yalnızca Macbeth görür). Hamlet'te, Hamlet'in
babasının Hayaleti kardeşi Claudius'un kendisini öldürdüğünü söylemek için
Hamlet'e görünür ve Hamlet'le konuşur; daha sonra Krali- çe'nin odasmda da yine
yalnızca Hamlet'e görünür. Cymbeli- ne'de, Posthumus'un babasının,
annesinin ve kardeşlerinin Hayaletleri yardım etmesi için Tanrı Jüpiter'e
yakarırken görünürler. (Geleneğe göre, Hayaletler, yalnızca tek bir kişiye
görünmeyi seçiyorlardı ve gündoğmadan da dönmek zorundaydılar.) Elizabeth
tiyatrosunda, Hayaletler, teatral ve etki uyandırma amacıyla kullanılırken,
Shakeseare, Hayaletleri oyun kişilerinin anlamca gelişimi için kullanmıştır.
Hayaletler, büyük bir teatral etki yaratmakla birlikte (özellikle, Hamlet
ve Macbeth'te), oyun yazan tarafından oyun kişisinin karışık kafasını ya da
rahatsız vicdanını göstermek, izleyiciyi trajik kahramandan yapması beklenen
ve manevi açmazını çözecek korkunç işleri yapması gerektiğine inandırmak için
yetkin bir araç olarak da kullanılıyordu. İnsanın dünyası dışında doğaüstü bir
dünyanın varlığının araştırılması ya da kanıtlanması, bütün büyük tragedyalarda
önemli bir öğe olarak yer almıştır. (Kendi denetimi dışındaki olayların
kıskacı içinde kalmış insanın çaresizliği, o kişi ne denli yanılgılı da olsa,
izleyicinin bu kurban konumundaki kişiye yakınlık duymasına götüren büyük bir
gücün varlığı düşüncesine yol açmıştır hep. Hayaletler oyunda gözükse de gözükmese
de, Shakespeare'in bütün büyük tragedyalarında yatan düşünce bu olmuştur).
Macbeth’te, Cadılar'ın
başı.
. Shakespeare'in gününde bilinen Hekate, Yunan mitolojisinden
gelmektedir; burada, ay ile geceyi, yeryüzünü ve yeraltmı içeren üçlü bir güce
sahiptir. Cinlerle ve cadılıkla ilintisi buradan kaynaklanır.
Troilos
ve Kressida'da, Troya Kralı Priamos'un
oğullarmdan biri, Andromakhe'nin kocası.
Yunanları
teke tek döğüşmeye çağırır ve Aias'la döğüşür, daha sonra Akhilleus tarafından
öldürülür.
Cynıbeline'de, Imogen'in nedimesi.
Troilos
ve Kressida'da, Menelaos'un güzel karısı.
Paris'e
kaçışı, Troya Savaşı'nı başlatır.
Yeter ki Sonu iyi Bitsin'de, karısı olması için kendisinden istediği koşulları
gerçekleştirene kadar Bertram'm peşini bırakmayan kadın kahraman; zekâsı ve
bağlılığıyla sevdiği adamı kazanan erdemli, saygın bir kadın.
Bir
Yaz Gecesi Rüyast'nda, oyunun başında
Hermia'ya aşık Demetrius’u seven bir Atinalı genç kız.
Puck, yanlışlıkla, hem Demetrius’u, hem de Lysander'i kendisine
aşık ederse de, Oberon'u buyrultusuyla her İki aşığın da aklını başına
devşirir, ve sonunda Helena Demetrius’u elde eder.
Troilos
ve Kressida'da, Troyalı bir yalvaç,
Priamos'un oğlu.
Helen'i Yunanlara geri vermekten yanadır.
Pericles'te, Pericles'e bağlı bir Surlu lord.
IV.
HENRY, bak. BOLINGBROKE, Henry
IV.
HENRY (1. BÖLÜM/KRAL
DÖRDÜNCÜ HENRY'NİN BİRİNCİ BÖLÜMÜ)
Shakespeare'in
bir tarih oyunu.Oynanışı, 1597; asıh- şı,1598.
IV.
Henry (2. Bölüm) ve V. Henry'yle
birlikte, Elisabeth döneminin ulusalcı İngiliz halkının ideal kralı olarak
algılanan ve Agincourt zaferini kazanmış kişinin gençliğni içeren üçleme. Bu
oyunlar, ayrı oyunlar olarak sahnelene gelmiştir. Oyunda eylem 1402
Haziran'ından 1403 Temmuz'una kadarki bir yılı kapsar; bu nedenle de
Holinshed'de geçen kimi olaylar atlanmış, kimileri de kısaltılmıştır. IV.
Henry'nin askeri bir sefere ilişkin göndermeleri Holinshed'ce hükümdarhğnın son
yılı içinde verildiği gibi, kendisi Shrewbury Savaşı'nda otuzyedi yaşında
olmakla birlikte, yaşlı bir adam olarak da çizilmektedir. Mortimer'in
Glendower tarafından yenilgiye uğratılması ile Sir VValter Blunt’un
birliklerinin Hohnedon'da Douglas Kontu karşısında kazandığı zafer aynı günde
yer almamış olduğu gibi, Prens Henry de Shrewsbury'de Hotspur'u öldürmemiştir;
ayrıca, Shakespeare’in çizdiği gibi, genç rakipler de de- gülerdir. Prens Henry
onbeşindekyen, Hostpur otuzdokuzun- dadır. Shakespeare’in Kate adını verdiği
Hotspur'un karısı ise, bütün bütüne Shakespeare’in kendi yaratısıdır. Oyundaki
kimi aynntüar, örneğin Hotspur'un hızlı bir delikanlı olarak sunuluşu, Hal'ün
babasını savaş alanında Douglas Kontu’nun elinden kurtarışı, S.Daniel’in The
First Fowre Bookes of the Çivile Wars (1595, İç Savaşların İlk Dört Kitabı)
adlı yapıtından gelmektedir. The Famous Victories of Henry the Fıfth
(bas. 1598, Beşinci Henry'nin Büyük Zaferleri) adlı anonim oyun, on yd önce
yazü- mış olmakla birlikte, IV. Henry'nin (1. Bölüm) oyun kişüeri üe
komik olaylarma ilişkin kimi malzemeyi sağlamaktadır; örneğin, Gadshill
soygunu, Prens Henry'nin meyhane yaşamı, Poins, Gadshill ve "Jockey Old
Castle" gibi kişiler. Shakespea- re, bu .sonuncu kişiyi değiştirerek,
Falstaff admı vermiştir. Falstaff'ın oyun kişisi olarak hiçbir tarihsel
dayanağı yoktur; ancak, edebiyattaki "palavracı asker", miles
gloriosus tipinin bir örneğini oluşturur. Thomas of VJoodstock adlı
anonim oyun da, Falstaff ile arkadaşlarının yolcuları tuzağa düşürmeleri sahnesi
bakımından bir kaynak oluşturabilir. IV. Henry'de (1. Bölüm), Henry'ye
(Prens Hal) yüksek bir kişi olarak rastlanmaz; burada gerek Sir John Falstaff,
gerekse Hotspur (Harry Percy) kendisini gölgelerler.
Öykü. IV. Henry, tahtın haklı isteklisi Lady Precy'nin
erkek kardeşi Edmund Mortimer'i Owen Glendovver'in elinden kurtarmaya
yanaşmayınca, Percyler de İskoç tutsaklarını Henry'ye vermezler. Henry Percy
(Hotspur), babası Northumberland ve amcası VVorcester'le birlikte, yanlarına
York, Glendower, Mortimer ve Do- uglas'ı da alıp, Henry'ye karşı bir
ayaklanmayı başlatmaya karar verir. Bu arada, genç Galler Prensi, Prens Hal,
Sir John Falstaff ve arkadaşlarıyla birlikte, sorumsuz ve uçan bir yaşam
sürmektedir. Falstaff ve avenesi, bir grup yolcuyu soymak için planlar yapar;
ancak, Prens Hal üe Poins, soyguna bulaşmamayı, Falstaff üe arkadaşlarının
kaçmalarına yardımcı olabümek için geride kalmayı, böylece, açığa çıkmamayı
seçerler. Boar's Head Meyhanesinde, Falstaff, başlarından geçen serüveni
ballandırarak, bu arada, Prens’in savaşçılığını da abartarak anlatır. Hal,
sorumsuzca davranıştan yüzünden babasından büyük azar işitir ve ele
geçirdikleri zaman krallığı kendi aralarında nasıl bölüşeceklerini tartışan
asillerin üstüne savaşmaya gönderilir. Shrevvsbury'de Hotspur ile Do- uglas,
Nortumberland ile Glendwer'in kendilerini terk ettiklerini öğrenirlerse de,
krallık ordusuyla çarpışmaya hazırlanırlar. Wor- cester ise, Kral'ın barış
yapma önerisini isyancı dostlarına bildirmez ve isyancılar çarpışmada ağır bir
yenilgiye uğrarlar. Hal, çarpışmada Hostpur'u yaralar; bu arada, Hotspur'u
öldürdüğünü söyleyen Falstaffa da göz yumar.
IV.
HENRY (2. BÖLÜM/KRAL
DÖRDÜNCÜ HENRY'NİN İKİNCİ BÖLÜMÜ)
Shakespeare’in
bir tarih oyunu.
IV.
Henry 1. Bölüm'de olduğu gibi, burada da
Shake- speare'in anakaynağı Holinshed'in Chronicles'ı (2. bas., 1587,
Tarih) olmuş ve 1403'ten V. Henry'nin tahta çıkışı olan 1413'e kadarki zaman
dilimini almıştır. Shakespeare, Holinshed'in yapıtını çeşitli yönlerden
değiştirip uyarlamıştır. Örneğin, Nort- humberlandcılar ile York
Başpiskaposu'nun IV. Henry'ye karşı ayaklanmalarını kısaltmış;
Notrhumberland'ın Kral'ın ordusuyla karşı karşıya gelmemek için İskoçya'ya
kaçmasını kendi yaratmış, IV. Henry'nin hastalığını da, karışıklık havasını pekiştirmek
için öne almıştır. Kral'ın suçluluk duygusunu dile getirişinde, Shakespeare,
S. Daniel'in yapıtının etkisinde kalmıştır; Stovve'un Chronicles ofEngland
(15802, Ingiltere Tarihi) ile Annales ofEngland (1592, İngiltere
Yıllıkları) adlı yapıdan da bu sahneyi etkilemişolabilir. The Fammış
Victories of Heny the Fifth (bas. 1598, Beşinci Henry’nin Büyük Zaferleri)
ise, önemli bir kaynağı oluşturur. Shakespeare, Prens'in babasına davranışını
buradan alırken; V. Henry'nin tac giyme töreni için daha önceki oyundan yararlanır.
Bayan Quickly, Doll Çarşafyırtan ve Gloucestershire köyünden kişiler,
Shakespeare’in kendi yaratmasıdır. Shakes- peare'in bu oyunu IV. Henry-1.
Bölüm'de yer alan Sir John Fals- taf'a izleyicilerin gösterdiği büyük ilgi
üzerine kaleme aldığı söylenmektedir.
Öykü. VVestmoreland ile Lancaster, isyancılara karşı bir
ordu kurma hazırlıkları içindedirler. Londra'da Kral, Falstaffı askere alma
işiyle görevlendirmiştir. Prens Hal ile Falstaff, arkadaşlarını Boar's Head
Meyhanesi'nde bırakarak, kuzeye doğru yol ahr- lar. Gloucester'da Yargıç
Alık'ın evinde, Falstaiai, askere aldığı kişileri para karşılığında serbest
bırakarak, yerlerine yoksul insanları toplar. Nortumberland isyancıları yine
terk eder; York, Movvbray, Hastings ve ötekiler, Kralın ordusunun karşısına moralleri
bozuk olarak çıkarlar. Lancaster, onları alt etmeyi başararak hepsini öldürür.
Kral, hasta ve bitkin bir durumda olduğu için isyancılara karşı kazanılan
zaferi gereğince kutlamayasa da, oğluna artık güvendiğini ölmeden önce
belirtir. Hal'ün V. Henry olduğunu öğrenen Falstaff, Londra’ya koşturursa da,
yeni Kral tarafından soğuk bir yüzle geri çevrilir.
İngiltere
Kralı.
Erken yaşta sorumluluğu üstüne alarak, daha onaltı yaşındayken
Krallık ordusuna Shrevvsbury'de Percy’lere karşı komuta etti (ve söylentiye
göre Harry Percy’yi-Hotspur-öldürdü). 20 Mart 1413'te tahta çıktı ve iç barışı
güvence altına aldı. Babasının sağlığında Fransızların Glendower'in isyanı
sırasında Gal'i desteklemiş olmaları nedeniyle, Fransa üstüne sefer açarak,
1415'te Fransa'ya çıktı, Harfleur’ü alarak Calais'ye yürüdü. Agincourt'ta
13.000 kişilik ordusuyla 50.000 kişilik Fransız ordusunu yenilgiye uğratarak
yoluna devam etti. Daha sonra, İngiltere'ye dönerek, hazırlıklarını
tamamladıktan sonra yeniden Kanal'ı geçerek Caen'i aldı, Rouen’i kuşattı, Normandiya'nın
büyük bir kesimini ele geçirdi, 1416'da da Paris'e yaklaştı. 1420'de Troyes
Antlaşmasıyla ana hedeflerine ulaştı: Fransa Kralı VI. Charles'ın kızı
Catherine Valo- is'yla evlendi, Kral Naibi ve Kral'ın mirasçısı oldu. Paris'e
görkemli bir törenle girdikten sonra, Kraliçe'yi İngiltere'ye götürerek tac giydirdi.
Daha sonra Normandiya'da çıkan bir isyanı bastırmak için döndüğünde Meaux
kuşatması sırasında hasta düştü, bir sonraki yaz da öldü (1421). Yerine, dokuz
aylık oğlu VI. Henry geçti. Henry, ideal kral olarak görülmüştür; nitekim
Shakespeare de kendisini örnek bir kral olarak, Elizabeth'ten önce
İngiltere’nin büyüklüğünün doruğu olarak koymuştur.
V.
HENRY (BEŞİNCİ
HENRY'NİN YAŞAMI)
Shakespeare'in bir tarih oyunu. Oynanışı,
1600'den önce; basılışı 1600.
Ana
tarihsel kaynak, Holinshed’in Chronicles'ı (2. basım, 1587, IH. Git)
olmakla birlikte, Shakespeare, Hall'ün The Union ofthe Two Noble and ülustre
Famelies ofLancastre and Yorke (1584, tki Soylu ve Şanlı Ailenin, Lancaster
ve York'lann Birleşmesi) adı yapıtına da başvurmuştur. Shakespeare, Titus
Livius'un (1513'te İngilizceye çevrilen) Vita et Gesta Henrici Quinti
(Beşinci Henry'nin Yaşamı ve Eylemi) adlı tarih yapıtına da başvurmuş olabilir.
Shakespeare'in daha önce IV. Henry oyunları için yaralandığı The Famous
Victories ofHenry V (Beşinci Henry'nin Büyük Zaferleri) adlı anonim yapıttan
bu oyun için de yararlandığı açıktır; örneğin, tenis topu sahnesi, basit
halkın savaşa karşı tavrını gösteren sahneler, İngiliz soytarının Fransız
askerle karşılaşması, vb. Shakespeare, İngiltere üe Fransa arasında, özellikle
de Agincourt Savaşı sırasında geçen kahramanca mücadele üstünde yoğunlaşacak ve
Henry'yi yürekli, etkin, görevinin bütünüyle bilincinde, ideal bir kral olarak
gösterecek biçimde, kaynaklan yeniden düzenlemiştir. IV. Henry- l.Bölünı
ve IV. Henry-2.Bölünı'\e birlikte bir üçleme oluşturan V. Henry,
Hal'ün bütün bütüne kurtularak güçlü bir kral haline gelişini verir. Falstaff
ise hiç gözükmez; oyunun başlarında öldüğü haberi gelir.
Öykü. V. Henry, bir yandan Canterbury Başpiskaposu'nun
Fransa tacına hakkı olduğu savlarını desteklemesi; öte yandan da, Fransa
Veliahtı’nın gençlik çılgınlıklarını anımsatmak için kendisine armağan olarak
tenis toplan göndermesine duyduğu öfkeyle, Fransa'ya karış askeri seferi
başlatır. Ayrılmadan önce de, Grfy, Scroop ve Cambridge'in hıyanetlerini
öğrenerek, öldürülmeleri için buyruk verir. Boar's Head Meyhanesinde, Bayan
Quickly, Falstaff'ın nasıl öldüğünü, eski kafadarlarının da (Piştov, Nym, ve
Bardolp) askere yazılmalarını anlatır. Fransa'da, Harfleur önünde, Henry
askerlere bir konuşma yâpar ve Harfleur'ü ele geçirdekten sonra Agincourt'ta
çok daha büyük sayıdaki kendisini bekleyen ordunun üstüne yürür. Savaş öncesi
gecesi, Kral, kılık değiştirerek, basit bir asker gibi, ordu saflarında
dolaşıp, askerin kendisine olan güvenini sınar. Daha sonra da Fransızlara
karşı bire beş döğüşe- ceklerini öğrenince daha da keyiflenir. Ertesi gün
İngilizler savaşı kazanırlar ve Troyes Antlaşması yapılır; Henry, Prenses Katherine'i
almakla kalmaz, Fransa Kralı öldükten sonra tahtın sahibi olacağma ilişkin söz
de alır.
İngiltere
Kralı VI. Henry.
Tarihsel olarak, dalla dokuz aymı doldurmamışken, amcası
Bedford Dükü John'un koruyuculuğu altında tahta geçer; ancak Bedford, Krallık
Naibi olarak Fransa'da bulunduğundan, İngiltere'de bu görev, Bedford'un
kardeşi, Gloucester Dükü Humphrey tarafından yerine getirilir. 1445’te,
Margaret Anjou'yla evlenir; tek oğulları Edward 1453'te doğar. VI. Henry,
güçsüz bir kral olduğundan, yönetim her zaman başkalarına geçiyordu. Nitekim,
York tahtm kendisinin olduğu savıyla çıkarken, soylular da ikiye bölününp
silahlanmışlar; böylece "Güller Savaşı" da başlamıştı Henry, 1470'te
yeniden Kral olarak dönmüş; ancak, 1471'de Kraliçe Margaret’in ordusu Tew-
kesbury'de yenilgiye uğramış, Prens Edvvard da ölmüştü. Henry, daha sonra
Londra Kulesinde ölmüş, ya da öldürülmüştür. Oyunda, kendisinin öldüren kişi
Gloucester Dükü Ric- hard'dır (III. Richard).
VI.
HENRY (1. BÖLÜM /
KRAL ALTINCI HENRY'NIN BİRİNCİ BÖLÜMÜ)
Shakespeare'in
bir tarih oy un. Yazılışı, 1589-91; oynayışı, Henslovve'un "Harry the
VI" kaydına göre, 1592.
Kimi yazarlar Greene ya da Nash'le işbirliği yaptığını
savlıyorlarsa da, oyun, Shakespeare tarafından yazılmıştır. VI. Henry 1, VI.
Henry 2 ve VI Henry 3, bir üçleme oluşturmamakla birlikte, üç oyunda
da kalıcı bir tema işlenir: Tahtı ele geçiren IV. Henry'nin cezasını torunu
olan VI. Henry'nin çekmesi; VI. Henry’nin tahttan indirilerek, IV. Edvvard'ın
yerine geçirilmesinde doruk noktasında ulaşır. Shakespeare, anakaynak olarak
Hall'ün The Union of the Two Noble and Illustre Fanıelies ofLancastre and
Yorke (1548, İki Soylu ve Şanlı Ailenin, Lancaster ve York'ların
Birleşmesi) adlı tarih yapıtı yanısıra, Holinshed'in Chronicles'ı (1587)
ile R. Fabyan'ın The Neıo Chronicles ofEngland and France (1516, Yeni
İngiltere ve Fransa Tarihi) adlı yapıtından yararlanmıştır. Shakespeare, bu
tarih yapıtlarındaki olaylar dizisini izlememiş, tarihsel olgulardan istediği
yönde kopmuştur. Örneğin, yurtsever bir oyun yazabilmek için, Shakespeare,
İngiliz birlikleri Fransa'da savaştığı bir sırada, tarihte bir değişiklik
yaparak, VI. Henry'nin Margaret Anjou ile evlenmesinden iki yıl önce geçen
ateşkesi, Veliaht Charles'la yapılan barışa çevirmiştir. Jan Dark ise, gerek
Holinshed'in yapıtında, gerekse başka tarihlerde geçtiğinden çok daha set
çizgiler içindedir; Shakespeare'in kendi yaratısı doğrultusunda, kara büyüye
inanan, düşük ahlâklı biri olarak verilmiştir. Shakespeare, Geoffrey of
Monmouth'un Historia Reglim Britımniae (Britanya Krallığı Tarihi),
Hardyng'in Chronicle (Tarih) ile Sir T. Coningsb'nin Siege of Rouen (1591,
Rouen Kuşatması) adlı tutanaklarından da yararlanmıştır; kimi sahnelerin ise
(örneğin, Tapmak Bahçesi sahnesi, Talbot ile oğlunun sahnesi, Suffolk'un
Margaret'e yanaşması sahnesi, vb.) tarihte hiçbir dayanağına rastlanmaz.
Shakespeare, sözkonusu döneme ilişkin tarihin her iki yönünü de gösterecek
biçimde malzemeyi biçimlendirmiş; bir yandan, Salisbury, Talbot ve Bedford'un
kahraman geleneğini işlerken, öte yandan Gloucester ile VVinches- ter Piskaposu
arasındaki çekişme, Yorklar ile Lancasterler arasındaki düşmanlık, ve
Suffolk'un çevirdiği işler yüzünden ülkeyi ikiye bölen iç karışıldığı
işlemiştir.
Öykü. Oyun, V.Henry'nin ölümü ve bebek yaştaki VI.
Henry'nin tahta geçmesiyle başlar. V. Henry'nin güçlü yönetiminin kalkmasıyla
birlikte, büyük soylular arasında, Gloucester ile VVinchester, Yorklar ile
Lancasterler arasında "Güller Sava- şı"na yol açan kopmalar da patlak
verir. İngiltere'nin Fransa’daki varlığı ise en kötü günlerini yaşar: Orleans
Fransızlarca geri alınmıştır ve İngilizler gerisin geriye püskürtülmektedirler;
Fransız birliklerinin başmda, (İngiliz gözüyle bir fahişe ve cadı olarak
verilen) Jan Dark vardır. İngiliz saflarında gerçekten güçlü tek kişi, oyunda
can veren Talbot'tur. Oyun, kötü talihi tersine çevirmek amacıyla, Henry'nin
Margaret Anjou'yla evlenmesiyle biter.
VI. HENRY (2. BÖLÜM / KRAL ALTINCI
HENRY'NİN İKİNCİ BÖLÜMÜ)
Shakespeare'in
bir tarih oyunu. Özgün adı, The First Fart of the Contention belwixt the Two
Famous Hoııses of York and Lancas- ter'dir (İki Ünlü Aile, York ve
Lancaster'ler Arasındaki Çelişmenin Birinci Bölümü).
VI.
Henry- l.Bölüm ve 3. Bölüm için de olduğu
gibi, oyunda Marlovve, Greene, Kyd, Lodge ve Nash'ın da yazar olarak katkısı
olduğu söylentiler arasındadır. Oyunun anakaynağı, Hall'ün The Union of the
Two Noble and Illustre Famelies of Lancastre and Yorke (1548, İki Soylu ve
Şanlı Ailenin, Lancaster ve York'ların Birleşmesi) adlı tarihi ile
Holinshed'in Chronicles'ıdır (1587); oyunun kimi sahneleri (Simpcox'un
sahte mucizesi ile Jack Cade sahnesi) için J. Foxe'nin Acts and Monuments
ofMartyrs'ı (1583, Din Şehitlerinin İşleri ve Anıtları) ile anonim bir
yapıt olan The Life and Death of Jack Staw’dan (1593, Jack Stavv'un
Yaşamı ve Ölümü) da yararlanılmıştır. Shakespeare, tarihten ayrılarak, 1444-55
arasındaki olayları özetleyebilmek için değişiklikler de uygulamıştır;
örneğin, Gloucester’in işlediği suçlar yüzenden suçlanması, Suf- folk'un
Gloucester’in öldürülmesinde yer alması, Cade’in izdaş- larının başıbozuk
takımı olarak konması, York kişiliğinin daha kara ve dinamik hale getirilmesi,
Richard'm yaşça büyütülmesi, vb. Shakespeare, oyunu, Suffolk, VVincherster,
Piskapos Beaufort, ve York gibi güçlü kişilerin bencilce tutkuları yüzünden yol
açtıktan kargaşayı ve bu kişilerin Dük Humphrey ile güçsüz VI. Henry gibi iyi
insanları alt etmelerini vurgulayacak biçimde kurmuştur.
Öykü. Henry'in Anjou Pemsesi Margaret'le evlenişi Henry'nin
İngiltere'deki konumunu güçlendireceği yerde, daha da kötüleştinniştir. York
ile Suffolk’un desteğini alan Marga- ret, Gloucester’e karşı kumpas çevirerek,
büyücülük yaptığı savıyla Gloucester Düşesi’ni tutuklattığı gibi,
Gloucester’in sonunda öldürülmesini de sağlar. Bu arada, Jack Cade
ayaklanması, Margaret'in sevgilisi Suffolk’un sürülmesi gibi tarihsel olaylar
da sahneye çıkarılır. Sonunda, York-Lancaster çekişmesi, "Güller
Savaşı"yla sonuçlanır; oyun, 1455'te St. Al- bans Savaşı'nda Somerset'in
ölmesiyle biter.
VI. HENRY (3. BÖLÜM / KRAL ALTINCI
HENRY'NİN ÜÇÜNCÜ BÖLÜMÜ)
Shakespeare’in
bir tarih oyunu. Yazılışı, 1589-91; basılışı 1595; oynanışı 1592'den önce;
özgün başlığı, The true Tragedie of Richard, Duke of York, and the Death of
Good King Henry the Sixt'dir (York Dükü Richard'm Gerçek Tragedyası ile İyi
Kral Altıncı Henry'nin Ölümü).
Greene'in A Groatsıvorth of Wit adlı, ölümünden
sonra yayınlanan kitapta Shakespeare'den "Bizim kanatlarımızın alfanda
palazlanan acemi çaylak" diye söz ederek, Shakespeare'in VI. Henry-
2. ve 3. Bölüm'lerin tümünün ya da çoğunu çaldığım anıştırması, birçok yetkili
kişice, Greene'in Shakespeare'e yalnızca bozuk atması olarak
nitelendirilmektedir. 2. Bölüm'de olduğu gibi, burada da anakaynak, Hall'ün The
Union of the Two Noble and Illustre Famelies ofLancastre and Yorke (1548,
İki Soylu ve Şanlı Ailenin, Lancaster ve Yorklar'ın Birleşmesi) adlı tarihi ile
Holinshed’in özellikle York'un acımasızca öldürülüşü sahnesini veren Chronicles'ıdır
(1587, Tarih). Shakespeare, Fab- yan'm The New Chronicles ofEngland and
France (1516, Yeni İngiltere ve Fransa Tarihi) adlı yapıtı gözönüne almış
olacağı gibi, (Gloucester Dükü Richard'ın VI. Henry'yi öldürüşü için) Mirro-
urfor Magistrates' ten de (Yöneticiler İçin Ayna) yararlanmış olabilir.
Shakespeare'in bu oyundaki ana amacı, (oyunda geçen olaylar sırasında daha genç
bir delikanlı olan) Gloucester Dükü Richard kişiliğini geliştirmek, ve güçsüz,
ama melek gibi bir kişi olan VI. Henry'yle karşı karşıya getirmek olmuştur; anlaşıldığı
kadarınca, III. Richard'ı yazma düşüncesi, Shakespeare'in başından beri
kafasında vardı. Richard'ın, babasının öcünü alan ateşli bir genç halinden
kardeşlerine karşı tuzak kuran Machiavelli tarzında dolantıcı bir kişi haline
gelişi, Sha- kespeare’in kendi yaratısıdır.
Öykü. Henry'den sonra York'un tahta
geçmesiyle, oğlu tahtan yoksun kalacağı için öfkelenen Kraliçe Margaret,
(Clif- ford'un yardımıyla) sorunu savaş alanında çözmeye karar verir.
VVakefield'de, Kraliçe, zafer kazanır; York tutuklanarak öldürülür. Ancak,
York'un oğullan (daha sonra IV. Edward olarak İngiltere'yi yönetecek olan)
Edvvard ile (ilerde III. Richard olacak) Richard, Margaret ile Lancasterleri
Towton'da yenilgiye uğratırlar ve Henry’yi yakalayarak, Edvvard'ın tahta kral olarak
çıkmasının önünü açarlar. Ancak, sorun çözüme kavuşmaz; York sallarında
bölünmeler, daha ileriye doğru gidilmeyi önleyerek, tahtın sahipliğinin
belirsiz kalmasına yol açar, ancak Tevvkesbury'de Lancasterler'in yenilgiye
uğratılmasıyla bu be- Ersizlik de çözülür. Margaret'in oğlu öldürülürken,
Richard da VI. Edvvard'ı acımasızca öldürür.
VII.
HENRY, bak.RICHMOND
KONTU, HENRY TUDOR.
Ingiltere
Kralı (1509-47), VH. Henry'nin oğlu.
22 Nisan 1509'da babasının yerine tahta geçti; 3 Haziran'da
ölen kardeşinin dul eşi Aragon Prensesi Catherine’le evlendi. Canterbury
Başpiskaposu ile Papalık'm kuşkulu baktığı bu evlilik sonunda, ilerde Kraliçe
olarak tahta geçen 1. Mary doğdu. Ancak, "Güller Savaşandaki gibi ülkenin
bir kez daha iç savaşlara sürüklenmemesi düşüncesiyle kendisine bir oğul
isteyen VHI. Henry, Roma Kilisesi'ne bağlı biri olmakla birlikte, Catheri-
ne'den boşanma işlemlerini başlattı; böylece evlenmeyi düşündüğü ve
kendisinden çocuk bekleyen Anne Boleyn'den çocuğuna da yasallık kazandırmış
olabilecekti. Papalık kurallarının safdışı bırakılması ve Papa'nın VHI.
Henry'nin Catherine’le olan evliliğ- ni daha önce onamış olmasının Canterbury
Başpiskaposluğunca geçersiz sayılmasıyla, VIII. Henry, Anne Boleyn'le (gizlice)
evlenebildi (1533). Bu evlilikten, ilerde Kraliçe Elizabeth olarak tahta
geçecek kızlan doğdu. Anne Boleyn’in zina suçundan ölüme mahkum edilmesinden
sonra Jane Seymour'la evlenen VRI. Henry'nin VI. Edvvard olarak ilerde tahta
geçen oğlu doğdu. Karışırım ölümünden sonra bu kez, Anne Cleves'le, ondan
boşandıktan sonra (ilerde zina suçundan başı uçurulan) Catherine Ho- vvard'la,
daha sonra da Catherine Parr'la evlendi. Henry, Krallığı süresince, ülkesini
güçlendirmeyi ve kralın gücünü pekiştirmeyi ana amaç edinmiştir.
VIII. HENRY (KRAL SEKİZİNCİ HENRY'NİN
YAŞAMININ ÜNLÜ ÖYKÜSÜ)
Shakespeare'in
bir tarih oyunu. Oynanışı, 29 Haziran 1613, (tarih kesin olarak bilinmektedir,
çünkü gösterim sırasında ateşlenen bir top yüzünden Globe Tiyatrosu o gün
yanmıştır); basılışı, 1623.
Oyunun
kimi bölümlerinin. Shakespeare tarafından, kimile- rininse John Fletcher
tarafından yazıldığı öne sürülmekle birlikte, günümüzde eleştirmenler tümünün
Shakespeare tarafmdan yazıldığı üstüne görüş birliği etmektedirler. Oyunun
anakayna- ğı Holinshed'in Chronicles'ı (1587, Tarih) olmakla birlikte,
Shakes- peare, Samuel Roıvley'in VHI. Henry üstüne When Yon See Me Yon Knoıv
Me (bas. 1605, Beni Görünce Anlarsın) adlı daha erken tarihli bir oyunundan
da yararlanmıştır (Rovvley de Holins- hed'den yararlandığı için o oyun ile
Shakespeare'inki arasmda belirli benzerlikler kaçınılmaz olmuştur); ancak, kimi
yerlerde (örneğin, Kral'ın soytarıları sahnesi, Kral'ın kılık değiştirerek gece
vakti kente inişi ve bir geneleve bulaşması yüzünden hapse atılması sahnesi,
vb.) Shakespeare, Rovvley'den ayrılmıştır. Sha- kespeare, Kral'ı, güçsüz ve
duyusal yanıyla vermekle birlikte, güçlü ve saygın yanıyla da vermektedir.
Shakespeare, yirmi yılı kapsayan olayları oyununa sığdırmış, bunun için de
gereken yerlerde tarihle oynamıştır. Shakespeare, kimi sahneler için Hall'ün The
Union of... Lancastre and Yorke (1548, Lancaster ve York'lann Birleşmesi),
Foxe'un Acts and Monuments of Martyrs (1583, Din Şehitlerin İşleri ve
Anıtları), gibi yapıtlardan da yararlanmıştır. VIII. Henry,
Shakespeare'in İngiliz tarihini uygun bir sonla bitirmesine olanak vermiştir. VIII.
Henry, Shakespeare'in tarih oyunları arasmda, ünlü kişilerin hatalarına
ilişkin- en çok ortaçağ ahlâk oyunlarına benzer olanıdır.
Öykü. Buckingham Kardinal VVolsey'in gizli niyetlerini Kral'a
bildirmeye hazırlanırken, VVolsey'in ihbanyla hıyanet suçundan tutuklanır.
Kraliçe Katherine (tarihsel kişi olarak Aragon Prensesi Cat- herine, Kraliçe
Mary'nin annesi), Henry'ye ezici vergileri kaldırması ve Buckingham'ı
bağışlaması için ricada bulunur. Kral, birinci ricayı kabul eder, ancak
İkincisini geri çevirir ve Buckingham duruşmadan sonra ölüme mahkum edilir. Bu
arada. Kral, Anne Bullen’le (tarihsel kişi olarak Anne Boleyn, Kraliçe
Elizabeth'in annesi) VVolsey'in düzenlediği bir toplantıda karşılaşır ve aşık
olur. Katherine, ölen erkek kardeşinin dul eşi olduğu için, yakın akrabalıktan
dolayı Katherine'le olan evliliğnin geçeriz sayılması sonunda Kathe- rine'den
boşanmayı bekler. Boşanma işlemi sonunda Henry'nin kendisine dinsel nedenlerle
karşı olduğu Anne'a evleneceğini anlayan VVolsey, boşanma işlemlerini
kesintiye uğratır. Kral, VVolsey’in ikiyüzlü davranışının farkına varır, ve
Kardinal çekilir. Canterbury Başpiskaposu Cranmer, Katherine'le olan evliliği
yok sayar, Katilerine de kısa bir süre sonra üzütüsünden ölür. Henry, Anne'la
gizlice evlenir, ancak dinden sapmakla suçlanan Cranmer için duruşma açılır;
ama, Kral kendisine destek çıktığı gibi, Elisabeth'in vaftiz babası olma
onurunu da ona verir. Oyun, vaftiz töreniyle biter.
HENRY BOLINGBROKE, bak. BOLINGBROKE, Henry.
HENRY, Galler Prensi, bak. V. HENRY
HENRY PERCY, bak. HOTSPUR
HENRY, Prens
Kral
John'da, John'un oğlu.
John'un ölümünden sonra, lordlar kendisine (III. Henry olarak)
bağlılık sözü verirler.
HENSLOVVE,
Philip (ö. 1616)
İngiliz
tiyatro işletmecisi ve tiyatro sahibi.
Boar's Head ile daha başka hanların sahibi oldu. 1585'te
Bankside'da toprak alarak, 1591'de Rose Tiyatrosu'nu kurdu. 1592'de, tiyatro da
gördüğü işleri Günce 'sine kaydetmeye başladı. Burada, yeni oyunların
tarihleri, gösterim giderleri, oyun yazarlarına ödediği tutarlar, vb. yer alır.
1600'de, damadı, oyuncu ve Lord Admiral's Men'in başı Edvvard Alleyn'le birlikte,
Fortune Tiyatrosu'nu inşa etti. Günce'si 1790'a kadar kayıp kaldı; daha
sonra, Edmund Malone tarafından Shakespeare yayımlan sırasında bulundu. (W. W.
Greg'in yayınladığı) Günce, 1592-1603 yıllarını iki bölümde içerir: Rose
Tiyatro- su'nda oynamış olan topluluklar, oyunların adları, ve tiyatronun
sahibi olarak Henslowe'un makbuzlan; 1597'den sonra, Lord Admiral's Men'e
oyunlar, sahne giysileri, donatımlıklar ve oyuncular için ödediklerinin bir
listesi. "Henslovv'un Günceleri", Elizabeth ve Jakobyen dönemleri
tiyatro tarihi için önemli belgeleri oluşturur.
