Çeviri
ERZURUMLU KEMANİ HAYDAR TELHÜNER'İN HAYATI VE ESERLERİ
Hzl: İSMAİL BİNGÖL
Kemanî Haydar Telhüner
Temmuz ayının 7'si, saat 01'i
göstermekte. Bir şeylerle uğraşıyor, bir yandan da televizyon kanalları
arasında dolaşıyorum. TRT 4'de tanıdık yüzler ve konu dikkatimi çekiyor:
Ankara radyosu ses sanatçısı Kubilay
Dökmetaş, Erzurumlu sanatçı Kemanî Haydar Telhüner'i anlatıyor. Program içinde
kendisine ayrılan bölümde, her hafta ayrı bir kişiyi anlatan ve eserlerinden
örnekler veren Dökmetaş, bu haftaki bölümü Haydar Telhüner'e ayırmış.
Uzun yıllar Erzurum radyosunda ses
sanatçısı olarak görev yapan sanatçı, aynı zamanda iyi bir arşivci... Çok iyi
bir plak koleksiyonuna sahip olduğunu, kendi ifadelerinden ve burada çalıştığı
yıllarda yaptığımız sohbetlerden hatırlıyoruz. Türk halk müziğine, sesiyle
olduğu kadar, yazdıklarıyla da hizmet eden sanatçının bu çabaları övgüye
değerdir.
Dökmetaş'ın, “Arşivleri taradım,
plağına rastlamadım.” dediği Haydar Telhüner'in, kendi özel arşivinde
bulunan “Bu gece” adlı tek plağını dinliyoruz. Sözü ve müziği kendisine
ait şarkıda, sanatçının sesi stüdyoyu doldururken, Erzurum'dan görüntüler
geliyor ekrana...
http://www.edibane.com/wp-content/uploads/2009/07/haydartelhuner.jpg
Kubilay Dökmetaş'ın söylediğine göre ( Bu arada; kendi
yaptığı araştırma yanında, aktardığı bazı bilgileri aldığı kişiler arasında,
Erzurum'dan Sebahattin Bulut'u, Zeki Kurnuç'u ve Kenan Tuna'yı sayıyor.); “Yüzlerce
bestesi var Telhüner'in... Ve bunları, devrin çok ünlü sanatçıları plaklara
okumuşlar. Zeki Müren, Suzan Yakar bunların en başta gelenleri... Yaptığı
bestelerin çoğu tanıtılmamış. Hakkında araştırma yapınca, talihinin bu açıdan
hiç yaver gitmediğini görüyoruz. İçinde bulunduğu şartların da bunda etken
olduğu söylenebilir. Gerçi bu bahtsızlığı, ölümünde de görmek mümkün. “
Şafak Yıldızı adlı “Şafak söktü
yine sunam uyanmaz / Hasret çeken gönül derde dayanmaz” şeklindeki, çok
hazin bir makamda söylenmiş bu türküyü, yıllardan beri, severek dinleriz,
söyleriz. Ama çoğumuz, Telhüner'in olduğunu bilmeyiz. Bu türküyü, Kenan Tuna
kitabına(Erzurum Türküleri ve Nazariyatı, Özel Yayın, Ankara- 2001) almış; ne
var ki, notasının yazılı olduğu bölümde, Telhüner'le ilgili her hangi bir bilgi
yok. “Yöresi” kısmı da boş bırakılan türkünün, kimden alındığı, derleme tarihi
(18 Nisan 1950) ve notaya alan yazılı sadece. “Erzurum Yöresine Ait
Türküler” çizelgesinde (s.105) ise adı kaynak kişi olarak geçiyor. Yani,
bilgiler birbirini tutmuyor. Zaten, repertuardaki Erzurum türküleriyle ilgili
bölümde, adının geçtiği başka türkü de yok Telhüner'in. Bunun cevabını Kubilay
Dökmetaş veriyor: Şafak Yıldızı adlı türkünün yöresi, uzun yıllar Orta Anadolu
olarak söylenip durdu radyolarda... Bu yanışlık, seneler sonra ancak
düzeltilebildi. Tanrıdan diledim bu kadar dilek, Mavi yelek mor düğme,
Geceler yarim oldu/ Ağlamak kârım oldu adlı türkülerin kaynak kişisi hep
o... Adının geçmemesi yıllar sonra bile devam ediyor bu türkülerde. Bu durumu
düzeltmeye çalışıyoruz. (Bizce de bir sanatçının hatırasına karşı yapılabilecek
en güzel vefa örneği bu olsa gerek.İ.B. )Sanat müziğiyle uğraşmasına rağmen,
halk müziğinden ayrılamadığını ve çok etkilendiğini görüyoruz. Karacaoğlan,
Dertli, Seyrani gibi halk edebiyatının başta gelen ozanlarının tesirleri
yakından görülüyor yaptığı bestelerde... Şarkılarını da 'şehir klasiği' diye
bilinen türde bestelemiş ve yazmış.
