Rumlardan Başka Ne Beklenir Ki
Girit’te Müslümanlara Yapılan Mezalim
Osmanlı Devleti, Girit’i fethinden sonra
adanın yerli halkım oluşturan Rumları, dini inanışlarında tamamen serbest
bırakmış, ibadethanelerine asla dokunmamıştır. Mekteplerin idaresini, her türlü
teftiş ve nezaretten muaf olarak kendilerine bırakmış, adetlerine, ana
dillerine hiçbir müdahalede bulunmamıştır. Hatta Türkler adaya gelmemiş
olsaydı, adada gitgide Katolik ayini yapılır olacak, Ortodoks mezhebi ve Yunan
lisanı ise büsbütün unutulacaktı denile bilir. Osmanlı Devletinin adaya
hakim olmasıyla birlikte adada can ve mal güvenliği sağlanmış, kimsenin malına,
canına asla dokunulmamış, memleket harap olmaktan kurtulmuştur. Türklerin bu
medeni davranışları sebebiyle yerli ahaliden tek bir aile bile vatanım terk
etme ihtiyacını duymamış, herkes huzur içinde yaşamıştır .
Ancak bu durum Osmanlı Devleti’nin
zayıflaması ve Yunanistan Devleti’nin kurulması ile değişmeye başlamıştır. Yunanistan’ın
kurulmasından sonra Etniki Eterya’nm amacı Ege adalarıyla birlikte Girit’i de
Yunanistan’a ilhak etmek olduğundan Etnik-i Eterya’nm önderliğinde Girit Rumları
Müslümanları adadan uzaklaştırmak için bütün yollan denemeye başlamışlardır. Rumlar adada belirli noktalan
ele geçirebilmenin ve davalarında haklı olduklarını savunabilmenin tek yolunun
çoğunluğu sağlamak olduğunu bildiklerinden Müslümanları yıldırarak adadan
gitmelerine sağlamayı düşünüyorlardı.
Girit’teki
Rumların Müslümanlan yıldırmak için bütün yollan denedikleri görülmektedir.
Rumlar yeni yetişen nesillerini de Türk düşmanlığı ile yetiştirmektedirler. “Girit (Tarihçesi ve
Manzaralar)” adlı makalede bu konuda “Cezirede daima zulüm havası içinde büyümüş
bir unsur yetiştirildi. Bunlar hiçbir şeyden memnun olamazlar ve şekâvat,
isyanı ararlar. Bugün cezire halkının on yaşındaki çocuklarından itibaren
cümlesi isyan ruhludur” .
Girit asileri göz yıldırmak için
benzeri görülmemiş cinayetler işliyor, yakaladıkları Osmanlı askerlerini,
ellerini keserek, derilerini yüzerek, göğüslerini yarıp
kalplerini çıkararak insanlığa yakışmaz bir vahşet yapıyorlardı
Rumlar,
Müslümanları yıldırmak için, Müslümanların ırz ve namuslarına tecavüz etmeler,
mallarım yağmalamalar, mallarını, emlaklarını tahrip etmeler gibi barbarca
yollara girişmişlerdi . Özellikle adada zaptiye ve adliye kuvvetlerinin
Hıristiyanların eline geçmesi Müslümanların can ve mal güvenliğini sarsmıştır .
Rumlar, isyanlar sırasında bir çok Müslüman’ı katletmişler, ancak Avrupa
Devletleri’ne bu katliamı Müslümanlar yapıyormuş gibi yansıtmışlardır.