HERBERT,
Sir Walter
III. Richard'da, Richmond'u
destekleyenlerden biri.
HEREFORD DÜKÜ, bak. BOLINGBROKE, Henry
HERMIA
Bir
Yaz Gecesi Rüyası'nda, Lysander'e aşık,
Atinalı bir lady, Egeus'un kızı.
Daha kısa boylu ve tezcanh oluşuyla Helena'dan aynhr.
Kış Masah'nda, Sicilya
Kraliçesi, kıskanç Leontes'in karısı.
Kuru
GMrû7fıZte,Leonato'nun kızı, Beatrice'in arkadaşı ve kuzeni.
Gaudia tarafından Kilise'de temiz olmadığı savıyla geri
çevrilince bayılır ve Rahip Francis'in öğüdüne uyularak öldüğü bildirilir.
Clau- dio, yanlış yere kendisini suçladığına nadim olduğu zaman, yüzü örtülü
olarak kendisine getirilir ve iki sevgili barışırlar.
Bir Yaz Gecesi Rüyosı'nda, Amazonlar Kraliçesi,
Theseus'un sözlüsü.
Shakespeare'in bir komedyası. Basılışı 1623.
A Taming of the Shreıo
adlı bir oyunla aralarındaki yakın benzerlik yüzünden, Hırçın Kız (The
Taming of the Shreıv) ile sözkcnusu bu oyundan hangisinin birincilik
taşıdığı tartışma konusu olmakla birlikte, her iki oyunun da ortak, ama kayıp
bir kaynaktan geldiği genel olarak kabul edilmektedir. Her iki oyun da aynı üç
ana öğeden oluşmaktadır: Lehimci Sly'la ilgili sahneler, Katherina'nm dize
getirilmesi, kendisiyle karşıtlık oluşturan kızkardeşinin kalbinin çalınması.
Her iki oyunda da, fabliaux olarak daha önceden bilinen hırçın kız
olayı, benzer biçimlerde ele alınmış olmakla birlikte, Shakespeare’de çok daha
canlı bir kişileştirme içinde ortaya konmaktadır. Shakespeare, yan olayları,
yer yer Aristo'nun I Suppositi (1509) adlı koşuklu oyunun düzyazı bir
çeşitlemesini oluşturan G. Gascoine’in Supposes (1566) adlı klasik
komedyasından almıştır. A Shreıo’deki ana malzeme ile Supposes'un
birkaç öğesi, Shakespeare’de, keskin, ince zekâ ürünü bir aşk ve evlilik
komedyası halinde biraraya gelmiştir.
Öykü. Christopher Siy, bir soylu tarafından sarhoş halde
sızmış olarak bulunur. Sl/a bir oyun oynamaya karar veren soylu, Sly'ı evine
götürür; kendisine görkemli bir biçimde davranılır ve onbeş yıllık bir bellek
yitiminden sonra yeniden kendini bulmuş bir soylu kişi olduğu kendisine
söylenir. Kendisini eğlendirmek için de gezginci bir oyuncu topluluğu
"Hırçın Kız" oyununu oynar: Bap- tista Minola'nın iki kızı vardır,
kanı kaynayan, huysuz Katherine ile uysal ve tatlı Bianca. Baptista, Katherine
kendisine bir koca buluncaya değin Bianca'nın evlenmesine izin vermez.
Petrouchio, hem dostu Hortensio Bianca'yı alsın diye, hem de Katherina'nın
yüklüce bir çeyizi olduğu için, Katheri- na'ya yanaşır. Karşılaştıklarında,
Katherina, Petrouchio'nun üstüne yürürse de, Petrouchio hiç bozuntuya vermeden
kendisine yola getirmeyi aklına koyar. Düğüne eskiyüzlü giysiler içinde, bir
sütçü beygirine binmiş olarak, üstelik geç gelir; Kat- herina'nm düğün yemeğine
kalmasını geri çevirerek, kendisini evine götürür; orada, hizmetçilerine hiç
acımasızca davranışı, Katherina’nın onları korumak için davranmasına yol açar,
bu arada, Katherina’ya yesin diye hiçbir şey vermez, uyuyamasın diye de yatakta
yapmadığını bırakmaz, Katherina'nın yeni giysilerini de geri gönderir. Bütün
bu davranışlardan yorgun ve şaşkın düşen Katherina, sonunda dize gelir. Bu
arada, öğretmen kılığına giren genç Lucentio, Bianca'nın kalbini kazanırken,
düşkırıklığına uğrayan Hortensio, zengin bir dulla kendini avutmaya bakar.
Lucentio'nun düğün şöleninde, Pet- ruchio, orada bulunanlar arasında en uysal,
yumuşakbaşh kadına kendisinin sahip olduğu üstüne bahse girişir ve bahsi
kolaylıkla kazanır.
HOCA
Hırçın Kız'da kendisni Lucentio'nun babası Vincentio yerine koyan
bir öğretmen.
Lucentio'nun Bianca'yla evlenmesine yardımcı olur. Lucentio'nun
gerçek babası ortaya çıktığında ortalıktan koybolursa da, oyunun mutlu sonunda
yeniden ortaya çıkar.
HOLINSHED,
Raphael (1530?-?80)
İngiliz
tarih yazarı.
The
Chronicles of England, Scotland and Ireland
(1577, İngiltere, iskoçya ve İrlanda Tarihi) adlı yapıtının 2. Basım'ı (1587),
Sha- kespeare'in tarih oyunları ile yer yer Macbeth ve Cymbeline oyunlarının
ana malzemesini oluşturur. Hall'e çok şeyler borçlu olan Holinshed'in bu
yapıtı, Shakespeare'in II. Ric- hard'dan V. Henry'ye, VIII. Henry ile VI.
Henry ve III. Richard'a kadarki tarih oyunlannm en büyük kaynağıdır.
VI. Henry'de (2. Bölüm), Jack Cade'in bir izleyicisi.
Aşkın Gayreti Güme Gittide, "Dokuz Değerliler" adlı maskeli oyunda Judas
Maccabaeus'un rolünü oynayan bilgiç bir okul müdürü.
Hamlet’te, Hamlet’in
yakın dostu ve sırdaşı.
Oyunun sonunda Hamlet "Anlat beni, anlat
benim haklı davamı, inanmayanlar varsa" diyerek kendisini yükümlendirir.
HORNER, Thomas
VI. Henry'de (2.
Bölüm), söylediği haince sözler için suçlanan bir zırh yapımcısı.
Çırağı Peter Thump'la giriştiği çatışmada
ölümcül yara alması sonunda, hıyanetini kabul eder.
Hırçın Kız'da,
Bianca'nın bir evlilik adayı.
Kendisinin Bianca'yla evlenebilmesi için,
Petrouchio'yu Bi- anca'nın ablası olan Katherina'yla evlenmeye zorlar; ancak,
Bi- anca, Lucentio'yla evlenince, o da dul bir kadınla evlenir.
Atinalt Timon'da, bir uşak.
II. Richard'da ve IV. Henry'de (l.Bölüm), Sir Henry (ya da Harry) Percy,
Northumberland'ın oğlu.
IV. Henry'ye karşı kuzey ayaklanmasına
önderlik eder ve Shrevvbury'de öldürülür. Romantik onur tutkusu, savaşı yüce
bir gözle görüşü, Nortumberland Kontu ile VVorcester Kontu'nun çevirdikleri
dolaplara kolayca kurban gitmesine neden olur. Sha- kespeare, kendisini Prens
Hal'le aynı yaşlarda göstererek (tarihsel kişi olarak Hotspur Hal'dan yirmi yaş
daha büyüktü), bu yürekli ve onurlu kişi ile büyüklüğünü daha kanıtlayamamış
Hal arasındaki karşıtlığı ortaya koymak istemiştir.
Kral John'da, Kral'ın
mabeyndsi.
John'un genç yeğenini öldürme buyruğu alan
Hubert, Art- hur'un ricaları karşısında yumuşayarak, kendisini salıverir,
Kral'a da Arthur'un öldüğünü bildirir. Arthur ölü bulununca (kaçmaya çalışırken
kaza sonucu ölünce), Hubert kuşkuları üstüne çeker.
HUMEJohn
VI. Henry'de (2. Bölüm), Gloucester Düşesi'nin cadılık yaptığını
söylemesi için rüşvet alan bir rahip.
VI. Henry'de (3. Bölüm), bekçilerden biri; öbürü Sinklo'dur.
Nikâh tanrısı; Beğendiğiniz Gibi'de
oyun kişisi olarak yer alır.
Cymbeline'de, karısı
Imogen'i elde edeceği üstüne bahse girerek, Posthumus'u oyuna getiren Romalı
numaracı, pişkin bir çapkın.
Othello'da,
Othello'nun mevki ve iktidarını çekemeyen, kötü ruhlu, alçak bir kişi.
Bütün hareketlerine iyilikten nefret etme ve gördüğü yerde
mutluluğu yıkma güdüsü yön verir. Othello'nun kendine güvenini sarstığı kadar,
Desdemona’nm kendisini Cassio'yla aldattığına inanmasını da sağlayarak
Othello'yu işler. Her şeyi horgörücü, çıkardüşkünü bir kişi olarak, soylu ve
idealist Othello'yu da kendine çevirmeye çalışır. Alçaklığı karısı tarafından
açığa konursa da, Desdemona yaşamını çoktan yitirir.
İDEN, Alexander
VI. Henry'de (2.
Bölüm), Jack Cade'in katili.
Cymbeline'de,
Cymbeline'in kızı, Pothumus'un karısı.
Kendisini geri çevirmesine karşın kocasını sevmeyi sürdüren,
kocasına bağlı, temiz ahlâklı bir kadın. lachimo'nun kan- dırmacaları yüzünden
Posthumus uğruna çok acı çekerse de sonunda birleşirler.
15. yüzyılda, Londra'da hukuk öğrenimi gören soylu kesimden
genç kişiler için yurtlar (Gray's Inn, Inner Temple, Middle Temple, Lincoln's
Inn).
Burada, öğrenciler, yalnız hukuk öğrenimi görmekle kalmıyor,
ama müzik, dans, şarkı, çalgı da öğreniyorlardı. Öğrenciler kendileri oyun
koydukları gibi topluluklar da buralarda gösterimlerini sunabiliyorlardı.
Akademik dramanın, maskeli oyunların gelişme gösterdiği Inns of Court,
Londra'da tiyatronun gelişmesine katkıda bulunmuştur. Shakespeare'in Yanlışlıklar
Komedyası, Onikinci Gece, Troilos ve Kressida gibi oyunları gösterimlerini
buralarda yapmışlardır.
Antonius
ve Kleopatra'da, Kleopatra’nın kendisiyle
birlikte ölüme giden nedimelerinden biri (öbürü Kharmian).
iris
Fırtına'da, Ferdinand ile Miranda'nm nişanım kutlarken sunulan
maskeli oyundaki bir kişi.
V.
Henry'de Fransa Kralı
VI. Charles'ın Kraliçesi.
Kısasa
Kısas'ta, Claudio'nun kızkardeşi, ve
Angelo'nun heves ettiği kişi (ancak, oyunun sonunda Dük Vicentio’yla evlenir).
Bir rahibe adayı olarak konumu, kardeşinin yaşamını kurtarma karşılığında
Angelo'nun kendisini elde etme önerisini kabule elvermemekle birlikte, yine de
davranışlarında bir soğukluk ve duygusuzluk sezilir. Angelo gibi, o da insanın
duygu ve coşkularından azçok habersiz biri olup, oyun içinde yavaş yavaş
bunları edinmeyi öğrenir.
Halk
tiyatrolarında oyunlar kışın saat ikide başlıyor ve en geç beşte bitiyordu,
dolayısıyla yazınki daha geç saatte başlayan oyunlar gün ışığında oynanıyordu.
Özel tiyatrolar ile sarayda, öğleden sonra başlayan ya da eğlenceler
dolayısıyla daha geç saatte oynanan oyunlar, fener ve kandil ışığında
oynanıyordu.
1560-1640'larda,
Londra'nın nüfusu: 200 000; Globe, Fortune ve Swan gibi tiyatroların alımgücü
ise 2.000'di. Henslowe'un Günce'sine göre, ortalama izleyici sayısı halk
tiyatrosunda yarı yarıya, özel tiyatrolarda ise en çok 1.000'di. Halkın
tiyatro, oyun ve oyunculara karşı yaklaşımı ya da tepkisi iki karşıt kutup
oluşturuyordu; Püritenler tiyatroyu "şeytan işi" olarak görürlerken,
Püriten-olmayanlar "ölümsüz" olarak görerek, yüksek değer
biçiyorlardı. Shakespeare döneminde tiyatro izleyicisi toplumun tüm
kesimlerinden insanları aynı çatı altında topluyordu; soylular saraylılar ve
meslekten kişiler yaraşıra, (dükkân sahibi, tüccar, esnaf, zanaatkâr, ev
kadını, vb. gibi) basit yurttaşlar da tiyatro İzleyicisi olarak yer
alıyorlardı. Bu nedenle de Elizabeth dönemi drama sanatı bu çokkesimli, ayn
toplumsal katlardan gelen kişilere seslenmek durumundaydı; bunun için de,
yüksek retorik, parlak koşuk, yüksek komedya yaraşıra, fars, kılıç döğüşü,
dilsiz oyun, doğaüstü yaratıklar, müzik, şarkı, dans ve kan dökme olayları gibi
çekici sahneler de yer alıyordu. Kuşkusuz, halk tiyatrolarına halkın daha alt
kesiminden İzleyici gelirken, özel tiyatrolara daha yüksek kesimden İzleyici
geliyordu; bunun başlıca nedeni, özel tiyatroların giriş ücretinin daha yüksek
olmasıydı; bu anlamda da, ister istemez, özel tiyatrolar daha kültürlü, daha
seçkin ve saygın bir İzleyici'den oluşuyordu. Halk tiyatrolarında ise, alt
kesimden gelen İzleyici’nin karmaşık yapısı gereği, daha "samimi" bir
hava esiyordu: Orospuluk, yankesicilik, zina, ıslık çalma, bağırışına,
kavga-döğüş yer alırken, üst balkonlarda pahalı ve kibar fahişelik yer
alıyordu.
James
adının Latince karşılığı olarak Jacobus’tan türediği biçimiyle, Kral I. James
dönemine (1603-25) verilen ad.
Elizabeth Dönemi'nden daha geniş kullanılan "Jakobyen
Dönemi tragedyaları" (Ford ve Massinger gibi oyun yazarlarının da yer
aldığı) Caroline Dönemi'ne de uzandırılır. Elizabeth Dönemi'yle kesin
çizgilerle ayrılmamakla birlikte, gerek hükümdarın kendi kişiliğinden, gerekse
hızlanan siyasal ve ekonomik değişimlerden gelen bir "hava"
değişikliği gösterir.
İngiltere,
İskoçya ve İrlanda Kralı. Lord Damley ile İskoç Kraliçesi Mary'nin oğulları.
1567de IV. James olarak İskoçya Kralı, 1603'te de İngiltere
(ve İrlanda) Kralı oldu. Bilgili, ancak güçsüz ve yetersiz bir hükümdardı
("Avrupa'nın en akıllı aptalı"-Duc de Sully); iç siyasette,
krallığın ve piskaposluğun kutsal haklarım öne çıkarırken, dış siyasette
(müttefiki Protestanların kışkırtmalarına karşm) barışı korumaya çalışmıştır.
V.
Henry'de, bir İskoç
komutan.
İskoçya Kralı VI. James'i gücendirmemek kaygısıyla 1600 tarihli
basımda oyunda görünmez.
VI.
Henry'de (1. Bölüm),
önde gelen bir kişi.
Veliaht'a mucize gücünü gösterir, Orleans kuşatmasını kaldırır,
Burgundy'yi İngiliz davasından çevirir. İngilizlerce yakalandığında, soylu bir
kan taşıdığını ve bakire olduğunu öne sürerse de, daha sonra yakılarak ölüme
mahkum edildiğinde bir çocuk taşıdığını söyler. Shakespeare, Elizabeth
döneminin bakışaçısı içinde, onu şeytanın bir aracı olarak çizer.
Aşkın Gayreti Güme Gitti'de, Costard ile Armado'nun aşık oldukları bir köylü kız.
Beğendiğiniz
Gibi'de, sürgün Dükün filozof bir arkadaşı
bey.
Kendisinden "melankoli Jaques" diye söz edilir ve
öbürlerinin delibozuk davranışlarının eleştirel bir yorumcusu olarak görünür.
Oyunun sonunda, ormanı terk etmeyen tek kişi olarak kalır.
JAQUES (JAQUES DE
BOYS, ya da DE BOIS)
Beğendiğiniz Gibi'de,
Orlando'nun ağabeyi ve Sir Rowland de Boy'un ikinci oğlu.
JEAN D'ARC, bak. JAN
DARK
Venedik
Taciri'nde, Shylock’un kızı.
Babasının mücevher ve parasını alarak, Lorenzo'yla birlikte
kaçar.
Elizabeth dönemi halk tiyatrolarında, ana oyundan sonra
oynanan, dansm eşlik ettiği, kısa, genellikle farssal bir artoyun. Köy
eğlentilerinde ve gezgin tiyatro gösterilerinde yer alan çeşitli şarkı ve dans
biçimlerinin gelen Jig, kıta Avrupa'sındaki Singspiel'i de
(şarkılı oyun) etkilemiştir. Globe Tiyatrosu'hda Shakespeare’in Julius
Caesar oyunundan sonra bir Jig'in oynandığı kayıtlar arasmda olduğu
gibi; Dekker de, 1613'te, Jig'lerin "önemli bir tragedyanın bitiminden
sonra izlendiğini" belirtmektedir. Böyle bir görenek, Elizabeth
tiyatrosunun bir özelliği olarak yeterince değerlendirilmemiştir; oysa, klasik
Yunan tiyatrosuyla bir karşılaştırma yapıldığında, tragedya üçlemesini hep
komik bir satyr oyunun izlediği görülür.
JOHN,
Don
Kuru
Gürültüde, Don Pedro'nun erkek kardeşi.
Claudio’nun Hero'nun temizliğinden kuşku duymasına neden
olan kişi. Elinden gelen kötülüğü ardma bırakmayan bir kişi olarak, lago'nun
bir erken örneği sayılabilir.
JOHN,
GAUNT, Lancaster Dükü
II.
Richard'da,
Bolingbroke'un babası ve Kral'ın amcası.
Ölüm döşeğinde ünlü konuşmasını yapar ve Richard'ı sorumsuz
davranışlarından dolayı uyarır.
JOHN,
Kral
Kral
Johriun başkişisi.
Tarihsel kişi olarak II. Henry'nin en genç oğludur ve I.
Ric- hard'm ölümü üzerine tahtı ele geçirir. Shakespeare, kendisini Papalık 'a
ve Fransa'ya karşı İngiltere'nin birliğini savunan kişi olarak koyar.
JOHN,
Rahip
Romeo ve Juliet’te,
Juliet'in yapay ölümünü Romeo'ya bildirmesi için Rahip Laurence tarafından
gönderilen bir Fransisken rahip. Gidişi güvenlik görevlilerince vebaya
yakalanma tehlikesi yüzünden önlenir. Bu yüzden de Romeo, Juliet'in sadece uyuduğunu
anlayamaz ve Capulet’lerin mezarlığına geldiğinde Ju- liet'i ölü sanır.
JONSON,
Ben (1573-1637)
İngiliz
tiyatro oyuncusu, şair, oyun yazarı ve deneme yazarı, Horatius'un Arts
poetica'smm çevirmeni; Marlowe ve Shakes- peare'le birlikte Elizabeth
tiyatrosunun üç büyük yazarından biri.
Shakespeare, Jonson'un en iyi komedyalarından biri sayılan Every
Man in His Hutnour'da (1598, Herkes Huylu Huyunca) oynamıştır. Şair
olarak, Shakespeare için To the Memory of Mey Be- loved Master, Mr. VJilliam
Shakespeare, and What He Hath Left Us (bas. 1623, Sevgili Ustam Bay Wiliam
Shakespeare'in ve Bizlere Bıraktıklarının Anısına) başlıklı övgülüğü yazmıştır.
Shakes- peare'e şu sözlerle üstünlüklü bir değer biçer: "Yalnızca bir
çağın değil, ama bütün zamanların" insanı.
JORDAIN,
Margery
VI. Henry’de (2.
Bölüm), Gloucester Düşesi için ruh çağıran bir büyücü.
JULIA
Ver onalı iki Centilmen'de, Proteus'u seven genç kadm.
Kısasa
Kısas'ta, Claudio’nun nişanlısı.
Claudio'nun kendisini elde etmesi yüzünden hamile kaldığının
anlaşılması üzerine Claudio ölüme mahkum edilir. Daha sonra, Claudio'yla
evlenirler.
Romeo
ve Juliet'in kadın kahramın.
Capulet’nin kızıdır ve Montague ailesinin oğullan olan
Romeo'yu sever. Başta annesinin sözünü dinleyen uysal bir kızken, kocası için
ölmeyi göze alan yürekli ve girişken bir kadın haline gelir. Ünlü balkon
sahnesinde, Romeo'nun aşkını sınar ve verdiği sözleri zekice geri çevirir. Daha
sonra göründüğünde, ölçülü genç kız hali gitmiştir, Romeo'dan haber almak için
etekleri tutuşur. Aşkının yansını bile sayamayacak kadar zengin olduğunu
söyler. Mezarın başında, nasıl haraket etmesi gerektiğini kendine sorduğu
gibi, Romeo'nun da aşkını sorgular. Romeo akima düşünce de uyku hapını almakta
duraksamaz, Romeo'yu yarımda ölü olarak gördüğü zaman da kararını vermiş olarak
haraket eder: Zehir, Romeo'nun zehirli dudaklarında öpücük haline gelince, ölüm
de simgesel bir edim olarak aşka döner.
JULIUS CAESAR
(JULIUS CAESAR TRAGEDYASI)
Shakespeare'in
bir tarihsel tragedyası. Yazılışı ve oynanışı,1599(21 (21 Eylül, Globe
Tiyatrosu); basılışı, 1623.
Shakespeare, anakaynak olarak, Nash’m Plutarkhos'un
"Soylu Yunan ve Romalıların YaşamlarT'ndan Marcus Brutus, Julius Caesar ve
Marcus Antorüus'un yaşamlarının çevirisini almış; bu kaynağa yer yer yakından
bağlı kalmakla birlikte, yer yer de değişikliğe uğratmıştır. Dramatik etki
sağlamak için, Shakespeare, Caesar'm öldürüldüğü gün ile Antonius'un halkı
harakete geçiren söylevi yaptığı günü aynı gün yapmıştır. Antonius’un oyundaki
bu söylevleri Shakespeare'in kendi yaratımıdır. Shakespeare, Caesar'ı
(Senato'ya sövgüleri ile Kle- opatra'yla ilişkisinden söz etmeksizin),
olduğundan daha soylu kılarken, fiziksel güçsüzlüğünü öne çıkarmış; Brutus'un
yargı- gücü eksikliğinin ve kendine karşı doğruluğunun altmı çizerken,
idealizminin de altmı çizmiş; Casca'yı ise, kendisi olduğu gibi yaratmıştır.
Oyunun kimi ayrıntıları daha başka kaynaklara da dayanıyor olabilir (örneğin,
Appian'ın Anncient Historie and exquisite Chronicle of The Romane Warres,
1578, Roma Savaşlarının Eski Tarihi ve Yetkin Tarihsel Dökümü); bu arada, Cae-
sar's Revenge (bas. 1607, Caesar'ın İntikamı) adlı anonim oyun ile Kyd'in
Seneca'dan yaptığı Comelia çevirisi de, kaynak olarak gösterilmektedir.
Öykü. Ispanya'da kazandığı bir dizi askeri
zaferden sonra Cae- sar'ın Roma'ya zaferlerle dolu (bu nedenle de bir diktatör)
olarak dönüşü, kimi Romalı önderleri Caezar'ın büyüklük tutkusunun Roma'nın
özgürlük geleneğini yıkacağı kaygısına götürür ve Cae- sar'ı öldürme planı
hazırlığa konur. (Kıskançlık yüzünden olduğu kadar, özgürlük sevgisinden de
hareket eden başsuikastçı) Cassi- us, Casca, Cinna, ve ötekiler, Caesar'ın
yakın dostu (başta idealizmle hareket eden ve güçlü bir kişi olan, ama daha
sonra hırçın bir kişi olup çıkar)Marcus Brutos'u da kendi saflarına katma çabası
içinde Brutus'un evinde toplanarak, tasarılarını yola koyarlar. Gerek bir
kâhinin kendisinin Mart'ın 15'inden sakınması için yaptığı uyanlara, gerekse
karısı Calphumia'nın gördüğü düşler yüzünden yaptığı uyanlara karşın Senato'ya
giden Caesar, suikastçıların tasarladığı gibi, hançerlenerek öldürülür. Marcus
Antonius, Caesar’ın cenaze töreninde yaptığı ateşli ve kurnazca bir konuşmayla,
halkı suikatçılara karşı ayaldandınr; daha sonra da Octavi- us ve Lepidus'la
birleşerek bir üçlü yönetim oluşturur. Suikastçılar Roma'yı terk ederek, Sardis'e
sığınırlar. Orada, Antonius'un ordusu yaklaştığı sırada, Cassius ile Brutus
kendi aralarında tartışmaktadırlar, ancak Brutus'un karısı Portia'nm canına
kıymış olduğunu bildirmesiyle, tartışma kapanır. Suikastçılar, düşüncesiz bir
askeri harekat sonunda Antonius'un ordusunu Phillippi düzlüğünde karşılarında
bulurlar ve yenilgiye uğrarlar. Cassius ve Brutus onurlu bir biçimde ölüme
giderler.
Fırtına'da, Ferdinand ile Miranda'nın nişanını kutlamak için sunulan
maskeli oyunda yer alan bir kişi.
Cymbeline'de, uyurken
Posthumus’a görünen bir görüngü-
Jüpiter bir kartala binmiş olarak, yıldırım
ve gökgürültüleri araşma iner.
Elizabeth dönemi tiyatrosunda genç kadm rolleri oğlan
oyuncular tarafmdan oynanırken, erkek oyuncular daha yaşlı ya da kadın
"karakter" rollerini oynuyorlardı. Yaşlarının olgunluk dönemini
yaşayan kadınlara ise başlıca oyun kişilikleri içinde çok ender rastlanıyordu
(örneğin, Kleopatra). Bunun başlıca bir nedeni, kadınların ya genç, çekici,
evlenmemiş kişiler ya da evli, ama huysuz, geçimsiz kadınlardan seçilmiş olmalarıydı;
ancak, Shakespeare, Hırçın Kız'da görüldüğü gibi, hem bekâr, hem huysuz
bir kadm oyun kişisini, Yanlışlıklar Komedyasında görüldüğü gibi de,
hem çok akıllı, hem de evli bir kadm oyun kişisini verir. Kadınlar, bu dönemde,
cinsel yönden olduğu kadar, ekonomik yönden de erkeğe bağımlıydılar, giderek
geç-ortaçağdan bile daha çok, denebilir; ancak, dul kadınların görece bir
özgürlükleri vardı. Öte yandan, oyun yazarları, kadınlan olduğundan daha özgür
ruhlu ve özgür hareket edebilen kişiler olarak çiziyorlardı. Örneğin, Jakobyen
döneminin başlıca tragedya yazarları öncelikle kadm kahramanlarla ilgilenirken,
Shakespeare, Aşkın Gayreti Güme Gitti adlı gibi erken oyunlarından Bir
Kış Masalı gibi tragikomedyalarma kadar, kadm kişiliklerini yalnızca
erkeklerden daha duyarlı kişiler olarak koymakla kalmamış, ama oyunda eylemi
biçimlendiren başlıca kişiler alarak da koymuştur.
Antonius ve Kleopatra'da, Kharmian ile Iras’ın Kleopatra’dan daha çok yaşayacaklarını söyler.
Cymbeline'de,
Romalılar'm zaferini bildirir ve Posthumus'un düşünü yorumlar.
Julius Caesar'da,
Caesar'a Mart'ml5'nden sakınmasını söyler.
Troilos
ve Kressida'da, kendi kentine hıyanet
ederek Yunanlara katılan bir Troyalı rahip.
Troya'da bıraktığı kızı Kressida'nın Yunanların ellerinde
tuttukları Troyalı bir tutsak olan Antenor'la değiş tokuş edilmesini ister.
Kızını Diomedes'in kızını elde etmesine sesini çıkarmaz.
Macbeth'te, Macbteh Duncani öldürdüğü sırada, Macduff ile Lennox'u
şatoya alan sarhoş kapıcı.
Tragedyadaki tek komik kişidir.
VJI. Henry'de (2.
Bölüm), Suffolk Dükü'nü tutsak alan kişi.
Elizabeth döneminde, Karakter, kişinin bireysel psikolojisinin
ya da "iç tabiat"ırun bir anlatımı anlamına değil, ama belirli bir
tipe karşılık verme anlamına geliyordu; nitekim, her insan evrensel olanın bir
yansıması, ya da küçük evren biçimi olarak görülüyordu. Bu anlamda da
tipleştirme ve tipler komedyası öne çıkıyordu. Shakespeare'de bireyselliğe çok
daha önem verilmekle birlikte (örneğin, karakter komedyası), aynı zamanda
tipler olarak kavranmadıkça Shakespeare'in en karmaşık karakterleri de tam
olarak anlaşılamaz. Örneğin, Hamlet, bir "nıalcontent"
olarak, ancak bir öc oyunu göreneği içinde tam olarak açıklığı
kavuşturulabilir.
Bir oyunda karakteri (oyun kişisini) sahip olduğu ya da
gösterdiği nitelik ve özelliklere göre adlandırma. Shakespeare'de karakterlen-
dirme'ye çokça rastlanır; örneğin Augecheek ("Sıtmayanak"), Beldi
("Geğirti"), Malvolio ("Namemnun") -Onikinci Gece;
Shallovv ("Alık"), Silence("Suskun"), Feeble
("Halsiz"), Wart ("Siğil"), Mo- uldy ("Küflü”), Fang
("Kıskanç"), Share("Pusu"), Shadow ("Gölge")- IV.
Henry 2; Pistol ("Piştov")- Windsor'un Şen Kadınlan;
Touchstone ("Denektaşı") -Beğendiğiniz Gibi.
Troilos ve Kressida'da,
Troya Kralı Priamos'un kızı.
Troya'nm yıkımını ve Hektor'un ölümünü önceden bildirir.
Hırçın Kız'daki
"hırçın kız". Baptista'nm kızı, Petrouchio'yla evlenir ve gördüğü
kaba eğitimle yola gelir. Oyunun sonunda, bütün kadınların kocalarına bütün
bütüne uymalarını savunan bir konuşma yapar.
V. Henry'de,
"güzel Kate", Henry'nin yakınlık gösterdiği Fransa Kralı VI.
Charles’ın kızı.
Henry, Fransa'yla yapılacak barışın bir parçası olarak
kendisiyle evlenmekte diretir. Tarihsel kişi olarak Valois Prensesi Catheri-
ne (1401-37), VI. Henry’nin annesiydi, V. Henry'nin ölümünden sonra Owen
Tudor'la evlendi; torunu VH. Henry oldu.
VIII. Henry'de,
tarihsel kişi olarak Aragon Prensesi Cathe- rine Kral Henry'nin birinci karısı.
Aşkın
Gayreti Güme Gitti'de, Fransa Prensesi'nin
bir nedimesi.
Dumain tarafından ilgi gösterilir.
KEMPE,
William (1585-1603)
İngiliz tiyatro oyuncusu ve dansçı; Lord Chamberlain's
Men'in ve Globe Tiyatrosu'nun ortaklarından, Shakespeare'in Birinci Toplu
Basım'da (1623) adı geçen oyunlarının önde gelen oyuncularından biri.
Başlıcalıkla soytarıyı oynayan Kempe için Shakespeare, Romeo ve Juliet’teki
Peter ile Kuru Gürü/tti'deki Dogberry rollerini yazmıştır. '
Shakespeare'in olayları bütün bütüne kendisinin yaratmış
olduğu bir oyunu yok gibidir; Aşkın Gayreti Güme Gitti, Bir Yaz Gecesi
Rüyası, ve Fırtına, Shakespeare'in herhangi bilinen bir kaynağa dayanmayan
oyunlarıdır. Shakespeare'in Roma tarih oyunları (North'un çevirileri yoluyla)
Plutarkhos'tan; İngiliz tarih oyunları ise, Hail ile Holinshed'in tarihlerinden
kaynaklanırken, öbür oyunları fabliaux ve İtalyan nove/Ze'lerinden
(Cint- hio, Boccaccio) ve çeşitli özgün klasik yazın yapıtlarından (Pla- utus,
Chaucer) kaynaklanır. Shakespeare'in bu kaynaklardan gerek dil, gerekse konu ve
içerik olarak ne denli yararlandığı, ne denli kendi yaratımıyla yoğurduğu her
zaman için inceleme konusu olmuşsa da, şurası kesindir ki, Shakespeare hiçbir
zaman kaynakları olduğu gibi almamış, kendi doğrultusunda değişikliği
uğratarak, eklemeler yapmış, yoğunlaştırdığı gibi, iç içe de örmüştür.
KENDİ KENDİNE
KONUŞMA (İÇ KONUŞMA)
Bir
oyun kişisinin sahnede izleyiciyi sırdaş alarak, kendi özel duygularım, iç
düşüncelerini dile getirdiği konuşma.
Kendi Kendine Konuşma, yüksek retorik yüklü olabileceği
gibi (örneğin, Doctor Faııstus, Marlowe); Shakespeare'de görüldüğü gibi
(örneğin, Hamlet, Macbetk), çok daha ayrışmış da olabilir. Kendi
Kendine Konuşma'ya komedyada rastlandığı kadar, tragedyada en belirgin olarak
da tarih oyunlarında rastlanır (örneğin, IV. Henry-1. Bölüm'de, Prens
Hal'ün Falstaff ile avenesine gerçek duygularını ve düşüncelerini açık ettiği
an.)
Saray ile kır yanısıra, komedyanın başlıca geçtiği yer
tiplerinden biri. .
Kent komedyasında, "kent", her zaman için Londra
Kenti'dir. Bu anlamda, Kent komedyası, buıjuva komedyasının ortam olarak doğal
karşılığı sayılmalıdır.
Kral
Lear'da, dürüst ve sadık bir yardımcı.
Sürgüne gönderilmesine yol açmakla birlikte, Cordelia'yı babasına
karşı savunduğu gibi, efendisine hizmet edebilmek için de ölümü göze alarak, Lear'a
olan sevgisinden kılık değiştirerek geri döner. Çektiği açılar boyunca Lear'ın
yarımdan ayrılmazsa da, kendisinden gereken yakınlığı görmez. Oyunun sonunda,
ülkesinin bölünerek yönetilmesine karşı çıkarak, efendisinin peşinden gider.
Antonius
ve Kleopatra'da, Kleopatra'nm en gözde
nedimesi.
Kleopatra'nın ölümünden sonra o da kendi canına kıyar.
Bir
oyun kişisinin kendi kimliğini gizleme amacıyla yeni bir kılığa bürünmesi.
Özellikle (oğlan oyuncular aracılığıyla gerçekleştirilen)
kadın-erkek Kılık Değiştirme, dramatik eylem açısından çok uygulanan bir
görenek haline gelmiştir Elizabeth tiyatrosunda. Kılık Değiştirme, bu anlamda,
çok değişik amaçlarla uygulanıyordu; örneğin, Shakespeare oyunlarında, Kısasa
Kısas'ta olduğu gibi, uzaktan gözlemeyi sağlamak için; Venedik Taciri'nde
ve Oni- kinci Gece'de olduğu gibi, erkek kimliğinin güven ve yetke gücünü
edinebilmek için; Beğendiğiniz Gibi'de olduğu gibi, cinsel kimliğin
doğasını bulgulamak için; Bir Yaz Gecesi Rüyasfnda olduğu gibi, doğaüstü
yaratıkları katıştırmak ya da aşk dolantılarmı güçlendirmek için; Hırçın
Kız'da olduğu gibi, babalara karşı bir önlem olması için; ya da daha eski
komedyalarda görüldüğü gibi, bir sevgilinin bağlılığım sınamak, ya da farklı
toplumsal kattan gelen bir kişiyle yakınlık kurabilmek için, vb.
KING'S MEN, bak. LORD CHAMBERLAIN'S MEN
Shakespeare'in. bir komedyası.
Kısasa Kısas, George
Whetstone'un Pronıos and Cassandra (1578, Promos ve Kassandra) adlı,
daha önce yazılmış bir oyununa, bu oyun da bir İtalyan kaynağa, Geraldi
Cinthio'nun He- catomnıithi (1565 Bir Öykü) adlı yapıtına dayanır.
Cinthio, aynı konu üstüne Epitia (1583) adlı bir de oyun yazmıştır.