Sanatçıların parayla araları iyi
olmamıştır çoğunlukla... Çünkü his âleminde gezinen bu insanlar, maddiyatın baş
tacı edildiği bir dünyanın kurallarını kavramakta zorlanmışlardır. Dolayısıyla,
pek çoğunun hayatı, sefillik ve perişanlıkla noktalanmıştır. İmparatorluk
döneminde sarayın kanatları altındaki bazı sanatçılar bu durumdan biraz olsun
kurtulabilmişlerdir. Gerçi artık günümüzdeki bazı sanatçılar da(!) parayla
ünsiyet peyda etmeyi öğrenmiş durumdalar. Zamaneye göre davranmayı da
sanatlarının bir parçası haline getirmeyi başardılar da denebilir buna.
Ama ne yazık ki, sanatın ve
sanatçının, hele özellikle de Türk müziğiyle uğraşanların hemen hiç bir
kıymetlerinin olmadığı bir devirde bestekârlıkla uğraşıp, sanat yapmaya
kalkışan Haydar Telhüner'in sonu da diğerlerinden farklı olamazdı. O da
maalesef hiç bir şeyin sahibi olamamış, yoklukla dolu bir hayat sürmüştür.
Gurbette olduğu, İstanbul gibi bir
şehrin derdini çektiği için, sılasından ayrı düşmenin ızdırabını hep yaşamış ve
bunu bazı bestelerinde dile getirmiştir. Ölümüne yakın bir zamanda bestelediği
sanılan türkü formundaki bir bestesinde, yerinden yurdundan ırak düşmenin
matemini ruhunda ne kadar derinden yaşadığı apaçık görülmektedir:
Erzurum dağları görünmez oldu
Zümrüt ovaları bilinmez oldu
Hayali kalbimde görünmez oldu
Benden ıraklara kalan Erzurum
Hayali gözümde tüten Erzurum
Erzurum'da yaşayan bir çok kişinin,
adını bile duymadığı Haydar Telhüner'in hayatı hakkında şu bilgilere ulaştık:
Halk havalarının kendine has, elle
tutulur ızdırabını duyduğumuz bestelerin sahibi Kemanî Haydar Telhüner, 1911
yılında yüzbaşı Derviş beyin ve Cemile Hanımın oğulları olarak Erzurum'da
dünyaya gelir.
İlk çalgısı mey olan sanatçı, daha
sonra, dinlediği şarkılarda duyduğu keman ve ud sesinden etkilenerek, bu
sazlara yönelir. O günün şartlarında bu sazı öğretecek birini bulmadığından
olsa gerek; kendi kendine çalışıp, bu yolda ilerler.