Özellikle basın isyanın en büyük silahı olmuştur . Osmanlı Devleti isyanlar
sırasında Hıristiyanlar tarafından muhasaraya alman bazı köylerin tahliye edilmesi
, Müslümanların katledilmesi olaylarının artması üzerine de adaya sık sık
askeri takviyelerde bulunmuştur. Hanya’ya bir saat mesafede bulunan Daroça
karyesinde Hıristiyanların bir Müslüman’ı öldürmesi ve üç kişiyi de yaralaması
üzerine cezirede bazı tedbirler alınarak asayiş sağlanmış ise de, her hangi bir
durum için beş tabur asker gönderilmesi gerekli olduğu ve Cezirede alınan
tedbirlerin Müftü ve imamlar vasıtasıyla Müslümanlara, ruhani liderleri
vasıtasıyla da Hıristiyanlara duyurulması kararlaştırılmıştır . Yunanistan
tarafından Girit’teki yağma olaylarına asâkir-i şahanenin iştirak ettiği gibi
söylentiler ortaya atılmış, ancak bunun aslı olmadığı bilakis Müslüman
köylerinin Hıristiyanlar tarafından yağma edildiği İngiltere Hariciye Nazırı
tarafından belirtilmiştir .
1896
senesi başlannda Epitropi fesat cemiyetinin kışkırtmasıyla meyhanede birkaç Rum
silah atmaya başlarlar. Jandarma bu uygunsuz hareketi önlemeye çalışınca
Rumlarla jandarmalar çarpışır. Epitropi fesat cemiyeti ile Rahip Malakonun
kışkırtmaları sonucu Rumlar adanın her tarafında Müslümanlara saldırıya
girişirler. Her yerde öldürmeler, yağma, soygun ve yangın baş göstermiştir
. Malviz kazasında Müslümanlarla Hıristiyanlar arasında meydana gelen olayda
pek çok Müslüman öldürülmüş ve pek çoğu da yaralanmıştır. Hıristiyanlar
Müslümanların pek çok köyünü yakmışlardır .
Girit
valiliğinin bir telgrafında, Hıristiyanlar tarafından kendilerine yapılan baskı
ve zulümden dolayı ev, eşya ve arazilerini terk ederek Kandiye'ye iltica eden
kırk bini aşkın Müslümanın iki seneden beri çok zor durumda oldukları, terk
ettikleri evlerinin taş üstünde taş kalmayacak bir şekilde Hıristiyanlar
tarafından tahrip edildiği, zeytin ağaçlarının büyük bir kısmının kesilerek
yakıldığı, kalanların da kesilmekte olduğu; bütün bunların yanında Kandiye'ye
göç esnasında binden fazla Müslümanın Hıristiyanlar tarafından katledildiği;
Müslümanların içinde bulundukları bu durum ahali tarafından defalarca büyük
devletlerin hariciye nazırlarına ve konsoloslarına bildirildiği halde
Müslümanların yararına olabilecek hiç bir teşebbüste bulunulmadığı
bildirilmiştir .
Adada
Müslümanlara yapılan katliam ve değişik işkence olaylarını “Girit Hailesi” adlı
kitapta da görmek mümkündür.
“Zafhi” karyesinde 8 aileden tamamı
Müslüman olan 156 kişi feci bir şekilde öldürülmüştür. Geri kalan 131 kişi
acınacak bir haldedirler. Bu öldürülen kişiler kadım ve erkek olmak üzere 7’den
70’e her yaştan insan bulunmaktadır. Bu öldürülen insanlar taş ile başlan
ezilerek, tecavüze dilerek ve değişik işkenceler ile öldürülmüşlerdi .
“Ahladonya”
köyünde ise Rum çeteleri bir den bire bu köye dalıp sağa sola kurşun
yağdırmışlardır. İlk önce Zarife Hatun adında birisini şehit etmişlerdir. Daha
sonra bir iki eve toplanmış silahsız, erkek, kadın, çoluk çocuktan ibaret
Müslümanları dışarı çıkartıp para, mücevher ve üzerlerinde neleri varsa
aldıktan sonra kurşunlayarak şehit etmişlerdi .
“Sika”
karyesinde 147 nüfusu bulunan Müslüman ahali, ‘Taliyoçi” karyesinden hicret
eden Müslümanlarla birlikte on beş gün müdafaa ettikten, sonra Hıristiyanların
lağımlar, hafir ve dinamik fişekleriyle bunları ateşe vermesi üzerine hepsi
öldürülmüştür .