Shakespeare, hem VVhetsfone'un oyununu, hem de Cinthio'nun yapıtlarım biliyordu;
Promos and Cassandra'dan öyküyü almış, ancak eylem örgüsünde önemli
değişiklik yapmıştır. Oyunun başlığı ile merhametin üste çıktığı adet teması,
Luka'ya göre biçil'den gelebilir (6:36-42). Genellikle bir "sorunlu
oyun" olarak görülen Kısasa Kısas, bir tragedya olarak başlamış,
ancak yazma süreci içinde birdenbire komedyaya dönmüştür. Nitekim, Dük'ün bir deııs
ex machina gibi ortaya çıkışıyla, oyun da mutsuz sona gitmekte
kurtulmuştur. Öte yandan, (Mariana, Angelo, Isabella gibi) oyun kişilerinin de
oyunun başmdakinden farklı yoğrularak bir çizgi izledikleri görülür.
Öykü. Ahlâksızca davranışlara karşı uzun
zamandır çıkarılamamış kimi yasaların gerçekleştirilmesinde doğrudan doğruya
yer almak istemeyen Viyana Dükü Vincentio, sözde yokluğunda yürütmesi için
bütün yönetsel yetkiyi vekili Angelo'ya bırakarak, rahip kılığında kentin
içine karışır. Angelo, ilk iş olarak, Juliet'i aldatan Claudio'yu tutuklatarak
ölüme mahkum eder. Claudio, manastıra girmek üzere olan kızkardeşi Isabel-
la'yı acınma dilenmesi için Angelo’ya gönderir. Angelo, önce kararında
diretirse de, Isabella'nın güzelliği karşısında düşüncesinden dönerek,
kendisini vermesi koşuluyla kardeşini bağışlayabileceğim söyler. Isabella bu
yakışıksız öneriyi sert bir dille geri çevirerek, durumu bildirmek üzere
hapishaneye, kardeşinin yanma gider; ancak, Claudio, Angelo'nun önerisini
yerine getirmesi için kızkardeşine yalvarır. Rahip kılığında konuşmayı dinlemiş
olan Dük, Isabella'ya angelo'nun önerisini kabul eder görünmesini, ancak
kendisinin yerine Angelo'nun bir zamanki nişanlısı Mariana'nın geçmesini
söyler. Ancak, "Isabella"yla buluştuktan sonra, Angelo, sözünden
cayarak, Claudio'nun öldürülmesi için buyruk verir. Ama, hapishane görevlisi,
bu buyruğu yerine getirmeyerek, başka bir suçtan dolayı ölüme gitmeyi bekleyen
bir mahpusu Claudio'nun yerine koyar. Sonunda, Dük, kendini açık ederek
sorunları çözüme kavuşturur; (Claudio'nun öldüğünü sanan) Angelo ölüme mahkum
edilirse de, Maria- na'run yalvarışıyla bağışlanarak, Mariana’yla evlenir; Dük,
Isa- bella'yı alırken, Claudio da Juliet'i alır.
IV. Henry'de (2. Bölüm), Pusu'yla birlikte Falstaff'ı tutuklamaya
kalkan bir görevli.
Shakespeare'in bir oyunu. Oynanışı 1611’ler; basılışı,
1623.
Oyunun anakaynağı, Robert Greene'nin Pandosto (1588)
adlı halk romansıdır. Shakespeare, öyküyü birkaç yönden değiştirmiştir: Daha
Yunan görünsün diye adlan değiştirerek, kendi yarattığı komik oyun kişisine
Autolykos adını vermiştir. Pan- dosto'nun (Leontes) kıskançlığım çeken Kraliçe
(Hermoine) ile Egistus (Polixenes) arasındaki dostluğun gelişmesine değinmemiş,
böylece, Hermoine'in bütün bütüne masumluğu ile Leon- tes'in kuruntusunun öne
çıkmasını sağlamıştır. Greene'de, Le- ontes'in kızı Perdita bir kayığa konup
denize salıverilirken, Shakespeare'in oyununda, kendi yarattığı bir oyun kişisi
olan Antigonus tarafmdan ıssız bir köşeye bırakılır. Shakespeare, oyunun
sonunda, Hermoine'i kendi heykeli olarak, onaltı yıl sonra yeniden canlandırır;
Greene'de ise, Kraliçe ölür ve öykü Pandosto'nun kızıyla barıştıktan sonra ani
intihan ile son bulur. Shakespeare, oyuna Antigonu Poulina, Autolykos ve
Soytarı kişilerini de eklemiştir. Oyunda yaşlı çoban ve oğlu Soytarı örneğinde
olduğu kadar, Leontes ve Mamillius ile Poli- xenes ve Florizel örneğinde de,
yaşlı kuşak ile genç kuşak arasındaki karşıtlık ortaya konmaktadır.
Shakespeare, Greene'deki genç iki aşık arasındaki ilişkinin niteliğini de
değiştirmiş; aşıklar arasmdaki sınıf farkı düşüncesini azaltarak, daha çekici
kılmıştır. Oyunun bir yan kaynağı da, Francis Sabie'nin The Fis- herman's
Tale (1595, Balıkçının Öyküsü) adlı, Pandosto’ya dayalı, uyuksız koşuklu
şiirdir.
Öykü.
Sicilya Kralı Leontes karısı Hermoine'i Sicilya Sara- yı'nda konukları olan
dostu Bohemya Kralı Polixenes'le aşk ilişkisine girmiş olmakla haksız yere
suçlar. Leontes'in Polixe- nes'i zehirleme girişimi başarısızlıkla sonuçlanır
ve Polixenes kaçarak kurtulur. Hermoine hapse atılır, kısa bir süre sonra da
bir kız çocuğu dünyaya getirir. Hermoine'in duruşması sırasında, Leontes,
Delphoi Tapmağı'nm tanıklığını tanımayarak, Hermoine'in suçsuz olduğunu
reddeder; bebek yaştaki kızının da ıssız bir yere terk edilmesi için buyruk
verir. Bu arada, Kral'ın oğlu Mamillus'un öldüğü haberi gelir; Paulina da Hermoine'in
öldüğünü bildirir. Bebek, Perdita, "Bohemya deniz kıyısında, yaşlı bir
çoban tarafmdan kurtarılır ve genç kızlık yaşına kadar bu çoban tarafmdan
büyütülür. Onaltı yıl sonra, Polixenes'in oğlu Florizel, Perdita'ya rastlar ve
aşık olur, ancak babasının evlenmelerine karşı çıkması üzerine, Perdita'yla birlikte
Sicilya'ya kaçar. Orada, Perdita'nın kimliği ortaya çıkınca, (karısını haksız
yere suçlamış olmasmm vicdan acısını çeken) Leontes kızını büyük bir sevinçle
karşılar; oğlunun peşinden gelmiş olan Polixenes ise, eski dostu Leontes'le
barışır, ancak (öldüğünü sandığı) karısı için üzüntü duyar; ama, Paulina,
Hermoine'in heykelini kendisine gösterdiğinde, heykel canlanarak gerçek
Hermoine haline gelir. Oyun, mutlu sonla, Florizel ile Perdita’nm nişanıyla
biter.
Antonius
ve Kleopatra'da, kadın kahraman, çelişkili
ve çekici bir oyun kişisi.
Sürekli huy değiştiren bir kadın olarak Antonius'u öfkeye
boğmakla birlikte, kölesi de yapar. Oyunun önemli anlarında, örneğin ölürken
bile davranışları belirsiz kalır. Kişiliği karşıtlıklar üstüne kuruludur;
duyusal olmakla birlikte tinseldir, acıdan ve küçük görülmekten korkmakla
birlikte, canına kıymayı göze alır; yarı kraliçe, yarı aşiftedir.
Shakespeare'in kimi oyunlarında bir Koro, yani oyunu izleyiciye
sunarak gerekli bilgileri veren ve/ya da sahnede gösterilmeyen olayları
anlatan bir kişi yer alır. Romeo ve Juliet'te, ilk iki perdede Koro
vardır. Söylenti, bir çeşit Koro olarak, IV. Henry’yi (2. Bölüm) sunar; VIII.
Henry, bir Koro ile açılır, V. Henry'de de her perdeyi bir kişi
tanıtır. Pericles'te, Gower (Chaucer'ın çağdışı ve Shakespeare’in
kendisinden olayları aldığı İngiliz yazar John Govver) her perdeyi tanıttığı
gibi, kimi olayları da yorumlar. Kış Masah'nda, Koro (Zaman), III. Perde
ile IV. Perde arasında geçen onaltı yılı izleyiciye anlatır.
16. yüzyıl İngiltere'sinde, soylular, kendi imajlarım
yükseltmek için yazarların ve tiyatroların koruyuculuğunu üstleniyorlardı.
Shakespeare de bu görenekten yararlananlar arasındaydı. Bağlı olduğu tiyatro
topluluğu önce Lord Chamberlain'ın, daha sonra da Kral James'in koruması
alfanda olmuştur.
Kimi kişilerce kayıp bir Shakespeare-öncesi oyuna verilen
ad. Oyunun Kyd'in olduğu sanılmaktadır.
Cifmbeline'de, Cymbeline'in karısı ve Clotan'ın daha önceki kocasından
anesi.
Tahtı oğluna kazandırabilmek için Imogen'le evlendirmeye
çalışır, daha sonra da Imogen, Cymbeline ve Pisanio'yu zehirlemeye kalkar.
Akimı kaçırdıktan sonra, ölmeden önce, işlediği suçlarını açık eder.
II. Richard'da, tarihsel kişi olarak Richard'ın Kraliçesi, Fransa Prensesi
Isabel.
KRALİÇE ELISABETH, bak. GREY, Lady.
KRAL JOHN, bak. JOHN, Kral
KRAL JOHN (KRAL
JOHN'UN YAŞAMI VE ÖLÜMÜ)
Shakespeare'in bir tarih oyunu.
Kral John'un The
Troublesome Raigne of John, King of England (1591, İngiltere Kralı John'un
Çetin Hükümdarlığı) adlı anonim oyunla ilişkisi karmaşık bir soru ola
gelmiştir. The Troublesome Raigne, Holinshed'in Chronicles'ı ile
Foxe’un Âctes and Monunıents of Martyrs'ine (Din Şehitlerinin İşleri ve
Anıtları) dayanırken, Shakespeare, Kral John için Holinshed'den bağımsızca
yararlanmış, ayrıca, Hall'ün The Union of... Lancastre and Yorke'u (1548,
Lancaster ve York'ların Birleşmesi) ile Radulph of Cog- geshall'in English Chronicles'ından
(İngiliz Tarihi) yararlanmıştır. Öte yandan, Shakespeare'in oyunu daha kısa ve
doludur, daha az komedya içerir; Shakespeare, Kral John'un I. Ric- hard'dan
sonra yeğeni Arthur karşısında krallık hakkını daha farklı koyarken, isyancı
baronlara da yakınlıkla bakar. Her iki oyun da Kral John'un bütün hükümdarlık
yıllarını (1199-1216) kapsar, her ikisi de o dönemin bugün için en önemli olayı
sayılan Magna Carta'nın imzalanışını öne çıkarmadan kalır. Shakespeare,
Salisbury, Pembroke ve Bigot gibi başlıca isyancı baronları, kendi krallarına
ve ülkelerine karşı isyan etmiş olmanın acısını çeken insanlar olarak koyar.
Öykü. John, Fransa
Kralı Philip’in tahtı genç yeğeni Art- hur'a bırakması isteğini geri çevirerek,
Philip Faulconbridge (Soysuz Philip) komutasındaki bir orduyla Fransa’yı
kuşatır. Angiers'deki savaştan sonra barış yapılır ve barış Fransa Ve-
liahtı'nm John'un yeğeni Blanch’la evlenmesiyle pekiştirilir. Ancak, barış kısa
ömürlü olur; Papalık vekili Pandulp, kendisini Canterbury Başpiskaposu
seçmemesi yüzünden John'u afaroz ederek, Philip ile Veliaht'a yeniden savaşa
dönmelerini söyler. Bu arada, Arthur, îngilizler tarafından yakalanır. John,
Hubert de Burgh'a çocuk yaştaki Arthur'u öldürmesi için buyruk verirse de, Hubert Arthur'e canını bağışlar, ancak
(kaçarken ölen) Arthur ölü bulununca soylular bunun bir cinayet olduğundan
kuşkulanırlar. Karşıt soylular, John’u terk ederek, İngiltere'yi kuşatmış olan
Fransız ordusuna katılırlar. St. Ed- mundsbury Savaşı'nda, ölmek üzere olan bir
Fransız lordu, Melun, İngiliz ordusunu terk edenlere Veliaht'ın John un yenilgiye
uğratıldıktan sonra kendilerini öldürmeyi tasarladığını söyleyince, soylular,
John'a geri dönerler. Ancak, John, Swinstead Manastırı'daki bir keşiş
tarafından zehirlenerek ölür. Sonunda onurlu bir barış yapılır ve İngilizler
Kral
III.
Henry'nin çevresinde birleşirler.
KRAL LEAR (KRAL
LEAR TRAGEDYASI)
Shakespeare'in
bir tragedyası. Yazılışı.
Kızlarını
sevgi sınavına sokan ve kendisini en çok sevene kötü davranan kral öyküsüne Avrupa
folklorunda çok çeşitli biçimlerde rastlanmaktadır. Lear öyküsü İngiltere'ye
önce Ge- offrey of Monmouth'un Historia Reglim Britanniae (1135, Britanya
Krallığı Tarihi) adlı yapıtıyla gelmiş ve Shakespeare büyük bir olasılıkla bu
yapıtın Latince özgün basınımdan yararlanmıştır. Shakespeare, Comvvall ve
Albany'yi Holinshed'in Chro- nicles'mdan (1587, Tarih), Cordelia'yı ve
ölümünü Spercer'in The Faerie Qııeene 'inden (II. Kitap, X. Kanto)
almıştır. The True Chronicle Historie of King Leir and his three daııghters
(bas. 1605, Kral Leir ve Üç Kızının Gerçek Tarihsel Öyküsü) ise başlıca kaynak
olup, Shakespeare, çokça yararlandığı olayları değişti- reek almış; oyunun
sonunu değiştirerek Lear'ı Leir'den çok dalıa trajik kılmış, fırtma sahnesi ile
Lear'ın akimı kaçırmasını eklemiştir. Shakespeare, Soytarı'yı kendisi
yaratırken, Glouc- hester yan eylemini Sidney'in Arcadûı’sındaki bir
öyküden almış ve Lear'ınkinin karşısına koyarak her iki babayı koşut yazgı
çizgisi içinde vermiştir. Bu arada, 1603'te geçen ve Lear’ın öyküsüyle tam bir
benzerlik gösteren Sir Brian Annesley'in yaşanmış öyküsünden de söz etmek
gerekir. Shakespeare, Edgar'ın akimı kaçırmasını, fırtma sahnesindeki kimi
betimlemeleri, birçok deyişleri ve sözleri ise Samuel Harsnett'in A Declaration
of Egregians Popishe Impostures (1603) adlı risalesinden doğrudan almıştır.
Son olarak da, oyunun Montaigne'nin Denemelerinden (1603) oldukça
etkilenmiş olduğunu belirtmek gerekir.
Öykü. Krallığını kızlan arasında paylaştırmaya karar veren
Lear, kızlanndan kendisine sevgi göstermelerini bekler. Lear'ı gerçek bir evlât
sevgisiyle seven Cordelia sevgisini yeterince gösteremeyince, Lear kendisini
mirası dışında bırakır, destekçisi Kent'i sürer ve krallığını öbür iki kızı
olan Goneril ve Regan ile kocaları Albany ve Comvvall arasında paylaştırır.
Ancak, yanında kaldığı kızı Goneril’den gördüğü saygısızca davranış yüzünden
Lear öbür kızı Regan’ın yanına giderse de bu kez Regan tarafından eve alınmaz.
Kızlarının davranışlar karşısında aklını kaçırma noktasına gelen Lear, yanında
(kılık değiştirmiş halde Lear'ın yanma girmiş olan) Kent ile Soytarı olduğu
halde, fırtınanın içine dalar. Açık arazide Gloucestcr Dükü 'nün oğlu Edgar’a
rastlarlar; Edgar, Dük’ün evlilikdışı oğlu Edmund'un kendisini öldürmeyi tasarladığını
inandırması yüzünden Dük tarafından kovulmuştur, ve kaçık Tom O'Bcdlam
kılığında dolaşmaktadır. Bu arada, Lear aklını iyice kaçırmış; Gloucester ise,
Lear'a yardım ettiği için Corn- wall tarafından kör edilmiştir. Lear, yanında
Kent, Gloucester da yanında Edgar olduğu halde, Cordelia'yı bulmak üzere yola
düşmüşlerdir; Cordelia, kocası Fransa Krah'yla birlikte Lear’ı kurtarmaya
gelmektedirler. Edgar babasının yaşamını kurtarırken, Cordeila da Lear'ı
sevecenlikle karşılar. Bu arada, Regan ve Goneril, Edmund'a aşık olmuşlardır,
ve kıskanç Goneril Rcgan'ı zehirler; Edmund, Edgar tarafından öldürülünce de
kendi canına kıyar. Ancak, Edmund, Cordelia'nın öldürülmesini buyurmuştur;
Lear, kızının ölü bedeni kucağında içeri girer. Ölmeden önce Cordelia'nın hâlâ
yaşadığına inanan Lear üzüntüsünden ölür. Gloucester da Edgar'ın kimliğini
öğrendikten sonra hem sevincinden, hem de üzüntüsünden ölür. Krallık Albany'ye
kahr.
KRESSİDA
Troilos
ve Kressida'da, Troyalı rahip Kalkhas'm
kızı.
Sadakatsizliği
dolayısıyla adı kahpelikle eş anılır olmuştur. Shakespeare kendisini ne
istediğini bilmeyen ve erkekleri etkilemekten hoşlanan bir genç kız olarak
koyar. Nitekim, Odysse- us, kendisini "fingirdek yosma" diye
tanımlar.
Shakespeare'in bir komedyası. Yazılışı, 1598 ya da 1599;
oynanışı, 1598'ler; basılışı, 1600.
Hcro ile Claudio'nun öyküsü gerilere, bir Yunan romansına
kadar gider. Shakespeare, Ariosto'nun Orlando Furiose adlı epik şiirini
Sir John Harrington'un çevirisinden (1591) bildiği gibi, bunun bir çeşitlemesi
olarak da B. Bandello'nun Novelle'mn yir- miikincisini de biliyordu. E.
Spencer ise, bu öykünün bir çeşitlemesini The Faerie Queen'de (1590,
Kitap II, Kanto IV) verirken, A. Mundav da Fedele and Fortunio'da
(1585) benzer bir olayı işlemekteydi. Shakespeare, Bandello’dan Don Pedro ile
Leonato'yu ve Messina ortamını almış, ancak Hero ile Claudio'nun konumlarını
değiştirerek aynı sınıfsal düzeye, aldatma olayını da daha etkili kılacak
biçimde değiştirmiştir. Öte yandan, Benedick ile Beatrice arasındaki aşk
olayını ve neşeli kavgayı içeren yan eylemi Shakespeare kendisi yarattığı gibi,
Dogberry ile Don John kişiliğini de yine kendisi yaratmıştır.
Öykü. Arragon Prensi Don Pedro'nun ordusunda subay olan
Claudio ile Benedick, Messina Valisi Leonato'yu ziyaretinde kendisine eşlik
etmektedirler. Claudio, Leonato'nun kızı Hero'ya aşık olur ve Prens in
cvlilikdışı kardeşi kötü ruhlu Don John'a karşın, düğün hazırlıkları yapılır.
Bu arada, Leonato'nun yeğeni Beatrice ile Benedick karşılıklı birbirlerine lâf
yetiştirmeye çalışarak, aşk ve evlilik düşüncesine karşı çıkışlarını dile
getirmelerine karşın, Pedro'nun kurdukları tuzağa düşerek, birbirlerine aşık
olurlar; sözde birbirleri için hissettikleri, ama dile getirmekten kaçındıkları
sözleri söylerken öbürü tarafından dinlenirler. Öte yandan. Don John,
Borachio'nun aklını çelerek, Hero'nun hizmetçisi Margaret'in Hero'nun
giysilerini giyip onun yerine geçmesini ve pencere önünde Claudio ile don
Pedro'nun da izleyecekleri düzmece bir sahneyle Hero'nun sadakatsizliğini
gözler önüne sermesini sağlar. Haince plan tutar ve ertesi gün evlilik
töreninde Claudio ile Don Petro Hero'yu reddederler; Hero yere düşüp bayılır,
bunun üzerine, Hero'nun suçsuzluğuna inanan rahip Francis, Hero'nun babasına
kızının öldüğünü bildirmesini söyler. Daha sonra, Beatrice ile Benedick'in
aşkları gözler önüne seriler ve Beatrice Bene- dick'i kuzeni Hero'yu erdemsiz
kıldığı için Claudio'yu öldür - mekle görevlendirir. Öte yandan, Borachio
işlediği suçu açık eder ve Dogberry ile Verges tarafından tutuklanır. Hero'nun
öldüğüne inanan ve pişmanlık çeken Claudio, Leonato'nun yeğeniyle evlenmeyi
kabul eder, ancak evlilik anı sonrasında peçesini kaldırdığında
karşısındakinin Hero olduğunu görür. Benedick ile Beatrice de evlenirler. Don
John'un ise, yakalandığı ve cezasını çekmek üzere getirildiği bildirilir.
KÜFLÜ, Ralph
IV.
Henry'de (2. Bölüm),
Falstaff'm askere aldığı, ama daha sonra para karşılığında şerbet bıraktığı
kişi.
KYD, Thomas (1558-94)
Elizabeth döneminde bir oyun yazarı.
The Spanish Tragedy
(1589, İspanyol Tragedyası) adlı Seneca benzeri kan, hayalet ve öc dolu
oyunuyla öc oyununu yerleştirerek, daha sonra Hamlet ve Titus
Andronicus için önömek oluşturmuştur.
Hamlet'te, Polonius'urı oğlu ve Ophelia'nın ağabeyi.
Ophelio'yu, Hamlet'in aşkına karşı uyarır. Daha sonra babası
Polonius’u öldüren ve Ophelia'nın ölümünden sorumlu gördüğü Hamlet'le düelloya
girişir; ancak, Claudius'un kuyusuna düşerek, dövüştüğü ucu zehirli kılıçla
ölür.
Yeter ki Sonu iyi Bitsin'de, basiretli bir yaşlı lord.
LANCASTER,
John, Prens
IV. Henry'de (1. ve 2.
Bölüm), Prens Hal'in kardeşi, IV. Henry'nin küçük oğlu. IV. Henry-1.
Bölüm'de, Shrevvbury Sava- şı'nda yer alır ve Hal tarafından davranışı
dolayısıyla övülür. IV. Henry- 2. Bölüm'de, asilere karşı bir orduyla
yürür ve dağılmaları halinde kendilerini bağışlayacağı sözünü, vermesine
karşın onursuzca davranarak, hepsini öldürtür. Soğuk ve renksizdir; ağabeyi
Hal'in erdemleri kendisinde yoktur (Falstaff’a göre, "Adamı güldürmek
mümkün değil... Şarap içmiyor çünkü". V. Henry'de, Bedford Dükü
olarak görünür; VI. Henry’de (1. Bölüm) ise, Fransa Naibi olarak Orleans
ile Rouen'i alır ve orada ölür.
Veronah iki Centilmen'de, Proteus’un hizmetkârı, Crab ("Yengeç") adlı köpeğiyle
konuşmasıyla öne çıkar.
LAURENCE, Rahip
Romeo ve Juliet'te,
Franssisken bir rahip.
Romeo ve Juliet'in sırdaşı
ve öğütçüsü. Odasında onları gizliçe evlendirir.
Yeter ki Sonu iyi Bitsin'de, bir soytarı.
Tifüs Andronicns'ta,
Titus'un kızı.
Tamora’nın oğulları, Demetrius ve Chiron tarafından kirletilir;
daha sonra da, Titus tarafından öldürülür.
LEAR,
Kral
Kral
Lear'da, Britanya Kralı, oyunun başkişisi.
Kızlarının kendisine bağlılığını sınamaya kalkarak, kendisine
gösterecekleri sevgi karşılığında krallığının üçte birini kendilerine
vereceğini söyler. Buysa ailesinden kopmasma neden olur; önce Cordelia'yı
evlâtlıktan kovarken, daha sonra kendisi krallığı ellerine geçiren Regan ile
Goneril tarafından kovulur. Oyunun başında, kızlarından sevgi bekleyen bencil
bir kişi olarak görünür; ancak, daha sonra, büyük kızlarının katı ve bencilce
davranışları karşısında onların gerçek duygularını öğrendiğinde tanımsız acılar
içinde kalır. Büyük kızlarının kendisini yadsıması trajik gerçeği karşısmda
kendini fırtmanm içine atar. Fırtmanm şiddeti yanısıra katlandığı fiziksel
acılar zihinsel kaygılarıyla pekişerek akimı kaçırmasına neden olur. Ancak, bu
delilik, tam karşıt biçimde, zihince sağlığına kavuşmasına, yani kendinin
bilincine olduğu kadar, insanların da uğradıkları acıların ve haksızlıkların
bilincine yarmasına yol açar. Yeni bir alçakgönüllülüğe ve kızı Cordelia'ya
kavuşur ve kendisinden bağışlanma dilenir. Ancak, Cordelia'nm ölümünden sonra,
o da yaşlılıktan ve üzüntüden ölür.
Beğendiğiniz Gibi'de,
tahtı ele geçiren Dük Frederick'in saray adamlarından biri.
LENA,
Popilius
Julius
Caesar'da, bir senatör.
Suikast öncesi Caesar'la konuşması suikastçıları
telâşlandırır.
Macbeth'de, bir İskoç beyi.
(Banque'nun
öldürülmesinden sonra ve Macbeth'in şölendeki davranışları karşısmda)
Macbeth'in suçlu olduğuna inanç getirerek, Malcolm'un başı çektiği Macbeth
karşıtı saflara katılır.
Venedik Taciri’nde,
Bassanio'nun hizmetkârı.
Kuru Gürültü'de, Messina Valisi; Beatrice'in amcası, Hero'nun babası.
Pericles'te, Dionyza'nın uşağı.
Marina'yı öldürmesi için tutulur. Buna hazırlandığı sırada
korsanların saldı rısına uğrar ve kaçar. Ancak, Dionyza'ya Mari- na'nm öldüğünü
söyler, Dionyza da onu zehirler.
Kış
Masalı'nda, Sicilya Kralı ve Hermoine'in
kocası.
Kıskançlığı, Othello'ya benzemez olarak, istekli ve zorbaca
bir kıskançlıktır.
LEPIDUS,
M. Aemilius
Julius
Caesar'da, tarihsel kişi olarak Marcus
Aemilius Lepi- dus, Caeser'm ölümünden sonra üçlü yönetimin başına geçenlerden
biri olan Romalı bir önder.
Caesar'ın öldürülmesine tanık olur ve daha sonra çıkan içi
karışıklıkta Octavius'a katılır. Antonius ve Kleopatra'da, Antoni- us
ile Octavius'un arasını bulmaya çalışan kişi rolünü oynar.
LEVVIS,
Veliaht ("Dauphin")
V.
Henry'de, Fransa Kralı
VI. Charles'm oğlu.
Fransa tacı istekleriyle alay etmek için Henry'ye tenis
topları yollar. Agincourt Savaşı öncesi hazırlıklarda Fransız yiğitliğini
göklere çıkarır.
LEVVIS, Veliaht ("Dauhin")
Kral John'da, tarihsel
kişi olarak VIII. Louis, Fransa Kralı II. Philip'in oğlu.
Fransa'yla barışı pekiştirmek için John'un
yeğeni Kastilya Prensesi Blanche'le evliliği kararlaştırılır.
VI.
Henry'de (3. Bölüm),
Fransa Kralı XI. Louis.
Margaret'e
IV. Edward'a karşı savaşımında destek olmaya söz verir; ancak, VVarvvick,
Edward'ı Levvis'in baldızı Lady Bona'yla evlendirmeye kalkınca Margaret'e sırt
çevirir.
LIGARIUS
Jıılius Caesar'da,
Caesar’m suikastçılarından.
Caesar'ın öldürülmesinde yer almaz.
LINCOLN
PİSKAPOSU
VIII.
Henry'de, tarihsel kişi olarak John
Longland.
Kral,
kendisinden daha önce boşanma olayını savunmuş olduğunu kabul etmesini rica
eder.
LODGE,
Thomas (1588-1625)
Elizabeth
dönemi İngiliz yazar.
Rosalynde (1590) adlı düzyazı romansı Shakespeare'in Beğendiğiniz
Gibi adlı oyununun ana eylem örgüsünü oluşturur. Sha- kespeare, alaycı
Touchstone ile melankolik Jacques’ı kendisi yaratmıştır; bu kişiler, olaylar
üstünde yorumlarda bulundukları gibi, yapay pastoralizmi de alaya alırlar.
Shakespeare, Rosalind oyun kişiliğinde, en hoş kadın kahramanlarından birini;
zeki, içtenlikli, iyi kalpli, neşeli, girişken bir kadın kişiliğini de yaratmıştır.
LONDRA
BELEDİYE BAŞKANI
VI.
Henry'de (1. Bölüm), Winchester Piskaposu
yanlıları ile Gloucester Dükü yanlıları arasındaki kavgaya son verir. III.
Ric- hard’da, Richard'ın tahtı ele geçirme isteğini destekler.
LONGAVILLE
Aşkın
Gayreti Güme Gitti'de, Navarre Kralı’na
eşlik eden üç Lorddan biri.
Maria'ya
aşık olur.
LORD
ADMIRAL'S MEN (ADMIRAL'S MEN; 1585’e kadar, LORD HOWARD'S COMPANY; 1596 dan
sonra, EARL OF NOTTINGHAM'S COMPANY ; 1603'ten sonra, PRINCE HENRY'S COMPANY;
son olarak, PALSGRAVE'S COMPANY)
Elizabeth ve Jakobyen döneminin bir tiyatro topluluğu. Ad-
miral's Men ile (Shakespeare'in topluluğu olan) Camberlain's Men, Elizabeth
döneminin en önde gelen iki tiyatro topluluğuydu. Henslowe’un Diary'sinde
("Günce"), Admiral's Men'le ilgili geniş bilgiye rastlanır.
Topluluğun ilk koruyucusu Charles Ho- ward, 1585'te Donanma Bakanı (Lord High
Admiral) olunca, topluluk da adını Lord Howard’s Compnay'den Lord Admiral's
Men'e değiştirmiştir. 1594'ten sonra Londra'da Henslovve topluluğun
işletmecisi olmuştur. Topluluk Henslowe'un Rose ti- yatrosu'nda gösterimlerini
veriyordu. Edvvard Alleyn'in yönettiği topluluk, 1596'da yeni koruyucularının
adıyla, Earl of Nothingham's Company (Nottingham Kontu'nun Topluluğu) olarak
anılmaya başladı. I. James döneminde ise, Prince Henry's Company (Prens
Henry'nin Topluluğu) adını, daha sonra da Elector Palatine's Company (Müntahip
Palatine’in Topluluğu) adını aldı.
IV.
Henry'de (2.Bölüm), tarihsel kişi olarak
Sir VVilliam Gas- coigne, Falstaff'ı uyaran ve Bayan Quickly'ye ödemede bulunmasını
buyuran yargıç.
Daha sonra, Kral olarak Prens Hal'in kendisine kin bağlayacağından
korkar, çünkü bir zamanlar Prens Hal onun buyruğuyla hapse atılmıştır. Ancak,
yeni Kral, yansız adaletini göstererek, Falstaff ile yandaşılarına karşı
gereken cezayı vermesi için kendisine buyruk verir.
VIII. Henry’de,
Wolsey'in şölenindeki ve Cranmen'in duruşmasındaki bir görevli; Veliaht
Prenses Elizabeth’in vaftizinden sorumlu kişi.
LORD
CHAMBERLAIN'S MEN (CHAMBERLAIN'S MEN; 1594'e
kadar, STRANGE'S MEN ya da DERBY'S MEN; 1603'ten sonra, KING'S
MEN)
Elizabeth
döneminin bir tiyatro topluluğu. Lord Strange'in 1572'de Derby Kontu olmasından
sonra topluluğun adı da Stran- ge's Men'den Derby’s Men'e dönmüştür. 1560’larda
etkinliklerine başlayan bu topluluk önceleri gezginci oyunculardan oluşuyordu
ve 1580'lerde sarayda gösterimler sunmaya başlamıştı. Jales ve Richard Burbage
gibi kişilerin yer aldığı topluluk, 1594'te yeniden bir örgütlenme döneminden
geçerek, 1585'te Lord Cham- berlain olan Henry Carey'in koruması altına, 1597de
de H. Carey'in Lord Chamberlain olan oğlu George Carey'in koruması altına
girdi. 1594'lerde de Richard Burbage ile Shakespeare, hem ortak, hem de oyuncu
olarak topluluğa girdiler. Bu tarihten sonra, Shakespeare, yalnızca bu topluluk
için yazdı. 1599'da Globe Tiyatrosu inşa edilincye kadar The Theatre, Swan ve
Cur- tain tiyatrolarında, 1594-1603'te de Sarayda gösterimlerini sundular.
1603'te ise King's Men (Kral’ın Adamları) adını aldılar; bu dönemde,
Shakespeare'in Veronah iki Centilmen,Yanlışlıklar Komedyası, Aşkın Gayreti
Güme Gitti, Bir Yaz Gecesi Rüyası, Venedik Taciri, II. Richard, III. Richard,
IV. Henry, Kral John, Titus Androni- cus ve Romeo ve Jııliet
oyunlarını oynadılar. 1609'da kışlık tiyatro olarak Blackfriars Tiyatrosu'na
geçtiler. 1603-16'da, Saray'da her yıl yaklaşık 12 gösterim sundular. 1611'de
Shakespeare'in Mac- beth, Cymbeline, ve Kış Masalı oyunlarını
oynadılar. Topluluk, 1642'de, tiyatroların kapandığı dönemde dağıldı.
VIII. Henry'de,
tarihsel kişi olarak Sir Thomas VVriothesley; Cranmer'i yargılayan kurulun
başkanı.
Venedik Tacirinde,
Jessica'ya aşık bir Venedikli bey. Shylock’un parasıyla birlikte kaçarlar.
LOVEL, Lord
III. Richard’da,
Richard'm bir adamı.
Hastingis'in başını vurur.
LOVELL, Sir Thomas
VIII. Henry’de, Kral
Henry'nin güvenilir bir adamı.
Yanlışlıklar Komedyası'nda, Adriana'nın kadın hizmetçisi.
Hırçın Kız'da, Pisalı
bir genç öğrenci, Bianca'nm aşığı.
Bianca'ya zekice yakınlaşması oyundaki yan
eylemi oluşturur.
Veronah iki Centilmen’de, Julia'nın hizmetinde bir kadm.
Yanlışlıklar Komedyası'nda, Adriana'nın kızkardeşi.
Hamlet'te, Kral'ın
önünde sunulan oyundaki bir oyun kişisi; uyuyan Gonzago'nun katili.
Julius Caesar'da,
Brutus ile Cassius'un bir dostu. Brutus'un elçisi olarak kendisini Cassius'un nasıl
soğuk karşıladığını anlatır.
Atinalı
Timon'da, Timun'un bir uşağı.
Timon, evlenmek istediği kızı elde edebilmesi için
kendisine para verir.
Kısasa
Kısas'ta, Claudio'nun bir arkadaşı,.
Claudio adına arabuluculuk yapması için Isabella'yı kandırmaya
çalışır. Rahip kılığı içindeki Dük'ü tanımayarak Dük'ü kötüler, sonra da bir
rahibin Dük aleyhinde konuştuğunu ihbar eder. Dük, kirlettiği kadınla evlenmesi
için kendisine buyruk verir.
Julius Caesar'da,
Brutus'un hizmetinde bir oğlan.
Atinalı Timon'da,
dalkavuk bir bey.
Titus
Andronicus'ta, Titus'un oğullarından biri.
Erkek kardeşleri öldürüldükten, kızkardeşi Lavinia kirletildikten
ve babası sakat bırakıldıktan sonra kuşatmacı Gotlar'a katılır. İmparator
Satuminus tahtan indirilir, Tamora ile Aaron öldürülürler, ve Lucius Roma'nın
hakimi olur. Yine Lucius adlı bir oğlu vardır.
LUCIUS,
Caius
Cymbeline’de, Britanya'yı kuşatan bir Romalı komutan.
Oğlan kılığına girmiş Imogen'i tanır; Imogen arkasmdan
gider. Lucius ile Imogen, Britonlar tarafından yakalanınca, Cymbeline kızını
tanır ve Lucius'u serbest bırakır.
Atinalı
Timori da, dalkavuk bir bey.
LUCY,
Sir VVilliam
VI. Henry'de
(1. Bölüm), York ile Somerste'ten Talbot'un cesedini isteyen bir önder.
Pericles'te, Marina'ıun dadısı.
LYLY,
John (1554-1606)
Elisabeth
dönemi bir oyun yazarı.
Eupheus
-The Anatomy of Wit (1570, İnceliğin
Anatomisi) adlı düzyazı romansı, "süslü uslup"la eşanlamlı olarak
kullanıla gelmiştir. Shakespeare, Aşkın Gayreti Güme Gitti’de, bu süslü
söz söyleme üslubunun bir parodisini yapar.