Musikiye olan ilgisi gün geçtikçe
artan Telhüner, kendindeki eksikliği gidermek için, bir dönem, Erzurum Lisesi
müdürü Murat Uraz'ın yardımıyla, bu okuldaki musiki derslerine devam eder ve bu
sayede nota öğrenir. Bir müddet Erzurum öğretmen okuluna devam ettiğini
gördüğümüz Telhüner'in, içindeki sanat aşkı, onun bu mesleğe intisab etmesine
mani olur ve okulu bırakarak, notaların izinde yürümeye devam eder. (Sebahattin
Bulut, Erzurum'da İz Bırakanlar, s.146, Kültür Yayınları, İstanbul 1995)
Elde olmasa da, bir çok plak yaptığı
ve böylelikle Erzurum ismini, taş plaklara kadar taşıdığı bilinen Haydar
Telhüner'den, ilimizin renkli simalarından, 1984 yılına kadar TRT Erzurum
Radyosunda çeşitli statülerde profesyonel saz sanatçısı ve Türk sanat müziği
koro şefi olarak görev yapan Kıyasettin Temelli'nin de, solfej ve bestekâ rlık
dersleri aldığını, internette yayımlanan hayat hikâyesinden öğreniyoruz.
İlk eserini 1930 yılında, Faruk
Nafiz'in;
Bir gölge tanırdım ki, uzaktan beni
bekler.
Kalbimde emel, yolda vefasız
kelebekler
Bir gölge tanırdım ki, uzaktan beni
bekler” şeklindeki şiirini besteleyerek, böylece bestekâ rlığa ilk adımını
atan sanatçı, daha bunun gibi pek çok esere imza atar. Şarkılarında çok yoğun
olarak gurbetin ve karşılıksız bir aşkın derin izlerine rastlanan Haydar
Telhüner'in, eserlerinden bazılarının adları şöyle:
"Eşini Kaybetmiş Bir Garip Kuşum",
"Palandöken Dağlarının Yaylası",
Gurbette bir çiçek açmadı bu yaz,
Dediler yar sevme pişman olursun,
Eşini kaybetmiş bir garip kuşum,
Palandöken dağlarının yaylası,
Geceler yarim oldu türküsünün de
kaynak kişisidir.
Devrin ünlü bestekârları Sadettin
Kaynak ve Selahattin Pınar' dan “feyz” alan sanatçı, hayatının son yıllarında,
muhtemelen umutsuz bir aşkın pençesine düşer ve kendisini alkole kaptırır.
Ağlarım, yaşımı hiç silenim yok
Hastayım, derdimden hiç bilenim yok
Büküyor belimi zalim ayrılık”
diyerek, içine düştüğü durumu
müziğin yardımıyla hazin bir şekilde ifade eden Haydar Telhüner, 1963 yılında
bir gün, Yeşilköy civarında, bindiği trenin penceresinden kendini atmak
süretiyle, hayatına son verir.
Gurbet acısından, aşk yarasından
geriye kalan bedenini ise, samimi arkadaşı udi Kadri Şençalar, Şişli'deki kendi
aile kabristanına defneder.
Hasretliği, ölümünden sonra da devam
eden sanatçının durumunu, sözleri Mustafa Nafiz Irmak'a ait, kendi bestesi olan
şu hicaz şarkı daha iyi açıklar:
Yuvamı yel aldı, kanadım kırık
Ben gurbet elinde unutulmuşum
**
Bu Gece İçimde / Uşşak / Haydar Telhüner
Şarkıları
Solist: Erol
Armutlu
Söz-Müzik: Haydar
Telhüner
Bu gece içimde
garip (odamda başka) bir hal var
Yatak garip
yorgan garip ben garip
Sessizlik içinde
ta fecre kadar
Ruhum garip başım
garip ben garip
Dalmışım gecenin
sessizliğine (ıssızlığına, derinliğine)
Ay vurmuş yatağın
solgun rengine
Bıraktım kendimi
durgun engine
Engin garip gece garip ben garip
Şafak söktü yine sunam uyanmaz
Söz-Müzik: Haydar
Telhüner
Şafak söktü yine
sunam uyanmaz
Hasret çeken
gönül derde dayanmaz
Çağırırım sunam
sesim duyulmaz
Uyan sunam uyan
derin uykudan.