“Sitrav ve Zûkasari” karyesinde edilen
tahkikat sonunda 108 kişinin şehit edildiği anlaşılmıştır. Buradaki pek çok
Müslüman parça parça edilerek öldürülmüştür. Öyle vahşice işkenceler yapılmış
ki doğum yaparken zina yapılan ve çocuğu parça parça yapılan Müslümanlar dahi
vardı .
“Esya“ karyesinin 110 nüfiısdan ibaret
bulunan Müslümanlar, çeşitli mezalime maruz kalmışlardır. Müslümanları muhasara
ettikten sonra onların silahlarını almışlar ve himaye vaadiyle karyelerinden
bir mil mesafede bulunan Ayasofya adındaki manastıra götürmek için camiden
çıkarmışlardır. Camiye gelmeyip hanesinde kalan İbrahim Hocaki ve evlatları
Fatma, Kibari, Ahmet, Mustafa ve hanımı Fulya adındaki beş kişiyi hanelerinde
katl ve zina etmişlerdir. Ayasofya manastırına giden Müslümanların hepsini
şehit etmişlerdir. Bunları ellerini, ayaklarını, burun ve kulaklarını, erkeklik
organlarını kesmek suretiyle öldürmüşlerdir. Oğlunun öldürüşüne feryat eden bir
anneyi ise boğazına bir ip takıp ölene kadar manastır etrafında
sürüklemişlerdir. Bu karyede 76 kişi değişik şekillerde öldürülmüştür .
“Palyoçi”
karyesinin 71 kişilik nüfusundan ibaret olan Müslümanları, katliamdan kurtulmak
için “Sika” karyesine gitmişlerse de burada da Hıristiyanların zulmünden
kurtulamayarak hepsi öldürülmüştür .
“Ziro”
karyesindeki Hıristiyanların Hacı Dosunaki Mustafa Efendi’nin evi sokağında
toplanmaları üzerine Müslümanlar da çoluk çocuk camiye toplanmışlardır.
Hıristiyanların bir şey yapmayacağız sözü üzerine dışarı çıkan Müslümanların
çoğu Hıristiyanların kurşunlarına hedef olmuşlardır. Camide kalanlar ise orada
vahşi bir şekilde öldürülmüşlerdir. Buradan kaçan Kaza İdare Katibi sabık Mustafa Fehmi Efendi ile
Ladikaki Cemali Efendi Co karyeli Papa Yorki ile Papa Vasili isimli rahipler
tarafından vahşice öldürülmüştür .
“Laminun”
karyesi Müslüman ahalisinin sığındığı eve saldırarak bunları feci bir şekilde
öldürmüşlerdir. Bunların cesetlerini parçalayarak cami içerisine
doldurmuşlardır. Bunlar arasından yan canlı olanları ise köy civarındaki taş
ocağına götürmüşlerdir. Bu karyede toplam 101 kişi feci şekilde öldürülmüştür .
“Ahlaza”
karyesine Hıristiyan ahali saldırarak bir kadım öldürdükleri gibi Müslümanların
toplandığı bir iki eve de saldırarak onların silahlarını ve değerli
mücevherlerini aldıktan sonra üzerlerine kurşun yağdırmak sureti ile erkeklerin
hepsini ve 9 kadım öldürmüşlerdir. Bu karyede öldürülen kişi sayısı toplam 43
kişidir.
“Aymama”
karyesindeki Müslüman ahali, bir hafta boyunca her türlü işkence ve tecavüze
maruz kalmışlardır. Bu karyede 42 kişi şehit edilmiş ve geri kalanlar da Avniye
kasabasına iltica etmişlerdir .
“Vuri”
karyesinde ise 39 kişi olan Müslüman ahalisinin firar eden üç kişiden geri
kalanı barbarca zulüm edilerek Öldürülmüştür. Naaşları yığın edilerek
yakılmıştır .