Bir
Yaz Gecesi Rüyası 'nda, Hermia'ya aşık bir
Atinalı genç.
Hermia'yla
birlikte kaçar ve uyuduğu sırada yanlışlıkla Puck tarafından Demetrius yerine
konur. Puck, gözüne büyülü iksirden damlatarak, Helena'ya aşık olmasını sağlar,
böylece Hermia'yla arasında çekişme başlar. Oberon, Puck'a’ aşıkları eski
hallerine döndürmeleri için buyruk verir, Theseus da Lysander'in Hermia'yla
evlenmesini kutsar.
Pericles'te, Midilli Valisi.
Macbeth'te, oyunun başkişisi.
Yürekli ve iyi bir askerdir, ancak kör tutkularının ve kötü
ruhlu karısının kandırmacalarının peşinden giderek Duncan'ı öldürür, bundan
böyle de tragedya gelişir. İşlediği ilk cinayet kendisinde yeterince güven
duygusu uyandırmadığından kendini güven altında almak için cinayet işlemeye
devam eder. Duyarlı kişiliği cinayetlerle hunharlaşır, buysa onun tragedyasını
oluşturur.
MACBETH,
Lady
Macbeth'te, Macbeth'in karısı.
Kocasına
benzemez olarak, her yönüyle son derece gerçekçi ve pratiktir. Macbeth'in
yıkıma uğrama kaygılarına yakınlık duymaz. Macbeth, Duncan'ın odasından kanlı
ellerle çıktığı Zaman sakin bir sesle elindeki kanın yıkanınca çıkacağım söyler;
ancak, insanlığını bu denli yitirişinin cezasmı aynen çeker: Kendisini Duncan’ı
öldürme suçunu işlemiş olmaktan bir türlü kurtaramaz ve sonunda canına kıyar.
Shakespeare'in
bir tragedyası. Yazılışı, 1605 ya da 1606; oynanışı, 1610; basılışı, 1623.
Oyunda,
Hekate sahneleri, Middleton'undur. Shakespeare'in anakaynağı Holinshed'in Chronicles'ı
(Tarih) olmuştur; Holins- hed'den yalnızca Macbeth'in yaşamını değil, ama King
Duff'un Donvvald tarafından öldürülmesini ve eski İskoç yaşam tarzının
betimlenmesini de almış; ama, kimi yerlerde Holinshed'i değiştirmiş, örneğin,
Macbeth'i daha kötücül koymuştur. Shakespeare'in İskoç tarihiyle ilgili daha
başka kaynaklara, örneğin George Bucnanan'ın Rerıım Scoticarum Historia
(1582) adlı yapıtına başvurmuş olması da olasıdır; Shakespeare, Macbeth'in oluşumuyla
yakından ilgilenen James'in cadılarla ilgili ipuçları taşıyan Daemonologie
(1597) adlı kitabını da okumuş olmalıdır. Öte yandan, Shakespeare, oyundaki
diyalogları Senaca'nın tragedyalarından, Lady Macbeth kişiliğini de yine Senaca'nm
Medea ya da Agamemnon adlı yapıtlarından almıştır, denebilir. Son
olarak da, böyle bir yıkıma uğrama tragedyası için, Shakespeare, Incil'den
çokça yararlanmıştır.
Öykü.
İki İskoç komutan, Macbeth ve (Kral'm yakını olan) Banque, başardı bir askeri seferden
dönerken yol üzerinde üç Cadı'ya rastlarlar ve Caddar Macbeth'in Cavvdor Beyi,
sonra da Kral olacağını, Banque’nun ise Krala soyluk edeceğini söylerler.
Nitekim, Caddarı’ın bu bilisi az sonra gerçekleşir ve İskoçya Kralı Duncan'm
Macbeth'i Cawdor Beyi yaptığı haberi gelir. Cadılar olayını öğrenen Lady
Macbeth, krallık düşleri görmeye başlayan kocasını işleyerek, ziyaret için
şatolarına geldiğinde Kral'ı öldürmesi için kandırmaya çalışır. Macbeth,
Duncan'ı öldürür; Kral'm öldürüldüğü haberi duyulunca Macbeth suçunu örtbas
etmek için Kral'm uşaklarını ölüme gönderir. Duncan'm oğulları, Malcolm ile
Donalbain, İskoçya'dan kaçarlar ve Macbeth Kral olur. Daha sonra da Banquo’yu
ve oğlu Fleance'ı öldürmesi için adam tutar, ancak Fleance kaçmayı başarır.
Macbeth’in verdiği bir şölende Banquo'nun hayaleti Macbeth'e görünür. Macbeth,
yeniden Caddar'a akd danışmaya gider; Caddar kendisine Macduff'tan
sakınmasını, kadından olma kimsenin kendisine zarar veremeyeceğini, ve Birnam
Ormanı Dulsinane Tepesi'ne yürümedikçe güvende olacağmı söylerler. Banquo’nun
soyunun ilerde kral olacağmı da yinelerler. Bu arada, Macbeth'i öldürmek üzere
Malcolm'la birlikte bir ordu toplamak için İngdtere'ye giden Macduff, karısının
ve çocuklarının Macbeth'in buyruğuyla öldürüldüklerini öğrenir. Kuşatmacı
orduyu karşdamak üzere yola çıkan Macbeth, Lady Macbeth’in kendini öldürdüğü
haberini alır. Macduff'un ordusu ise Birnam Ormanı'ndan kestikleri ağaç
dallarına gizlenerek Herler, ve (anasırım karnı yarılarak alınmış olan) Macduff
Macbeth'i öldürür. Malcolm, İskoçya Kralı olarak taç giyer.
Macbeth'te, Fife Beyi.
Duncan'ı öldürülmüş olarak görür ve Macbeth'ten ilk kez
kuşkulanan kendisi olur. Ingiltere'ye giderek Macbeth'e karşı savaşması için
Malcolm'e yakarır ve orada karısının ve çocuklarının Macbeth'in buyruğuyla
öldürüldüklerini öğrenir. "Anasının karnı yarılarak ahnmış"olupz
"kadından olma" değildir; buna göre de, Cadılar'm bilisi uyarınca,
Macbeth'i yıkıma uğratabilecek biricik kişidir, nitekim savaşta kendisini öldürür.
MACDUFF,
Lady
Macbeth'de, Macduffun karısı.
Macbcth'un buyruğuyla çocuklarıyla birlikte öldürülür.
V. Henry'de, İrlandalI
bir komutan.
Antonius
ve Kleopatra'da, Octavius'un bir dostu.
Triumvirleri uzlaştırmaya çalışır. Daha sonra, Antonius'a
karşı Octavius'u destekler.
Macbeth'te, Duncan’ın oğullarından biri.
Duncan öldürüldüğü zaman İngiltere'ye kaçar, orada Mac-
duff kendisini bulur ve ülkesine geri dönerek taca sahip çıkmasını kendisine
söyler. Macbeth'in yenilgiye uğratılması üzerine Iskoçya Kralı olarak taç
giyer.
Iskoçya
Kralı (1054-93); I.Duncan'm oğlu.
Tahtı ele geçiren Macbeth'in Northumbria Kontu Siward
tarafından 27 Temmuz 1054'te yenilgiye uğratılmasından sonra tahta geçti,
Macbeth'in öldürüldüğü Lumpanan'da (Aberdeens- hire) zafer kazandı.
Shakespeare, kendisini Macbeth’te verir.
Onikinci
Gece'de, Olivia'nın kâhyası.
Kendini önemli kişi yerine koyan, kibirli, asıkyüzlü, ancak
(özellikle Olivia'nın kendisine aşık olduğunu sandığı sahnede) komik durumlara
düşen bir kişi. (Shakespeare, kendisine, olasılıkla, Püritenler'e karşı bir
yergi olarak yer vermiştir).
Kış Masalı'nda, genç
Prens, Leontes ile Hermoine'in oğullan.
Oyuna kendi adını verir ("Kış gecelerine uygun hazin
bir masal". Daha sonra öldüğü haberi gelir.
Aşkın Gayreti Güme Gitti'de, Fransa Krah'nın ölüm haberini getiren haberci.
Hamlet'te, (Hamlet’in
babası) Hayalet'i surlarda nöbetteyken gören bir subay.
5. MARCH KONTU, bak. MORTIMER, Edmund
Coriolanus’ta,
Coriolanus'un genç oğlu.
Titus Andronicus’ta,
bir halk temsilcisi ve Titus'un kardeşi.
Oyunun öbür kişilerine benzemez olarak, kan dökücü ve intikama
olmayıp, Titus'u yatıştırmaya ve Lavinia'ya yardıma olmaya çalışır; kendisine
kötülük edenleri açık edebilmesi için ağzına aldığı bir çubukla kuma adlannı
nasıl yazacağını gösterir.
Julius Caesar'da,
Caesar'ın ölümünden sonra, Octavius ve Lepidus'la birlikte üçlü yöneticilerden
biri.
Brutus kendisini olduğundan daha küçük
görerek, Capi- tol’deki cenaze töreninde Caesar’ın ölü bedeni başında bir
söylev vermesine izin verir. Önce suikastçıları över gibi konuşuyor gözükürken
sözünden kurnazca dönerek, halkı suikastçılara karşı kışkırtışıyla fırsat
düşkünü bir kişi olduğunu da gösterir. Octavius'la birlikte daha sonra Philippi
Savaşı’nda Brutus ile Cassius'u yenilgiye uğratır. Yaşamının son yıllarının
geçtiği Antonius ve Kleopatra'da, oyunun kahramanı olarak görünür. Julius
Caesar'daki Antonius’dan daha güçsüz, ama daha çekici biridir;
Kleopatra'nın albenisine kapılarak, kör tutkuları içinde oyuncak haline gelir.
Ancak, daha sonra, Octavi- us'un yakınlığını sağlamak için siyasal bir manevra
olarak kız kardeşi Octavia'yla evlenir, daha sonra da Mısır'a Kleopatra'ya
döner. Bunun üzerine, Octavius'la aralarında savaş patlak verir. Actium'da
donanması yenilgiye uğrar, Kleopatra'nın yanlış ölüm haberi üzerine kendi
canına kıyar.
Antonius
ve Kleopatra 'da, Kleopatra'nın bir adamı.
Öldüğü söylemesi için Kleopatra tarafından Antonius'a gönderilir.
Troilos ve Kressida'da,
Troya Kralı Priamos'un evlilikdışı bir oğlu.
VI.
Henry'de (1., 2. ve 3. Bölüm) ve III.
Richard'da, tarihsel kişi olarak Margaret Anjou, Yorklara karşı
başkişilerden.
Önce, Reigner’in kızı, saf bir genç kız olarak görünür; IV.
Henry'yle evlendikten sonra ise, York ve Gloucester'in kararlı bir düşmanı
haline gelir ve Suffolk'a aşık olur. VI. Henry'de (3. Bölüm), acımasız,
ama tahtı oğluna vermek için savaşan, siyasi yönden haklı bir kadın olarak yer
alır. Son olarak da, III. Richard'da Richard'a karşı Kraliçe Elisabeth
ile York Düşesinin başına geçen, yaşlanmış bir kadın olarak görünür. Bu son
görünüşü tarihte yer almaz; Shakespeare, kendisini Richard'm vicdanının bir
çeşit dışa- vuruşu, hayaletsi bir kişilik olarak koyar.
Kuru
Gürültü'de, Hero'nun yanında hizmet eden
bir kadın.
Borachio'yla anlaşmalı biçimde, Hero kılığına girer.
Aşkın
Gayreti Güme Gitti'de, Fransa Prensesinin
bir nedimesi olan lady.
Longaville tarafından kendisine yakınlık gösterilir.
Onikinci
Gece’de, Olivia’nın zeki oda hizmetçisi.
Olivia'nın elindenmiş gibi bir mektup yazarak Malvolio'nun
aklının başından uçup gitmesine neden olan oyunu oynar.
Yeter ki Sonu iyi Bitsin'de, Floransak bir kız.
Kısasa
Kısas'ta, Angelo'nun sözlüsü.
Angelo tarafman yüzüstü bırakılır. Angelo'yla buluşmak
üzere Isabella'nm yerine geçer; daha sonra da, Dük, Ange- lo'nun kendisiyle
evlenmesi için buyruk verir.
Pericles'te, Pericles ile Thaisa'run olağanüstü erdemli ve güzel
kızları.
Dionyza'nın canice kıskaçlığından korsanlar yoluyla kurtulur
ve Midilli’de bir genelev işleticisine satılır, ancak erdemini korumayı başarır.
Sonunda, Pericles'e kavuşur ve Midilli Valisi Lysimachus'la evlenir.
MARLOVVE,
Christopher (1564-1593)
İngiliz
şair ve oyun yazarı.
1587'de Lord Admiral's Men'e oyun yazarı olarak bağlandı.
Elizabeth dönemi tiyatrosunun başlıca bir adamı olarak tragedyaya öncülük etti
(The Tragical History of Dr Faııstus, 1589, Dr Fa- ustus’un Trajik
Öyküsü; Tamburlaine, 1587, Timurlenk) Shakespe- are'in tarih oyunu
olarak VI. H en ry'si Marlowe'un D. Edvvard'ına öncelik ederken,
Marlowe'un The Jew of Malta (1589, Malta Yahu- disi) adlı oyunu
Shakespeare'in Venedik Tacirine öncelik eder. Marlowe, başhcalıkla,
eylem örgüsü, dramatik konuşma ve trajik duygu yönüyle II. Eduard'la
öne çıktığı dönemde, Shakespea- re, Titus Andronicus yanısıra, VI.
Henry üçlemesini; III. Richard'ı ve Yanlışlıklar Komedyası
ile Veronalı iki Centilmen ve Hırçın Kız gibi komedyalarını
yazmış bulunuyordu.
MARTEXT,
Sir Oliver
Beğendiğiniz Gibi'de,
bir köy papazı.
Titus Andronicus'ta,
Titus’un dört oğlundan biri.
Julius
Caesar'da, bir tribün.
Flavius’la birlikte Caesar’ın gittikçe artan gücünden kaygı
duymaya başlayarak, kendisi için verilecek bir kutlamayı önlemeye çalışır.
Tudor
ve Elizabeth döneminde dramatik bir gösteri; bir şölene ya da büyük bir
çağrıya katılan seçkin konukların maskeli olarak çağrıya katılışlarıyla
başlayıp, maskeli kişilerle oradakiler tarafından yapılan bîr dansla sona eren
bir çeşit dramatik eğlence.
Müzik, dans ve şarkının küçük bir dramatik
eylemle bütünleştiği Maskeli Oyun, Elizabeth döneminin saray gösterilerine
beşiklik eder. Şiirsel ve simgesel bir biçim taşıyan Maskeli Oyunlar, hiçbir
zaman tam dramatik ve gerçekçi bir Özellik göstermemiş; düşünceler,
eğretilmeler içinde, gizli bir biçimde, daha çok da Kraliçe'ye övgülü
anıştırmalar olarak verilmiştir. Lyly ve Jonson, bu terimi, Fransızcadaki "mastpıe"dan
alarak 'mask" olarak kullanmışlardır. İlk önceleri İtalya'da, Lorenzo de
Medici Sarayı’nda başlayan Maskeli Oyunlar, İngiltere'de özellikle IJames
döneminde gelişme göstermiş; Elizabeth döneminin mimsel Maskeli Oyunları,
Jonson'un elinde diyaloglu oyunlar haline gelmiştir. Shakespeare, Maskeli Oyun
öğelerini ve tekniklerini Aşkın Gayreti Güme Gitti, Romeo ve Juliet, ve Kuru
Gürültü gibi oyunlarında, saray gösteri ve eğlencelerini vermek ve
eğlendirici olmak amacıyla kullanmıştır. Windsor’un Şen Kadınları'nda,
Falstaff, Maskeli Oyun biçiminde, "periler ile cinler" tarafmdan
oyuna getirilir; Atinah Timon'da, bir Maskeli Oyun içinde kişilerin
zenginlik ve gösterişini sergilenir. VIII. Henry'de de kısa bir maskeli
Oyun görüntüsü yer alır. Maskeli Oyun öğelerini içeren Bir Yaz Gecesi Rüyası
ile Fırtına, uzatılmış Maskeli Oyun niteliği gösterirler; burada,
Maskeli Oyun kavrammı, dramatik olmayan Maskeli Eğlence ya da Maskeli Gösteri kavramlarından
ayırmak gerekir.
Kral john'da, Fransa Veliahtı'nm yenilgiye uğrattıktan sonra Fransa'nın
yanma geçen İngiliz soylularını öldüreceğini söylediğini bildirerek
kendilerini uyaran bir Fransız lordu.
Antonius ve Kleopatra'da, Pompey'e triumvirlerin üstüne yürümeyi öneren bir
korsan.
Antonius ve Kleopatra'da, Pompey'e bağlı bir korsan.
Troilos ve Kressida’da, Helen'in kocası.
Coriolanus'ta,
Coriolanus'un çenesi düşük, kimi zaman şakacı bir dostu.
Plepler ile tribünleri yatıştırmak için
onlara öykü anlatır; daha sonra da Coriolanus'u kendini tutması ve halka daha
alçakgönüllü seslenmesi için uyarıda bulunur.
Macbeth'te, bir İskoç beyi.
Romeo ve Juliet'te,
Romeo'nun bir arkadaşı.
Tybalt'la karşılaşması sonunda yaşamını
yitirir. Gözüpek, aceleci, gösteriş seven, hafif bir gençtir.
Elizabeth döneminde, Londra'da yazarların bir buluşma yeri.
Sir Walter Raleigh, Ben Jonson, Francis
Beaumont, John Fletcher ve olasılıkla William Shakespeare, burayı sık sık ziyaret
eden önemli kişiler arasında yer alıyorlardı.
Juliııs Caesar'da, Brutus ile Cassius'un bir dostu.
IV.
Henry'de (2. Bölüm),
Jack Cade'in bir izdaşı.
MICHAEL,Sir
IV. Henry'de (1. Bölüm), York Başpiskaposu'nun buyruğunda ve kendisi
tarafından bir mektupla asilere gönderilen bir rahip ya da şövalye.
Fırtınada,
Prospero'nun kızı.
Ferdinand tarafından sevilir. Toplumun yoz
etkisinden uzakta yetişmiş, iyi aileden gelen, masum ve sevimli genç kızı temsil
eder.
MIRROR FOR
MAGISTRATES (YÖNETİCİLER İÇİN AYNA)
İngiliz tarihinden koşuklu monologlar halinde yapılmış kişi
çizimleri demeti (1559).
Shakespeare, III. Richard ve VIII.
Henry'de bu yapıttan yararlanmıştır.
Veronalı İki Centilmen'de, Silvia’nın babası.
Romeo ve Juliet'te,
Romeo'nun ailesinin adı.
Montague, Romeo'nun babası ve Capulct'in
başdüşmanıdır. Montague ve Capulet aileleri arasındaki bu çekişme, Romeo ve
Juliet'in sonu trage'dyayla biten ayrılmalarında önemli bir rol oynar. Ancak,
Romeo ve Juliet'in ölümlerinden sonra, Montogue Capulct'yle barışarak,
Juliet'in bir heykelini dikmeye söz verir.
MONTAGUE, Lady
Romeo ve Juliet'te, Romeo’nun annesi.
VI. Henry'de (3.
Bölüm), tarihsel kişi olarak Montague Markisi, John Neville.
Önce Yorkların bir destekçisiyken, daha
sonra, VI. Henry önderliğindeki Lancasterlere katılır ve Barnet Savaşı'nda
ölür.
MONTAIGE, Michel Eyquem de (1533-92)
Fransız deneme yazarı.
Kendi türettiği bir sözcük olarak Denemeler"™
(1580 1. Kitap 1588,2. ve 3. Kitap) yazan. İngilizceye 1603'te I. Florio
tarafından çevrildi. Shakespeare, Montaigne'in hoşgörü ve akılcı yargı
düşüncesinden etkelinmeştir. Hamlet, Kral Lear ve Fırtına gibi
yapıtları Montaigne'nin düşüncelerinin izlerini taşır.
Othello’da, Kıbns Valisi
MONTGOMERY, S ir John
VI. Henry'de (3.
Bölüm), March Kontu, Edvvard'm destekçisi. Edward'ı tahtı ele geçirmesi için
döğüşmeye zorlar.
V.
Henry'de, Agincourt'ta
Fransız Ordusu'yla savaşa girişmeden önce fidye ödemek isteyip istemediğini
Henry'yeden öğrenmeye gelen, daha sonra da Fransızların yenilgiye uğradıklannı
bildiren Fransız görevli.
Kış Masalı'nda, bir
çoban kızı.
Cymbeline'de,
Belarius'un takındığı ad.
MORTIMER, Edmund
IV. Henry'de (1.
Bölüm), kızıyla evlendiği Owen Glendo- vver'in bir tutsağı.
Kız kardeşi, Hotspur'un karısı olup; Glcndovver'la
birlikte, IV. Hcnry'ye karşı Hotspur'la birleşirler. (Shakcspcare, tarihsel
kişi olarak Sir Edmund'u, yeğeni 5. March Kontu Edmund'la karıştırmıştır).
MORTIMER, Edmund (5. MARCH KONTU)
VI.
Henry'de (1. Bölüm),
yaşlı bir soylu kişi. Richard'a tahtın gerçek sahibi kendisi, mirasçısı da
Richard olduğu için Lancasterler tarafından hapse atıldığını söyler.
(Shakcspcare, görüldüğü kadannea, tarihteki Kontu amcası Sir Edmund Mortimer'lc
kanştırmıştır).
MORTIMER, Lady
IV. Henry'de (1.
Bölüm), Owcn Glendowcr’in kızı ye Edmund Mortimer'in karısı. Yalnızca Gal
diliyle konuşur. Hots- pur, Mortimer'in Gal diliyle konuşmasının taklidini
yapar.
MORTIMER, Sir John ve Sir Hugh
VI. Henry'de (3.
Bölüm), Roger Mortimer'in evlilikdışı oğulları ve York Dükü Richard'ın
amcaları.
IV. Henry'de (2.
Bölüm), Northumbcrland'a Hotspur'an öldüğü haberini getiren kişi.
MORTON, John
III.
Richard'da, Ely
Piskaposu.
Richard'ı terk ettikten sonra Richmond’a katılır. Tarihsel
kişi olarak Moron; VII. Hcnry’nin Krallığı döneminde Canterbury Başpiskaposu
olmuş ve Sir Thomas More evinde kalmıştır. (Shakespearc, III. Richard
için History of King Richard III /Kral III. Richard'ın Öyküsü adlı
yapıtından yararlanmıştır).
IV.
Henry'de (2. Bölüm),
Henry'ye karşı lordlardan biri.
Bolingbroke,
Richard’m önünde, kendisini hainlikle suçlar, Movvbray de onurunu korumak için
Bolingbroke'u teke tek dö- ğüşmeye çağırır. Son anda, Richard karşılaşmayı
kaldırır ve Bolingbroke'u on yıl, Movvbray'i de yaşamboyu sürgüne gönderir.
MOVVBRAY, Thomas
(NOTTINGHAM KONTU, 12. MOVVBRAY BARONU, 1. NORFOLK DÜKÜ)
İngiliz
bir soylu.
1383'te
Nottingham Kontu oldu. 1387'de Kral'a karşı gelmekle birlikte, daha sonra
Kral'a katıldı. 1387'de Norfolk Dükü oldu. 1398’de Hereford Kontu (daha sonra
VI. Henry) Henry Bolingbroke tarafından hainlikle suçlandı, kendisini teke tek
döğüşmeye çağırdı, ancak II. Richard karşılaşmayı kaldırdı; Norfolk'u yaşam
boyu, Hereford’u da on yıl sürgünle cezalandırdı. Shakespeare, kendisini II.
Richard'da sahneye çıkarır.
Pericles’te, Midilli'de Boult'un Marina’yı getirdiği genelevin sahibi.
Marina'nm
geneleve gelen müşterileri yaptıklarından vazgeçirmeye başlaması karşısında,
işinden olma durumuna düşer.
Titııs
Andronicus'ta, Titus'un en genç oğlu.
Lavinia'yı
korumaya çalışırken babası tarafından öldürülür.
Troilos
ve Kressida'da, Akhilleus'un askerleri.
Tudor
ve Elizabeth dönemleri, İngiltere'de büyük müzik dönemleridir de.
Shakespeare'de Müzik'e çokça gönderme yer alır. Müziksel uyum, bu dönemde,
dünyada düzen ve düzenin derecesinin doğal bir simgesiydi. Öte yandan,
Shakespeare, müziği (örneğin, Beğendiğiniz Cibi'de, av sahnelerinde, ya
da soytarıların, hizmetkârların, uşakların söyledikleri şarkılar ile içki şarkılarında
olduğu gibi) sırf eğlendirme ve çeşitlik katma amacıyla kullandığı gibi,
sahnenin havasmı ya da coşkusunu değiştirmek için de kullanmıştır. Bu anlamda,
Shakespeare, müziği, Venedik Tacirinde Jessica ile Lorenzo'nun romantik
aşklarmı, Onikinci Gece'de Sir Tony Belch ile arkadaşlarının içki
alemini, Antonius ve Kleopatra'da da Pompey'in gemisindeki toplantıyı verecek
coşkusal bir araç olarak kullanırken; Kış Masalı'nda, Paulina'nın
Leontes'e yanlış yaşanmış bir yaşamı anımsatmasında, ya da Yeter ki Sonu iyi
Bitsin'de, Helena'run Kralı iyileştirmek için Tanrıdan yardım istemesinde
olduğu gibi, Tanrıyla ya da doğaüstü dünyayla ilintiyi anımsatmak için
kullanmış; öte yandan, aklı yitirmenin acısını yükseltmek (Op- helia) ya da
Desdemona’nın son gecesinde yatağa gitmeye ha- zırlanırkenki buruk duygulanımı
arttırmak için kullanırken, aklı başına geldikten ve haksız davrandığı kızı
Cordelia'ya yeniden kavuştuktan sonra Lear'ın delilik sonrası dinginleşme ve
iyileşme halini vermek için de kullanmıştır.
Hırçın Kız'da, Petruchio'nun hizmetkârlarından biri.
Aşkın Gayreti Güme Gitti'de, bir rahip.
Venedik Tacirinde,
Portia'nın kurnaz oda hizmetçisi kız.
Portia hukukçu kılığına girdiğinde, Nerissa
da yazman olur.
Troiles ve Kressida'da,
bir Yunan komutan.
Yaşlı ve deneyimli komutan olarak öbür
savaşçılarca saygınlık görür.
İngiliz tarihinde önde gelen bir ailenin adı.
Neville ailesinden kimi kişiler Shakespeare
oyunlarında görünürler: Anne Neville, III. Richard'da Lady Anne; John
Neville, VI. Henry'de (3. Bölüm) Montague Markisi; bir Ralph Neville, IV.
Henry (1. ve 2. Bölüm) ile VI. Henry'de (3. Bölüm) Westmore- land
Kontu; aynı ad ve unvanda bir başka Ralph Neville, VI. Henry'de (3.
Bölüm) görünür; bir Richard Neville, VI. Henry'de (2. Bölüm) Salisbury
Kontu; bir başka Richard Neville de, VI. Henry'de (2. ve 3. Bölüm)
Warwick Kontu'dur.
Coriolanus'ta, Volsiyahyla gevezelik ederken Coriolanus'un sürgüne
gönderildiğini söyleyen Romalı.
VI. Henry'de (3. Bölüm), York saflarını destekleyen bir kişi.
1. NORFOLK DÜKÜ
III.
Richard'da, tarihsel
kişi olarak John Howard, Kral'ı destekleyenlerden biri.
Bosvvorth'ta öldürülür.
İL Richard'da, bak. MOVVBRAY, Thomas
VIII. Henry'de,
tarihsel kişi olarak Thomas Hovvard, Wol- sey'in karşıtlarından biri. .
III.
Richard'da, 1. Norfolk
Dükü'nün oğlu Surrey Kontu olarak görünür.
NORTH, Sir Thomas (1535-1601)
İngiliz yazar ve çevirmen.
Plutarkhos'un "Soylu Yunan ve
Romalıların Yaşamları" adlı yapıtmı Fransızcasından çevirdi. Shakespeare
için büyük bir kaynak oluşturan bu yapıt, bütün Roma oyunlarına olduğu kadar, Atinalı
Timon'a da kaynaklık etmiştir. North'un yetkin İngiliz düzyazı dilini
Shakespeare, Julius Caesar ve Antonius ve Kleopatra'da yer yer
uyaksız koşuk diline çevirmiştir.
Macbeth'te, bak. SIWARD
II.
Richard'da, büyük
Henry Percy.
İngiltere'ye döndüğünde Bolingbroke'a
katılır; daha sonra, Richard'ı Pomfred’e, Kraliçe'yi Fransa’ya gönderir. IV.
Henry'de (1. Bölüm), savaşta IV. Henry'yle (Bolingbroke) karış karşıya
gelmemek için hasta olduğunu öne sürerek, oğlu Hotspur'un öldürüldüğü Salisbury
savaşında yer almaz.
VI. Henry'de (3. Bölüm), tarihsel kişi olarak Henry Percy, Hotspur'un
torunu, Kral'ın ve Lancaster saflarının bir destekçisi. Tovvdon'da öldürülür.
IV.
Henry'de (2. Bölüm),
1. Northumberland Kontu'nun karısı. Kocasına İskoçya'ya kaçması için uyarıda
bulunur.
Kısa düzyazı anlatıları belirten bir İtalyan yazın terimi.
Başlıcalıkla konularının (olaylarının) özgünlüğü ya da yenilgiyle
öne çıkan Novella, 14. yüzyılda gelişmeye başlamış; Sachetti, Boccaccio
ve Bandello elinde yetkin örneklerine kavuşmuştur (bak. BOCCACCİO; BANDELLO). Novella,
İngiltere'de gelişme göstermemiş olmakla birlikte, W. Painter'ın Pala- ce
of Pleasure (1565, Zevk Sarayı) adlı derlemesiyle Elizabeth dönemi
tiyatrosu için önemli bir konu kaynağı olmuştur (bak PAINTER; PALACE OF PLEASURE).
Bir Yaz Gecesi Rüyası'da, karısı Titania'yla kavga eden Periler Kralı.
Titania'nın gözüne büyülü iksirden
damlatarak, uyandığında karşısına çıkacak ilk yaratığa aşık almasını sağlar.
Antonius ve Kleopatra'da, Antonius'un daha çok göreneklere bağlı karısı.
Antonius'la Octavius'u barıştırmak için
Antonius'la evlenmeye razı olursa da, Antonius kendisini Kleopatra için terk
eder.
Julivs Caesar'da,
Caeasr'ın ölümünden sonra üçlü yönetidden ve Cassius ve Brutus'a karış
yürütülen iç savaştan zaferleçıkan komutanlardan biri.
Shakespeare’in Antonius ve Kleopatra'sında,
kızkardeşi Octa- via'yı A.ntonius'la evlendirir, Lepidus'tan kendini özgür
kılar, Antonius'un Octavia'yı terk ederek Mısır'a gitmesinden sonra Kleopatra
ile Antonius'a karşı savaş açar. Antonius'u Ac- tium’dâ yenilgiye uğrattıktan
sonra Mısır'ı ele geçirir, Antonius ve Kleopatra'nın canlarına kıymalarından
sonra da Roma İmparatorluğu'nu egemenliği altına alır. Tarihsel kişi olarak
Octavius (1. Ö. 63- Î.S. 14), Caesar'ın yeğeniydi ve I. Ö. 27'de Roma
imparatoru oldu.
Troilos ve Kressida'da,
Yunan komutanlardan biri.
Yunanlara çekidüzen vermek için konuşur.
Akhilleus'u döğüştürmek için Aias'ın kıskandırmaya çalışır. Troilos'la birlikte
Kressida'yı görmeye gider ve Troilos, Kressida’yı Diome- des'le görünce,
kendisini avutmaya çalışır.
Beğendiğiniz Gibide,
Orlando'nun ağabeyi.
Orlando'yu öldürmeyi tasarlaması üzerine, Orlando ormana
kaçar. Daha sonra Oliver bir arslanın elinden kurtulur ve nedamet getirerek
Celia'yla evlenir.
Onikinci Gece'de,
oyunun başkişilerinden.
Orsina gibi, kendi içine kapalıdır ve kendini düşünür;
ancak, kılık değiştirmiş Viola'ya tutulması, kendisine yeni bir yaşam anlayışı
kazandırır.
Shakespeare'in bir komedyası. Oynanışı,1602; basılışı,
1623.
Shakespeare, uşak kılığındaki bir kızın sevdiği adam ile
sevgilisi arasında ulak olarak gidip gelişini daha önce Veronalı İki
Centil- men’de kullanmıştır. Nitekim, Onikinci Gece, Shakespeare'in
daha önceki öbür oyunlarından kişileri ve araçları alır: Birbiriyle
karıştırılan eş ikizler Yanlışlıklar Komedyası'ndan, sadık dost Anto-
nio Venedik Tacirinden, kulak kabartma olayı Kuru Güriiltü'den, sevdiği
erkekçe tanınmamak için oğlan kılığına girmiş kız ise Beğendiğiniz
GiH'den gelir. Ancak, daha önemli dışkaynaklar da vardır. (Plautus'un İkizler'inden
kaynaklanan) eş ikizler olayını sevgilisine uşak kılığında hizmet eden gençkız
olayıyla birleştiren birçok oyun Shakespeare'in elinin altındaydı. GTIngannati
(1537, Aldatılmış Kadın) adlı İtalyan oyununun eylem örgüsü Shakespea-
re'inkine çok yakındır. C. Gonzaga'nm Glinganni (1597, Aldatanlar) adlı
oyunu ile N. Seccchi’nin Gl'lnganni (1562) ve L'lntresse (1581)
adlı oyunları da benzer öyküleri içerirler. Bandello'nun Navclle'i (1554)
ile Belleforest'in Histoires Tragiques (1579, Trajik Öyküler) adlı
yapıdan da aynı öykünün çeşitlelerini sunarlar; ancak, bunlar arasında en güçlü
öykü, B. Rich'in A Fareıoell to the Military Professi- on'ındadır (1581,
Askerlik Mesleğine Elveda). Sir Toby Belch, Sir Andrevv Aguecheek, ve Maria'yı
kapsayan yan eylem ise Shakespeare'in kendi yaratısıdır.
Öykü. Illyria Dükü Orsino, uşağı Cesario
aracılığıyla, aslında çok güzel bir kız olan, erkek kılığına girmiş Viola
aracılığıyla, zengin Kontes Olivia’ya yakınlık göstermektedir. (Viola, Illyria
kıyılannda bir deniz kazası geçirerek, ikiz erkek kardeşi Sebastian'dan ayrı
düşmüştür). Olivia, Orsino’nun yakınlaşmalarını geri çevirerek, aslmda
Orsino'yu seven Cesario'ya (Viola) aşık olur. Olivia’nın evine yerleşmiş olan
içkici Sir Toby Beldi ("Geğirti"), Sir Adrew Aguecheek
("Sıtmayanak"), soytarı Feste ("Şenlik"), Fabian, ve Maria,
asık yüzlü, melankolik Malvolio'ya ("Namemnum") bir oyun oynayarak,
Olivia'yı kendisine aşık sanmasına neden olurlar. Maria'nın kaleminden çıkan,
Olivia’nın yazmış olduğu bir mektubun eline geçmesini sağlarlar; Malvolio'nun
aşıkane duygularmı yükselten bu mektupla söylenenlere uyan Malvolio,
Olivia’nın kalbini kazanmak için sarı çorap ve çapraz dizbağlarıyla, sürekli
gülümseyerek dolaşır. Bu tuhaf davranışların dolayı da kaçık yerine konur ve
Feste'nin sürekli eğlence konusu olur, sonunda kendisini bu durumdan Olivia
kurtarır. Bu arada, Sebastian Ilhlyria'ya gelir, ve onu Cesario sanan Olivia,
Sebastian a kendisiyle evlenmesini önerir. İkiz kardeşlerin karıştırılmasına
çıkan bir sürü karışıklıktan sonra, Orsino, (o zamana kadar erkek sandığı)
Viola'yı sevdiğini anlar ve kendisiyle evlenmeye karar verir.
Hamlet'te, Polonius'un kızı.
Ürkek ve söz dinler bir kız olarak babasının dediklerine
uyarak Hamlet'in yakınlaşmalarını geri çevirir, bu da Hamlet'i yalnızlığa ve
geri çevrilme duygusuna daha çok iter. Daha sonra, Hamlet'in kendisine sert
davranıştan ile babasının ölümü, akimı kaçırmasına ve suda boğularak canına
kıymasına neden olur.
Beğendiğiniz Gibi'de, Oliver'in kardeşi ve Rosalind'in sevgilisi. ORLEANS
DÜKÜ
V.
Henry'de, tarihsel
kişi olarak Charles d'Orleans, Veli- aht'ın kuzeni ve yakın dostu.
Fransızların üstünlüğüyle övünürse de, Agincourt'ta tutsak
düşer.