Çektiğim gönül
elinden
Usandım gurbet
ilinden
Hiç kimse bilmez
halimden
Uyan sunam uyan
derin uykudan.
Bunca diyar
gezdim gözlerin için,
Niye küstün bana
el sözü için.
Dilerim Allah'tan
sızlasın için
Uyan sunam uyan derin uykudan.
Hüsnüne güvenme, ey ruy-i mâhım
Beste: Haydar
Telhüner
Güfte: Seyrânî
Makam: Hicaz
Usûl: Sofyan
Form: Şarkı
Hüsnüne güvenme,
ey ruy-i mâhım
Niceler bu tarz-ı
revişten geçti
Seni vefasız,seni
vefasız
Sana kâr etmedi
feryâd-ü âhım (aman)
Benim âhım kûh-i
Keşiş'ten geçti
Seni vefasız,seni
vefasız
Aman, aman
Seni
bî-mürüvvet,seni bî-vefâ
Kim kime etmiştir
ettiğin bana
Şimdi yâr olmayı
istersin ama
Nideyim, güzelim,
iş işten geçti
Seni vefasız,seni
vefasız
Benden sana
destur, ey çeşm-i âfet
Kiminle istersen
eyle muhabbet
Şimden gerû sen
sağ, ben de selamet
(Aman) Fevkiya bu
alışverişten geçti
Seni vefasız,seni
vefasız
**
"Vurma Avcı Vurma Kalbim Yaralı"
Sen seher yelisin esersin
Sen seher yelisin
esersin yakın
Çıkar gökyüzünde pervaz
idersin
Mevla'yı seversen
dur seher yeli
Şol didem kan ile
bir name yazdım
Götür bu namemi
ver seher yeli
Sen seher yelisin
esersin yakın
Yarimin yüzüne
havarlı dokun
Eğer uykuda ise
uyartma sakın
Sağına soluna es
seher yeli
(Zülfünü yüzüne
sür seher yeli)
Seher yeli her
yellerin başısın
Yare urgun urgun
selam taşırsın
Sen de sevdiğimin
bir sırdaşısın
Gizli esrarımı
ver seher yeli
Soldukça Günün Matemi / K.Hicazkar / Haydar
Telhüner Şarkıları
Solist: Çiğdem
Yarkın
Söz-Müzik: Haydar
Telhüner
Soldukça günün
matemi altında çiçekler
Bir gölge
tanırdım ki uzaktan beni bekler
Kalbimde emel
yolda vefasız kelebekler
Bir gölge tanırdım ki uzaktan beni bekler
Leyla Sende Buldum / Muhayyerkürdi / Haydar
Telhüner Şarkıları
Solist: Çiğdem Yarkın
Söz-Müzik: Haydar Telhüner
Leylâ (ah ah Leylâ) sende buldum aşkımı kaderimi
Terkedersen duyarsın bir sabah ölüm haberimi
Bırakma ellere atma çöllere
Düşürme dillere kalbindeki yerimi leylâ
Mecnun Leylâsız yanıp tüter mi
Sevda çölünde çemen biter mi
Ömrünü verse acep yeter mi
Bırakma ellere atma çöllere
Düşürme dillere kalbindeki yerini leylâ
**
Mecnun / Muhayyer / Haydar Telhüner Şarkıları
Solist: Çiğdem Yarkın
Söz-Müzik: Haydar Telhüner
Vefasız Leylaya gönül verdi Mecnun
İçinde bir ateş ah tutuştu Mecnun
Kuşlar yuva yaptı Mecnunun başında
Terk etmedi yine o çölleri Mecnun
Leyla kapısında secde etti Mecnun
Bakmadı vefasız onun yüzüne
Görmedi Leylayı yoldu saçlarını
Fakat Leylasını o Allahta buldu