“Molyana”
karyesinde ise Nahiye Müdürü Hacı Mİhail’in başında bulunduğu Rum çeteleri,
Türklerin silahlarını topladıktan sonra, emniyetli yere götüreceğiz sözü ile
köyden çıkartılarak 106 kişiyi katletmişlerdir. İki Müslüman kadını Hıristiyan
olmak için zorlamışlardır. Birisi reddedince kadını etlerini dilim dilim
doğrayarak şehit etmişlerdir .
“Zako”
karyesinde 3 kişi öldürülmüştür. “Karya” karyesinde de 15 kişi şehit edilmiş
diğerleri ise Avniye kasabasına gitmişlerdir. ‘Taraspori” karyesinde de 4 kişi
şehit edilmiştir. “Seflavus” karyesi Müslüman ahalisinin 15 kişiden ibaret olan
hepsi şehit olmuştur. ‘Katopiskopi” karyesinde ise 2 kişi şehit edilmiştir. “Pilalimata”
çiftliğinde ise 3 kişi öldürülmüştür. ‘TDevirdolos” karyesinde de 1 kişi şehit
edilmiştir.
“Liniş”
karyesindeki Müslüman ahalinin yalnız bir kişi hariç diğerleri şehit
edilmiştir. Burada toplam 10 kişi şehit edilmiştir. “Rokaka” karyesindeki
Müslümanlardan 8 kişi öldürülmüştür. “Handara” karyesinde ise imam Hafiz oğlu
İbrahim Efendi’nin arkasına koydukları semer üzerine binerek öteye beriye
gezdirmişler. Sonunda da karısıyla beraber öldürmüşlerdir .
Tablo Vin Girit’te Öldürülenler
Karyenin
adı Toplam Öldürülen Öldürülen
Erkek Öldürülen
Kadın Öldürülen
Çocuk Hamile
Kadın
Zefhi 156 82 74 17 5
Sika 144 63 81 27 3
Setravir
zukasarî 107 55 53 24 5
Eşya 76 43 33 18
" 3
Palyopaçi 71 34 37 18 -
Zîro 101 59 42 16 -
Ahlazya 43 34 9 1
Aymama 42 21 21 11
Vuri 36 18 19 12
Zako 3 3 - -
Kariya 15 10 5 -
Paraspori 4 4 1 1
Rokaka 8 7 1 4
Lisinis 10 5 5 -
Handra 2 1 1 -
Avniye 1 1 - -
Misa 6 3 3 -
Saklavus 15 11 4 3
Kataposkopi 3 3 3 - -
Pilalimata 4 2 2 2 -
Dortolos 1 1 1 - -
Toplam 851 449 302 149 22
24
Mayıs 1312 tarihinde Hanya şehrinde Meclis idare azasından Emin Efendi, Hacı
Abdullah, Ağrimaki İbrahim Efendi şehit edilmiştir. Yine bu tarihte Kizonya
kazasında 21 kişi, Kisamo kazasında ise 15 kişi hunharca şehit edilmiştir .
Girit
Rumları Müslümanların canlarına karşı saldırılan yanında mallarına karşı da pek
çok saldın ve gasb hareketi düzenlemişlerdir. Nitekim, 3 Haziran 1312 (1894)
Galoş karyesindeki Müslümanların zeytin çiftliklerini ilhak etmişledir. 6
Haziran 1312 (1894) Masi ve Kavyana karyelerinde ki Müslüman ahalinin emlaki
ateşe verilmiştir. 7 Haziranda da Eskolofiya, Viranposkopi, Kinarça,
Bakalohari’deki Müslümanların çiftlikleri yakılmıştır. 8 Haziranda Hamalori,
Masi karyelerinin de Müslüman çiftlikleri ateşe verilmiştir. Esteri,
Viranapaskopi karyelerinde Müslüman ahalinin ağaçlan ateşe verilmiştir. Halk bu
olaylan padişaha bir telgraf çekerek bildirmiştir .