ORLEANS DÜKÜ
(SOYSUZ ORLEANSLI)
VI.
Henry'de (1. Bölüm),
tarihsel kişi olarak Jean Dunois; Or- leans Dükü Louis'nin evlilikdışı oğlu.
Jan Dark'm Fransa'yı İngilizler'in elinden kurtaracağı inancıyla,
Jan Dark ile Veliaht'ın buluşmasını sağlar.
VI. Henry'de (1.
Bölüm), ikincil bir oyun kişisi.
Onikinci Gece'de, Illyria Dükü.
Kendine dönük biri olarak kendi coşkularıyla ve Olivia'ya
olan karşılıksız aşkıyla ilgilidir. Sonunda, aslmda sevdiği kişinin Viola
olduğunu anlar.
Hamlet’te, bir
dalkavuk.
Kral
Lear'da, Goneril’in kâhyası.
Yüksekten bakan, aşağılayıcı tavrıyla Lear'm öfkesini çeker
ve tokadı yer. Kendisini "uşak ruhlu herif" olarak niteleyen Edgar
tarafından öldürülür.
Of/ıelio'daki
tragedya kahramanı.
Askerliğiyle ünlenmiş soylu ruhlu ve ülkücü bir adamdır.
Bütün yaşamı deneyimini askerlik dünyasında kazandığından, evlendiği zaman,
kadmlar ile sivil yaşamdan oldukça habersiz kalır. Deneyimli lago'nun
kötülüklerinin kolayca kurbanı haline gelerek, karışma güvenini olduğu kadar,
kendine güvenini de bütün bütüne yitirir. Oyuna gelerek kendisini seven masum
karısmı öldürdüğünü anladığı anda, kendi yargısını kendisi vererek canma kıyar.
OTHELLO (VENEDİKLİ
ZENCİ, OTHELLO TRAGEDYASI)
Shakespeare'in
bir tragedyası. Yazılışı, 1602; oynanışı, 1604; basılışı, 1622.
Oyunun anakaynağı G. Cinthio'nun G/ı Hecatommithi
(1565, 3. Bölüm, 7. Öykü) adlı yapıtıdır. Shakespeare, gerek öyküde, gerek
kişileştirmelerde değişiklikler yapmıştır; (örneğin, özgün yapıtta, lago
Desdemona'ya olan karşılıksız aşkıyla hareket eder; Othello, Desdemona'nın
ölümünden sonra aklım yan yarıya kaçırır, vb.). Shakespeare, Bellefrost'un Histories
Tragiqu- es'inden (Trajik Öyküler) yararlanmış olabileceği gibi; Venedik-
Osmanlı savaşının arkaplanı için de, R. Knolles’in History of the Turks
(1603, Türklerin Tarihi), W. Thomas'ın History ofltaly (1549, İtalya
Tarihi) ile Sir L. Lewkoner'ın The Commomvealth and Gover- ment ofVenice
adlı çevirisinden (1599) de yararlanmış olabilir.
Öykü. Venedik'in hizmetinde zenci bir komutan
olan Othello, Venedikli güzel Desdemona’yla gizlice evlenmiştir. Desdemo-
na'nın babası Brabantio ile Senato’ya Desdemona'ya olan sevgisini anlatmaya
çalıştığı bir sırada Kıbrıs'ta savaşm patlak verdiği haberinin gelmesi üzerine
Venedik'ten ayrılmak zorunda kalır. Desdemona, yarımda Othello'nun teğmeni lago
olduğu halde peşinden gider; lago, kendisi yerine Cassio'nun yükseltilmiş olmasından
ötürü Othello'ya öfkelidir. lago, Cassio'nun sarhoş olmasını sağlayarak,
yakışıksız davranışı yüzünden rütbesini yitirmesine neden olduğu gibi,
Othello'nun kendisini bağışlaması için Desdemona'ya başvurmasını da söyler; bu
arada, Othello'ya da Desdemona ile Cassio arasında bir ilişki olduğunu anıştırır.
Daha sonra da Desdemona'nm düşürdüğü ve karısı Emilia'nın bulduğu mendili
Cassio'nun sevgilisi Bianca'ya verirken, Othello'nun tanıdığı işlemeli mendili
görmesini sağlar. Böy- lece, Othello, Desdemona'nm kendisini Casşio’yla
aldattığına kanaat getirir. Amansız bir öçalıcı kimliğine bürünen Othello,
bundan böyle Desdemona'nm başkalarıyla kendisini aldatmasını önlemeyi kendine
görev bilir, lago'dan Cassio'yu öldürmesi ister; ancak lago'nun adamı Roderigo
bu girişimde başarışızlığa uğraymca, lago kendisini ele verebileceği kaygısıyla
Roderigo'yu öldürür. Othello da Desdemona'yı yatağmda boğar. Ancak, kocasını
sorgulayan Emilia, gerçeği kavrar. lago, Emilia'yı öldürürken, kendisi de
tutuklanır. Othello, kendini bıçaklayarak Desde- mona'run yanıbaşmda ölür.
Casio, yönetimi ele alır.
OVERDONE, Bayan ("Madam Dudu")
Kısasa
Kısas'ta, hapisaneye gönderilen bir muhabbet tellâlı kadın.
OVIDIUS (İ.Ö. 43-İ.S. 38) .
Romalı bir şair, Augustus döneminin en önde gelen yazarlarından.
Söylence ve tarihten kişilerin "değişime uğramalarıyla
ilgili Değişimler adlı 15 kitaplık öyküleri, 1567’de W. F. Golding
tarafından İngilizceye çevrilmiş ve dönemin çeşitli yazınsal ve dramatik
etkinliklerine olduğu kadar, Shakespeare'e de en sevdiği başvuru kitabı olarak
kaynaklık etmiştir.
VI.
Henry'de (3. Bölüm), tarihsel kişi olarak
John de Vere, Margaret ile Lancasterler'in bir destekçisi.
Tevvkesbury
Savaşı'nda tutuklu düşer. III. Richard'da, Rich- mond'a katılarak
Bosworth'te savaşır.
Hanılet'te, Saray'da oyun oynamaya gelen oyuncu topluluğu.
Kentte
iş bulamadıkları için, gezginci topluluk olarak etkinliklerini
sürdürmektedirler. "Gonzago'nun Öldürülmesi" adlı oyunu sunarlar;
oyuna Hamlet kendi yazdığı kimi yerleri ekler. Hamlet'in oyunculara oyunculuk üstüne
yaptığı konuşma, belgesel önemdi bir nitelik taşır; burada, Hamlet, Elizabeth
döneminin abartılı oyunculuğuna karşı, yalın ve doğal oyunculuk biçimini
önerir.
Hırçın Kzz'ın Giriş'inde, oyunu kendileri için oynamaya hazırlanan
oyuncu topluluğu.
Meslek
olarak Oyunculuk, Kraliçe Elisabeth
döneminde (15581603) örgütleşmiştir. Drama sanatı, ikiyüz yıldır, (York, Ches-
ter, Coventry, vb. gibi) kimi kentlerde loncaların amatör dinsel oyun
etkinlikleriyle gelişe gelmişti. Gezginci oyuncular zamanla soylu kişilerin
koruyuculuğu altında etkinliklerini sürdüre- biliyorlardı. Özellikle Londra
kenti yetkilileri, karışıklık çıkarmaya yatkın kitleleri başına topladığı
gerekçesiyle tiyatro gösterimlerine karşı tavır almaktaydı. 1574'te, Londra
Kenti yetkilileri, tiyatro etkinliklerini denetim altına alma amacıyla bir
takım kurallar getirmiş ve (çocuklar, hizmetçiler, vb. gibi) kimi kişilerin
tiyatro izlemelerini yasaklamış olmakla birlikte, oyunculuk mesleği kısa
zamanda kendi içinde örgütlenerek yerleşikleşmişti. 1574'te, Leicester Kontu
Topluluğu'na, 1597'de de Lord Chamberlain'e tiyatro etkinlikleri gerçekleştirmeleri
için Kraliyetçe izin ve yetki verilmişti.
Elisabeth
döneminde Oyunculuk ilkeleri ne olduğu
kesinlikle belirtilememekle birlikte, melodramatik, söylev çekici ve
"ağır" olduğu söylenebilir. Açık havada, sahne ve ışıklama desteğinden
yoksun, geniş bir kitleye oynamak zorunda olan oyuncular, oyun kişiliklerini
yorumlayıcı eylemlerini daha çok mim, devinim ve davranı teknikleriyle
gerçekleştiriyorlardı, bu yüzden de kişileştirmeye çokça gerek kalmıyordu.
Hamlet, onun için, oyuncuları abartılmış bir oyunculuktan vazgeçip, doğal bir
oyunculuğu önerir. Bu anlamda da, iki temel oyunculuk biçiminden söz
edilmektedir: Abartılı, ve doğal. Ancak, şunlar da gözönünde tutulmalıdır: 1)
Her çağda başlıca oyuncuların bağlandıkları birkaç çeşit yalın oyunculuk
biçimine rastlanmakta- dır; 2) Büyük oyuncular her zaman için kendi oyunculuk
biçem- lerini de birlikte getirmektedirler; 3) Kadın rollerinin oğlan oyuncular
tarafından gerçekleştirilmesi (Örneğin, Beğendiğiniz Gibi, Onikinci Gece,
vb.) kadın rollerinde ister istemez bir çeşit biçemselleştirmeye ve uzaklık
koymaya yol açıyordu; 4) Eliza- beth döneminde bir oyuncunun çok iyi yetişmiş,
gövdesel anlatıma olduğa kadar, konuşma sanatına da egemen olması; bu anlamda
da, iyi bir eskrimci, şarkıcı, dansçı olması gerekiyordu.
Oyunculuk
eğitimi, bu anlamda büyük önem taşıyordu.
Bir gencin bir oyunculuk topluluğuna girebilmesi için sıkı bir eğitimden
geçmesi, hazırlık okullarında eğitim görmesi sözkonu- suydu. Bunun için de iyi
örgütlenmiş bir çıraklık sistemi vardı. Her genç (10-13), belli bir usta
oyuncunun yanında yetişiyordu; bu anlamda da, oyunculuk biçemi usta-çırak
ilişkisiyle devrediyordu.
Tiyatro
ve oyunculuk biçemi arasında da bütüncül
bir etkileşim ve teknik etkilenme vardır. Bunlar şöylece gösterilebilir: 1)
(Globe, Fortune, vb. gibi) tiyatrolar, oyuncuları "geniş" oynamaya
götürüyordu; 2) Sahnenin izleyiciyle hem çevrelenmiş hem de karşı karşıya
oluşu, "boyutlu" oyunculuğu gerektiriyordu; 3) Balkonların varlığı
"dikey" oyunculuğu da istiyordu; 4) Öte yandan, zemin izleyicisinin
de varlığı, oyuncuları hem izleyiciyle çok yakmdan, hem de uzaktan iletişim
kurmaya götürdüğü için, oyuncular geniş ve yakın, uzantılı ve sınırlı, dı-
şadönük ve içedönük oyunculuk arasında bir ritm bulmak zorundaydılar; bu da,
örneğin, bir yanda kendi kendine konuşma tekniğinin, ama öte yanda geniş
hareket ve yüksek konuşmaya dayalı tekniklerin birarada işlenmesini istiyordu.
Shakespeare dönemlin başlıca oyuncuları ise şöyle sıralanabilir: Burbage yanısıra, dönemin en
büyük oyuncusu sayılan ve Henslowe'un damadı ve Admiral's Men'in yöneticisi
olan (ancak hiçbir Shakespeare oyununda oynamadığı belirtilen) Ed- ward
ALLEYN (1566-1626); Shakespeare'in en ilginç dostlarından biri olan ve
Feste, Touchstone ve Lear'ın Soytarısı gibi rollerindeki başarısıyla
Shakespeare'in basit soytarı tiplerini geliştirerek, karmaşık ve derinlikli
soytarı kişilerini yaratın Robert ARNIM (1568-1615); Shakespeare
oyunlarının başlıca bir oyuncusu ve Lord Chamberlain's Company'nin üyesi olan Geor-
ge BRYAN (1586-1613); Elisabeth döneminin ilk tiyatro yapısı ve profesyonel
tiyatrosu olarak The Theatre'ı kuran ve Richard Burbage'm babası olan James
BURBAGE (1530-1597); Shakespeare'in Hamlet, Othello, ve Lear'ı
kendisi için yazdığı belirtilen, Lord Chamberlian's Men/King's Men'in
başoyuncusu Richard BURBAGE (1568-1619); Shakespeare oyunlarının Birinci
Toplu Basımı'm hazırlayan, Globe Tiyatrosu'nun ortaklarından Henry CONDELL
(ö. 1627); Shakespeare'in yakın dostlarından ve başlıca oyuncularından olan Alexander
COOKE (ö. 1614); King's Company'nin üski üyelerinden ve Shakespeare komedya
oyuncusu olan Richard COWLEY (ö. 1619); Shakespeare'in komik kadın
rollerine (Maria, Bayan Quickly, vb.) çıkan ve 26 en iyi Shakespeare
oyuncusundan biri sayılan Samuel CROSSE (ö. 1605); Shakespeare'in yakın
dostlarından, Shakespeare oyunlarının başlıca oyuncularından ve Globe
Tiyatrosu ile Blackfriars Tiyatrosu'nun ortaklarından olan ve H. Condell'le
birlikte Shakespeare oyunlarının Birinci Toplu Basımı'm yapışıyla ölümsüzlük
kazanan John HEM1NGES (1556-1630); Shakespeare oyunlarının başlıca bir
oyuncusu olan ve başlıcalıkla soytarı çizgisinde rollere çıkan (Kuru
Gürültü'de Dogberry rolüne kendi adı yazılan) ve Globe Tiyatrosu'nun
ortaklarından olan William KEMPE (ö. 1608); 1603'te King's Men'e
katılan, Globe Tiyatrosu'nun sahiplerinden olan ve iri yapısıyla Falstaff
rolüne çıkan John LOWIN (1576-1653); Lord Chamberlain's Com- pany’nin
önde gelen oyuncularından olup vasiyetinde (Shakes- peare de dahil)
paylaştırılmak üzere arkadaşlarına 5 pound bırakan Augustine PHILIPS
(ö. 1605); Chamberlain's Company'nin kurucularından ve Shakespeare oyunlarında
yüksek komik rollere çıkan Thomas POPE (ö. 1603); Chamberlain's
Company'nin bir üyesi ve (Tybalt, Hotspur, Laertes Macduff, Edmund gibi)
çokyönlü rollerin oyuncusu olan William SLY (ö. 1608); Kraliçe
Elizabeth'in beğendiği komik oyuncu olan ve olasılıkla Shakes- peare'in Hamlet'te
Yorick için kendisini kaynak olarak aldığı Richard. TARLTON (ö. 1566);
R. Brubage’ın ardılı ve özgün lago olan, Shakespeare'in kendisi tarafından
Hamlet rolü için eğitilen Joseph TAYLOR (Ö. 1652); Shakespeare
oyunlarında başlıca rollere çıkan Nicholas TOOLEY (1575-1623); Globe
Tiyatrosu'na ortak ve başlıca bir Shakespeare oyuncusu olan John UNDER- WOOD
(ö. 1624).
15. ve
16. yüzyıllarda Oyuncu Toplulukları, gezginci oyuncular olarak, başhcalıkla
taşrada, panayırlarda, vb. gösterimler veriyorlardı, bir anlamda gönüllü
eğlendiricilerdi; ancak, bu dönemde "dünyanın en kötü ve tehlikeli
kişileri" olarak görülen oyuncular ve Oyuncu Toplulukları, kent yaşamı
törelerini ve ahlâk ölçülerini çoğu azman çiğnedikleri ya da çiğnenmesine
neden oldukları için 1572'de yasaklama getirilerek bu tür gezginci topluluklar
ile seyirlik gösteri sunanların etkinlikleri sınırlanmış, 1598'deki bir kararla
da Oyuncu Toplulukları soylu kişilerin korumasına verilerek denetim altına
alınmaya çalışılmıştı. Böylece, profesyonel Oyuncu Toplulukları örgütlenebildiği
gibi, güvence altına da girebilmişlerdi. 1576'da ilk tiyatro yapılarının
inşasıyla birlikte Oyuncu Toplulukları kendi mekânlarına da kavuşma olanağı
elde ederek, yerleşik topluluklar haline gelmişlerdi. Bu bağlamda,
başhcalıkla, 1583'te Eli- zabeth’in koruması altmda Queen's Men, 1594’te de
(Shakespeare ve R. Burbage'in üyelikleriyle) Lord Chamberlain’s Men
kurulmuştu. Bu dönem (1500-1620) için 24 Oyunculuk Toplulu- ğu'nun adı
sayılmaktadır (Başlıcaları: Leicester Kontu Topluluğu, Kraliçe Elizabeth’in
Topluluğu, Pembroke Kontu Topluluğu, Lord Chamberlain Topluluğu/Kral'm
Topluluğu, Lord Ad- miral Topluluğu, vb.). Öte yandan, çocuk ve genç yaşta
oyun- cularca gerçekleştirilen Çocuk Tiyatroları da (örneğin, Child- ren of
Paul's, Children of the Chapel, Leicester Kontu Çocukları, vb.) etkinliklerini
sürdürüyorlardı; bu tür Oyunculuk Toplulukları, daha çok eğitimli bir
izleyiciye, kültürlü oyunlar sunuyorlarda ve kendi tiyatrolarında oynuyorlardı.
Oyunculuk Toplulukları ile tiyatroların örgütlenimi ayrılıklar
gösteriyordu; örneğin, Henslowe gibi tiyatro sahibi kişilerin söz sahibi olduğu
tiyatrolarda kesin egemenlik bu kişideyken; Shakespeare gibi, topluluk
üyelerinin aynı zamanda tiyatroya ortak, pay sahibi olduğu topluluklar daha
"demokratik" bir yönetime sahiplerdi. Oyuncular, paralarım sahne
giysilerine, do- natımlıklara, vb. yatırıyorlar, kârdan sorumlu ortak olarak
çalışıyorlardı. Bir kişi "işletmeci" olarak görev alıyor ve gişe gelirlerinden
sansüre, sahne yönetiminden tiyatronun tüm yönetim işlerine kadar çok çeşitli
işleri üstleniyordu.
Elizabeth dönemi tiyatrolarında repertuar sistemi
geçerliydi. 200-250.000 nüfuslu Londra kentinin yüzde 13'ü haftada bir tiyatroya
gidiyordu, bunun için de hemen hergün ayrı bir oyun oynanıyordu (örneğin,
Henslovve'un Admiral's Men topluluğu altı ayda 30 oyun, 150 gösterim sunmuş;
Alleyn, üç yû içinde 70 değişik role çıkmıştı). En iyi Oyuncu Toplulukları,
zaman zaman Saray'da, özellikle şenliklerde ve yabancı konuklar geldiğinde
gösterimler sunuyorlardı. Londra'da yarleşik bu gibi Oyuncu Topluluklarının
8-12 kişilik bir çekirdek oyuncu kadrosu yanısıra, sahne çalışanları ile
müzikçi ve kostümcüleri de vardı, gerektiğinde oyucu da kirahyabüiyorlardı. Bir
sezon boyunca da haftada altı gün gösterim veriliyordu.
Oyun yazarları da Oyunculuk Topluluklarıyla birlikte çalışıyorlar
ve (Shakespeare ile Lord Chamberlain's Men örneğinde görüldüğü gibi) yalnızca
belli bir topluluğa bağlı olarak da yazıyorlardı. 1590'larda oyun başına 6
pound ödeniyordu, Saray'daki gösterimlerden ise, 15-30 pound almıyordu. Telif
hakkı yoktu ve oyun bir kez bir tiyatroya satıldıktan sonra, yazarın yapıtı
olmaktan çıkıyordu. Repertuar sistemi dolayısıyla da, birden çok (kimi zaman
4-5) oyun yazarının birlikte çalıştığı ve ürettiği oluyordu.
Oyuncu Toplulukları ülke içi gezilerine de çıkarak
gösterimler veriyorlardı; bu anlamda da, Stratford, Leicester, Shrevvsbury
başlıca Londra dışı tiyatro uğraklarıydı.
Shakespeare'in toplam 37 oyunu olduğu kabul
edilmektedir ("Shakespeare içtihadı": 1. foîio'daki 36 oyun ve Pericles).
Bu arada, The Two Noble Kinsnıen gibi oyunlar ise (J. Fletcher'le)
cşyazarlık ürünü sayılmaktadır (bak. OYUNLAR, YAKIŞTIRMACA; EŞYAZARLIK) Gerek
oyunların kayda geçmemesi, gerek kimilerinin yeniden gözden geçirilip ele
alınmış olması, gerekse kimi tanıklıkların kalkması, Shakespeare'in oyunlarını
kesin tarihlendirmeyi olanaksız kılmaktadır. Burada şu noktalar da etmen
olmuştur: 1) Shakespeare de, öbür yazar arkadaşları gibi, yazdıklarının
tarihine kendisi de önem vermiyordu; 2) Oyunlar geçici bir önem taşıdığından,
oyunların şu ya da bu çeşitlemesinin yeniden yazılma biçiminin ne zaman kaleme
alındığıyla ilgilenilmiyordu; 3) Yayın koşullarının kendisi böyle bir koşulu
gereksindirmiyordu; 4) l.Folio'da da, yapıtların kesin yazılış
tarihleri verilmiyordu. Ancak, Shakespeare'in Oyunlâr’ı, yazılış sırasına göre
şöyle tarihlendirilebilmektedir:
1588-94
Titus Andronicus, IV. Henry-1. Bölüm,
Yanlışlıklar Komedyası, Verorıah İki Centilmen, VI. Henry-2. Bölüm, VI.
Henry-3. Bölüm, Kral John, Aşkın Gayreti Güme Gitti, III. Richard, Hırçın Kız
1594-96
Romeo ve ]uliet, II. Richard, Bir Yaz
Gecesi Rüyası, IV. Henry-1. Bölüm, IV. Henry-2. Bölüm 1596-98
VJindsor'un Şen Kadınlan, Venedik Taciri,
V. Henry, Kuru Gürültü
1599-1601
Beğendiğiniz
Gibi, Onikinci Gece, Julius Caesar, Hamlet
1602-06
Yeter ki Sonu İyi Bitsin, Troilos ve
Kressida, Kısasa Kısas, Othel- lo, Kral Lear, Macbeth 1607-10
AtinalıTimon,
Antonius ve Kleopatra, Coriolanus, Pericles,
Cymbeline
1611-13
Bir Kış Masalı, Fırtına, VIII. Henry
OYUNLAR
(Yakıştırmaca)
Kimi gizli, saklı kalmış oyunlar
Shakespcare'e yakıştırılmış, Shakespeare tarafından kaleme alındığı
düşünülmüştür. Bunlar şöyle gösterilebilir: (Artık Shakespea- re'in olduğu
kabul edilen) Pericles, The London Prodigal (Londralı Hovarda), Sir
John Oldcastle, A Yorkshire Tragedy (Bir York- shire Tragedyası), The
Puritan (Püriten), Locrine, Lord Cromwell. Daha önce Quarto
basımlar olarak yer alan bu oyunlar 1663'teki 3. Folio'da yer alırlar.
Daha sonra, 17. ve 18. yüzyıllarda da Sha- kespeare'e yorulan oyunlar olmuştur
(örneğin, The Merry Devil of Edmonfon/Edmonton'un Sevimli Şeytanı; Arden
of Feversham, Fevershamh Arden); bu tür Yakıştırmaca Oyunlar'ın sayısı elliyi
bulmaktadır. Başlıcahkla, The Two Noble Kinsmen (1634, 1. Fletcher'le-?,
İki Soylu Akraba), ve Sir Thomas More gibi, Shakes- peare'in başka
yazarlarla işbirliği içinde birlikte yazmış oldukları oyunlardan da çokça söz
edilmektedir (örneğin, VII. Henry, I. Fletcher'la; VI. Henry,
Greene ya da Nash'le).
OYUN PLANI (İng. Plot)
Elizabeth dönemi tiyatrosunda, bir oyunun sahne sahne eylem
akışını içeren çizelge.
Sahne metninden sorumlu oyun tutanakçısı ya
da deftercisi tarafından gösterim metninden hazırlanan Oyun Planı, her sahnede
yer alan oyun kişilerini olduğu kadar, sahnede nerede ve nasıl (hangi
donantımlıklarla) yer aldıklarını ve ne gibi etmenlerini gereksinim olduğunu
da gösteriyordu. Oyunculara ve sahne elemanlarına bir uyarı olması için de
sahne-arkasmda bir tahtaya asılıyordu.
Elizabeth tiyatrosunun başlıcahkla ilk dönemlerinde yer verilen
bir tragedya tipi; öç alma tragedyası.
Burada, yaşamda kalan baba, oğul, ya da
sevgili onur güdüsüyle olduğu kadar, aşk ya da aile dürtüsüyle bir cinayetin
öcünü alır. Fransa, özellikle de Ispanya'da Öç Oyunları öne çıkmakla birlikte,
İngiltere'de Öç Oyunları, Seneca'ya dayanır. Elizabeth dönemi tiyatrosunda Öç
Öyunu geleneği Kyd'in The Spanish Tragedy'sı (1587) ile özgün örneğine
kavuşmuştur; burada, bir hayalet öç alınmasını ister, öç alacak kişi deli rolü
yapar ya da kılık değiştirir, sonunda beklenen kanlı sonuç bir maskeli oyun ya
da dilsiz gösteri altında alınır. Bu bağlamda, Shakespcare’in Hamlet'},
aynı zamanda Öç Oyunu'na iyi bir örnek oluşturur.
Bir Yaz Gecesi Rüyası
'nda , bir peri.
Özel Tiyatrolar'm halk tiyatrolanndan ayrımı, halk tiyatrolarının
üstlerinin açık olması, Özel Tiyatrolar’m ise kapalı olmasıdır; bu nedenle de
yapay ışıklamayı gerektiriyorlardı, bu da sahnenin havasını, görsel etmenleri
ve oyunculuk biçemini etkiliyordu. Özel Tiyatrolar, ilk başta, Çocuk Tiyatrolarındı,
daha sonra King's Men gibi toplulukların 1609'da Blackfriars'a geçmesiyle
birlikte, öbür tiyatrolar da kapalı tiyatrolara geçmeye başlamışlardı. Özel
Tiyatrolar'm halk tiyatrolarından başka bir ayrımı da izleyiciydi; Özel
Tiyatrolar'm seçkin, üst kesimden gelen bir izleyicisi vardı; ancak, bu olgu,
giriş ücretlerinin daha yüksek olmasından kaynaklanıyordu daha çok (yan
balkonlar, 6 penny; koltuk, ayrıca, 1 şiling; sahneüslü ise, 2 şiling 6 penny
idi). Yapı olarak örneklendirmek gerekirse, Özel Tiyatro olarak Blackfriars
Tiyatrosu, yaklaşık 20m. x 15m. idi; sahne dikdörtkendi ve sahne genişliği, 12
m. idi.
Mindsor'un Şen Kadınları'nda, Bayan Page'in kocası.
PAGE, Anne
Windsor'un Şen Kadınları'nda, Page'lerin kızı.
Fenton tarafından yakınlık gösterilir ve sonunda elde
edilir. Ana babasının seçimi olan Slender ile Dr. Caius'u geri çevirir.
PAGE,
Bayan
Windsor'un
Şen Kadınları'nda, Falstaff'ın aşk ilân
ettiği evli kadınlardan biri.
Aşkına karşılık veriyor gibi görünerek, Falstaff a oyun
oynar.
PAGE,
VVilliam
Windsor’ıın Şen Kadınları'nda, Anne Page'in genç kardeşi.
PAINTER,
VVilliam (1540-1594)
The
Palace of Pleasure (1560, Zevk Sarayı)
adlı, 1. Cildi 60, 2. Cildi 40 kadar öyküyü bir araya getiren yapıtın
yayımcısı.
Boccaccio, Bandello ve Cinthio gibi
Rönesans, yazarlarının öykülerinin çevirisini içeren bu yapıttan, Shakespeare,
kendi kimi oyunları için yararlanmıştır (örneğin, Yeter ki Sonu iyi Bitsin,
Romeo ve Juliei, Atinalı Timori). ,
PALACE OF PLEASURE,
THE (ZEVK SARAYI)
VVilliam
Painter tarafından 1566-67’de yayımlanan öyküler demeti.
Livius, Cinthio, Boccaccio, Bandello ve Navarreli Marga-
ret'in öykülerinin çevirilerini içeren bu iki ciltlik kitap, Elizabeth dönemi
drama sanatının anakaynaklarından biri olmuştur.
Traolos ve Kressida'da,
Kressida'nın amcası. Yaşlı ve yoz ahlâklı bir kişi olarak, Kressida'nın işine
çanak tutmaktan büyük bir zevk alır.Oyunun sonunda kendi ölüm yargısını kendisi
verir.
PANDULPH,
Kardinal
Kral
John da, Fransız Krah'nın John'la yaptığı
barışı bozmaya zorlayan Papalık delegesi.
Fransız Vehahtı’nı İngiltere'yi kuşatması için ikna ederse
de, daha sonra John'un Papa'nın (ve Pandulp'un) Canterbury Başpiskaposu adayını
kabul etmesi üzerine bu düşüncesinden geri çevirmek için boş yere uğraşır.
Ver onalı iki Centilmen'de, Antonio'un uşağı.
Romeo ve Juliet'te,
Juliet'nin isteğine karşın, Capulet'nin kızını nişanladığı genç soylu kişi.
Troilos
ve Kressida'da, Priamos'un oğullarından ve
Helen'in sevgilisi.
Hektor'un Helen'in Yunanlara geri verilmesi önerisine doğallıkla
karşı çıkarak, Helen'in eski kocası Menelaos'a karşı dövüşür.
Yeter
ki Sonu iyi Bitsin'de, korkaklığıyla
gülünç düşen bir palavracı.
Shakespeare'in iyi komik oyun kişisi rollerinden biri olan
Parolles, Falstaff'la karşılaştırılmakla birlikte, Parolles'in atıp tutması
Falstaff'ı geride bırakır. Piştov gibi, azametli olup, gülmece duyusundan
yoksundur.
"Çobanıl" anlamında, Pastoral, edebiyatta,
idealleştirilmiş kırsal yaşamı oluşturma anlamına gelir; doğal ortamda yaşanan
yalın yaşamı, sadelik ve masumluğu, idealleştirilmiş kır yaşamını, erdem dölü
sevgilileri temsil eden bir zamanki Akdeniz (özellikle de Yunan ve Sicilya)
çobanıl yaşamını dile getirir. Klasik yazında; ikincil bir yazın türü olarak
Pastoral, başlıcahkla Virgilius’un elinde gelişmiştir. Elizabeth dönemi
yazarları da Pastoral idealini, Tann'nm dünya yüzünde kurmak istediği doğal
düzen ve uyumun simgesi olarak görümüşlerdir. Shakespeare de Pastoral
düşüncesine yapıtlarında yer vermekle birlikte, eleştirel bir yaklaşımla bunu
gerçekleştirmeye çalışmış, (Beğendiğiniz Gibi'de olduğu gibi) Pastoralin
geçerliğinisorgulamıştır. KışMasa- h'nda, Perdita ekseninde yalın
erdemlilik sunulurken, Pastoral Bohemya ile Leontes'in Sicilya ’daki
kıskançlık, kuşku ve ölüm dolu Krallık Sarayı arasındaki karşıtlık da ortaya
konur. Kral'ın yitik oğullarının doğarım yalınlığı içinde yetiştikleri Gal
tepeleriyle, Cymbeline de, önemli Pastoral öğeler taşır; tıpkı Ftrtma
ve Veronalı iki Centilmen gibi. Shakespeare, VI. Henry ve II.
Richard gibi tarih oyunlarında da, Pastoral düşüncesi doğrultusunda,
kralların sarayın sorumlulukları, baskı ve korkularından uzakta, Pastoral
yalınlık ve erdemliliğe duyduklan özlemi dile getirmeyi dener.
Troilos
ve Kressida'da, bir Yunan komutan.
Dostu Akhilleus’a somurtmayı bırakıp savaşa katılmasını
söyler, ama Akhilleus'un eyleme geçmesi için kendisinin Troya- lıların elinde
ölmesi gerekecektir.
VIII. Henry'de,
Kraliçe Katherine'in soylu bir nedimesi.
Pericles'te,
Midilli'de bir genelev işleten Pander'in karısı.
Kış
Masah’nda, Antigonus'un karısı ve
Hermoine'in savunucusu.
Leontes'e genç Perdita'yı getirir ve Hermoine'in ölümünü
bildirir. Yıllar sonra Hermoine'i Leontes'in karşısına çıkarır. Antigonus
öldükten sonra, Leontes, Paulina'nın Camillo'yla evlenmesini ister.
PEDRO,
Don
Kuru
Gürültü'de, Arragon Prensi.
Claudio ile Hero'nun evlenmesini sağlarsa da, evlilikdışı
kardeşi Don John'un çevirdiği düzen sonunda, Hero'nun Clau- dio'yu aldattığına
inanır. Daha sonra, gerçek ortaya çıktığı zaman yanlışını düzeltmeye çalışır.
Ayrıca, Benedick'in Bea- trice’in kendisine aşık olduğunu dile getiren
sözlerini dinlemesini sağladığı gibi, aynı şeyi Beatrice için de yapar.
VI. Henry'de (3.
Bölüm), tarihsel kişi olarak VVilliam Herbert, IV. Edvvard’m Kral Henry'ye
karşı adam toplaması için buyruk verdiği bir York yanlısı.
Kral
John'da, tarihsel kişi olarak VVilliam
Marshal, 1. Pemb- roke ve Striguil Kontu.
Papa'ya boyun eğmeyi geri çevirir; daha sonra da, Arthur'un
öldürüldüğünü sanıp Fransızlardan yana geçen İngiliz lordları- na katılır. Fransızların
John'u yenilgiye uğrattıktan sonra İngiliz lordlarını öldüreceklerini
öğrendikten sonra John'un yanına geçer.
PENTOPOLİS KRALI, bak. SIMONIDES
PERCY,
Henry
Tarih oyunlarında, tarihsel kişiliklere
dayalı üç oyun kişisi Hery Percy adıyla yer almaktadır: II. Richard ve IV.
Henry'de (1. ve 2. Bölüm), Hotspur'un babası, 1. Northumberland Kontu; IV.
Henry'de (1. Bölüm), Hotspur; ve VI. Henry’de (3. Bölüm), Hotspur’un
torunu, 3. Northumberland Kontu. -
PERCY,
Sir Henry (HOTSPUR, 1364-1403)
1.
Northumberland Kontu Henry Percy'in (1342-1408) oğlu.
1402'de babasıyla birlikte Hömildon Hill'de savaştı ve
Douglas Kontu'nu tutsak aldı. IV. Henry'nin tutsağı olan kayınbiraderi Ed- mund
Mortimer'le Douglas Kontu'nu değişme önerisini IV. Henry’nin reddetmesi üzerine
öfkelenerek, Kral'a karşı Owen Glendovver'le birleşti. Shrevvbury Savaşı'nda
öldürüldü. Shakes- peare, IV. Henry'de (1. Bölüm), kendisini
(Holinshed'e dayanarak), neşeli, şakacı, ateşli bir asker olarak koyar.
PERCY,
Lady
IV.
Henry'de (1. Bölüm), Hotspur'un karısı ve
Mortimer'in kızkardeşi.
Hotspur'dan tasarladıklarını öğrenmek isterse de, Hotspur,
Kral'a karşı ayaklanmayı ona açıklamaz; Hotspur Mortimer ve Glendower'la
birleşmek üzere Galler'e gittiği zaman, peşini izler. IV. Henry'de (2.
Bölüm), kocasından övgüyle söz eder. Northumberland'ı oğlunun ölümünün öcünü
alması için zorlar.
Kış Masalında, Leontes
ile Hermoine'in kızları.
Leontes ıssız bir yere terk edilmesi için
buyruk verir, ancak bir çoban tarafından bulunarak yetiştirilir. Florizel kendisine
aşık olur, sonunda da annesine ve nadim olan babasına kavuşur.
PERÎCLES (PERICLES, SUR PRENSİ)
Shakespeare’in bir oyunu. Yazılışı, 1067-08; oynanışı, Ocak
1606-Kasım 1608; basılışı, 1609.
Bugünkü bir genel kabule göre, Shakespeare oyunun tümünü yazmamış;
başka bir yazardan ilk iki perdeyi almış ve kendisi üç perde daha eklemiştir.
Oyunun anakaynakları, John Govver'in Confessio Amantis'inin VIII.
Kitap'ından "Surlu Apollo- nius" öyküsü ile Laurence Turine'nin The
Patteme of Painful Ad- ventures (1594'ler, (Acılı Serüvenler) adlı, Gesta
Romanorum (Romalıların İşleri) başlıklı ortaçağ Latin öykü demetinin 153.