**
Dilber Kalk Gidelim / Gülizar / Haydar
Telhüner Şarkıları
Solist: Erol Armutlu
Söz-Müzik: Haydar Telhüner
Dilber kalk gidelim bağ arasına
Şakısın bülbüller gül incinmesin
Eser badı saba zülfün dağıtır
Gerdana dökülmüş tel incinmesin
Aç güzel yüzünü gözler kamaşa,
Ak gerdana benler elâ temaşa
Aşık maşuk iler sarıp sarmaşa
Dudak zahmet çeksin dil incinmesin
**
Açsam Sana Birgün / Segah / Haydar Telhüner
Şarkıları
Solist: Çiğdem Yarkın
Söz: Anonim
Müzik: Haydar Telhüner
Açsam sana bir gün o derin hicranımı şöyle
Sızlar yüreğin billahi acır sen de yanarsın
Aşkımdaki sonsuzluğu gör bir bak kerem eyle
Sızlar yüreğin billahi acır sen de yanarsın
**
Gönlümü Verdim Ey Güzel / Uşşak Gazel / Haydar
Telhüner Şarkıları
Solist: Ubeydullah Sezikli
Söz-Müzik: Haydar Telhüner
Gönlümü verdim ey güzel senin rengi ruhsarına aman aman
Alıştım dem be dem tutuştum eyvah senin narına aman aman
Vaktâki sevdim seni bakmadım ellerin yüzüne meded ey
Çektiğim şahmaranın zehrin güzelim senin aşkına
**
Sonsuz Karanlıklarda / M.kürdi / Haydar Telhüner Şarkıları
Solist: Çiğdem Yarkın
Söz-Müzik: Haydar Telhüner
Sonsuz karanlıklarda güneşim Leylâ
Hem güneşim, hem eşim, yoldaşım Leylâ
Kovsan kapından yine gelirim Leylâ
Bırakma beni yalnız başıma ah Leylâ
Sen olmayınca bahar gelmiyor Leylâ
Hiç kimse bu derdimi bilmiyor Leylâ
Sızlayan kalbim sensiz dinmiyor Leylâ
Kovsan kapından yine gelirim Leylâ
Bırakma beni yalnız başıma ah Leylâ
Pencereden Ay Doğdu / Uşşak / Haydar Telhüner Şarkıları
Solist: Erol Armutlu-Çiğdem Yarkın
Söz-Müzik: Haydar Telhüner
Keman Taksimi / Haydar Telhüner
Esmer Dün Gece Mecliste / Hüseyni / Haydar
Telhüner Şarkıları
Solist: Haydar Telhüner
Söz-Müzik: Anonim
Pencereden Ay Doğdu
Pencereden ay doğdu
Sandım ki sabah oldu
Ben Alimi görünce
Hemen aklım kayboldu
Alim gel Alim
Ellere bakma Alim
Canımı yaktın Alim
Gönlümü çaldın Alim
Alimin yollarına
Döktüm gözyaşlarımı
Dizlerinin üstünde
Tarasam saçlarını
Alim gel Alim
Ellere bakma Alim
Canımı yaktın Alim
Gönlümü çaldın Alim
Esmer Dün Gece Mecliste
Esmer dün gece mecliste doldurdu bir bade verdi
Şen olsun benim meclisim doldur esmer ver badeyi
Esmer gitme akşam oldu dağlar şimdi tenha oldu
Bekler seni meclisi mey doldur esmer ver badeyi
Ağzı gonca yanağı gül sevdalıdır ona gönül
Dalında ötüpde bülbül doldur esmer ver badeyi
**
Gönülde Neşemiz Ziyade Saki
Not: Bazen Büyük Dosyaları tarayıcı açmayabilir...İndirerek okumaya Çalışınız.
Yorumlar