12
Haziran 1312 tarihinde Ayaparaski, Ayazeryaza karyeleri, 13 Haziranda ise
Milepodomo kazasına bağlı Erfos ve Eskolofya karyelerinde, 14 Haziranda
Hamalari, Esteri karyelerinde, 15 Hasiran’da Milepotomo kazasına bağlı Pirino,
Viranposkopi, Erfos, Emneto karyelerinde ki Müslümanların emlak ve zeytin ağaçlan
ateşe verilmiştir .
Bâbıâli
tarafından Rusya İmparatoruna çekilen bir telgrafta Star civarındaki köylerde
Hıristiyanlar tarafından yapılan katliamlarda 1500 kişinin öldürüldüğü, bunların
76’sınm dövülerek öldürüldüğü ve öldürülenlerin cenazelerinin defti işlerinin
Hıristiyanlar tarafından engellendiği bildirilmiştir .
17
haziran 1312 tarihinde de Resko kazasına bağlı Ayazaryana, Esteri, Hamalori,
Pipi, Kiryana, Milapatomo kazasına bağlı Pirino, Kaynarca ve Erfos karyesindeki
Müslüman ahalinin zeytin ağaçlan ateşe verilmiştir. 19 Haziranda Ayaporoski,
Hamalori karyesindeki Müslüman ahalinin haneleri eşkıya tarafından ateşe
verilmiştir. 20 Haziranda da Perama, Delenpalor Ayoparaski, Ayazeriyaza,
Hamalovi, Esteri, Ayzimetri karyelerindeki Müslümanların zeytin ağaçlan
yakılmıştır. 1 Temmuzda Amnato karyesinde, 4 Temmuzda Resmo kazasına bağlı
Kulzine Karyesinde üzüm ve odun toplamak için giden Azizaki Mercan, Fehimaki
Mehmet, Emiraki Muharrem adındaki kişiler öldürülmüştür .
8
Safer 1312 (16 Ağustos 1894) tarihinde İsfakiye sancağına bağlı Küme köyü
Müslümanlanndan üç kişinin Hıristiyanlar tarafından öldürülüp cesetlerinin
yakılması üzerine Bâbıâli bu gibi olayları önlemek için tedbir alınmasını
istemiştir .
8
Ağustos 1313 (1895) ‘da Somata karyesinde bulunan Osmanlı askerine silah
çekilmiştir. Esteri ile Hamolori karyelerindeki Müslümanların zeytin ağaçlan
yakılmıştır. 13 Temmuz da Esteri, Hamalaveri ve Pakri karyelerindeki Müslüman
ahalinin zeytin ağaçlan yakılmıştır. 20 Temmuz da Lodra karyesindeki
Müslümanlann emlaklan eşkıya tarafından yakılmıştır. 21 Temmuzda da Emneto
karyesinin Müslümanlann zeytin ağaçlan yakılmıştır .
23
Ağustos 1313 tarihinde Kalosika kalesi istihkamı civarında Kanalaki Aziz isimli
şahıs eşkıyanın kurşunlarıyla şehit edilmiştir. 13 Eylülde Marola karyesi
civannda Kokonan Haşan isminde kimse ot toplamakta iken eşkıya tarafından
öldürülmüştür. 23 T. Evvelde Selyanaki Haşan ismindeki kimse eşiyle beraber
Gavurtikana adındaki mahalde ot toplamakta iken eşkıya tarafından
öldürülmüştür. 8 K. Evvel de Masi, Ayazeriya ve Lodra karyelerinde bulunan
Müslüman ahalinin emlaki eşkıya tarafından ateşe verilmiştir. 1 K. Sanide
Lodma, Emnâto, Pikti ve Esteri, Hamalori, Kaynarca, Viranpiskopi, Perino
karyelerinde Müslümanlann zeytin ağaçlan ateşe verilmiştir. 16 Nisan da
Postolaki «Hüseyin hanımıyla birlikte ot toplamak üzere Vigla adlı mahalde
posta bekleyen eşkıyanın taaruzuna uğramışlar ve Hüseyin öldürülmüştür .