öyküsünün bir çeşitlemesi olan romanstır. Govver ile Turine'nin yapıtlarından
alınan malzeme oyunda içiçe geçmiştir. Shakes- peare'in Pericles adının ise,
Sidney'in Arcadûı'sındaki (1590) Pyrodes'ten geldiği sanılmaktadır. Pericles'in
kendi anakaynak- larıyla olan bağı, George Wilkins'in The PainfulAdventures
of Pericles, Prince of Tyre (1608, Sur Prensi Pericles’in Acılı Serüvenleri)
adlı, oyundan bir yıl önce yayımlanan romanın varlığıyla daha daha karmaşıklık
kazanmıştır. Shakespeare’in Peric- Zes'inin Govver ile Turine 'den
ayrıldığı bir yer de, koro ya da sunucu olarak yer alan Govver kişiliğinin
oyuna eklenmesidir. Pericles'in kaynaklarından Shakespeare’in ne denli
yararlandığı genelleştirmek zordur; Shakespeare’in bu oyuna katkısı açıklık ve
belirlenmiştik kazanamamış olduğu gibi, oyun metni de kötü bir kopyaya
dayanmaktadır.
Öykü. Pericles, Antakyalı Antiochus'un kızıyla yakınlık
kurduğu ilk sıralarda, baba kızın bir romans yaşadıklarını fark ederek yaşamının
tehlikede olduğunu sezer. Bakanı Helicanus'a, Sur'un yönetimini bırakarak,
gemiyle Tarsus’a ayrılır, ancak Pentapolis kıyılarında geçirdiği deniz kazası sonunda
kıyıya çıkan tek insan da o olur. Pentopolis Kralı Simonides'in kızı Thaisa'yı
elde etmek için düzenlenen karşılaşmaya katılarak başarı kazanması sonunda
Thaisa'yla evlenir. (Buraya kadarını Shakespeare’in yazmadığı sa-
nılmaktadır). Helinacus’tan Antiochus'un öldüğü öğrenen
Pericles, bir çocuk bekleyen karısıyla birlikte Sur'a doğru yola çıkar.
Şiddetli bir ûrtındana ürken Thaisa yolda bir kız çocuğu dünyaya getirir, az
sonra da öldü sanılacak bir halde kendinden geçer. Nitekim, kendisini öldü
sanan Pericles, bir sandığa koyarak denize bırakır. Thaisa, dalgalarla
sürüklenerek Efes kıyılarına çıkar ve Cerimon sayesinde kendine gelir.
Kocasının öldüğüne kanaat getirerek Artemis Tapı- nağı'na girer. Bu arada,
Pericles, kızı Marina'yı, Tarsus'ta Cleon’la karısı Dionyza'ya bırakır. Onaltı
yıl sonra, Marina'nın kendi kızı Philoten'den çok daha güzel bir kız haline
gelmesini kıskanan Di- onyza, hizmeçisine Marina'yı öldürmesi için buyruk
verir. Ancak, Dionyza'nın hizmetçisi, korsanların eline düşer ve Marina Midilli'deki
bir geneleve götürülür. Ama, genelevin müşterileri, güzelliği ve erdemliliği
karşısında Marana'ya dokunmaya kıyamazlar, ve kentin valisi, Lysimachus,
Maria'nın özgürlüğünü satın alır. Bu arada, Pericles, düşünde Marina'nın
mezarını görür ve kendisini ziyaret etmeye karar verir; ancak, Midilli
kıyılarına düşer ve orada kızına kavuşur. Gördüğü bir başka düşle de Marina’yla
birlikte Efes’e gider ve orada Thaisa'yla karşılaşır. Daha sonra, Marina
Lysimachus'la evlenir; Dionyza ile Cleon'un ise Atinalılar- ca öldürüldüğü
haberi gelir.
PERİLER KRALI, bak. OBERON
PERİLER KRALİÇESİ, bak. TITANIA
PETER
Kısasa Kısas'ta, Viyana Dükü Vincentio'nun bir sırdaşı.
Romeo ve Juliet'te, Juliet'in dadısının hizmetçisi.
IV. Henry'de (1. ve 2. Bölüm), Falstaff'ın bir yakını.
Hırçın Kız'da,
"hırçın kız" Katherina’yla evlenerek onu yola getirmeye karar veren
Veronalı bir bey.
Katherina üstünde sıkı yöntemlerle (düğüne
eski giysilerle ve geç gelerek, düğün yemeğine kalmasına izin vermeyerek, önünden
yemeğini, elinden giysilerini alarak, güneşe ay dedirterek) egemenlik kurması
sonunda, uysal ve kocasının sözünü dinleyen bir kadın haline getirir.
Beğendiğiniz
Gibi’de, Silvius'un sevdiği bir çoban
kızı.
Kılık değiştirmiş Rosalind’e aşık olursa da, sonunda Silvi-
us’la evlenir.
Cymbeline'de, İtalyan
bir bey, Posthumus ile lachimo'nun bahse tutşmalarını önlemeye çalışan bir
arkadaşları.
Pericles'te,
Cerimon'un bir hizmetçisi.
PHILIP, Fransa Kralı
Kral John'da, tarihsel
kişi olarak, Arthur'un İngiliz tahtı üstündeki iddiasmı destekleyen H. Philip.
Antonius ve Kleopatra'da, Antonius'un bir dostu.
Bir Yaz Gecesi Rüyası
'nda, Theseus'un şenlikçibaşısı.
Pericles'te, Cleon ile Dionyza'nın kızları.
Marina kendisinden daha güzel diye ana babası Marina’yı
öldürmeyi tasarlarlar.
Atinalı Tımon'da,
Timon'un alacaklılarından birinin uşağı.
Atinalt Timon’da,
Alcibiades'in bir kadını.
Yanlışlıklar Komedyasında, Efesli Antipholus ile Dronüo'nun kaçık olduklarına kanaat
getirerek, gözaltına alınmalarını isteyen bir öğretmen.
Julius Caesar'da,
Cassius'un bir hizmetkârı.
Cassius, Phillip Savaşı'nm yitirdiklerini anladığında
Pinda- rus'a kendisini bıçaklatarak öldürtür.
Cymbeline'de, Posthumus’un uşağı.
Efendisinden
Imogen'i öldürmesini buyuran mektubu aldığında, Imogen'i oğlan kılığına
sokarak, Roma ordusuna katılmasını söyler.
Windsor'un
Şen Kadınları'nda, IV. Henry'de (2. Bölüm)
ve V. Henry'de, Falstaff m otlakçılarından kurusıkı bir kabadayı.
İtalyan
halk güldürüsündeki "korkak palavracı" tipinin bir çeşitlemesidir. V.
Henry'de, Quickly'yle evlenir, öldükten sonra da arabulucu olmaya karar
verir. (Shakespeare, rakip topluluk olan Lord Admiral's Men'in başı, ünlü
Elizabeth dönemi tragedya oyuncusu Edvvard Alleyn'in oynayış biçimiyle alay
etmek için kendisini kullanmış olabilir.)
PLANTAGENET,
Lady Margaret
III.
Richard'da,
Clarence'in genç kızı.
PLANTAGENET, Richard, bak. 3. YORK DÜKÜ
PLAUTUS, Titus Maccius (İ. Ö. 250'ler-184) Romalı
oyun yazarı.
Menandros'a
ve Roma farsına dayanan komedyaları, dolanlılara, gizli aşk ilişkilerine,
kimlik yanılgılarına, aile bireylerinin daha sonra birbirlerine kavuşmak üzere
ayrı düşmelerine, vb. dayanan bir eylem örgüsü yarusıra, palavracı asker,
kurnaz hizmetçiler, cimri, genç sevgililer ve akıl hocası gibi güldürü tiplerini
içerir. Shakespeare’in daha öğrencilik yıllarından tanımış olduğu düşünülen
Plautus'a oyunlarında çokça başvurduğu gibi, özellikle ilk komedyalarında eylem
örgüsü ve oyun kişileri bakımından da kendisinden çokça yararlanır. Yanlışlıklar
Komedyası, başlıcalıkla ikizler'e (Menaechmi) dayanırken, Amphitnıo'dan
da bir öyküyü alır. Venedik Taciri'nde Jessica'ıun evden kaçışı, Altın
Çömlek'teki (Aulıılaria) cimri adamın kızının evden kaçışıyla benzerlik
taşımaktadır. .Aşkın Gayreti Güme Gitti'de, Berovvne, oyundaki (Roma
komedyasından gelen) güldürü tiplerini sıralar. Pla- utus'un Casina'da
erkek kılığına girmiş kadın kişileri ise, Shakespeare tarafından çokça
kullanılmıştır, (örneğin, Julia, Por- tia, Rosalind, Viola, Imogen).
Yunan
yazar.
Elli
kadar ünlü Yunan ve tornalının yaşam öyküsünü içeren "Koşut Yaşamlar"
adlı yapıtı, değerli bir tarihsel kaynak olarak yer alır. Jacques Amyot
tarafından Fransızcaya, Fransızca- sından da Thomas North tarafından
İngilizceye çevrilmiştir (1579, The Lives of the Noble Grecians and Romans,
Soylu Yunan ve Romalıların Yaşamları). Bu önemli yapıt, Shakespeare'in Julius
Caesar, Antonius ve Kleopatra, Coriolanus, ve Atinalı Timon gibi
yapıtlarına kaynaklık etmiştir.
IV.
Henry'de (1. ve 2.
Bölüm), Prens Henry ile Falstaff'm düşük ahlâklı dostlarından biri.
Kış
Masah'nda, Bohemya Kralı, Florizel'in
babası.
Hamlet'te, Ophelia'nın babası, Kral'ın mabeyncisi.
Çocuklarının
hareketlerini geriden izleyecek kadar her işe burnunu sokan ve Hamlet'i tuzağa
düşürmek için Ophelia'yı yem olarak kullanmaktan çekinmeyecek kadar da
vicdansız biri. Nitekim, başkalarını perde arkasından dinlemesi yüzünden
Gertrude'un odasmda gizlendiği sırada. Hamlet tarafından öldürülür.
Cymbeline'de (asıl adı Belarius olan) Guiderius'u Morgan bu ad altında
yetiştirir.
Kral
John'da, John'un Miraç Günü'nden önce
tacını bırakacağını bildiren, bu nedenle de öldürülen bir yalvaç.
Antonius
ve Kleopatra'da, üçlü yönetime karşı
başkaldıran bir önder.
Antonius'un
Mısır'dan döndükten sonra kendisiyle ve Octa- vius’la barışarak gemisinde onlar
için eğlence düzenler. Antonius ile Octavius’un savaşında Antonius'un yanında
yer alır. Tarihte, Büyük Pompey'in oğlu olarak geçer.
Kısasa Kısas'ta, Bayan Overdone'm (Madam
Dudu'nun) yamağı.
Julius Caesar'da,
Marcus Brutus’un karısı.
Kocasına duyduğu kaygıdan aklını yitirir; ateş
yutarak öldüğü bildirilir.
Venedik Taciri’nde,
Bassanio'ya aşık bir genç hanım. Bassa- nio'nun arkadaşı Antonio'nun
gövdesinden bir parça et koparmak isteyen Shylock'a karşı yaptığı savunmayla
anılır. (Hukukçu Balthasar kılığında) hukuka harfi harfine bağlı olarak
yaptığı savunmada, Shylock'u kendi oyununa getirerek yıkımına yol açar.
Cymbeline'de,
Imogen'in kocası.
Imogen'in erdemliliği üstüne bahse girişmesi
oyunun düğümlerinden birini oluşturur.
Troilos
ve Kressida'da, Troya Kralı.
Oğullarıyla Helen’i Yunanlara geri vermeyi tartışır, daha
sonra da Hektor'a Akhilleus'la döğüşmesi için yakarır.
Antmius
ve Kleopatra'da, Octavius'un bir dostu.
Oyunun sonunda Kleopatra’yı tutsak getirmesi için görevlendirilir,
ancak Kleopatra'nın kendini öldürmesiyle görevi yarıda kalır.
Ftrhna'da, gerçek Milano Dükü.
Kızı Miranda'yla birlikte, bir adada sürgün yaşayan bilge
bir kişi ve iyilikçi bir büyücü olarak tanıtılır. Deniz kazası sonunda adaya
çıkan Ferdinand'ı yaptığı büyü sonunda kızı Mi- randa'ya aşık eder. Daha sonra
yine büyü gücünü kullanarak, Caliban, Stephano ve Trinculo’nun kendisini
öldürme girişimlerini bozar. Yine deniz kazası sonunda adaya çıkan Napoli
Kralı Alonso, kardeşi ve Milano Dukalığını elinde tutan Anto-
Antonio ile Sebastian'ın da suçlarını kabul edip
nedamet getirmeleri üzerine onları bağışlar; daha sonra da büyü sanatına son
verir.
Ver
onalı iki Centilmen'de, "iki
centilmen"den biri.
Nişanlısı Julia'ya sadık kalmadığı gibi, dostu Valentine'i
de aldatır, ancak sonunda nadim olur ve Julia'yla mutlu bir biçimde evlenir.
Julins Caesar'da, bir
senatör.
Bir
Yaz Gecesi Rüyası'nda, Oberon'un
hizmetkârı.
Bottom'un başım eşek başına çevirmeye varıncaya kadar
birçok cinlikler yapar. İngiliz folklorunda hınzır bir cin olarak yer alır;
Shakespeare, genellikle Robin Goodfellovv adı verilmiş olan bu cini, oyunda
neşeli, şakacı bir peri yapmıştır.
IV. Henry'de (2.
Bölüm), Falstaff'ı Bayan Quickly'nin odasında yakalamak üzere gönderilen
görevlilerden biri.
Q
Bir
tabaka matbaa kâğıdının dörde katlanmasıyla elde edilen sekiz sayfalık, dört
yapraklı, "çeyrek" (1/4) boyutlu kitap (Tabaka boyutları değişmekle
birlikte, genellikle, 22.8 cmx 17.7 cm.dir). "Shakespeare
Quartoları", 1623'teki Birinci Toplu Basımı oluşturan Folio
yayınlarından önceki basımlar olup, Shakes- peare'in ondokuz oyununu kapsar. Oyuncularm
anımsamalarına, notlandırmalara, vb. dayanması yüzünden eksik ve karışmış
basımlar olması dolayısıyla, bu tür Quarto basımlara "Kötü
Quarto" adı verilmiştir.
Kraliçe
Elizabeth döneminde Şenlikçibaşı Edmund Tilney tarafından kurulan bir tiyatro
topluluğu. 1583-90 yıllarında Londra'nın en önemli topluluğu olarak
Önlenmiştir.
QUICKLY, Bayan .
Mindsor'un
Şen Kadmları'nda, Dr. Caius'un evsahibesi.
Anne
Page'in isteklilerine yardımcı olur, daha sonra da Periler Kraliçesini oynar.
Kimi eleştirmenler, kendisinin tarih oyunlarındaki gerçek Bayan Quickly'yle
aynı kişi olmadığını öne sürmektedirler. IV. Henry (1. ve 2. Bölüm) ile
V. Henry'de, Falstaff ile arkadaşlarının gittikleri Boar's Head'deki
basit kafalı, çenesi düşük hancı kadın. IV. Henry'de (2. Bölüm),
Falstaff m kendisiyle evlenmek istediğini ve kendisine 100 pound borçlu
olduğunu söyler. Daha sonra, Doll Çarşafyırtan'la birlikte, adam dövmekten
hapse girer. V. Henry'de, Piştov'la evlendiği anlaşılır. Falstaff m
ölümünü dokunaklı bir dille anlatır.
QUINCE,
Peter
Bir
Yaz Gecesi Rüyası'nda, bir marongoz.
Araoyunda
şaline yöneticsi olup, prologu söyler.
Titus
Andronicus'ta, Titus'un oğullarından biri.
V.
Henry'de, Agincourt Savaşı’ndan önce Fransızların gücünü yücelten
Fransız lordlanndan biri.
RATCLIFF, Sir Richard
III. Richard'da,
Richard’ın bir yandaşı, Richard'm kimi suçlarının işlenmesini sağlayan kişi.
Bosvvorth'te Richard'la birlikte öldürülenler arasında yer
ahr.
Kral Leur'da, Lear'ın
ikinci kızı.
Kız kardeşi Genoril gibi, o da Lear’dan toprak
kopartabilmek için Lear'ın yüzüne güler, ancak daha sonra Lear'a duyduğu gerçek
kötücül duygulan açığa çıkar. Gloucester'e karşı acımasızca davrandığı gibi,
kocası Comvvall'ı da Gloucester'ın gözünü kör etmeye zorlar. Sonunda,
Goneril'le birlikte Edmund'a aşık olur ve kızkarde- şinin hazırladığı zehirle
ölür.
REIGNIER, Anj'ou Dükü
VI.
Henry'de (1. Bölüm),
Veliaht'ı ve Jan Dark’ı destekleyenlerden biri.
Kızı Margaret'in Maine ve Anjou toprakları karşılığında
Henry'yle evlenmesine razı olur.
Hanılet'te,
Polonius'un bir hizmetkârı.
RİCHARD, Gloucester Dükü, bak. GLOUCESTER DÜKÜ, Richard
RİCHARD, York Dükü, bak. YORK DÜKÜ, Richard.
II.
Richard 'da, İngiltere
Kralı; şair ruhlu ve çekici bir kişi, ancak güçsüz bir hükümdar.
Kesin bir eylem çizgisi izlemekten yoksunluk içinde,
krallık görevlerini yerine getiremez. Ölümünden önce, krallık görevlerini
yerine getirmemiş olduğunu anlamaya başlar.
II.
RICHARD (KRAL II.
RİCHARD TRAGEDYASI)
Shakespeare'in bir tarih oyun. Yazılışı, 1595; yayınlanışı,
1597; Globe'da özel oynanışı, 1601.
Shakespeare, oyun için birçok kaynaklara başvurmuş olmakla
birlikte, anakaynak olarak Holinshed'in Chranicles'ma (1587, Tarih) başvurarak,
oyundaki çoğu olayları ve kişileri buradan almış; ancak kimi değişiklikler
yaptığı gibi, dramatik etkiyi çoğaltmak için de yeni düzenlemelere gitmiştir.
Shakespeare, E. Haîl’ün 77» Union of the Two Noble and [llusfre Famelies of
Lancastre and Yorke (1548, İki Soylu ve Şanlı Ailenin, Lancaster ve
York'lann Birleşmesi) adlı tarih yapıtından da oyunun çıkış noktası olarak
yararlanmıştır. Öte yandan, Shakespeare'in 1382-1399 yıllarında geçen
olayları, özellikle de II. Ric- hard'ın amcası, Gloucester Kontu, Thomas
Woodstock'un yaşamına ilişkin Woodstock adlı anonim oyunu da bildiği
düşünülmektedir. Shakespeare, II. Richard'ı çizen Mirrour for Magistrates’i
de (1599, Yöneticiler İçin Ayna) biliyordu. Shakespeare'in kendi başına
yararlanmış olabileceği iki başka kaynak yapıt da, Chronique de la Traison
et Mort de Richard Deux Roy Dengleterre (İngiltere Kralı ikinci Richard'ın
İhaneti ve Ölümü Tarihi) ile Jean Creton'un Historie du roy d'Angleterre
Richard U (İngiltere Kralı D. Richard'ın Öyküsü) adlı Fransız tarihleridir.
Shakespeare, Samuel Daniel'in The First Fmure Bookes of the Çivile Wars
(1595, İç Savaşların İlk Dört Kitabı) adlı yapıtından olasılıkla yararlanmıştır.
Son alarak da, bir kaynak olmamakla birlikte, Marlo- we'un D. Edvvard’ı, güçsüz
bir hükümdarın düşmesini ele alışıyla Shakespeare için bir esin olabilir.
Öykü. Kral'ın önünde, Bolingbroke, Movvbray'i
Gloucester Dükü'nu öldürmekle suçlar, ikisinin de onurlarını korumak için karşı
karşıya gelmelerine karar verilirse de, tam karşılaşma öncesinde, Kral, her
ikisini de sürdüğünü bildirir. Kısa bir süre sonra, (Bo- lingbroke'un babası)
John Gaunt'un öldüğü haberi gelir; Richard, İrlanda'ya karşı bir seferi
başlatabilmek için John Gaunt’un topraklarına el koyar. Richard'ın soyluların
haklarını görmezlikten gelmesi üzerine öfkelenen York Dükü ve Northumberland
Kontu, (sürgüne mahkum olmasına karşın, Dukalığını geri almak için geri dönmüş
olan) Bolingbroke'a katılırlar. Richard, İrlanda'dan döndüğünde, ordusunun
dağıldığını ve Bushy ve Green gibi yakınlarının Bolingbroke tarafından
öldürüldüklerini öğrenir. Flint Kalesi'ne kaçar, topraklarını geri istemek
üzere onu orada yakalayan Boling- broke'un isteklerine uyarak, tutsak olarak
Londra'ya döner. Parlamento önünde devlete karşı işlediği suçlan itiraf etmesi
istenir, ve Carlisle Piskaposünun karşı durmasına karşın, tacı, kendini çoktan
kral yerine koymuş olan Bolingbroke'a devreder. York'un oğlu Au- merle Dükü,
yeni hükümdara karşı pusu kurar. York bu olayı öğrendiğinde Bolingbroke'a
haberi ulaştırır, ancak karısının, Aumer- le'nin annesinin yakanları üzerine
Aumerle bağışlanır. Richard, Pomfred Kalesi'ne hapsedilir ve orada
(Bolingbroke'un Richard’ın öldürülmesini istediği düşüncesiyle) Sir Pierce
Exton tarafından öldürülür. Ancak, Bolingbroke, ölümü üzüntüyle karşılar ve
vicdanını yatıştırmak için askeri sefere çıkar. (Oyun, temasıyla, İngiltere'yi
yarım yüzyıl sonra ikiye bölecek bir konuya, bir Kral'ın Tanrı'nm inayetiyle
tacını elinde tutma hakkına parmak basmaktadır. Bu olgu, burada, kralın kötü
bir yönetici ama çekici bir insan, tacı ele geçiren kişinin ise taht için
yeterli yetenekleri olan, ama tahta çıkışıyla İngiltere'ye huzursuzluk, korku,
kaygı ve başkaldırının da gelmesine neden olabilecek bir kişinin yer aldığı
bir olay içinde konmaktadır. Richard’ın da öne sürdüğü gibi, kendisi tacından
vazgeçmekle tahta ihanet ederken, Bolingbroke tacı üstlenmekle kendi
sınırlarını aşmaktadır.)
III.
RİCHARD, bak. GLOUCESTER DÜKÜ, Richard
III.
RİCHARD (KRAL III.
RİCHARD TRAGEDYASI)
Shakespeare'in bir tarih oyunu. Yazılışı,1592-93; basılışı,
1597.
Shakespeare’in iki anakaynağı, Holinshed’in Chronides'ı
(1587, Tarih) ile E. Hail'ün The Union ofthe Two Noble and Illustre Famelies
ofLancastre and Yorke (1548, İki Soylu ve Şanlı Ailenin, Lancaster ve York’ların
Birleşmesi) adlı tarihçesi olmuş; öbür tarih oyunlarında olduğu gibi,
Shakespeare, buradan aldığı malzemeyi (olay ve kişileri) kendi dramatik
yapılandırması içinde yeniden seçip düzenlemiştir. Öte yandan, Shakespeare,
savaştan önce Richard'a yatağı başında görünen kurbanları sahnesini Mirrour
far Magistratesten (1559, Yöneticiler İçin Ayna) alırken, öbür oyunlarından
daha çok önemde yer verdiği kadın kişilerini de Thomas Legge'nin Richar- dus
Tertius (1579) adlı Latince tragedyasından almıştır. Legge'nin Hercules
Furens gibi oyunlarından yararlandığı Senaca’nın oyunlarına Shakespeare'in
kendisinin de başvurmuş olacağı düşünülmelidir. Shakespeare'in IH. Richard'ı
ile The True Tragedy of Richard III (yay. 1594 IH. Richard'ın Gerçek
Tragedyası) adlı anonim oyun arasındaki ilinti ise belirgin değildir; her iki
oyun da Senaca benzeri öç oyununu İngiliz tarih oyunuyla birleştirişi
bakımından ortak yönler taşımaktadırlar, ancak yayınlanma ve yazılma tarihleri
bakımından hangi oyunun öbürüne borçlu olduğu kestirilememektedir.
Öykü. Tahtı mutlaka ele geçirmek isteyen Gloucester Dükü
Ric- hard, önüne çıkan her türlü engeli kaldırmaya kararlıdır. Ağabeyi Cla-
rence Dükü'nün ölmek üzere olan IV. Edvvard'ın yansıra hapsedilmesini
başardıktan sonra Londra Kulesinde öldürülmesi için buyruk verir. VL Henry'nin
cenaze töreni geçtikten sonra, Henry'nin oğlunun dul eşi Lady Anne'a evlenme
önerir ve bu önerisi kendisine lânet etmekle birlikte Lady Anne tarafından
kabul edilir. VLHenry'nin dul eşi Margaret, ölen IV. Edvvard'ın dul eşi
Elizabeth ile Edvvard, Oarence ve Richard'ın anneleri York Düşesi, bütün bu
kişiler, Richard'a lânet yağdırarak, sevdiklerinin yasını çekmektedirler.
Richard, (kardeşiyle birlikte Londra Kulesi'ne kapattığı) genç Edvvard'ı tahta
çıkarmaya hazırlanıyor maskesi ardında, Elizabeth ile oğlunu destekleyen
Hastings, Rivers Grey ve Vaughan'ı öldürtür. Richard'ı destekleyen Buckingham
ise, yurttaşların Richard'ın tahta çıkmasını desteklemeleri için çalışır.
Richard, tahta çıktığında, Londra Kulesi'nde tutuklu prensler de dahil,
kendisine karşı çıkabilecek kim varsı herkesi ortadan kaldırmaya çalışır.
Ancak, yardakçısı Buckingham, Prensleri öldürmeye razı olmayarak, Richmond'a
katılmak üzere kaçarsa da, yolda öldürülür. Bu arada, adaletin savunucusu
Richmond, Londra'ya doğru yürümektedir, ve Bosvvorth Alanı’nda iki ordu
karşılaşırlar. Savaş öncesi gecesi Richard'a öldürdüğü kişilerin hayaletleri
görünür, ertesi sabah da Richard, Richmond tarafından öldürülür. Richmond, ilk
Tudor Kralı, VH. Henry olarak tahta geçer.
RİCHMOND
KONTU, Henry Tudor
VI.
Hetıry'de (3. Bölüm), Henry'nin ilerde bir
gün Kral olacağını söylediği genç çocuk.
III.
Richard’da, zorba
Richard'ı tahttan indirmek üzere ordusuyla birlikte İngiltere'ye çıkar.
Richard'ı Bosworth'ta yenilgiye uğratır ve VH. Henry olarak tahta geçer.
Hükümdarlığı, İngiltere'ye barış getirir. Tudor Hanedanın ilk hükümdarı VII.
Henry olarak, IV. Edvvard'ın kızı Elizabeth'le evlenerek, Lancasterler ile
Yorklan birleştirir.
Yeter ki Sonu İyi Bitsin'de, Rossillon Kontesi'nin kâhyası.
RIVERS, Kont
VI. Henry'de (3.
Bölüm), Elizabeth'in, daha sonra TV. Ed- vvard'm Kraliçesi olan Lady Grey'in
erkek kardeşi.
III.
Richard'da, genç prens
Edvvard'ın tahta çıkmasını desteklediği için Richard'm buyruğuyla öldürülür.
Nindsor'un Şen Kadınları'nda, Falstaff'ın kapı çuhadan.
IV.
Henry'de (2. Bölüm)
Falstaffla, V. Henry'de de Bardolph, Nym ve Piştovla gözüken aynı uşak
olabilir.
Othello’da,
Desdemona'ya aşık akılsız bir bey.
Bir çatışma sırasında Cassio'yu öldürmesi
için lago tarafından kullanılır, ancak başaramayınca lago tarafından öldürülür.
Bir Kış Masah'nda, SicilyalI bir bey.
ROMANS (Fr. romanice: Romans dilinde)
Latince yerine yerli dili (Fransızca,
İtlayanca ve İspanyolca gibi Latin ülke dillerini) kullanan yapıtları gösteren
terim. Özgün bir yazın tarzı olarak, Romans, şövalye ve saray aşkı temalarını
işleyen anlatılardır. Klasik ve ortaçağ söylencelerini, kahramanlık ve aşk
öykülerini başta koşuk, daha sonra düzyazı diliyle işleyen Romans nitelikli
ürünlere, Elizabeth dönemi tiyatrosunda ve Shekespeare'in tarjikomedyaları ile
son oyunlarında da rastlanır (örneğin. Kış Masalı, Fırtına, vb.).
"Romanssal" anlamına gelen
Romantik, Elizabeth dönemi drama sanatında "aşkın zaferiyle biten"
komedyalar için kullanılan bir terim olarak yer aldığı gibi;
"klasik" terimi karşısında, kurallara karşı, "özgür"
yazılmış ürünleri gösteren bir terim olarak da yer almaktadır.
Romeo
ve Juliet'in kahramanı.
İlkbaşlarda huysuz görünümlüdür; daha sonra, Benvolio'ya
Rosaline'e duyduğu özlemi açar. Juliet'i gördüğünde neşesini bulur, ancak
Mercutio'yu öldürdükten sonra Tybalt'la döğüş- mek zorunda kalmasıyla,
mutluluğu yıkıma uğrar. Rahip Lau- rence’in odasında sinirleri gevşer, canına
kıymakla gözdağı vermeye çalışır; ancak, bunun Juliet'e hıyanet olacağını düşünür.
Prens'in kararı uyarmca kentten sürülmeye boyun eğer. Yeniden Juliet’i görme
umudunu taşırsa da, öldüğü haberini alınca kendi ölümü de kaçınılmaz olur.
ROMEO VE JULIET
(ROMEO VE JULIET TRAGEDYASI)
Shakespeare'in
bir romantik tragedyası. Yazılışı, 1594-96; basılışı, 1597; oynanışı, 1597.
Shakespeare'in
bu oyun için anakaynağı Arthur Brooke'un The Tragical Historye of Romeııs
and Juliet (1562, Romeus ve Juliet'in Trajik Öyküsü) adlı anlatısal koşuğu
olmuştur (Brooke'un yapıtı ise, M. Bandello’nnun bir novella'smm
Fransızca çevirisine dayanır). "Romeo ve Juliet öyküsü", Rönesans
İtalya'sında çeşitli biçimler altında yakından biliniyordu: Masuccio'nun II
Novellino (1476) ve Luigi da Porto'nun Istoria novellamente ritro- vata
di due Nobili Amanti (1530 İki Soylu Aşığın Öyküsü) adlı yapıtları.
Shakespeare, Brooke'un yapıtını yakından izlemiş, kimi değiştirmeler dışında,
oyunun temel öğelerini, eylem ve kişilerini bu yapıttan almıştır; öte yandan,
Brook, öyküde ahlâki yönü öne çıkarırken, Shakespeare, Romeo ve Juliet'in özverili
tutkularını öne çıkarmıştır.
Öykü. Verona'da iki düşman aile, Montague'ler ile Capu-
let'ler yaşamaktadırlar. Montague'lerin oğlu Romeo, Capu- let'lerin yeğeni
güzel Rosaline'e tutkundur. Capulet'lerde verilen bir baloya çağrılı olduğunu
öğrenince, Romeo da baloya maskeli giysi içinde katılır, ancak orada
Capulet’lerin kızı Juliet'le karşılaşarak aşık olur. Akşam, Capulet'lerin
bahçesinden içeri girerek, Juliet’in balkonu altında, onun aşkını ilân edişini
dinler; bunun üzerine Romeo da aşkını açık eder ve iki genç gizlice evlenmeye
karar verirler. Romeo, Rahip Laurence'i evliliklerini kıymaya razı eder ve
Juliet'in dadısının da yardımıyla ertesi gün Rahip Laurence'in odasında
evlenirler. Aynı gün öğleden sonra, Romeo, Capulet'lerden Tybalt'la karşılaşır,
ancak Tybalt'ın Juli- et'in kuzeni olduğunu bildiği için kendisiyle dövüşmekten
kaçınır. Ama, Romeo’nun arkadaşı Mercutio, Tybalt'la dövüşmeyi kabul eder ve
dövüşte ölür, bu kez Romeo, Tybalt'ı dövüşte öldürerek Mercutio'nun öcünü
alır. Dövüşmek yasadışı olduğundan Romeo Prens'in buyruğuyla Verona'dan sürülür
ve Juliet'le bir gece geçirdikten sonra, Mantua’ya gider; Rahip Laurence her
şeyin yoluna gireceğini söyler. Bu arada, Juliet’in anababası, Juliet'in
Prens'in bir yakını olan Paris'le evleneceğini bildirirler. Juliet'in ana
babası evliliği ertelemeye yanaşmazlarken, Juliet'in dadısı Ve- rona'da oturan
yakışıklı ve soylu ikinci bir kocanın Mantua'da sürgün yaşayan birinci kocadan
daha uygun olduğunu söyler. Karşılaştığı sorunun üstesinden gelmek için Rahip
Laurence'e başvuran Juliet'e Rahip Laurence kendisini kırkiki saat için ölü
gibi gösterecek bir uyku hapı verir; bu arada Romeo'ya haber gönderilecek, o
da gelip Juliet'i mezarından çıkaracaktır. Ancak, Romeo’ya haber götüren Rahip
John, veba salgını yüzünden yolda görevlilerce bekletilince Romeo gerçeği
öğrenemeden kalır, yalnızca Juliet'in öldüğünü öğrenir. Verona'ya dönerek,
Juliet'in mezarı başında yas çeken Paris’i öldürür, daha sonra kendisi de zehir
içerek Juliet'in yanına mezara girer. Bu sırada, Juliet uyanır ve oraya gelen
Rahip Laurece'le karşılaşır. Romeo'yu yanıbaşında ölü olarak gören Juliet, mezardan
ayrılmayı geri çevirerek, kendisini Romeo’nun zehiriy- le zehirlemeye kalkışır,
daha sonra da kendini bıçaklar. Paris'in uşağının haber vermesi üzerine gelen
görevli, Romeo ve Juliet'in cesetleriyle karşılaşır ve Rahip Laurence'e el
koyar, o da Romeo ve Juliet'le ilgili gerçekleri söyler. Montague ve
Capulet'ler bu targedya üzerine düşmanlıklarına son verirler.
Beğendiğniz
Gibi'de, sürgündeki Dük'ün Orlando'ya aşık
kızı, oyunun kadın kahramanı.
Oyunun
romantik eylem akışına yön veren ve oyunun sonundaki evlilikleri ve
birleşmeleri sağlayan akıllı ve becerikli bir kişidir; öte yandan, iyice tutkun
bir kadındır. Shakespeare, Rosalind'in romantik aşkla alay etmesine izin
verirken, romantik aşkın kurbanı haline getirir.
Aşkın Gayreti Güme Gitti'de, Fransa Prensesi'nin bir nedimesi.
Berovme kendisine aşık olur.
Romeo ve Juliet'te,
Romeo'nun oyunun başında aşık olduğu bir Capulet. (Sahnede görünmez.)
ROSE,
The
1587'de,
Philip Henslovve tarafından inşa ettirilmiş bir Eli- zabeth dönemi tiyatro
yapısı.
Shakespeare, Admiral's Men'le birlikte ilk günlerde burada
oynamış olabilir. 1989'da kazılar, Rose Tiyatrosu'nun çokkenar yapılı, zemini
sahneye doğru eğimli bir bina olduğunu ortaya koymaktadır.
Hamlet'te, Hamlet’in eski bir okul arkadaşı.
Guildenstem'le birlikte Kral tarafından Hamlet'i casusla-
makla görevlendirilir.
Macbeth'te, Macduff'a
karısı ve çocuklarının Macbeth'in buyruğuyla öldürüldüklerini söylemesi
gereken bir İskoç beyi.
ROSS,
Lord
II.
Richard'da,
topraklarını geri almak için İngiltere'ye dönen Bolingbroke'a katılan bir soylu
kişi.
Yeter ki Sonu iyi Bitsin’de, Bertram'ın annesi ve Helena'nm koruyucusu; Helena’yı terk
eden Bertram'ı geri döndürmeye çakşır.
ROTHERHAM,
Thomas
III.
Richard'da,York
Başpiskaposu.
Rivers ve Grey'in hapse atıldıklarını öğrendiğinde görevinden
çekilir.
RUGBY,
John
Windsor’ıın Şen Kadınları'nda, Dr. Caius’un bir hizmetkârı.
RUTLAND
KONTU, Edmund
VI. Henry'de (3.
Bölüm), York Dükü'nün oğullarından biri, babasının öcünü almak isteyen Clifford
tarafından öldürülür.
SAHNE
Elizabeth dönemi tiyatrolarında Sahne, tiyatro yapılarına
göre kimi değişiklikler göstermekle birlikte, temel ortak özellikler taşıyordu.
Bu anlamda, Shakespeare tiyatrosuna "örnek" alınabilecek Globe
Tiyatrosu için Sahne şöyle gösterilebilir: Sahne, tiyatronun orta alan
boşluğunda yer alıyordu ve dörtköşe biçimli olup, izleyicilerin olduğu avluya
bir önsahne biçiminde uzanıyordu. İzleyiciler, Sahne'nin üç yanından
izleyebiliyorlardı. Sahne yüksekliği izleyicilerin baş yüksekliği kadardı ve
sütunlarla Sahne-tavanı'na ("Gökyüzü", "Cennet")
bağlanıyordu. Sahne-tavanı'nın üstünde ise, Sahne'ye çeşitli donanımhkların
indirilmesi ve yukarı kaldırılmasında kullanılan Sahne makineleri odası olarak
"kulübe" yer alıyordu. Tüm bu yapının üstünde ise, oyunların
başlamasını bildiren bayrak kulesi vardı. Sahne'den aşağıya açılan bir kapakla
Sahne-altı'na ("Cehennem") iniliyordu; burası, mezar sahnelerinin yer
aldığı, hayaletlerin göründüğü yerdi. Sahne-arkası bir perdeyle Sahne-
arkası-alan'dan ayrılıyordu. Sahne-arkası-alan, izleyici balkonlarının bir
devamı olarak üç kattı. Sahne-arkası'nın hemen üstünde, müzikçilerin yer
aldığı balkon ve giysi odaları ile donanım odaları yer alıyordu.
Elizabeth dönemi tiyatrolarının Sahne yapısı, drama
sanatının özellikleriyle karşılıklı uygunluk da gösteriyordu. Bu özellikler
şöyle gösterilebilir: 1) Sahne, yalın yapısıyla, yansız bir özellikteydi;
başka bir deyişle, Sahne, zaman ve mekânı gerçekçi bir biçimde imlemiyor,
herhangi bir yer ya da zamanı anıştırmıyordu (Bu anlamda, örneğin, Sahne'nin
bir köşesinde, Othello'da, Cassio ile Bianca tartışırken, öbür köşesinde
lago ile Othello onlara görünmeden yer alabiliyor, ya da III. Richard'da
karşı kampların çadırları eşzamanlı olarak sahne-üstünde yer alabiliyordu); 2)
Dolayısıyla, yer ve zaman, imgeleme gücünün gereklerine göre genişliyordu.
Güncelliğin yanılsaması şaline üstünde yaratılma- yacağı için, oyun yazan
kendisini zaman ve mekânla sınırlamak zorunda kalmıyordu; istediği kadar sahne
kullanabiliyor, zaman ve mekânla istediği gibi ileri geri oynayabiliyor, bir
yerden bir yere, bir zamandan başka bir zamana gidip gelebiliyordu; 3) Bu
nedenle de asıl önem söz gücüne düşüyordu; görsel tiyatrodan çok, sözel tiyatro
kimliği öne çıkıyordu.
Sahne
düzeni, Sahne'nin dramatik ve teatral
özelliklerine bağlı olarak, yalın bir düzeni gerektiriyordu; bunun için de
sözel ağırlıklı tiyatro olarak, Sahne'de havanın yaratılması, ör- neğinHamlet'in
başındaki gece sahnesi, oyunculara kalıyordu. Sahne donanımının (dekor) ve
ışıklamanın olmaması, ortamın ve havanın ancak oyuncularca ve sözgücüyle
yaratılmasına dayanıyordu. Nitekim, perdenin ya da karartmanın olmaması, sahne
ve oyun bitimlerini izleyiciye belirtmede sözel bir imlemeyi de
gerektiriyordu. Sahne düzeni gereği, renkli ve pahalı şaline giysileriyle
sahneye görsel bir çekicilik kazandırılmaya çalışılıyordu.
Elizabeth dönemi tiyatrosunda, oyuncular çağdaş (Eliza-
beth/Jakobyen dönemi) giysiler giyiyorlardı. Sahnedeki Shake- speare, çağdaş
giysilerle Shakespeare'di. Ancak, Sahne Giysisi, sahne düzeninin (dekorun) ve
sahnenin boşluğu ve yalınlığı dolayısıyla, karşıtlık ve çekicilik sağlamak
amacıyla, zengin ve renkliydi. Öte yandan, oyunlarda tarihsel gerçekçilik
aranmadığından, klasik ve antik dönemden oyun kişileri ile (zenci, Türk, vb.
gibi) yabancı oyun kişilerinin giysileri tarihsel ayrıntıları vermekten çok,
genel imlemiyi veren giysilerdi; küçük bir tarihsel ve toplumsal imleme
yeterliydi. Bu anlamda da, Sahne Giysisi, amblem nitelikliydi. Elizabeth
dönemi oyuncuları, oyun kişilerini tıpatıp gerçekleştirme amacıyla
giyinmiyorlardı. Öte yandan, ölen soyluların giysileri, tiyatrolara yardım
olması için, soyluların hizmetkârları tarafından oyuncuları satıldığı gibi,
saraydaki gösterimlerden sonra da armağan olarak veriliyordu. Sahne
Giysileri'yle ilgili tarihsel belge niteliğinde bilgiler, Henslovve'un
Günce'sinde ödenen fiyatlarıyla, liste halinde yer almaktadır.
VI. Henry'de (2.
Bölüm), tarihsel kişi olarak Richard Neville.
Sürgüne gönderdiği Suffolk ile ölümüne tanıklık ettiği Kardinal
Beaufort'un düşmanıdır. York Dükü'ne katılarak, St. Al- bans'ta savaşır. VI. Henry'de
(3. Bölüm), Warwick, Salisbury'nin VVakefield'de ölümüne Yorkçularm neden
olduğunu söyler.
• Kral John'da, tarihsel kişi olarak William de Longespee (ya da
Longsvvord), II. Henry'nin evlilikdışı oğlu.
John'un ikinci tac giymesine karşı çıktığı kadar, kendisini
Arthur'un ölümünden de sorumlu tuttuğu için, Fransa Veliah- tı’nın ordusuna
katılmaya karar verir, ancak Fransızların hıyanetini öğrendikten sonra John'a
geri döner.
II. Richard'da,
tarihsel kişi olarak John de Montecute (ya da Montagu), Richard'ın sadık bir
destekçisi.
Richard'm Gal birliklerini düzene sokmaya çalışır, daha
sonra da IV. Henry'ye karşı savaşır, ancak yakalanarak öldülür.
V.
Henry'de, tarihsel
kişi olarak Thomas de Montacute (ya - da Montagu). Agincourt’ta yer alır. VI.
Henry'de (1. Bölüm), bir top güllesiyle ölür.
Romeo ve Jıdiet'te,
Capulet'lerin bir hizmetkârı.
SANDYS, Lord
VIII. Henry'de, bir
saraylı.
Elizabeth
yönetiminin erken döneminde, 1559'da, yerel görevlilere (Belediye Başkanları,
yargıçlar) din ve devlet işlerinde tartışma yaratacak ve genel huzuru bozacak
oyunları denetleme yetkisi verilmişti. 1581’de, İngiltere'de oynanan bütün
oyunları her biçimde denetleme (onaylama, değişiklik yapma, oynatma ve
gösterimden kaldırma) yetkisi bir saray görevlisi olan Şenlik- çibaşı'na
verilmişti (Böylece, Londra Belediye Başkanlığı atlanarak, tiyatrolara karşı
olan Kent Yönetimi tiyatroları destekleyen Saray tarafından etkisiz
kılınmıştı). Oyunlar, onay alınmak üzere Şenlikçibaşı'na veriliyordu. 1606'da konan
bir kararnameyle ise, kitap olarak basılacak oyunların da denetimi aynı kişiye
bırakılıyordu. Shakespeare'in Tudor yönetimi ve hanedanının bir destekçisi
olarak, Sansürle bir sorunu olmadığı anlaşılmaktadır; ancak, II.
Richard'daki tahttan indirme sahnesi, 1601'deki Essex isyanıyla arasında
koşutluklar görüldüğü için, oyunun ilk üç toplu basımına konmamış, ancak,
1608’de Dördüncü Toplu Basım'da yer almıştır.
Titus
Andronicus’da, son Roma İmparatoru'nun
oğlu.
Titus
seçimlerden çekilince, Satuminus İmparator seçilir. Gotlar Kraliçesi Tamora'yla
evlenir. Kardeşi Bassianus'un cesediyle karşılaşınca, cinayetten sorumlu
tuttuğu Titus'un oğullarının öldürülmesi için buyruk verir. Titus'u öldürür,
ve Lucius tarafından öldürülür.
SAY, Lord
VI.
Henry’de (2. Bölüm),
Hazine Bakanı.
Cade kendisini
yakalar ve halka karşı çeşitli suçlardan suçlar. Kafası kesilir ve bir sınğın
ucuna takılır.
SCALES, Lord
VI. Henry’de (2.
Bölüm), Londra KulesiTıin komutanı.
Cade isyanı sırasında kendisinden yardım istenir. VI.
Henry’de (2. Bölüm), bir haberci kendisinin Patay'da yakalandığını
bildirir.
SCROOP, Lord
V.
Henry’de, Kral’ı
öldürmek için Cambridge ve Grey'le birlikte tuzak hazırlayan bir hain.
Yakalanır ve
ölüm emri verilir. Henry'nin en güvendiği da- nışmanlarındandır.
SCROOP, Richard
VI.
Henry’de (1. ve 2.
Bölüm), tarihsel kişi olarak, York Baş- piskaposu Richardle Scrohpe.
IV.
Henry’de (1. Bölüm),
Hotspur'un işyarıma katılır, ancak kesin savaşta yer almaz. IV. Henry’de
(2. Bölüm), savaşkes yapıp ordusunu dağıtması için oyuna getirilir, bu yüzden
de tutuklanır. Prens John'a karşın, başkaldırma hakkını destekler.
II. Richard'da,
Richard'ı destekleyenlerden.
Bushy ile Green'in ölümünü bildirir.
Kuru Gürültü’te,
Borachio ile Conrade'i tutuklayan ikinci koruyucu.
Ftrtına'da, Napoli Kralı'nm kardeşi.
İktidara geçmek için Alonso'yu öldürmeye hazırdır, ancak
Ariel kendisini önler. Oyunun sonunda hiçbir nedamet işareti göstermez.
Onikinci Gece'de,
Viola'nm ikiz kardeşi.
Antonius ve Kleopatra’da, Kleopatra'mn haznedarı.
Titus Andronicus'ta,
Titus’un bir yakını.
SENECA,
Lucius Annaeus (İ. Ö. 4- î. S. 56)
Romalı
oyun yazan.
Sahnede oynanmak için yazılmadıkları düşünülen dokuz
tragedyasından (örneğin, Hercules Furens, Thyestes, Phaedrtı, Oi- dipus,
Agcmıemnon, vb.) üçü 1560'larda, gerisi de 1581'de İngilizceye
çevrilmiştir. Elizabeth döneminde Yunan tragedyası bilinmediğinden, Seneca,
başlıcalıkla akademik drama tarafından örnek alınmış, dönemin drama sanatı
üstündeki tek klasik etki kaynağı olarak Gorboduc’tan Kyd'in The
Spanish Tragedy'si (1587) ile Shakespeare'in kimi oyunlarına kadar (kan
dökme ve şiddet sahneleri yanısıra, retorik öğeleriyle) özellikle öç oyununun
(öç alma tragedyasının) gelişmesi üstünde etkili olmuştur. Shakespeare'in Titus
Andrcmicııs'u yanısıra, III. Richard da içinde olmak üzere, erken
tarih oyunları, öç temalarıyla ve hayalet sahneleriyle, Seneca'nm etkilerini
taşırlar. Hamlet, hayalet sahnesiyle bütünleşen temel bir Seneca öç alma
eylem örgüsünü işlerken; Macbeth, yine cinayet, hayalet, ve öç alma
sahneleriyle tipik bir Seneca oyunu özelliği gösterir. Ancak, Shakespeare,
Seneca'yı taklit etmediği gibi; Shakespeare'in bu özellikteki oyunları, yaşamsal
doğallıkları, gülmece ve insancıllıklarıyla öne çıkarırlar.
Atinalt Timon'da,
Timon'un hizmetkârlarından biri.
Macbeth'te, Macbeth'in eşlikçisi bir subay.
Lady Macbeth'in öldüğünü bildirir.
SHAKESPEARE,
VVilliam (23 Nisan 1564- 23 Nisan 1616)
Stratford-upon-Avon'da (Warwickshire) doğdu. Babası, John
Shakespeare, Stratford'un varlıklı bir vatandaşı; annesi, Mary Arden,
Stratfordlu (VVilmcote) bir çiftçinin kızıydı. Stratford'da VI. Edward Grammer
School'a gitti; öğrenimi bitirmeden okulu yarıda bırakarak, mali güçlüğü düşen
babasına yardım olması için çıraklık yaparak çalışmaya başladı. 18 yaşındayken,
kendisinden sekiz yaş daha büyük ve Shotteryli varlıklı bir çiftçinin kızı
olan Anne Hathavvay'le evlendi; altı ay sonra ilk çocukları Susannah, daha
sonra da Harnnet ve Judith adlı ikizleri doğdu (1585). Dalta sonra, 1592'de
Londra 'da oyuncu ve oyunyazarı olarak yaşamaya başladığı saptandı (R. Green, A
Groatswarth of Wit: "Kanatlarımız altında palazlanan acemi
çaylak"). 1594'te Lord Chamberlain's Men adlı tiyatro topluluğuna katıldı.
Burada, yalnızca oyuncu olarak değil, ama ortak olarak da, yani topluluğun
kârdan pay alan bir pay sahibi olarak da yer alıyordu; daha sonra da tiyatronun
sahiplerinden oldu. Topluluk, 1598'de kendi binası olarak Globe Tiyatrosu'nu
kurarak gösterimlerini orada sunmaya başladı. 1603'te Kraliçe Elizabeth'in
ölümünden sonra, Lord Chammerlain's Men, Kral 1. James'in koruması altına
girerek King's Men adını aldı; 1608'de de üstü kapalı bir özel tiyatro olan
Blackfriars Tiyatrosu'nu kiraladı. Shakespeare, gelirini dört yerden
sağlıyordu: Topluluk için yazdığı oyunlardan, topluluktaki oyunculuğundan,
ortak olarak topluluğun karmdan ve tiyatro sahiplerinden biri olarak onda bir
kira gelirinden. Eli- zabeth kadar tiyatronunu koruyucusu olan I. James
döneminde, Shakespeare topluluğu, Saray'da 177 gösterim sundu (1603-13).
Shakespeare, oyuncu olarak şu rollerde yer aldı: Beğendiğiniz Gibi'de
Adam, Hamlet'te Hayalet, Venedik Tacirinde ve Othello'da Dük,
Romeo ve Juliet'te Escalus. Shakespeare, 40 yaşından sonra oyunculuğu
bütün bütüne bırakarak, yalnızca oyun yazarlığını sürdürdü. îlk dönemlerinde
tarih oyunları, daha sonra hafif komedyalar, sonra olgun komedyalar, daha
sonra büyük tragedyalar, son alarak da tragikomedyalar kaleme aldı (bak.
Oyunlar). Kendisine yeterli gelir mali olanağı sağladıktan sonra, 1612 baharında
Stratford'a çekildi; yaşamının bundansonrasını New Place'de geçirdi.
Venedik
Taari'nde, başlıca oyun kişilerinden bir
Yahudi.
Bassanio'ya 3.000 duka borç verir; eğer Bassanio zamanmda
bu parayı geri ödeyemezse dostu ve kefili Antonio'nun gövdesinden bir parça et
koparmaya hakkı olacaktır. Nitekim, bu alacağında da diretir; ancak, Portia,
kan dökmeden gövdeden et koparmanın olanaksız olduğunu söyleyerek, böyle bir
edimin cana kast etme olacağım kanıtlar.
Coriolanus'ta, bir
halk temsilcisi.
. Antonius ve Kleopatra'da, Ventidius'un yanında bir subay.
Veronalı iki Centibnen'de, Milano Dükü'nün kızı, Valentin tarafından sevilir.
Beğendiğiniz Gibi'de,
Phebe'ye aşık bir çoban.
Perides'te, Pentopolis Kralı ve Thaisa'run babası.
Thaisa’yla evlendirmeden önce kendisini smamak için Peric-
les’i hainlikle suçlar.
SIMPCOX,
Saunder
VI. Henry'de (2.
Bölüm), kırbacı yiyip de ayaklanıncaya kadar topal olduğunu söyleyen bir
sahtekâr.
Mindsor’un Şen Kadmları'nda, Slender'in bir uşağı.
SINKLO
VI. Henry’de (3. Bölüm), bekçilerden biri. (Bu ad, 2. Folio'da belirtildiği
üzere, Shakespeare döneminde bu rolü oynamış olan John Sicler’den gelmektedir.)
SIVVARD (NORTHUMBERLAND KONTU, ö. 1055)
İngiltere'de yaşamış bir DanimarkalI komutan. Macbeth'te
oyun kişisi olarak yer alır; burada, Edvvard'ın yolladığı 10.000 kişilik
bir İngiliz ordusuna komutanlık eder. Oğlu, Genç Si- ward, Macbeth'le dövüşte
ölür.
SİĞİL, Thomas
IV.
Henry’de (2. Bölüm),
Falstaffın askere aldıklarından.
SLENDER
Vlindsor'un Şen Kadınlan'nda bir adam. Alık'm amcaoğlu; Anne Page'in isteklilerinden
biri, Anne'in babasının adayı.
SLY, Christopher
Hırçın Kız' m
Giriş'inde, bir lehimci.
İçkiliyken uyur kalır, bir soylu kişi
tarafından bulunur ve evine götürülür; ayıldığı zaman, bir soylu olduğunu ve
onbeş yıl sonra belleğine yeniden kavuştuğu söylenir; "Hırçın Kız"
oyunu kendisini eğlendirmek üzere oynanır.
SMITH, Dokumacı
VI. Henry’de (2. Bölüm), Jack Cade'in bir izdaşı.
SNOUT,Tom
Bir Yaz Gecesi Rüyası 'nda, araoyunda Pyramus'un babası rolünü olan bir
tenekeci. (Ancak, sonunda, Duvar rolünü oynar.)
SNUG
Bir Yız Gecesi Rüyası’nda, araoyunda Aslan rolüne çıkan bir doğramacı.
Venedik Tacirinde iki
ikincil rol.
Lorenzo ve Antonio'yla ilgili geçen olayda rol alırlar.
Yanlışlıklar Komedyasinda, Efes Dükü.
VI. Henrı/de (2.
Bölüm), tarihsel kişi olarak Edmund Beau- fort, John Bcaufort'un kardeşi.
Kardeşinin York Dükü'yle başlattığı kavgayı sürdürür.
Fransa Kral Naibi yapılır, ancak İngiliz topraklarını kaybettiğini bildirir.
St. Albans'da öldürülür.
VI. Henry'de (3.
Bölüm), tarihsel kişi olarak Edmund Beau- fort, 2. Somcrset Dükü'nün oğlu.
IV. Edward'a karşı Warwick'le birleşir, Richmond'u güvenlik
için Bretanya'ya gönderir, Tevvkesbury Savaşı'nda tutsak düşer ve öldürülür.
VI. Henry'de (1.
Bölüm), daha sonra Dük olan John Beaufort.
Gloucester ile Winchester Piskaposu'nu barıştırmaya
çalışır, ancak York Dükü'yle çatışır.
SOMERVILE, Sirjohn
VI. Henry'de (3.
Bölüm), Yorkçuları destekleyen biri.
3.
SOUTHAMPTON KONTU
(1573-1624)
İngiliz siyaset adamı ve komutan, VVilliam Shakespeare'in
bir dostu ve koruyucusu.
Shakespeare, Venüs and Adonis (Venüs ve Adonis) ile The
Rape of Lucrece (Lucrece'in Kaçırılışı) koşuk yapıtlarını kendisine
adamıştır. Shakespeare'in II. Richard oyunun gösterimine de destek
sağlamıştır; burada, istenmeyen bir rastlantı olarak, Essex Ayaklanması (1601)
sırasında, yetersiz bir kralın elinden tahtın almışı verilmekteydi.
SOUTHVVELL, John
VI. Henry'de (2. Bölüm), Gloucester Düşesi için ruh çağıran bir rahip.
Shakespeare'in Hamlet, Yeter ki Sonu İyi Bitsin, Troilos
ve Kres- sida ve Kısasa Kısas gibi oyunları için (yüzyılın başından
sonra) kullanılan bir terim.
Burada, Troilos ve Kressida, ne bir
komedya, ne tragedya, ne de tarih oyunu olarak hiçbir tür içinde
sınıflandırılamayışıyla Sorunlu Oyun kavramı içine alınırken, Yeter ki Sonu
İyi Bitsin ve Kısasa Kısas, ciddi ve önemli ahlâk sorunlarını bir
romantik komedya içinde işleyişleriyle, Sorunlu Oyun kavramı içine
alınmaktadır.
İngiltere'de yüksek toplumsal kattan gelenleri gösteren bir
genel terim.
İngiliz Soyluluk'u beşti: Dük, Marki, Kont,
Vikont ve Baron (Şövalye). Shakespeare'in yapıtları Soyluluk'a göndermelerle
yüklüdür (G. Taylor'ın yaptığı bir döküme göre, Shakespeare, oyunlarında, 3296
kez "lord", 1830 kez "kral", 843 kez "soylu", 672
kez "prens", 495 kez "kraliçe", 219 kez de
"şövalye" sözcüğü geçmektedir).
Shakespeare çeviri yazınında, hem"down" sözcüğü,
hem de "foo!" sözcüğü, hatta, jester,
"soytarı" karşılığında kullanıldığından, bu iki benzer anlamlı, ama
aynı olmayan terimleri iki ayn madde içinde vereceğiz)
1.
(Cloum) Aptal uşak ya da kafasız köylü Soytarı tipleri olarak,
bilinçsiz gülmece sahibi kişilerdir; bu nedenle de, zekâ ve espri güçleriyle yaşayan
Soytarı tiplerinden ayrılırlar; örneğin, Costard, Launce, Launcelot, Gobbo,
Dogberry gibi Soytarılar, bu anlamda, Touchestone, Feste ve Lavatch ile Lear'ın
Soytarısından farklıdırlar; birinciler kır-kent kökenliyken, İkinciler saraydan
yetişmedir. Tiyatro sahnesinde de bu ayrım sürer; birinciler, ev işi dokuma
giyerlerken, İkinciler alacalı ve damalı işlemeli kendilerine özgü giysiyi (Motley)
giyerler. "Gerzek" şaşkın, cahil uşak Soytarı tipleri yanısıra, ikiz
Dromiolar, Tranio ve Grumio gibi keskin zekâlı uşak Soytarılar da vardır.
2.
(Fool) Kral sarayları ile soyluların malikânelerinde soy- tanlığı
meslek olarak uygulayan kişiler; örneğin, Beğendiğiniz Gibide sevimli ve
alaya Touchstone, Onikinci Gece'de neşeli şarkıcı Feste. Kral
Lear'da, Lear’m Soytarısı, efendisinin budalalıkları üstüne yorumda
bulunma ve uyarma işlevini üstlenmiş başlıca Soytarı tipidir; Kral ile
benzersiz bir ilişki içindedir.
SÖYLENTİ
IV.
Henry'de (2. Bölüm), Giriş'te, yer alan
sunucu.
Northumberland’a
Hotspur’un Shrewsbury'de .zafer kazandığı biçiminde yanlış haber getirir.
SPEED
Veronalı
İki Centilmen'de, Calcntine'in soytarı
uşağı.
SPENCER,
Edmund (1552-1599)
Elizabeth döneminin en büyük, dramatik olmayan yazarı;
Chaucer ile Milton arasındaki, epik ve romans geleneklerini birbirine bağlayan
en büyük şair {The Faerie Queene) Shakespea- re'in geç romansları,
Spencer'in havasını taşır. Kış Masalı, The Faerie Queene’e (VI. Kitap)
bağlı bir oyundur; Pericles ve Cymbeli- ne Spencer'vari romans
özellikleri gösterirken, genç romansların simgesel oyun kişileri ile gevşek
"romans, yapıları, oyunda zamanın mekândan ve kişileştirmelerden daha çok
önem kazanması, bütün bunlar, Spencer özelliklerini gösterirler. Öte yandan. Kuru
Gürültünün yan eylemi kadar, Onikinci Gece, Kral Lear ve Cymbeline'deki
kimi öğeler de Spencer özelliktedir. ("Spencer oyun yazsaydı eğer,
Shakespeare'in geç romansları gibi yazardı", P. Bayley).
STAFFORD,
Lord
VI. Henry'de (3.
Bölüm), Yorkçuları destekleyen biri.
STAFFORD,
Sir Humphrey ve VVilliam
VI.
Henry'de (2. Bölüm), isyancı Jack Cade ile
adamlarını durdurmaya çalışan silahlı bir birliğin üyesi iki kardeş.
Her iki Stafford da öldürülürler.
STANLEY,
Lord
III.
Richard'da, Richard'a eşlik eden bir Lord.
Karısının
(Henry Tudor yoluyla) Richmond'un annesi olması nedeniyle Richard kendisine
güvenmez. Richard, Stan-
ley'in oğlu George'u Richmond
Ingiltere'ye çıkınca rehin olarak ahkoyar, ve Bosvvorth Savaşı arifesinde,
Stanley, Richmond'a yardım edemeyeceğini söyler. Ancak, Richard’a da yardım etmeyi
geri çevirir. ■
STANLEY,
Sir John
VI. Henry'de (2.
Bölüm), sürgüne gittiği zaman Gloucester Düşcsi'ne eşlik eder.
STANLEY,
Sir VVilliam
VI. Henry'de (3.
Bölüm), Yorkçulardan yana bir kişi.
STARVELING,
Robin
Bir
Yaz Gecesi Rüyası'nda, araoyunda anne
rolünü oynayacak olan terzi.
Söyleyecek repliği olmadığı için Ayışığı'nı oynar.
Venedik Tacirinde bir
haberci.
Fırfıra'da, Caliban'la birlikte Prospero'yu
öldürmeyi tasarlayan sarhoş bir kilercibaşı. *
STRATFORD-ON-AVON
(STRATFORT-UPON-AVON, STRATFORD)
VVilliam
Shakespeare'in doğum yeri; VVarvvickshire'da, Avon nehri kısıymda bir kasaba.
Shakespeare'in mezarının yer aldığı Holy Trinity Kilisesi,
Shakespeare’in doğduğu ev ve 1597de Shakespeare'in satın alarak yerleştiği New
Place buradadır. Shakespeare'in doğum yeri, bugün için ulusal kültür varlığı
olup, onarılmış bulunmaktadır. Ev, Shakespeare Müzesi haline getirilmiştir.
Shakes- peare Memorial Building (1879) ise, her yıl Shakespeare Şenliği'nin yer
aldığı bir tiyatro yanısıra, bir galeri ve kütüphaneyi içermektedir.
VIII.
Henry'de, tarihsel kişi olarak Charles
Brandon.
Anne'ın
tac giymesi, Cranmer'in duruşması, ve Prenses Eli- zabeth'in vaftizi gibi
sahnelerde görünür.
VI.
Henry’de (1. Bölüm), tarihsel kişi olark
William de la Pole.
Lancasterlerin bir destekçisi olup, Margaret'i Angiers'de
tutsak alır. Henry'yle evlenmesini sağlar ve sevgilisi olur. VI. Henry’de
(2. Bölüm), 1. Suffolk Dükü olarak daha çok güç kazanır; Gloucester'i hapse
gönderirken, Gloucester Düşesi'ni de sürgüne gönderir. Daha sonra kendisi
sürülür ve Walter Whitmore tarafından öldürülür.
II.
Richard’da, tarihsel
kişi olarak Thomas Holland, 3. Kent Kontu.
Aumerlc'yi
hıyanet suçlamalarına karşı savunur, IV. Henry'ye karşı ayaklanmaya katılır,
yakalanır ve öldürülür. Oyunda Kent olarak da geçer.
IV. Henry’de (2.
Bölüm), tarihsel kişi olarak Thomas Fitza- lan, Kral'ı destekleyenlerden.
VIII.
Henry'de, tarihsel kişi olarak Thomas
Hovvard, saraylı bir bey.
VVolsey'e karşı çıkar ve Buckingham'm ölümünün öcünü ahr.
III.
Richard’da, tarihsel
kişi olarak Thomas Howard, daha sonra 2. Norfolk Dükü, Richard'm bir
destekçisi.
SWAN,
the
1594'te
Londra'da Bankside'da inşa edilmiş bir tiyatro binası.
1596'da
Johannes de VVitt adlı bir HollandalI öğrencinin yaptığı çizim, Svvan
Tiyatrosu'nu, Elizabeth tiyatro yapılarının içini gösteren özgün bir örneği
olarak koyar; burada, çokkenar yapı, yapının çevrelendiği üstüste izleyici
baklonlan, orta avlu boşluğunun yansına kadar uzanan yükselti sahne, geride iki
sahne çıkışı, sahnenin yanlardan iki sütunla yükseldiği bir tavan
("Gökyüzü", "Cennet") ve onun üzerinde yer alan bayrak
asılı kulübe görülmektedir. Svvan Tiyatrosu kurulduktan dört yıl sonra, yanına
Globe Tiyatrosu kurulmuştur.
Fırtma'da, bir cadı, Caliban'ın anası. (Oyunda görünmez).
Shakespeare'in
oyunlarında (Veronah İki Centilmen, Aşkın Gayreti Güme Gitti, Bir Yaz Gecesi
Rüyası, Venedik Taciri, Kuru Gürültü, Beğendiğiniz Gibi, Onikinci Gece, Kısasa
Kısas, Cymbeline, Bir Kış Masalı, Fırtına, VIII. Henry) yer alan Şarkılar'm
çoğu ken- disinindir. Shakespeare'in erken yapıtlarında. Şarkılar yalnızca
komedyalar içinken, daha sonra tragedyalarda dramatik etkiyi arttırma amacıyla
yer verilmiştir. Örneğin, Hamlet'te Ophe- lia'nın, Kral Lear'da
Soytarı'nm ve Othello'da Desdemona'nm Şarkıları'ı günün tutulan
Şarkıları olup, dramatik havayı, coşkulanımı ve etkiyi arttırmak için
kullanılmıştır; Onikinci Gece'de Feste'nin, Kısasa Kısas'ta
Mariana'nın Şarkıları da dokunaklı şarkılar olup, halk balladlarından ezgiler
taşırlar. Kimi Şarkılar için Thomas Morley, Robert Johnson, Robert Jones,
Thomas Ford, John Hilton ve John Wilson tarafından müzik yapılmıştır; ancak,
Şarkılar için mi müzik, müzik için mi Şarkılar yapıldığı kesinlik
kazanamamıştır.
VI. Henry'de (1. Bölüm), Lord Talbot'un oğlu.
TALBOT, Lord
VI.
Henry'de (1. Bölüm), İngiliz Ordusu’nun
komutam.
Patay'da Fastolfe'nin korkaklığı yüzünden
tutsak düşer, Au- vergne Kontesi'nin elinden kaçar, oğluyla birlikte çevrilir
ve Bordeaux yakınlarında öldürülür.
Titus Andronicus'ta,
Gotlar Kraliçesi.
Üç oğluyla birlikte Titus tarafından tutsak
olarak alınır; sevgilisi Aaron'la birlikte, büyük oğlunun kurban verilişinin
öcünü almaya çalışır. Buna karşılık, Titus da, oğullarının öldürülmesinin,
kızının kirletilmesinin ve bir elini kaybetmesinin öcünü alır: Tamora'ya
oğullarını pasta yapıp yedirdikten sonra, öldürür.
İngiltere tarihindeki olayları ele alan ve
Shakespeare'in daha sonra kendi Tarih Oyunları'nda geliştirdiği Tarih Oyun-
lan'nm varlığından söz edilmekteyse de, günümüzde hiçbirinin varlığına tanık
olunmadığı gibi, Marlovve'un II. Ed- ward'mm bile Shakespeare'in Birinci
Dörtlemesi'nden etkilenmiş olduğu sanılmaktadır. Bu anlamda, Tarih Oyunları,
Shakespeare'Ie başlamıştır denebilir (bak. Birince Dörtleme; İkinci Dörtleme).
Antonius ve Kleopatra'da, Octavius'un Actium'daki komutam
Coriolanus'ta,
Aufidius'un ordusunda bir subay.
Coriolanus için söylediği övgülü sözler,
Aufidius'un kıs- kançlığmı çeker.
VI. Henry'de (3.
Bölüm), kendisini hapis tuttuğu için Kral Henry'den özür dileyen Londra Kulesi
teğmeni.
TERENTIUS
(İ. Ö. 195-159)
Romalı
oyun yazan.
Menandros’un Yeni Komedyası'ndan kökenlenen komedyaları,
dolantı, aldatma, yanlaştık, kimlik kanştınna, vb. gibi komik durumlar
yanısıra, palavracı asker, kurnaz uşak, genç sevgililer, veb. gibi komik
tipleri de içerir. Elizabeth döneminde (okullarda, üniversitelerde, Saray'da)
yakından tanınan Terenti- us, 16. yüzyılda yerel komedyanın gelişmesinde etkili
olmuş; Shakespeare, doğrudan kaynak olarak yararlanmamakla birlikte,
Trentius'un komedya tarzı, eylem örgüsü ve oyun kişileri bakmdan etkisi altına
kalmıştır.
Pericles'te,
Simanides'in kızı ve Pericles'in karısı.
Pericles'te, Antakyalı
bir Lord.
THEATRE,
The
Londra'nın
ilk tiyatro yapısı.
1576-77'de, James Burbage tarafından ahşap bir yapı olarak
inşa edildi. 1598'de yıkıldı, kalıntı malzemeyle Globe Tiyatrosu kuruldu.
Bir Yaz Gecesi
Rüyasında, Hippolyta'yla evlenecek olan Atina Dükü.
Kısasa
Kısas’ta, bir keşiş.
Viyana Dükü’nün Angelo'yı gözlemleyebilmesi için rahip kılığına
girmesine izin verir.
THUMP,
Peter
VI.
Henry'de (2. Bölüm), zırh yapımcısı
Homer'in çırağı.
Ustasını hıyanetle suçlar ve kum torbasıyla döğüşte kendisini
öldürür. Kral, bu olayı Tanrı'nm gücü ve adaleti olarak kabul eder.
THURIO
Veronah iki Centilmen'de, Silvia'nın isteklilerinden biri; budala ve korkak
biridir.
Proteus, Valentine sürgüne gönderildikten
sonra, onun yerine Silvia'ya kur yapar. Son perdede, Thurio Silvia'yı isterse
de, Valentine’in meydan okuması üzerine vazgeçer.
THYREUS
Antonius ve Kleopatra'da, Octavius'un Antonius'u terk etmesi için Kleopatra'ya
gönderdiği bir adamı.
TIMANDRA
Atinah Tinıorida, Akibiades'in bir kadını.
TİMON
Atinah Timon'da,
oyunun kahramanı, soylu bir Atinalı.
Başta, sıcakkanlı, güvenir bir kişiyken,
(servetini yitirmesi üzerine) dostlarının vefasızlıkları karşısında insanları
sevmeyen bir kişi olup çıkar, ancak zaman zaman eski iyi haline döner. Yalnızlık
içinde, küskün ve acılı bir insan olarak ölür. Tarihsel kişi olarak Timon, İ.
Ö. 5. yüzyılın ikinci yarısında yaşamıştır.
TITANIA
Bir Yaz Gecesi Riiyast'nda, Periler Kraliçesi.
TITINIUS
Julius Caesar'da,
Brutus ile Cassius'un dostları.
Philippi'de Brutus'un birlikleriyle
buluşur, ancak Cassius tutsak alındığını sanır ve kendi canına kıyar.
Cassius'un cesediyle karşılaşan Titunius da kendini bıçaklayarak öldürür.
TITUS
Atinah Timon'da, Timon’un alacaklılarından birinin uşağı.
TITUS ANDRONICUS
Titus Andronicus'un
kahramanı.
Oyunun başında, öfke anında oğullarından
birinin canına kıyan acımasız ve ateşli bir yaşlı babadır. Kızını kirleten ve
oğullarının ikisi öldüren kötü ruhlu Tamora ve sevgilisi Aaron ile oğularmın
kurbanı olur. Çıldırır ve Tamora'dan korkunç bir öc alır, daha sonra da kendi
kızını öldürür, sonra da kendi canına kıyar.
TITUS ANDRONICUS
(TITUS ANDRONICUS TRAGEDYASI)
Shakespeare'in
bir tragedyası. Oynanışı, 1593-94; basılışı, 1623.
Oyunun
kaynağının The History of Titus Andronicııs (Titus Andronicus Öyküsü)
adlı anonim bir düzyazı masal olduğu sanılmaktadır. Masal tarihsel olgularla
ilintili olmakla birlikte çoğunlukla kurgusaldır; özellikle de, Shakespeare,
Titus’un Roma idealleri ile İmparator Satuminus'un çöküşmüşlüğü arasmdaki
karşıtlığı vurgulamaktadır. Titus kişiliği, Plutarkhos'un "Yaşamlar"
adlı yapıtında yer alan iki Romalı komutanın, Scipio Africa- nus ile
Coriolanus'un çizimlerinden gelebilir. Oyundaki kimi adlar da Plutarkhos'tan
gelmektedir. Seneca'nm Thyestes adlı tragedyası da, bir başka önemli
kaynak olarak yer almaktadır. La- vinia'nın dilinin kesilmesi ise, Övidius'un Değişimlerinden
gelmektedir.