1
K. Sani 1314 (1896) tarihinde Hıristiyan ahaliden beş altı kişi Amari kazasına
bağlı Yerakari karyesinde ikamet eden İbrahim Velizakinin hanesine girerek bir
çift öküzü ile beş tane koyanlarını almışlardır. 25 K. Sani de Bibi karyesi
ahalisi abluka altında bulunduğu sırada Hıristiyanlar kudurmuş köpekler gibi üzerlerine
musallat olarak bütün mal ve emlaklannı hatta kadınlarının ellerinde bulunan
ziynet eşyalarını dahi almışlardır. Amari kazasında Jervenos ve Kalizisi
karyelerinde mahsur bulunan Müslüman ahalinin bütün hayvanatına el
koymuşlardır. 26 K. Sani de Evasıl kazasına bağlı Sipali karyesiyle Parmoliva
manastırında mahsur bulunan ahalinin ellerindeki eşyalarına el konulmuştur. 26
Nisan da ot toplamak için Yanozi karyesine giden Kardoşaki Mustafa Kakosokali
adlı yerde pusuya yatmış eşkıyanın attığı kurşunlar ile şehit edilmiştir. 14
Mayıs da Hamalori, Eteri karyelerinde bulunan Müslüman ahalinin zeytin ağaçlan
yakılmıştır .
7
K. Sani gecesinde Temnus kazasına bağlı Zirarhanis adh karyede kahvehaneden
kendi evine giden Maki Haşan ağa adlı kimse eşkıya tarafından şehit edilmiştir.
8 K. Sani Kanoryo kazasına bağlı Pirika karyesinde Mehmet ağa namındaki kişi
Hıristiyanlar tarafından şehit edilmiştir. 1 K. Sanide Kandiye şehrinden bir
buçuk saat mesafede bulunan Fenaka adlı karyede Hıristiyanlar Müslümanlann mallarına
el koymuşlardır .
Bunun
yanında Hıristiyanlar, Müslümanların okul ve ibadethanelerine de zarar
vermişlerdir. Buna örnekte, Hanya’da seferberlik ilâm münâsebetiyle askeriyenin
talebi üzerine kız ve erkek mektepleriyle Yusuf Paşa ve Musa Paşa câmileri askerin
ikâmesi için teslim edilmesine rağmen Hünkâr câmii (Sultan İbrahim Hân Câmi-i
Şerîfı)’ne gelen askerler tarafından namaz kılmakta olan cemaat küstah bir
tavırla cebren câmiden çıkanlmış ve Hıristiyanlardan oluşan bir topluluk cami
içerisine sokulmuştur. Daha
sonra Ağa ve Arap camilerinin de kapılan kırılarak halk camilere
doldurulmuştur. Metropol Kilisesi’nin çanlanyla davet edilen halkla beraber
Hanya Episkopusu ve üç râhip Hünkâr camiine gelerek yarım saat kadar âyin
yapmışladır. Âyin sırasında mihrâb ve minber mahfilleri tahrib
edilmiş, Kur’an-ı kerim’ler avizeler parçalanmış, halılar ve diğer eşyâlar
yağma edilmiştir. Askeriye ve episkopastan cesaret alan halk sokaklara
dağılarak rast geldikleri Müslümanlara küfürler savurarak ağır hakaretlerde bulunmuşlardır.
On bir ciminin kapılarını kırarak tahrip etmişlerdir. Yeni mahelledeki ciminin
mininerisinin şerefeden yukarı kısmı tahrip edilmiştir. Hünkâr câmisi tahsis
edilerek minaresine Yunan bandırası çekilmiştir. Ağa, Kal’a kapı, Arap, Köprü
Mahalle ve Yeni mahalle camilerinin de minareleri kısmen yıkılarak bazı
minârelere tahtadan yapılan haç konulmuştur.
Kaynak:
Hasan Ali CENGİZ, GİRİT İSYANLARI (1866-1908)
Not: Bazen Büyük Dosyaları tarayıcı açmayabilir...İndirerek okumaya Çalışınız.
Yorumlar