Öykü.
Zafer kazanmış Romalı komutan Titus, Gotlar Kraliçesi Tamora ile üç oğlunu
tutsaklan olarak evine getirir; en büyük oğlu Alarbus, Titus’un oğulları
tarafından kurban edilir. Yeni İmparator Satuminus da, kardeşi Bassianus da,
Titus’un kızı La- vinia'yla evlenmek isterler, ancak Satuminus Lavinia'dan
vazgeçerek Tamora'yla evlenir. Tamora ise, sevgilisi Aaron'la birlikte oğlunun
öldürülmesinin öcünü almak istemektedir. Yaşamda kalan öbür iki oğlu, Demetrius
ile Chiron, Bassianus ve Lavi- nia'yla ormanda karşılarşırlar. Bassianus'u
öldürüp cesedini bir çukura atarlar, Lavinia'yı elde ederek, ellerini ve dilini
keserler. Titus’un oğulları Quintus ile Martius, Bassianus'u öldürmekle
suçlanırlar. Aaron, bir elini kesip gönderirse, bağışlanacağım Titus'a
bildirir. Ancak, Aaron, eli, Titus’un iki oğlununun başıyla birlikte geri
getirir. Çılgına dönen Titus, Demetrius ile Chiron'u öldürerek, yemek yapıp
Tamora'nın önüne koyar. Daha sonra Lavinia'yı (ablasını korumaya çalışan en
genç oğlu) Mutius’u, sonra da Tamora’yı öldürür, kendisi de Satuminus
tarafından öldürülür; Lucius, yaşamda kalan tek oğlu da, Satuminus'u öldürür.
Bu arada, Aaron, yakalanır ve yeni İmparator olan Lucius tarafından açlıktan
ölene değin göğsüne kadar toprağa gömülmeye mahkum edilir.
Coriolanus'ta, Volsiyalılara karşı koyan bir Romalı komutan.
Bir oyuncu topluluğunun pay sahibi ortaklarından farklı
olarak, bir tiyatro yapısının kâr sahiplerinden.
Globe Tiyatrosunun sahipleri (1599), yüzde
25'le Burbage Kardeşler ile geri kalan yüzde 50'yi bölüşen Shakespeare, ve
Heminge ile üç oyuncu idi. Topluluk, Blackfriars'a geçtiğinde (1608),
Burbage'ler, Shakespeare, Heminge, Condell ve iki oyuncu eşit paylarla Tiyatro
Sahipleri olarak yer alıyorlardı. Bu kişiler, aynı zaman, topluluğun da pay sahipleriydiler;
bu da oldukça olağandışı bir durumdu, çünkü rakip topluluğun tek sahibi vardı,
Philip Henslowe.
Elizabeth döneminde İngiltere'de, Londra’da
ilk Tiyatro Yapısı James Burbage tarafından 1576'da inşa edilen The Theatre
olmuştur. Londra Kent Yönetimi, tiyatrolara düşman olduğundan, The Theatre da,
bir yıl sonra inşa edilen Fortune Tiyatrosu da, kent sınırları dışındaydı.
Shakespeare döneminde başlıca Tiyatro Yapıları (halk tiyatroları) şunlardı: The
Theatre (1576), The Curtain (1576), The Rose (1587), The Svvan (1594), The
Globe (1599), The Fortune (1599-60), The Red Bull (1606), The Hope (1614).
Elizabeth dönemi Tiyatro Yapıları’run mimari olarak nereden kökenlendiği
tartışma konusu olmakla birlikte, genel kam, han avlusu tiyatrolardan
kökenlendiğidir (bak. HAN AVLUSU TİYATROLAR). Buna göre, Tiyatro Yapıları
çokkenarlı ya da çember biçimliydi; ahşap-sıvadan yapılmaydı. Orta boşluğu,
avlu alanını üç kat balkonla çevreliyordu. Sahne, avlunun ortasına kadar
uzanıyordu ve sahne kapıları ile sahne arkası alana geçiliyordu. Balkonların
bir bütünleşiği olan sahne arkası alanının katlarındaki bölümler giysi odaları
ile bekleme odalarından oluşuyordu. Sahne, iki sütunla bir tavana
bağlanıyordu; burası ("Gökyüzü"), sahneyi yağmurdan koruduğu gibi,
sahneye araç gereç indirilmesine de olanak sağlıyordu. Sahne ile
"Gökyüzü" arasındaki sahne arkası katı, (Juliet'in balkonu,
Kleopatra'nın anıtı, Richard'ın otağı, Prospero'nun mağarası, vb. gibi) çeşitli
sahneler için kulllanıhyordu. "Gökyüzü"nü üstünde ise sahne
makinelerinin durduğu ve sahne etmenlerinin gerçekleştirildiği kulübe ve
bayraklı kule vardı (bak. HALK TİYATROLARI). Henslowe'un yaptırdığı Fortune
Tiyatrosu'nun boyutları kesinlikle bilinmektedir. Buna göre, Tiyatro Yapısı
kareydi: Dıştan 24.4 m, içten 16.8 m; kazık ve tuğlalardan yapılma, ahşap-sıva
bir yapıydı. Sahne, 13.3 mx8.4 m.ydi ve dikdörtgendi. İzleyici yeri üç katlı
balkondan oluşuyordu: Birinci katın yüksekliği 3.7 m, ikinci katın 3.3 m.,
üçüncü kadın da 2.8 m.ydi ve 4. m genişli- ğindeydi; genel olarak da Globe
Tiyatrosu örnek alınarak inşa edilmiştik (bak. SAHNE). Özel tiyatrolar olarak,
Tiyatro Yapıları kapalı yapılardı; malikâne salonlarının yapısını taşıyan özel
tiyatrolarda, sahne en uçta, duvar bitişiğindeydi; arka ve yan balkonların
yer aldığı tiyatronun sahnesi genel ilkeleriyle halk ti- yatrolarınınki
gibiydi, ancak daha dar ve küçüktü. Shakespeare'in topluluğu King's Men,
1608'den sonra, hem halk tiyatrosu olarak Globe Tiyatrosu'nu, hem de özel
tiyatro olarak Blacfriars Tiyatrosu'nu kullanıyordu (bak. ÖZEL TİYATROLAR).
TOUCHSTONE
("Denek Taşı")
Beğendiğiniz
Gibi'de meslekten soytarı.
Bilgece davranışları öbür oyun kişilerinin romantik duyguları
ve gösterişli tavırlarıyla karşıtlık oluşturur.
Hırçın Kız'da,
Lucentio'nun bir uşağı.
VI. Henry'de (2. B
ölüm), Northumberland'ın bir adamı, Hotspur'un yenilgiye uğradığı haberini
kendisine getirir.
Juliııs Caesar'da, Antonius'un öldürülmesine Brutus'la birlikte karşı çıkan
bir suikastçı.
III. Richard'da, Lady
Anne'in hizmetinde bir adam.
Fır tına’da, Stephano
ve Caliban'la birlikte Prospero'yu öldürmeyi tasarlayan bir soytarı.
Troilos ve Kressida'da,
Priamos'un genç oğlu ve Kressida’nın sevgilisi.
Sadık, açıksözlü ve yiğit bir kişidir,
Kressida’nın kendisini aldatmasına tanık olduğunda gönlü kırılır ve Diomedes'i
öldürmeye ant içer.
TROİLOS VE KRESSİDA
(TROİLOS VE KRESSİDA TRAGEDYASI)
Shakespeare'in bir tragedyası. Yazılışı, 1598-1601;
yayınlanı- şı, 1609.
Troilos ve Kressida’nın aşk örgüsü, Chaucer'in Troilus
and Cri- seyde adlı anlatısal şiirine dayanır; Shakespeare, kişileştirmeler
farklı olmakla birlikte, buradaki başlıca olayları izlediği gibi, kimi
ayrıntıları da almıştır. Ancak, Shakespeare, Robert Henr- yson'un The
Testanıent of Cresseid (Cresseid'in Vasiyeti) adlı yapıtından da,
özellikle Kressida kişiliğinin oluşturulmasında yararlanmıştır. Oyundaki savaş
örgüsü, daha başka kaynaklardan, J. Lydgate'in The Hystorye Sege and
Dystruccyon of Troye (1513, Troya'nın Tarihi, Kuşatılması ve Yıkılması),
Caxton'un Recuyell of the Historyes of Troye (1474, Troya Tarihlerinin
Bir Derlemesi), ve George Chapman'ın Homeros çevirisi, The Seaven Bookes of
the lliades’den (1598, İlyada'nm Yedi Kitabı) gelmektedir. Odysse- us'un
ünlü konuşması ise, yine Homeros kaynaklıdır (Ilyada, 2. Kitap).
Öykü. Troya Savaşı sırasında, Troya'da, Kral Priamos'un en
genç oğlu Troilos, Kressida'ya derinden tutulmuştur. Kressi- da'ıun amcası,
Pandarus, buluşmalarını sağladığı gibi, aşklarını da destekler. Bu orada,
Troya'yı terk ederek Yunanların safına geçmiş olan Kressida’nın babası,
Kalkhas, Kressida’nın tutsaklardan biriyle değiş tokuş edilmesini Yunan
komutanlardan rica eder. Kressida, istemeye istemeye sevgilisinden ayrılırsa da
bir kenarda kalmaz; Yunan komutanlarla gönül eğlendirdiği gibi, Troilos'un
ayrılırlarken kendisine armağan ettiği yüzüğü de Dio- medes'e verir. Troilos,
Yunan karagâhında Odysseus'un gözetimi altında Kressida’nın aşkalarına ihanet
edişine gözleriyle tanık olur ve içinden yıkılır. Diomedes'i öldürmeye karar
verir, ancak oyunun sonunda yer alan bu döğüş, kimin kazandığı beli olma-
dan sona erer. Öte yandan,
Yunanlar, kenti ele geçirmek için güçlerini arttırmanın yollarını
aramaktadırlar. Odysseus, yorgun ve isteksiz komutanları alevlendirmeye
çalışır; bu arada, Troyalı savaşçı Hektor'dan teke tek döğüşmek için çağrı
gelir ve Odysseus bu görevi çadırında somurtkan oturan Akhilleus yerine Aias'a
verir. Hektor ile Aias arasındaki dövüş yengisiz biter. Ancak, ertesi gün,
dövüş sürer ve Hektor, Patroklos'u öldürür; bunun üzerine Akhilleus harekete
gelir ve arkadaşının öcünü alır: Zırhsız Hektor'u haince öldürür. Gün,
Troyahlan'ın yenilgisiyle son bulur. .
Venedik Taciri'nde, Shylock'un Yahudi bir arkadaşı. Hırçın Kız'da,
Katherina’ya giyimlikler getiren bir kız. TUHAFİYECİ
Hırçın Kız'da, Katherina’ya giyimlikler getiren bir kişi.
Romeo
ve Juliet’ie, Lady Capulet'nin yeğeni.
Kavgacı bir gençtir, Romeo'nun Capulet'lerin balosuna geldiğini
öğrendikten sonra sokakta karşılaştığında kendisiyle dövüşmeye kalkar. Tybalt'm
Juliet'in yeğeni olduğunu bilen Romeo dövüşmeye yanaşmaz, bunün üzerine
Mercutio Tybalt'm dövüş çağrışma uyar, Romeo, dövüş sırasında araya girer ve
Mercutio ölümcül bir yara alır. Bunun üzerine, Romeo Tybalt'm üzerine gider ve
öldürür, bu yüzden de Verona'dan sürülür.
TYRREL,
Sir James
III.
Richard'da, Richard'ı destekleyenlerden.
Londra Kulesi'ndeki Prenses'i öldürme buyruğu alır, ancak
bu işi yerine getirmeleri için iki katil kiralar.
Kuru Gürültü'de,
Hero'nun yardımcılarından.
IH. Richard'da,
Richmond'a bir iletiyle gönderilen bir rahip.
Elizabeth dönemi oyunlarının başlıca bir koşuk ölçüsü
(genel olarak, iambik beşli).
Marlowe ile Üniversiteli Yazarlar, Uyaksız Koşuk'un kendine
özgü bir dramatik araç haline gelmesini sağlamışlardır. Sha- kespeare'in
yapıtlarında, Uyaksız Koşuk'un gittikçe esnek bir biçimde ve çeşitli teknikler
içinde kullanıldığı görülür.
ÜNİVERSİTELİ YAZARLAR (İng. University Wits)
1580-90'lardaki üniversite (Cambridge ve Oxford) çıkışlı
oyun yazarlarım göstermek için kullanılan bir terim.
Üniversiteli Yazarlar, eski drama geleneğinden (interlude:
kısa araoyunlar) kurtularak, Elizabeth drama sanatının ayırde- dici
türlerine ve yazm yapısına geçişe önemli katkılarda bulunmuşlardır. Nashe ve
Greene, Elizabeth komedyasının gelişmesinde pay sahibi olmuşlar; Marlowe ile
Peele, drama dili olarak uyaksız koşuğu yerleştirmişler; Lyly, süslü üslubu
yaratmış; Lodge, (Shakespeare'in Beğendiğiniz Gibi'ye aldığı düzyazı romansı
getirmiştir.)
Titus Andronicus'ta, Titus'un bir adamı.
Onikinci Gece'de, Dük Orsino’mm eşlikçisi bir soylu.
Ver onalı İki Centilmende, "iki centilmen"den biri.
Silvia'mn sevgilisi.
Coriolanus'ta, Virgillia'nın bir arkadaşı.
Antonius ve Kleopatra’da, Pompey'in bir dostu.
Kısasa Kısas'ta, Dük'ün bir dostu.
Julius Caesar'da,
Brutus'un bir hizmetkârı.
Atinalı Timon’da, Timon'un alacaklılarından birinin uşakları. Her ikisi de
(sahnede yer almayan) efendilerinin adıyla anılırlar.
VAUGHAN, Sir Thomas
III. Richard'da, Richard'ın bir düşmanı,;Rivers ve Grey'le birlikte
öldürülür.
VAUXZ Sir Nicholas
VIII. Henry'de, Buckingham tutuklandığı zaman sorumluluğu altına verilen
bir saraylı.
VAUX, Sir VVilliam
VI. Henry'de (2. Bölüm), Kardinal Beaufort'un ölmekte olduğu haberini
getiren bir kişi.
Venedik Tacirinde,
Antonio'nun duruşmasını yürüten yargıç. Antonio'nun önerdiği koşullarla
Shylock'u bağışlar.
Othello'da, Venedik'in yöneticisi.
Brabantio'ya Othello’yu damatlığa kabul etmesi için
çalışır, ve Othello’yu Kıbrıs seferine komutan olarak atar.
Shakespeare'in
bir komedyası. Yazılışı, 1596-97; basılışı, 1600.
Shakespeare
oyunu kurarken, folklorda uzun bir geleneği olan "Et koparma" ve
"Sandık seçme" öykülerini bir araya getirmiştir. "Et
koparma" öyküsü, Mahamharata'dan (î. Ö. 500200) kökenlenmekle
birlikte, Shakespeare, kaynak olarak, Ser giovanni Fiorentino'nun II
Pecorone (1558) adlı düzyazı romansları ile Gesta Romanorum'daki
(Romalıların İşleri) öykülere başvurmuş olmalıdır. Shakespeare'in "Et
koparma" ve "Sandık" öykülerini alabileceği bir başka kaynak da
A. Munday'ın Ze/a»fo'sudur (1580). "Sandık" öyküsünün örgüsü açıkça Gesta
Romanorum'dan gelmektedir. Jessica-Shylock-Lorenzo öyküsü ise, Zelauto'dan
gelebileceği gibi, Marlovve’un The Jew of Malta (Maltalı Yahudi) adlı
oyunundan gelebilir; Jessica’nın evden kaçış öyküsü, 15. yüzyılın bir
öyküsünden, Masuccio'nun II Novellino'sundan da kaynaklanabilir.
Öykü. Bassanio, Portia'ya ilgisini sürdürebilmek için Venedikli
tüccar arkadaşı Antonio'dan borç para ister. Parasını henüz seferden dönmemiş
gemilerine bağlamış olan Antonio, Yahudi tefeci Shylock'tan 3.000 duka alır; ancak,
Shylock kararlaştırılan günde borcunu ödememesi halinde Antonio'nun gövdesinden
bir parça et koparmayı kendisine kabul ettirir. Öte yandan, ölen babasının
vasiyetine uyan Portia, Belmont'ta kendisiyle evlenmek isteyenleri sınavdan
geçirmektedir; bunlardan Fas Prensi ile Arragon Prensi, içinde Portia'nın resmi
bulunan altın, gümüş ve kurşun sandıklardan doğrusunu seçmek olan sınavı
geçemezler. Bassanio ise, doğru sandığı (kurşun olanım) seçer. Portia ile
Bassanio evlilik hazırlıklarına başlamak üzereyken, Antonio'nun Shylock'a olan
borcunu ödeyemediği haberi gelir. Çabuk bir evlilikten sonra, Bassanio
Venedik'e döner; Bassanio aynldaktan sonra, Portia da,
sonra, Portia da,
(Bassanio'nun arkadaşı Gratino'yla evlenen hizmetkârı Nerissa’yla birlikte, hukukçu
kılığına girerek Venedik'e doğru yola çıkar. Mahkemede, Portia, önce
Shylock'tan bağışlanma diler, Shylock’un savının yasallığını kabul ediyor
görünür; ancak, daha sonra, gövdeden et koparmanın kan dökme anlamına
geleceğini, bunun da cana kastetme olduğunu, Venedikli bir yurttaşın carıma
kast etmenin cezasınmsa ölüm olduğunu kanıtlar. Venedik Dükü, Shylock'u ölüm
cezasından bağışlar, ancak servetinin Antonio ile devlet arasında
bölüştürülmesine karar verir. An- tonio da, bir Hıristiyan olan Lorenzo'ya
kaçtığı için mirastan ettiği kızma miras bırakmak ve Hıristiyan olmak
koşuluyla, kendine düşen payı Shylock'a geri verir. Portia ile Nerissa ise,
Bassanio ile Gratino'nun kanlarının kendilerine vermiş oldukları yüzükleri
avukatlık ücretleri olarak kabul ederler. Belmont'a döndükerinde, hanımlar,
yüzüksüz gezen kocalarına çıkıştıktan sonra gerçeği söylerler; Antonio'nun
gemilerinin de dönmesiyle, her şey mutlu sonla biter. ' ■
Antonius ve Kleopatra'da, Antonius’un komutanlarından biri.
Alınalı Tinıon'da,
Timon'un sahte dostlarından biri.
Kuru Gürültü'de,
muhtar.
VI.
Henry'de (1. Bölüm), York Dükünün bir
yandaşı.
Lancaster saflarını tutan Basset'le atışır, ancak
karşılıklı dö- ğüşme istekleri geri çevrilir.
VERNON,
Sir Richard
IV. Henry'de (1.
Bölüm), isyancılardan biri.
Shakespeare'in
bir komedyası. Yazılışı, 1594-95; basılışı, 1623.
Burada,
Julia öyküsünün anakaynağı, Jorge de Montema- yor'un Diana Enamorada
(1559) adlı romansıdır. Shakespeare, sadakatsiz dost temasını ise Lyly'nin
Euphues: The Anatomy of W; finde (1579) rastlamış olabilir; Lyly'in Endimion
adlı yapıtı çeşitli konusal öğeleriyle olduğu kadar, sözel üslubuyla da burada
etkili olmuştur. Çok tutulan bir Rönesans teması olarak aşk ile arkadaşlık
arasındaki çatışma temasına, Shakespeare, Boccaccio (La Teseide; Decameron,
X.8) ile Chaucer'da (Yhe Knight's Tale) rastlamış olabilir.
Öykü. Veronalı iki centilmenden biri olan Valentine, Milano
Sarayı'na gittiğinde Dük'ün kızı Silvia'ya aşık olur. Arkadaşı, Ve- ronalı öbür
centilmen, Proteus da Milano'ya yola çıkmadan önce sevgilisi Julia'ya bağlılık
antları verirse de, Milano’ya geldiğinde o da Silvia'ya aşık olur. Silvia'yı
almaya kararlı olan Proteus, arkadaşının güvenine ihanet ederek, Dük'e
Valentine'in kızıyla birlikte kaçacaklarım bildirir. Bunun üzerine Valentine
Milano'dan sürülür ve haydutlara karışır. Proteus, Silvia'ya yakınlık
göstermeye devam ederse de, Silvia, hem kendisini, hem de babasının kendisi
için seçtiği aptal Thurio'yu geri çevirir. Bu arada, Julia, uşak kılığında
gelir ve Proteus'un hizmetine girer. Silvia, Valentine'i bulmak için babasının
sarayından kaçtığındda, Proteus ile "uşağı" peşinden giderler ve
haydutların elinden kendisini kurtarırlar. Proteus, Silvia’ya sahip çıkmak
istediği anda karşısında Valentine'i bulunca nadim olur ve Silvia'yı
Valentine'e bırakır, ancak bu anda da "uşağı" düşüp bayılır ve
Proteus onun Julia olduğunu görür, asil sevgilisinin de Julia olduğuğu anlar.
Bu sırada, Dük ile Thurio gelirler, ancak Thurio'da Silvia için Valentine'le
döğüşecek yürek olmadığından, Dük Silvia'yı "Veronalı centilmen"e
verir.
Hırçın Kız'da,
Lucentio'nun babası, Pisalı yaşlı bir bey.
VINCENTIO,
Viyana Dükü
Kısasa Kısas'ta,
hükümdar Dük.
Onikinci
Gece'de, başlıca bir kadın oyun kişisi,
Sebastian'in ikiz kız kardeşi.
Illyria'ya çıktığı zaman uşak kılığına girerek Cesario admı
takınır. İçine düştüğü talihsiz durumda elinden gelini yapmaya çalışan kararlı
ve becerikli biridir. Uşak kılığında, Orsino adına Olivia'ya yakınlık gösterir,
ancak kendisi Orsino'ya aşık olur. Orsino, sonunda, bağlılığını ve sevgisini
anlayarak onunla evlenmeye karar verir
Yeter ki Sonu iyi Bitsin'de, Dul Kadm'm bir arkadaşı, Floransak bir kadın.
Coriolanus'ta,
Coriolanus'un karısı.
Oğlu ve Volumnia'yla birlikte Coriolanus'a
Roma'yı esirgemesi için yakarırlar.
Hamlet'te, bir saraylı.
Coriolanus'ta,
Coriolanus'un annesi.
Oğlu üstünde etkisi olan güçlü bir kadındır.
Roma'ya saldırma tasarısından Coriolanus'u döndürür; böylece, "Roma'ya
mutlu bir zafer" kazandırır, ancak Volsiyalılarca öldürülen oğlunu
yitirir.
Julius Caesar'da, Brutus'un bir çocukluk arkadaşı; Brutus'un kendisini
öldürmesi için yardımda bulunmayı geri çevirir.
IV. Henry'de (2.
Bölüm), Falstaff’m orduya aldıklarından.
IV.
Henry (2. Bölüm), V. Henrı/ ve VI.
Henry'de (1. Bölüm), tarihsel kişi olarak Richard de Beauchamp; IV.
Henry'de (2. Bölüm), Kral'ın danışmanlarından biri; V. Henry'de,
Fransa'daki İngiliz birliklerinin başı.
VI. Henry'de (1.
Bölüm), Richard Plantagenet'ten yana olduğunu göstermek için kırmızı bir gül
koparır.
VI.
Henry'de (2. ve 3. Bölüm), tarihsel kişi
olarak Richard Neville, Yorkçu saflarda biri.
VI. Henry'de (2.
Bölüm), Gloucester'in öldürüldüğü inancıyla Suffolk'u suçlar, daha sonra da St.
Albans Savaşı'nda kazanan yanda savaşır. VI. Henry'de (3. Bölüm), önce
Edvvard'ı destekler, ancak Edvvard'ın Lady Bona yerine Lady Grey’le evlendiği
öğrenince, Lancasterler’e katılır, Edward'ı tutsak alır ve VI. Henry'yi tahtına
döndürür. Bamet'te öldürülür.
VVARVVICK
KONTU, Edvvard
III.
Richard'da, Clarence
Dükü'nün genç bir oğlu; Richard tarafından hapse atılır.
II.
Richard'da,
Bolingbroke’a karşı Aumerle'yle birlikte kumpas kuranlardan.
IV.
Henry'de (1. ve 2.
Bölüm) ve V. Henry'de, tarihsel kişi olarak Ralph Neville (1365-1425),
1. VVestaıoreland Kontu, Kral'm sadık bir yandaşı.
IV. Henry'de isyancılara, V. Henry’de de Fransızlara karşı Kral'm birliklerim başmda yer alır.
VI. Henry'de (3.
Bölüm), tarihsel kişi olarak Ralph Neville (1404-84); Lancaster saflarının bir
üyesi.
VVHITMORE, Walter
VI. Henry'de (2.
Bölüm), deniz savaşında yitirdiği gözünün öcünü almak için yanında tutsak olan
Suffolk’un başını uçurur.
VVILLIAMS,
Michael
V.
Henry'de, Agincourt
Savaşı öncesinde kılık değiştirmiş olarak askerin arasında gezen Kral Henry'yle
karşılaşan bir asker. Orduya bağlılık konusu yüzünden (bilmeden) Kral'ı dö-
ğüşe çağırır.
VVILLOUGHBY,
Lord
II.
Richard'da, Kral'ı
terk edenlerden, daha sonra Bolingbro- ke'un saflarına katılır.
VI.
Henry'de (1. Bölüm),
tarihsel kişi olarak Henry Beaufort, John Gaunt'u oğullarından biri ve VI.
Henry'nin büyükamcası.
Kendisin, V. Henry’yi öldürmekle suçlayan Gloucester'la
kavga eder. VI. Henry'ye Paris'te tac giydirir, daha sonra da Kardinal olarak
gözükür. VI. Henry'de (2. Bölüm), York, Suffolk ve öbürlerine katılarak,
Gloucester'i yaptığı yanlış işlerden dolayı suçlar. Verdiği buyruk üzerine
Gloucester öldürülür, ancak ölüm döşeğindeyken bu yüzden pişmanlık çeker.
Shakespeare'in
bir komedyası. Oynanışı, 1600; basılışı, 1623.
Oyunun
Shakespeare tarafından Kraliçe Elizabeth Falstaffı aşık olarak görme isteği
üzerine kaleme alındığı söylenmektedir. Oyunun herhangi başlıca bir kaynağı
olmadığı, çeşitli etkilenmeler taşıdığı belirtilmektedir. Bayan Page ile Bayan
Ford, olasılıkla, Ser Giovanni Fiorentino'nun II Pecorone (1558) adlı no-
velle'i ile G, F. Straparola'nın Le Piacevoli adlı novelle'inden
gelmektedir. Bu konuda, Shakespeare, Bamaby Rich'in A Faremell to the
Militarie Profession’ından da (1581, Askerlik Mesleğine Elveda)
yararlanmış olabilir. Anne Page'in durumu ise, Plautus'un Casina adlı
komedyasıyla benzer yanlar taşımaktadır. Falstaff'ın VVindsor Parkı'ndaki
sahnesi ise, Ovidius’un Değişimler'indeki Actaeon öyküsüne
benzemektedir.
Öykü. Sir John
Falstaff, "Windsor'un şen kadınlan" olan bayan Page ile Bayan Ford'a
yanaşmaya karar verir; bu arada (kocalarının para keselerini de ellerinde
tuttuklan için) kendilerinden para koparmayı da ummaktadır. Falstaff, her
ikisine de aynı mektuplan gönderir; onlar da Falstaff'a yüz veriyor görünerek
kendisine oyun oynamaya karar verirler. Bu arada, Fals- taff'ın eski
avanesinden Nym ile Piştov, kocalara Falstaffın niyetini açık ederler. Ancak,
Ford'un kendisi de karısının bağlılığından emin değildir; kılık değiştirerek,
karısmm bir başka isteklesiymiş gibi, Falstaff'tan aracı olmasını ister. Her
şeyin farkında olan Bayan Ford, Ford'un eve döneceği bir zaman için Falstaff'la
buluşma ayarlar; Ford gelince kirli çamaşır sepetine gizlenen Falstaff,
sepetle birlikte çamurlu hendeği boylar. İkinci buluşmada, Ford yine eve döner,
bu kez Falstaff kadın kılığında evden kaçarsa da, büyücü kadın yerine konup,
Ford tarafından pataklanır. Öte yandan, Bayan Page'in kızı Anne Page'in üç
isteklisi vardır: Babasının önerdiği Blender, annesinin önerdiği Dr. Caius, ve
kendi sevdiği Fenton. Dr. Caius'un hizmetçisi Bayan Quickly, her üçünden de
Anne'e mesajlar taşır ve her üçüne de cesaret verir. Sonunda herkes Wind- sor
Ormanı'nda biraraya gelir: Bayan Ford'la buluşmak üzere avcı Heme kılığında
Falstaff; kaçmak üzere Slender, Dr. Caius ve Fenton. Fenton, Anne’ı götürürken,
Slender ile Caius (Anne yerine koydukları) peri kılığına girmiş oğlan
çocuklarla kaçtıklarını anlarlar; Falstaff ise, şen kadınların başma
sardıkları "gulyabaniler"le uğraşmak zorunda kalır.
VVOLSEY,
Thomas, Kardinal
VIII. Henry'de başlıca
kişilerden.
VI. Henry'de (1.
Bölüm), Londra Kulesi'nde bir teğmen.
WORCESTER
KONTU, Thomas Percy
IV. Henry'de (1.
Bölüm), Northumberland'ın genç kardeşi; Krala duyduğu kuşku yüzünden Hotspur'a
Kral'ın isyancıları bağışlamak istediğini söylemez.
Shakespeare'in
bir komedyası. Oynanışı, 1594; yazılışı, 1592-93.
Oyunun
ana olayı Plautus'un ikizler adlı komedyasından alınmıştır. Shakespeare,
bu oyunu Plautus'un Amphitrııo adlı bir başka komedyasından aldığı
malzemeyle genişletmiştir. Shakespeare, bu arada, ikiz köle olayını da
ekleyerek, olaylar dizisinin çok daha karmaşık olasılıklar içinde gelişmesini
hazırlamış; kimi kişileştirmeleri değiştirmiş; bu arada, kendince öyküler ve
yerler eklemiştir.
Öykü. Siraküzalı bir tüccar olan Egeon, karısı Emilia,
Antip- holus adlı ikiz oğulları ve Dromio adlı ikiz uşaklarıyla birlikte deniz
kazasma uğrar. Her iki ikizlerden biri Egeon'la kalırken, öbür iki ikizler
Emilia’yla giderler. Onsekizine geldiğinde, ikizlerden biri olan Siraküzalı
Antipholus'u babası kayıp ikiz kardeşini arayıp bulmakla görevlendirir. Beş
yıl içinde geri gön- meyecek olursa babası kendisini aramaya çıkacaktır. Oyun
başladığında, Efes ile Siraküza arasındaki çekişme yüzünden Egeon Efes'te
tutuklanarak ölüme mahkum edilmiştir. Ancak, Egeon başından geçenleri
anlatınca, Efes Dükü yumuşar ve kendisine geceyansma kadar fidyeyi bulması için
izin verir. Bu arada, Siraküzalı Antipholus, kardeşi ve kardeşinin karısı Ad-
riana ile uşakları Dromio'nun kaldıkları Efes’e bilmeden gelir. Bundan sonra da
karışıklıklar birbirini izler; hem başkaları, hem de ikizlerin kendileri,
birbirlerini karıştırırlar. Siraküzalı Antipholus, Efesli Dromio’yu kendisini
eve yemeğe götürmek istediği için döver; Efesli Antipholus, yanlışlıkla
Siraküzalı An- tipholus'a verilen bir altın zinciri ödemediğ için tutuklanır.
Herkes karşısındakini kaçık sanır. Egeon'un ölüm cezası gerçekleştirileceği
sırada, Efesli ikizler Dük'ten adalet istemek için gelirler ve Egeon'u
tanımazlar. Daha sonra yanlışlıklar çözülür, bağışlanan Egeon da karısına
kavuşur.
Kral Lear'da, Gloucester’ın adamlarından biri; kör Kont'a kılavuzluk
eder.
Macbeth'te, ikincil bir kişilik.
VIII. Henry'de, Anne Bullen'in bir nedimesi.
Kış Masah’nda,
Perdita'yı bulup yanında büyüten adam.
Polixenes tarafından Florizel'in Perdita'ya
tutulmasına izin verdiği için ölüme mahkum edilir ve genç aşıklarla birlikte Sicilya'ya
kaçar.
Shakespeare'in bir komedyası. Oynanışı, 1596; yazılışı,
1593; basılışı, 1623.
Oyunun anakaynağı, Boccaccio'nun Decanıeron'undaki
Nar- bonelu Giletta öyküsüdür (3. Gün, 9. Öykü).
Öykü. Gerard de Narbon adlı ünlü bir hekimin
kızı, Helena, Fransız Kralı'nın anlaşılamayan hastalığını iyi eder; buna karşılık
Kral'dan kendisini Rousillion kontu Bertram'la evlendirmesini ister. Bertram,
Helena'yı kendinden aşağı gördüğü için bu öneriyi istemeyerek kabul eder ve
Parolles’in aklına uyarak, savaşa katılmak üzere oradan ayrılır. Helena'ya da
bir mektup göndererek, ancak parmağından çıkmayan yüzüğü çıkarıp alabilirse ve
babasının kendisi olduğu bir çocuk doğurulursa kendisini koca olarak
görebileceğini bildirir. Yolu Floransa'ya düşen Helena, Bertram'ın, kaldığı
evin sahibesinin kızı Diana’yla ilişki kurmuş olduğunu görür. Bunun üzerine,
Bert- ram'ın kendisinin öldüğü haberini almasını sağladığı gibi, akşam yatağa
da Diana'run yerine kendisi girer. Helena o akşam Bertram’dan çocuk sahibi
olduğu gibi, (Kral'ın kendisine vermiş olduğu) yüzüğünü de Bertram'mkiyle
değişir. Bertram memleketine döndüğünde, Kral, kendi yüzüğünü tanır; Helena'yı
öldürmesini bağışlar. Ancak, Helena tam zamanında yetişir ve her şeyi
açıklayarak, mektubundaki koşulları yerine getirmiş olduğu için Bertram'ın
kendisini artık karılığa kabul edebileceğini anlatır.
Hanılet'te, kafatası
mezarcılar tarafından bulunan ve Hamlet tarafmdan tanınan saray soytarısı.
VI. Henry'de (3.
Bölüm), IV. Edward'ı istemeye istemeye kente kabul eden Thomas Beverly.
II.
Richard'da, Edmund of
Langley (tarihsel kişi olarak Ed- mund de Langlye).
Başta, Richard’m bir destekçisidir ve Richard İrlanda'daya
giderken Kral Naibi olarak kendisini yerine bırakır. Ancak, Bo- lingbroke
gücünü ortaya koyar koymaz, ona yanaşır, daha sonra da oğlu Aumerle’nin
Bolingbroke'a karşı düzenlenen kumpasta yer aldığını bildirir.
V.
Henry'de, Kral'ın bir
kuzeni.
Agincourt'ta öldürülür. II. Ricluırd'da, York
Dükünün oğlu Aumerle Dükü'dür.
VI.
Henry'de (1. Bölüm),
tarihsel kişi olarak Richard Planta- genet, York hanedanının başı.
Temple Garden'da beyaz gülü kopararak Lancaster hanedanına
karşı olduğunu gösterir. Fransa'da Kral Naibi olarak, Tal- bot'a yardımı
gerçekleştirmez ve Jan Dark'ı ölüme mahkum eder. VI' Henry'de (2.
Bölüm), tahtta hakkı olduğunu öne sürer; Warwick ve Salisbury'nin desteğiyle
St. Albans Savaşı'nı kazanır ve orada Clifford’u öldürür. VI. Henry'de
(3.Bölüm), Kral’ın ölümünden sonra tahta çıkma sözünü alması üzerine barış
yapar. Gloucester verdiği anttan dönmesini sağlar ve Wake- field’de
Lancasterlerce öldürülür.
III. Richard'da, IV. Edvvard'ın oğlu genç bir çocuk, Londra Kulesinde
Richard tarafmdan öldürülür.
YORK
DÜŞESİ
II.
Richard'da, York'un karısı ve Aumerle'nin annesi.
Oğlunun hıyanetini bağışlaması için Henry'ye yakarır.
YORK DÜŞESİ
III.
Richard'da, IV. Edvvard ile Clarence'in anneleri.
Richard'dan nefret eden kadınlar araşma katılarak, Marga-
ret ve Kraliçe Elizabeth'le birlikte yas tutar.
YORK PİSKAPOSU, bak. ROTHERHAM, Thomas (III.
Richard),
ve SCROOP, Richard (IV. Henry-1. ve 2. Bölüm)
Kış Masalı'nda, Zaman, koro olarak yer alır ve II. Perde ile IV. Perde'nin arasında geçen onaltı yılı doldurur.
Not: Bazen Büyük Dosyaları tarayıcı açmayabilir...İndirerek okumaya Çalışınız.
Yorumlar